2040: Rotterdam uit de brand?stadsvisioenen op een metropool, honderd jaar na het bombardement

Jan Rotmans

10-05-2011

Ziel van Rotterdam

Mooi Rotterdam

moderne metropool prachtige skyline

oude havens

wereldhaven bruggen

Maas

internationaal open stad

waterrijk

Kop van Zuid Delfshaven

Lelijk Rotterdam

a-typische Hollandse stad

winderig tochtgat

stad zonder hart

alles ligt ver uit elkaar rommelig

niet gezellig

vervuild bouwput

Teheran aan de Maas

Rotterdamse Bijnamen

Blunderput Koopgoot

Natte Ballen

Kuip Apenrots Potlood

Erectie van Peper Harp Zwaan

Transparante Pannekoek Paperclip Sneeuwberg

Rotjeknor Klein Mokum

Ziel van Rotterdammer paradoxaal

rauw behulpzaam

recht door zee wars van kapsones

trots bescheiden

doorzetter mopperkont

cynische humor klein hartje

harde werker plezier en ontspanning

karakter

Rotterdamse Uitspraken

METRO: Met een Teringvaart Rotterdam Onderdoor

Joh, pleurt op, ga weg, je meent het

Van Kaatje Mossel zingen

Geef mij maar een kouwe klets

Hij hep ze houten jas aangetrokken

Rot op met je kapsones, ga eerst eens zakken sjouwen in de haven

Ziel van Rotterdam

arbeidersstad economische motor Nederland

havenstad verzameling van 14 dorpen

internationale stad moderne stad

stad van diversiteit ongepolijste cultuur

dynamische stad permanente bouwput

open, menselijke stad harde stad

Uitspraken over Rotterdam

“Er is toch maar weer mooi een stad gebouwd”

“Geluid van heipalen vormde het ritme van de stad”

“Enige echte internationale stad in Nederland”

“Stad waar je overhemden koopt met opgestroopte mouwen”

“Rotterdam vergelijkt zich steeds met andere steden”

“Rotterdam maakt zelden dingen af ”

“Rotterdam is een stad van de tweede blik”

DNA Rotterdam

genotype = water, haven, internationaal, handel, arbeiders, karakter

saamhorigheid, vechtlust, ongepolijstheid, ongeduld

fenotype = stoer, ruig, open, hard, iconen, skyline, authentiek, lef

solidariteit, geborgenheid, betrokkenheid, volkse cultuur

permanente veranderdrang

Problemen en Kansen

Persistente Problematiek

groter dan in andere grote steden

schaal diepte stapeling

sociaal-cultureel economisch ecologisch

Persistente Problematiek

slechte luchtkwaliteit

gezondheidsproblemen

lage omgevingskwaliteit

gebrek aan groen hoge werkloosheid

weinig arbeidsplaatsen

lage opleiding

lage sociale cohesie

onveiligheid

verloedering buurten

verouderde huisvesting

Persistente Problematiek

diepere drijfveren

laag zelfbeeld

etnische versplintering

sociale onthechting

opvoedingsproblematiek

gebrek aan toekomstperspectief

Historische Context R’dam Zuidontwikkeling Haven

boeren uit Brabant en Zeeland

goedkope arbeiderswoningen

tuinsteden

uittocht Brabanders/Zeelanders

intocht Spanjaarden/Italianen

satellietsteden

uittocht Spanjaarden/Italianen

intocht Turken/Marokkanen

vinex locaties

uittocht Turken/Marokkanen

intocht Oosteuropeanen

Historische Context R’dam Zuid

er is nooit luxe of welvaart geweest op Zuid

bedrijven hebben Zuid links laten liggen

zelfde patroon herhaalt zich telkens

‘Wie het beter krijgt vertrekt van Zuid’

Kansen

relatief jonge bevolking

kosmopolitisch karakter

ideale ligging in Randstad

kennisinfrastructuur

haven 3.0

Kansen

logistiek knooppunt

uitstekend bereikbaar

expertise handel en scheepvaart

aantrekkelijke kwaliteit/prijs verhouding

moderne architectuur / stedebouw

Kansen

evenementenstad van Nederland

mentaliteit van aanpakken

dynamisch, hip, jong

film / audiovisuele centra

sport en ontspanning

Kansen

Rotterdam is continu in beweging

kleurrijke, kosmopolitische stad met 174 nationaliteiten

die altijd open staat voor en onderhevig is aan verandering

Kansen

in potentie is Rotterdam meest kansrijke stad in Nederland

dé stad van de toekomst die in veel aspecten koploper is

jeugd, kennis, vakmanschap, ruimte, ambitie, lef

Verander Paradox

de kracht van Rotterdam is tegelijkertijd de zwakte:

de permanente veranderdrang van Rotterdam schept

ruimte en dynamiek, maar geeft vluchtig (ADHD-)karakter

Stelling I Rotterdam bevindt zich op een kantelpunt:

of ze glijdt verder af, of ze wordt toch

een bruisende metropool met allure

Vooruit naar Vroeger

Transitieperiode I

1870 – 1930

transitie van regionale haven naar wereldhaven

Transitieperiode 1870-1930

1872 Nieuwe Waterweg [directe verbinding met zee]

1894 Rijnhaven [ 30 ha ]

1905 Maashaven [ 60 ha ]

1910 Waalhaven [ 310 ha ]

1916 Vierhavens

1929 Pernis [eerste Petroleumhaven]

1932 Merwehaven

Lekhaven

Merwehaven

Transitieperiode 1870-1930

in enorm tempo werden havens aangelegd in Rotterdam

linkermaasoever: bulkgoed [kolen, erts, granen]

rechtermaasvoer: stukgoed [fruit, sap, groenten]

bulkgoed veel groter volume dan stukgoed

Lek- en IJsselhavens

Determinanten Transitie

- mechanisering [overslag i.p.v handwerk]

- massificatie [massagoederen]

- transitohaven [doorvoerhaven]

- industrialisatie [Duitsland]

veel weerstand van koopmannen en arbeiders

Onstuimige groei stad Rotterdam

1870 120.000 inwoners

1880 150.000 inwoners 3.500 schepen

1900 310.000 inwoners 10.000 schepen

1920 500.000 inwoners 30.000 schepen

Determinanten Transitie- nieuwe spelers [ingenieurs, handelaars, stuwadoors,]

geen kaderuimte, gingen zelf laden en lossen

- visie [G.J. de Jongh, directeur Gemeentewerken]

visonair de Generaal

zag behoefte aan nieuw type haven [grote waterplas]

mondiale oriëntatie [Suezkanaal, Panamakanaal]

aanleg diepe havens en infrastructuur

Visie, Strategie en Toeval- veel weerstand, ging tegen tijdsgeest in

- meesten zagen behoefte aan nieuwe havens niet

- plannen voor uitbreiding bleven lang liggen

- niche spelers (ondernemers) en ingenieurs (ambtenaren)

- geen blauwdruk of vastomlijnd plan, wel stip op horizon

serendipiteit

Transitieperiode II

1945 – 1970

de wederopbouw

Transitieperiode 1945-1970

1945-1950 Slopen en Opbouwen

1953 Groothandelsgebouw [hét monument van wederopbouw]

1953 Lijnbaan geopend [eerste autovrije winkelstraat Europa]

1957 Nieuwe Centraal Station

1960 Euromast [symbool van naoorlogs Rotterdam]

1965 Bouw nieuwe wijken Ommoord, Het Lage Land

1968 Metro

1970 Ahoy

Wederopbouw

Rotterdam haven/werkstad

eerst haven opbouwen daarna stad

grond onteigend en opnieuw herverkaveld

architecten zagen hun kans schoon

grote invloed modernisme op Rotterdam

onder regie van stadsbouwmeester Witteveen, later Van Traa

Modernisme

modernistische planning en architectuur

eenvoud en helderheid esthetisch superieur

rechte lijnen en hoeken zijn efficiënt en rationeel

functiescheiding van wonen, werken en recreëren

rationaal mensbeeld en illusie van nette ordening

verbroken verbinding tussen mens en stad

Rotterdam Modernistische stad

modernistische blauwdruk voor wederopbouw

stad in dienst van werk en verkeer

automobiliteit kreeg vrij baan

lage bebouwingsdichtheid in centrum (31%)

zakelijke, ‘blokkendozerige’ stad

havenbaronnen en industriëlen bepaalden

Modernisme

“Rotterdam is eerst gebombardeerd door het fascisme

en later nog een keer door het modernisme”

Gyz la Rivière

Rotterdam uit Balans nadruk op haven en centrum

oude stadswijken verloederden

satellietsteden kwamen op: Lage Land, Ommoord, Pendrecht

opknappen van oude wijken werd uitgesteld

conflicten tussen wijkbewoners en stadsbestuur

stadsvernieuwing uit tegenbeweging

Rotterdam Breder

daarna verbreding met kunst en cultuur

Museumpark, filmfestival, Kunsthal, Schouwburg

culturele instellingen en creatievelingen

culturele hoofdstad van Europa

daarna domineren veiligheid en integratie agenda

Wederopbouw Doorgeschoten

wederopbouw

is te eenzijdig verlopen: fysiek en economisch

niet in geest van cultuurhistorie van Rotterdam

niet overeenkomstig sociaal-culturele aspecten van DNA

was geen proces van mensen, maar voor en over mensen

stad en mens niet in harmonie

Wat is het Verhaal van Rotterdam?

samenhangende visie ontbreekt

wel deelvisies: binnenstad, waterstad, Stadionpark, Stadshavens

verhalen zijn niet op elkaar afgestemd vanuit één perspectief

verhalen zijn geen mensenverhalen maar fysieke verhalen

impuls à la Nieuwe Waterweg ontbreekt

groot, samenhangend verhaal ontbreekt

ee

Schaalsprong 2040

1e transitie 1870-1930

weer 350.000 mensen erbij de komende 30 jaar?

en wat is het equivalent van de Nieuwe Waterweg?

2e transitie 1945-1970

tweede wederopbouw: Rotterdam 3.0

maar vanuit een nieuw paradigma?

Stadshavens Rotterdam

oude havengebied van Rotterdam

Rijnhaven, Maashaven, Waalhaven, Eemshaven, Merwe-Vierhavens

- 1600 ha

- gebied ter grootte van Gouda

- een derde gebied is water

- kun je 200.000 mensen herbergen

nieuwe motor van Rotterdam

Stelling IIHet Stadshavens gebied is voor Rotterdam cruciaal

voor de tweede wederopbouw die Rotterdam

doormaakt. De oude Stadshavens kunnen uitgroeien

tot het kloppend hart van Rotterdam 3.0

Transitieperiode III

2000 – 2040

Rotterdam 3.0

Rotterdam 2040

Rotterdam ‘the Green & Blue Machine’

verbonden havenstad

• schoonste, groene haven ter wereld • schone technologie als groene productiemachine

• stadshavens als bruisend hart van Rotterdam 3.0

• water als drager van ruimte: voor productie, wonen en recreëren

• hoogwaardige leefomgeving voor diverse leefgemeenschappen

Rotterdam ‘the Green & Blue Machine’

uitgangspunten • bruisende mix van stoerheid, rauwheid en schoonheid, harmonie

• fysieke stromen verbinden haven en stad

energie, materialen, goederen, water

• virtuele stromen verbinden stad en haven

mensen, geld, kennis, informatie

• (waarden)gemeenschappen staan centraal

Groen Rotterdam

gebouwen worden groener

gebieden worden groener

stadslandbouw

Multi-functioneel Gebouwd Rotterdam

woningen, gebouwen, scholen zijn energiefabriekjes

leveren duurzame energie aan omgeving

alle daken en gevels worden benut

wateropvang fijnstof zuivering recreatie / landbouw

Stichting Urgenda

Rotterdam Electric City

elektrisch aangedreven

elektrische auto / scooter / watertaxi / waterbus

mobiliteit is dienst op maat geleverd

mobiliteitsmakelaar

aan-afkoppelbare elektrische voertuigen

treintjes op de weg

Rotterdam Waterstad

meer op en om het water leven en wonen

drijvende wijken / drijvende steden

groene infrastructuur op het water

drijvende parken

Dutch Research Institute For Transitions

waterrecreatie

ecologie:wetlands

technologie:drijvende fundering

energie: decentraal warmte/koude opslag

mobiliteit: drijvendesnelweg, watertaxi

Woon/werk-units

Stadshavens:van Vrijstaat naar Stadsoase

STADSOASE

HOE

Organisch Ontwikkelen

ruimte bieden

– faciliteren en stimuleren van eigen initiatief

– belemmeringen wegnemen, netwerken bevorderen

– mentale ruimte, juridische ruimte, financiële ruimte

richting geven

– vasthouden aan stip op de horizon en groot verhaal

– stap voor stap ontwikkelen, via zoeken, leren en experimenteren

– voortdurend aanpassen aan nieuwe omstandigheden

ONRotterdams Rotterdams

ONRotterdams Rotterdams

niet slopen maar transformeren

tuinieren

dingen afmaken

geduld

visie, tact en strategie

Stelling IIIDuurzaamheid wordt de economische motor

achter de herontwikkeling van Rotterdam:

de nieuwe economie rondom duurzaamheid

betekent voor Rotterdam een geweldige impuls

Rotterdam: niet te filmenRotterdam is niet te filmenDe beelden wisselen te snelRotterdam heeft geen verledenen geen enkele trapgevèl

Rotterdam is niet romantischheeft geen tijd voor flauwekulis niet vatbaar voor suggestiesluistert niet naar slap gelul

‘t is niet cameragevoelig.lijkt niet mooier dan het isHet ligt vierkant, hoog en hoekiggekanteld in het tegenlicht

Rotterdam is geen illusiedoor de camera gewektRotterdam is niet te filmenRotterdam is vééls te ècht JD