MEDIACULTUUR Effectstudies: wat doet media met mensen?

Cultuurstudies: wat doen mensen met de media/wereld?

o Populaire cultuur: wat doen mensen met media?

Mensen zijn actieve, betekenis-gevende wezens en cultuurscheppers

INLEIDING

WAT IS CULTUUR?

Cultuur = gedeeld stelsel van waarden, normen, symbolen, taal, en producten

o Bron van consensus o Bron van conflicto Bron van sociaal handelen

In tegenstelling tot andere dieren (instinct) is de Homo Sapiens een cultuur-scheppend wezenFunctie van cultuur = orde scheppen en betekenis geven aan de chaotische/betekenisloze wereld

o Verschilt per tijd, plaats en varieert per groepo = sociale constructie

• Wij maken het• Het maakt ons

o Er is geen ‘waarheid’ buiten de culturele betekenissen van menseno Cultuursociologie: bestudeert gedeelde culture betekenissen en

gevolgen voor het handelen

WAT IS MEDIACULTUUR?

1. Hoogcultuur: de aristocratie, elite, kunst en geïnstitutionaliseerde smaak

• ‘Je bent lid van de hogere cultuur’2. Volkscultuur: het gewone volk, arbeiders, folklore en niet-

geïnstitutionaliseerde smaakt

1

• Vanuit het oogpunt van de hoogcultuur anders en slechter• ‘Je bent lid van de culturele onderklasse’

20ste E: een nieuw beschavingsoffensiefVOLKSCULTUUR MEDIACULTUUR

o Opkomst en verspreiding van de massamedia o Opkomst en verspreiding van het massaconsumentisme

Mediacultuur = volkscultuur gemedieerd door media en markt = massacultuur

o Culturele waarden worden bereikt via de media en het volk

MAAR sinds de opkomst van ‘mediacultuur’ is er sprake van morele kritiek/paniek

o Cultuurpessimisme: einde hoogcultuur, authentieke kunst en beschaving

• Standaardisering – Benjamin: Foto’s doen de schilder zijn identiteit en authenticiteit verliezen

• Commodificatie – Adorno: Commercialisering en platheid• Infantilisering – Postman: Mediacultuur is slecht, we kijken

enkel nog TV• Vervreemding – Baudrillard: we leven in een wereld van

simulatieso De kritieken hebben niet met politieke standpunten te maken, ze

komen zowel vanuit linkse als vanuit rechtse hoek. De kritieken zijn wel verbonden met sociaal-culturele posities!

ASPECTEN VAN MEDIACULTUUR

o Productie, ideologie en ongelijkheid

• Walt Disney, News Corporation, Time Warner, Sony… produceren cultuur

• Kritisch perspectief: mainstream mediateksten reproduceren bestaande ideologieën

Deze (re)productie van ideologie heeft een stratificerend effect Bv. De genderverhoudingen in Disneyfilms brengen ongelijkheid en een vertekend beeld met zich mee.

o Tekst, genre en culturele betekenis

o Produceert de ‘cultuurindustrie’ het verlangen/perceptie en gedrag van het volk?

2

Bv. Uncle Tom’s Cabin: deze roman weerspiegelt de weerstand tegen racisme die leeft onder het volk afschaffing slavernij in VS + invloed op ‘Civil war’

o Consumptie, identiteit en gemeenschap

o Identiteit: van traditie naar individueel project• Primaire socialisatie: ouders, school• Secundaire socialisatie: interactie met de media

Consumptie van muziek, mode, series, films… via TV, radio…

Identificatie met celebrities als significante andereo Gemeenschap: van traditioneel naar lichte keuzegemeenschap

• Van persoonlijke leefstijl naar het institutionele domein: media werd eerst enkel geïntegreerd in het persoonlijke leven, maar nu ook in institutiesBv. Gamification of education: a.d.h.v. van digitale spelletjes lerenBv. Celebrity politics: politici gebruiken celebs tijdens hun campagnes om aan populariteit te winnen

RELEVANTIE VAN MEDIACULTUUR

Rol van de mediacultuur in deConstructie van identiteitGemeenschapHet institutionele en publieke domein

3

HOOFDSTUK 1: MEDIACULTUUR EN MORELE PANIEK

MORELE PANIEK OVER MEDIACULTUUR IN DE SAMENLEVING

Goethe - Die Leiden de Jungen wertherso Goethe is nu een exponent van de hoogcultuur, maar dat is niet

altijd zo geweest• In zijn boek pleegt het hoofdpersonage Werther zelfmoord

door liefdesverdriet• De media brengen echte zelfmoorden in verband met de

roman van Goethe Massahysterie over de ‘effecten’ van deze roman op zijn lezers

Terugkerende fenomeen: de opkomst van nieuwe mediavormen gaat steeds gepaard met morele paniekFrank Furedi – Angst voor het ‘media-effect’ op publiek’

o Elite in Engeland 18e Eo Bibliophobia: angst voor het ‘copycat-effect’

• Bang dat de lezer het onderscheid tussen realiteit en het verhaal niet meer zal kunnen maken

o Strips ‘50• Vooral misdaad en horrorverhalen worden ‘aangeklaagd’ in de

media• De volwassenen eisen zelfs dat gewelddadige strips afgeschaft

worden omdat ze bang zijn dat jongeren het gedrag uit de strips zullen imiteren Generalisering vanuit een specifieke klacht naar een hele generatie

o Horrorfilms ‘80• Aanleiding: ‘The Driller Killer’ en ‘Cannibal Holocaust’

o Rap ‘90• Angst voor een pornoficatie van de samenleving: geweld, geld,

dominante vrouwen, onderdanige vrouwen…• Welke effecten heeft deze rap? Angst voor imitatiegedrag bij

jongeren o Rockmuziek & games

• De ‘Columbine Shootings’: 2 jongeren schieten leerlingen en leraars door op school Oorzaak bij games en muziek?

o Morele paniek over games: • Maatschappelijk debat: destructieve effect van games

4

“We are training our kids to kill” (https://www.youtube.com/watch?v=-XtWV-tIeVg)

• Wetenschappelijke basis? Causation vs. correlation: enkel sprake van correlatie

en een veronderstelling van causaliteit (welke richting?) Geen bewijs voor directe relatie tussen het spelen van videogames en geweld

Hypodermic needle theory ’50 = achterhaald model Monocausale verklaring complex samenspel van

variabelen Niet enkel de game, maar ook opvoeding,

zelfbeeld… spelen en rol in het gewelddadige gedrag

Agressie-games wordt vaak onderzocht a.d.h.v. lab studies, MAAR agressie en geweld zijn niet hetzelfde!= problematische generalisering!

MEDIACULTUUR EN MORELE PANIEK

o Hoe morele paniek begrijpen?• Stanley Cohen: hoe ontwikkeld morele paniek zich?

Onderzoek gebaseerd op gevalstudies ‘mods’ en ‘rockers’

Cohen bestudeerde de concurrentie tussen beide groepen en kwam tot de conclusie dat er maar weinig conflicten plaatsvonden

MAAR de media blaast dit op en dramatiseren kleine conflicten

Durkheimiaanse paradox: bevestiging van de eigen waarden en normen door zich te focussen op ‘deviante out-groups’ Mensen hebben nood aan ‘folk devils’: worden afgebeeld in de media als outsiders

o Hoe werkt morele paniek? Stappenplan Cohen1. Concern over een incident2. Hostility: generaliseren van één incident, het definiëren als

een sociaal probleem en het linken aan een stereotype3. Consensus: moral entrepeneurs zoals ouders, politici,

priesters… vormen een front en zijn het erover eens dat er een probleem is

Verdedigen de moraal4. Disproportionality: buitenproportionele opblazing van ‘het

probleem’ door/in de media5. Volatility: verwatering van de morele paniek na enige tijd

o Waarom is morele paniek een terugkerend fenomeen?

5

Nieuwe mediavormen en inhouden bedreigen 3 aspecten van moderne cultuur

1. Dominante mediavormen: ze zijn nieuw, anders en passen niet in de dominante mediacultuur

Media panic De dominante mediavormen liggen onder vuur Het schrift: Socrates (500 v.Chr.) “Met de opkomst van

het schrift gaat van alles verloren” (geheugen)? Probleem: overgang naar schrijfcultuur

Social netwoks: face-to-face communicatie wordt vervangen door virtuele communicatie + men kan alles opzoeken, we hoeven niet alles meer te onthouden Probleem: overgang naar beeldcultuur

Games: van leescultuur naar beeldcultuur?- Video: Steve Johnson draait het om, wat als er

eerst games waren en dan pas lezen en schrijven?

2. De moderne, westerse civilisatie: de beheersing van seks en geweld in de media valt weg

Seks en geweld in strips, film en games bedreigen de ‘civilisatie’ die de moderniteit kenmerkt

Ongesocialiseerde kinderen (zonder zelfdwang) zijn het meest kwetsbaar

Psychische model van Freud: De mens bestaat uit 3 psychische instanties

- Id: levensdrift, seksualiteit en doodsdrift- Superego: morele psychische instantie;

socialisatie: we houden ons in, ‘wat goed is’- Ego: bemiddelende instantie, maakt

overwegingen Het model verklaart persoonlijkheidsstoornissen: we

houden primaire driften in, maar eigenlijk willen we ze volgen

Norbert Elias: uitwerking van Freuds model Toenemende regulering van driften en emoties in de

samenleving EN de opkomst van schaamte (= sociale emotie) Etiquette komt op

Ontwikkeling richting civilisatie: eten, snuiten, omgang met dood, seks…

3 historisch-sociologische verklaringen: na de middeleeuwen

Toenemende interdependentie tussen mensen owv bevolkingsgroei en organische solidariteit

Staatsvorming en monopolisering van geweld Civilisatie als middel tot distinctie en status/respect

6

Beloning voor het onder controle houden van driften3. De elitecultuur: vooral de kusten (lezen, musea bezoeken…)

Mediacultuur vs. hoogcultuur De aristocratie/culturele elite voelt zich bedreigd 20e E: kunstwerk massaproductie

- VERDWIJNING van ‘echte’ cultuur Bv. Minder museumbezoek

- VERWATERING: van ‘echte’ cultuurBv. Opkomst popart

Verdwijning van professionele experts en autoriteiten- Andrew Keen: internet ondergraaft de

professionele journalistiek- Geen respect voor de oorspronkelijke

auteurs/intellectueel eigendom Morele normloosheid en erosie van Cultuur

CONCLUSIE EN DISCUSSIE

o Morele paniek over mediacultuur is een permanent modern verschijnsel

o Morele paniek zegt niets over het probleem van de mediao Bedreiging status quo:

• Dominante mediavorm• Moderne civilisatie/beheersing• Gevestigde culturele elite/kunst

MORELE KRITIEK OP MEDIACULTUUR ONDER SOCIAL WETENSCHAPPERS

Klassieke (kritische) theorie: de erosie van (hoog)cultuur, de macht, invloed en effecten van de hedendaagse cultuurindustrieDe massaproductie van mediacultuur

o Commerciële productie/bedrijveno In theorie is er sprake van een vrije markt, maar in de praktijk ligt de

productie van media in de handen van enkele multimedia bedrijven• Oligarchie: 4 bedrijven beheersen meer dan 70% van de markt

o David Hesmondhalgh – The Culture Industries• The magnificent Seven = de 7 grootste bedrijven

- Vivendi, Walt Disney, Comcast, News Corporation, Time Warner, Sony & Bertelsmann

• Wat verklaart de grote machtspositie?

7

- ’90: De grote trend van mergen ‘Merger mania’: grote multinationals in de media- en telecomindustrie nemen de kleintjes over en vormen daarmee een conglomeraatbv. Sony, Google, Facebook…

Steeds minder spelers op de markt Als klant ben je altijd afhankelijk van de grote

bedrijven- Concentratie en integratie Integratie = verschillende bedrijfsonderdelen op

elkaar afstemmen om synergie te optimaliseren Verticale integratie = een mediabedrijf koopt alle

segmenten binnen één mediavormBv. Boeken: auteurs, literair agentschap, uitgevers, papierfabrieken, online vekoop… Totale controle over het productieproces

Horizontale integratie = mediabedrijf koopt bedrijven uit verschillende mediavormenBv. Het boek wordt verfilmd, krijgt advertenties in tijdschriften… Trans-mediale reikwijdte EN cross-promotie

Walt Disney doet zowel aan horizontale als verticale integratie

o Op alle lagen van de productie invloedo Parken, films, speelgoed, TV-shows…

Kritische interpretatie van de cultuurindustrie: waarom zijn conglomeraten een bedreiging?

o Horkheimer & Adorno ’50: kritische theorie over de cultuurindustrie• ‘The culture industry: Enlightenment as mass deception’• Achtergrond

WO2: Propaganda en media; massamedia gebruikt door de Nazi’s

Opkomst van radio, film (Hollywood) en reclame• De verlichting: wetenschap, technologie, media & democratie;

bevrijding door rationaliteit De verlichting wordt door Adorno en Horkheimer niet als

bevrijdend, maar als vervreemdend gezien Vervreemding van kunst en cultuur

• Centraal idee: de massaproductie van media is vreselijk, we denken niet langer na, we leren niet…

• Gebaseerd op het werk van Max Weber Rationalisering van de moderne instituties

Doelrationalisatie: effectiviteit Scientific management – Taylor

Lopende band methode: iedereen krijgt één taak en herhaalt die.

8

Hoewel zeer efficiënt, toch heel vervreemdend: onze samenleving vorm een ijzeren kooi van regels en procedures

Weber De instrumentele rationaliteit koloniseert de

culturele leefwereld/privédomein Van complexe/authentieke kunst naar standaard

amusement: industrie die bezig is met de effecten van haar producten en niet met de kunst ervan Mediaproducten zijn opgebouwd volgens een aantal standaardformules bv. Tear Jerker: producenten gaan op zoek naar die triggers die de gemiddelde bevolking doet huilen ‘Valse emoties door trucjes van de producenten’; echte emoties heb je bij het kijken naar echte kunst

• Gebaseerd op het werk van Karl Marx De kapitalistische modus van productie Vervreemde arbeider vervreemde consument

Vals bewustzijn:De arbeider denkt dat hij het goed heeft, maar eigenlijk laat hij zich bedonderden door ‘het kapitaal’ de consument denkt dat alles prachtig is, maar eigenlijk laten we ons bedonderen door Hollywood= happy consciousness: we liken, posten positieve momenten…

Pseudo-individualisme:Schijnvrijdheid door de kolonisering van de leefwereld, zolang we denken dat we vrij zijnHoe meer je individualistisch denkt te zijn, hoe meer je slaaf wordt van het kapitalistisch systeem

Betovering van warenfetisjisme: we denken niet na over de productie en herkomst van het product en de emoties errond we laten ons betoveren door Hollywood

TUSSENTIJDSE CONCLUSIE

o De macht van de cultuurindustrieo Mediabedrijven en de productie van massacultuuro Horkheimer en Adorno

• Het einde van echte cultuur• “Verdomming” en vervreemding van het individu

CULTUURINDUSTRIE 2

9

De kritische interpretatie van de cultuurindustrie van Horkheimer en Adorno heeft zowel invloed op het maatschappelijk- als academisch debat.Neil Postman – ‘Amusing ourselves to Death’

o Visie ligt in één lijn met die van Adorno en Horkheimero Kritiek op het platte effect van de cultuurindustrie: mensen die

media consumeren doen dat hersenloos, zonder na te denkeno Infantilisering: alles wordt voorgesteld als leuk en entertainend, het

moet voor iedereen begrijpbaar en leuk zijn Tv-kijken maakt ons alleen maar dommer: we worden hersenloze kinderen Enige inhoud en substantie verdwijnt Einde van de cultuur: ‘culture-death’

Neal Gabler – ‘How entertainment conquered reality’o We zien de realiteit in toenemende mate door de bril van een film

Bv. New York: we hebben bijna alles al een op TV gezien, alles verwijst naar films

o Geen nieuwe ervaringen meer, we hebben alles wel al eens gezien in een film Authentieke reflectie verdwijnt ‘Dumbing down’ van de bevolking

MAAR deze kritische theorieën zijn geen wetenschappelijke, maar morele perspectieven!

KRITIEK OP DE THESE OVER DE CULTUURINDUSTRIE

1. Het is een historische karikatuuro “Vroeger was het allemaal beter” MAAR die goede samenleving van

vroeger heeft eigenlijk nooit bestaano Het heden wordt gezien als heel slecht, terwijl het verleden enorm

opgewaardeerd wordt = nostalgisch, pessimistisch perspectief op de geschiedenis

o Van kleinschalig gemeenschappen en ‘authentieke’ folklore naar urbaan-industriële samenleving

2. De elitaire reflexo De kritiek komt niet uit politieke, maar uit elitaire hoeko De kritiek op de cultuurindustrie bevindt zich vooral bij de elite: zij

voelen zich bedreigd door de massacultuur De populaire massacultuur vormt concurrentie voor de elite Uit Angst om de eigen positie binnen de cultuur te verliezen: de politieke en culturele privileges van de hoogcultuur te verdedigen

o Bordieu – distinction: zich afscheiden van mensen die een lager cultuur, smaak… hebben

3. Weinig wetenschappelijk

10

o Kritische theorieën zijn niet falsificeerbaar op empirisch niveau4. Passief publiek?

o Critici veronderstellen dat consumenten passief zijn en alles slikken wat op ze af komt, maar klopt dit wel?

• Fiske: mensen interpreteren cultuur actief De mens is reflexief en geeft betekenis aan zijn omgeving en denkt daarbij wel degelijk na

5. Standaardformuleo Critici stellen dat mediateksten volgens standaardformules zijn

opgebouwd en alles georiënteerd is naar een effect, maar is dat wel zo?• Steve Johnson (!)

Er is een toegenomen complexiteit van massamediaproducten (TV, films, series…): het wordt steeds ingewikkelder

Burgers worden aangezet tot denken Interactiviteit van nieuwe media (internet, games…):

we zijn zelf actief bezig met content toe te voegen/te liken/te bekijken…

3 argumenten pro toename complexiteit1. Toename van verhaallijnen:

- Vergelijking van twee politieseries: de oudere is simpel, de nieuwe de nieuwe complex

- Het aantal verhaallijnen en personages verdubbelt

- Intratekstualiteit: binnen één aflevering/serie/film zijn er voortdurend verwijzingen naar andere afleveringen Vereist meer van ons denkvermogen dan voordien

- Intertekstualiteit: binnen series/afleveringen/films wordt er verwezen naar andere series/afleveringen/films Als kijker actief volgen om alles te begrijpen

2. Verdwijnen van flashing arrows- = cues die het publiek begeleiden en de

interpretatie gemakkelijk makenBv. In horror: inzoomen op een open deur, ‘I am going that way…’

- ’50: heel veel flashing arrrows om het publiek te helpenbv. Onderscheid tussen ‘goed’ en ‘slecht’ is heel duidelijk

- Nu: flashing arrow verdwijnen, daardoor wordt het moeilijker voor het publiek

11

o Steeds meer narratieve complexiteit en misleiding

o Meer ruimte voor morele ambiguïteit: de personages zelf worden ook complexer (wie is goed en wie niet?)

- Ook het geval in ‘low brow’ films en series- De kijker wordt aangezet tot actief nadenken!

3. Uitbreiding van sociale netwerken- Meer personages en hun relatie tot elkaar

begrijpen en onthouden Er wordt meer van de cognities van de kijker geëist

- Reality shows- Dragen bij aan de sociale intelligentie: we

begrijpen hoe sociale relaties in elkaar zitten

- Dragen bij aan de emotionele intelligentie (EQ): we leren wat emoties zijn, hoe ze werken, hoe ermee om te gaan… empathie

DISCUSSIE EN CONCLUSIE

Dumbing down? Simplistische cultuurproducten? Passief publiek

Smarting up? Complexe cultuurproducten? Interactief publiek?

12

HOOFDSTUK 2: IDEOLOGIE EN HEGEMONIE

WAT IS EEN IDEOLOGIE?

Klassiek idee van Karl Marx• De mens wil van nature werken in de wereld: de mens = homo faber

MAAR hierbij ontstaan ongelijke machtsverhoudingen Klassenongelijkheid

• Hoe wij denken over de wereld, onszelf en anderen wordt heel sterk bepaald door economische relaties = sociaal feit Geld/de economie bepaalt je leven

• Basis = economieSuperstructuur = ideologie = de ideeën die de belangen van de heersende klasse bevestigen, zij bepalen de ideologie

• In de kapitalistische samenleving zijn de arbeiders er zich niet van bewust dat ze worden uitgebuit door ‘het kapitaal’= vals bewustzijn: de arbeidersklasse beschouwd de dominante ideologie van de elite als natuurlijk

White: ideologie = “beliefs that are taken as natural when in fact they perpetuate the status quo and continue the class system of oppression”

Neomarxistische varianten: kritiek/aanvullingen op Marx• Gramsci

• Marx legt te veel de nadruk op de economie, waarbij hij de ideologie zélf niet voldoende analyseert Meer aandacht besteden aan de superstructuur Van ‘basis’ naar ‘superstructuur’

• Ideologieën zijn complexer dan Marx ze voorstelt: er zijn meer dan 2 klassen met meerdere ideologieën (!), waardoor er belangenconflicten kunnen ontstaan

• Althusser• Ideologie = een onderdeel van ons onderbewustzijn• We moeten bestuderen hoe een ideologie zich verspreid en

zich reproduceert Via instituties/state appartatuses op verschillende manieren

• Van theorie naar onderzoekspraktijk: “it would be interesting to study concretely te forms of cultural organization which keep the ideological world in movement in a given country and to examine how they function in practice” Opent de onderzoeksagenda naar de populaire cultuur

o Onderzoeksagenda• Opgenomen door het Centre for contemporary cultural studies

13

Onderzoeken mediateksten: welke rol spelen ideologie, hegemonie en oppositie hierin?

Verbreden het programma van Marx: ook etniciteit, gender en klasse worden bestudeer

Maatschappelijke context: rechts-liberale politiek ‘80o Hegemonie van het neoliberalisme

• Liberalisme is de politieke ideologie van de vrije markt en individuele verantwoordelijkheid

Deregulering van de markten en een omarming van het kapitalisme

Wegvallen van het sociaal vangnet/de verzorgingsstaat De staat houdt zich af

Nadruk op consumptie: goed voor de economie Culturele principes

Individuele verantwoordelijkheid voor je succes en falen

Discipline Overwinnen

• Neoliberalisering sinds ’80 en ’90: Thatcher, Reagan, Clinton, Blair…)

• Hedendaagse critici in de sociale wetenschappen Neoliberalisme = asociaal

o Neoliberale ideologie in populaire cultuur• We leren deze politiek normaal te vinden: naturalisering

Bv. “The apprentice” – Trump = rechtstreekse verheerlijking van neoliberalisme

Boodschap = het is goed om verantwoordelijkheid te nemen en competitie aan te gaan (discipline) en het is zwak om anderen te helpen

Bv. “Expeditie Robinson” = neoliberalisme verpakt in een romantisch-nostalgisch verhaal en setting

Boodschap = alles uit de kan halen om te kunnen winnenBv. “World of Warcraft” = neoliberalisme verpakt in premoderne fantasie

Men leert de centrale principes van het kapitalisme en de neoliberale samenleving

o Het neoliberale (maakbare) lichaam• Afvalprogramma’s zoals “The biggest loser”

Voortdurend de nadruk op mentaliteit, niet op het afvallen zelf

Connotatie vet: geen verantwoordelijkheid nemen over het eigen lichaam, luiheid, verwaarlozing…

Connotatie slank: zelf verantwoordelijkheid nemen, flexibiliteit, efficiëntie… Gezondheid = aanpassing aan de neoliberale ideologie van het lichaam Vet is voor losers, slank is voor winnaars

• Geldt niet in alle culturen/tijden! Deze ideologie is niet natuurlijk, maar cultuurlijk!

14

Sunny Bergman - “beperkt houdbaar”: schoonheidsidealen zijn niet natuurlijk, we willen conformeren aan het ideaalbeeld Vals bewustzijn - Marx

Naomi-Wolf – “The beauty myth”: de media/schoonheidsindustrie heeft schoonheidsidealen voor ons gecreëerd

HOOFDSTUK 3: KLASSE, ETNICITEIT EN GENDER

WAAROM ZIJN OOK DEZE NEOMARXISTISCHE IDEEËN PROBLEMATISCH?

o Center for contemporary cultural studies: neomarxistische analyse van ideologie en ongelijkheid in populaire media

• Verbreding van Marx’ ideeën: ook focus op etniciteit, gender, seksisme…

• Niet enkel aandacht voor de dominante ideologie in teksten, maar ook voor de strijdigheid van ideologieën in teksten

• Aandacht voor de interpretatie van de ontvanger• Aandacht voor de sociale context waarin de interpretatie

plaatsvindt (Identity politics) We zijn als individuen in staat om de teksten op een kritische manier te decoderen

o Ideologie en ongelijkheid in mediateksten• TV items:

“generalized, simplistic and often exaggerate assumptions of masculinity and femininity” – Croteau

Minderheden worden niet evenredig gerepresenteerd op tv, indien wel, dan op een vaak zeer stereotype manier= pars pro toto generalisering

Heteroseksuele klasse representeert de norm = heteroseksuele ideologie

Bv. Ideologie ‘Rambo’ ‘80 Ideologische boodschappen:

o Pol: verwerking van het verlies van de oorlog in Vietnam

o Cult: poging tot herstel van de masculiniteit o.w.v de opkomst van het feminisme (mannen voelen zich bedreigd)= reactie op de feminisering van de cultuur

• Feministisch perspectief Rol van vrouwen in games- Anita Sarkeesian:

feministisch perspectiefo ‘Damsel on the stress’: hulpeloze mooie vrouw

moet gered worden door een man

15

bv. Mario die in elk spel prinses Peach moet redden Vrouwen als passief, een te veroveren schat door een heroïsche man

Nuancering: strijdigheid van ideologieëno We leven in een pluriforme samenleving waarin

meerdere ideologieën met elkaar strijdenBv. Lara Croft – Tomb Raider:

- Lara als passief lustobject: zuivere seksualisering (kritisch feministisch perspectief)

- Lara als een actieve heldin: ondernemend, zeer sterk, hoofdrol in de game, slim…

Het is allemaal veel complexer dan de critici suggereren,

o Conservatief vs. progressief; traditioneel vs. geëmancipeerd

CONSUMEREN: EEN SLAAFSE (RE)PRODUCTIE VAN IDEOLOGIE?

KRITIEK op1. De these van de cultuurindustrie2. Op het idee van de ideologische hegemonie3. Effectstudies

Nieuw model waarbinnen1. Er meer ruimte is voor agency: interpretatie, reflectie en betekenis2. De interpretaties van mensen niet zomaar als arbitrair worden

gezien, ze hangen samen met onze socioculturele achtergronden (gender, afkomst…)

Endocing/deconding model – Stuart Hall

“If no “meaning” is taken, there can be no “consumption”. If the meaning is not articulated in practice, it has no effect”

o Polysemie = tekst is multi-interpretabelBv. ‘Precious’ (film): iedereen interpreteert de film op zijn/haar eigen manier

• Emotionele interpretatie: onroerend drama

• Politieke kritiek: slachtoffer van het Amerikaanse systeem• Reproductie van het stereotype

Bv. Starship Troopers: iedereen interpreteert de film op zijn/haar eigen manier• Propaganda voor het Amerikaanse leger• Ironische kritiek op propaganda voor het Amerikaanse legeer

Fundamentele kritiek op het idee dat een tekst slechts één ideologie bevat + zeer moeilijk om van een dominante ideologie te spreken

16

o 3 typen van decoderen• Dominant-hegemonic code

De interpretatie valt samen met de intentie van de makers = “preferred reading”

• Negotiated code Bewust van de dominante codering, maar interpretatie in

overeenstemming met het eigen leven

Bv. Identificatie met een vrouwelijk personage en haar relatie• Oppositional code

Bewust van de dominante codering, maar verzet tegen die boodschap

Je stoort je, maar toch blijf je kijken Ook betrekking op de consumptiecultuur: punk, grunge…

verzetten zich MAAR dit verzet wordt ook weer geïncorporeerd door de industrie = co-optatie (bv. gescheurde broeken)

Sociologica van verschillende interpretatieso Relatie met sociale achtergronden

• Minderheden gaan zich eerder identificeren met minderheden dan met meerderhedenBv. Aboriginals kiezen bij het kijken naar een Western vaker de kant van de indianen

• Sociaal-culturele klasse: Lagere opleiding: referential, wat zegt het over mijn leven Hogere opleiding: ciritcal, hoe wordt er geacteerd, wie was

de regisseur…• Seksuele voorkeur

Bv. Star Trek: homo erotische interpretaties

17

HOOFSTUK 4: SMAAK EN STRATIFICATIEWat zijn de verschillen in consumptie en evaluatie tussen mensen met veel en weinig sociaal kapitaal?

SMAAK

Smaak – een individuele eigenschap?o Onze consumptie van producten is een uiting van smaako We veronderstellen en willen dat smaak een individuele eigenschap is,

maar smaak is in de eerste plaats een sociaal gedeeld verschijnsel

Smaak – een gedeelde vorm van culturele kenniso Branded communities = gemeenschappen, gecentreerd ronde brands,

mode, smaak, muziek… Van top-down gemeenschappen naar bottom-up neo-tribes

o Networked individualism: van zware gemeenschappen gebaseerd op zuilen naar lichte netwerken

o Iedereen hoort bij een groep, MAAR daardoor keer je je ook af van andere groepen, creëer je grenzen tussen ‘wij’ en ‘zij’ en heb je nood aan geen gemeenschappelijke vijand

o Smaak ontstaat niet zomaar op zichzelf, het is aangeleerd en gerelateerd aan gender, etniciteit, leeftijd en klasse

SPANNINGEN TUSSEN HOOG-EN LAAGCULTUUR

STRIJD TUSSEN SOCIALE KLASSEN

Ontstaan tussen de 15e en de 17e eeuw: smaak wordt een cruciaal element om je te onderscheiden van de ander

o Norbert Elias: is dit de drijvende kracht achter het ‘proces van civilisatie’?

o De aristocratie gaat zich van het gewone volk onderscheiden owv hun ‘verfijnde smaak’• Hogere kunsten• Subtiele onderscheidingen: tonen van goede smaak geld• Highbrow: moeilijke literatuur, ingewikkelde schilderijen…• Beheersing van emoties en driften, manierisme: gedraag je

verfijnd = teken van status Doel: status en onderscheiding van het ‘gewone volk’

o ‘Trickling down’ – Simmel: de lage klasse imiteert altijd de smaak van de hogere klasse, waardoor het steeds opnieuw een dalend goed is

18

• Aardappel: eerst een volks goed, elite onderscheidt zich door rijst te eten, wanneer het gewone volk ook rijst eet, keert de elite terug naar het eten van de aardappel

• Zonnebloemen – Van Gogh: eerst heel speciaal en geliefd bij de elite, maar na de massaproductie wordt ze door de elite als vulgair gezien

• Zonnebank: lange tijd enkel voor de elite, maar wanneer het gemeen goed werd, nemen ze afstand

PIERRE BORDIEU

La distinctiono Stelling: smaak is niet individueel, maar collectief en heeft vooral te

maken met sociale klasseo Twee klassen:‘high brow’ en ‘low brow’

• Uitbreiding door Herbert Gans: 5 klassen hebben in een hiërarchisch opzicht verschillende vormen van smaak

High culture Upper-middle culture Lower-middle culture Low culture Quasi-folk culture

o Neo-marxistische benadering• Ongelijkheid ontstaat via

cultureel kapitaal Economisch kapitaal

o Cultureel kapitaal = kennis, cognities en praktische vaardigheden die sociaal-culturele status en daarmee ongelijkheid bestendigen

CULTUREEL KAPITAALHoe verwerf je cultureel kapitaal?

1. Milieu ouders: reproductie cultureel erfgoed2. Opleiding: sociale en culturele mobiliteit

Cultureel kapitaal wordt aangeleerd, en is dus een sociologisch proceso De habitus = geïnternaliseerde kennis, een onbewust proces

Hoe manifesteert cultureel kapitaal zich concreet?

o Wat men consumeert

19

• Picasso vs. huilend zigeunerjongetje• Bach vs. Frans Bauer

A.d.h.v. de producten die mensen consumeren bepalen uit welke klasse ze komeno Hoe men consumeert

• Manieren: verfijnde manieren, hoffelijkheid• Taal: uitgebreid vocabulaire, abstract taalgebruik, symboliek• Fysiek: gezichtsuitdrukkingen, subtiele bewegingen…

o Hoe men evalueert• Kunst, film literatuur

Conceptueel vs. figuratief Symbolisch vs. letterlijk Afstand vs. betrokkenheid …

• Interieur Authenticiteit vs. betrouwbaarheid

Distinctie: symbolisch geweld?o De hoogcultuur is niet anders, maar beter…

• De hoogcultuur is nog steeds de geïnstitutionaliseerde cultuur, de rest is niet sacraal

• De hoogcultuur is de ‘universele standaard’ Reproduceren van culturele ongelijkheid Sociale uitsluiting

o Ook binnen de laagcultuur vindt een distinctie plaats

KRITIEK OP PIERRE BORDIEU

De theorie van Bordieu is gevonden aan een specifieke tijd en plaatso Gebaseerd op empirisch onderzoek in Frankrijk in ‘70

• Op dat moment was er een zeer hiërarchische structuur in Frankrijk PROBLEMATISCH want dit is een zeer atypische casus op een hele theorie op te baseren

• Beter alternatief: landen vergelijkend onderzoek naar culturele stratificatie Hoe zuidelijker, hoe meer stratificatie

• Is daarnaast het onderscheid tussen hoogcultuur en populaire cultuur niet aan het eroderen? Het verschil tussen hoog- en laagcultuur is niet meer zo sterk als in Frankrijk in de ’70!

20

“During the last thirty years, the high-culture system has been eroding, and with it the strong classification between a sacred high culture and its profane popular counterpart” – DiMaggio

HOOGCULTUUR EN POPULAIRE MEDIACULTUUR: VERVAGENDE GRENZEN

Interne ontwikkelingen binnen de kunsto Middeleeuwen: religieuze kunst, dominantie van het Christendom en de

kerk in de wetenschap, politiek en de kunsto 18e eeuw

• De wetenschap, politiek en kunst komen steeds meer los van de kerk

• Differentiatie en emancipatie van de kunst: L’art pour L’art = kunst wordt gemaakt om de kunst, wat is mooi? Wat is kunst?= PROBLEEM van de legimitatie: hoe kunnen we kunst onderscheiden van populaire cultuur? Begin van de ondergraving onderscheid tussen kunst en niet kunstBv. Dadaïsme – Marcel DuchampsBv. Pop art – Roy Lichtenstein: herwerkt bewust elementen van de populaire cultuur tot kunstBv. Pop art – Andy Warhol: vermenging van ‘hoge kunst’ en populaire cultuur, hij wil het onderscheid vernietigen

• Verheft mediacultuur tot kunst• Imiteert industriële/mechanische productieproces

o The factory: werkplaats = ‘fabriek met verschillende medewerkers

o (Re)productie in series: ‘aan de lopende band’ Opkomst van de abstracte kunstBv. Postmoderne überkitch – Jeff Koons

• Verwijst naar Bordieus’ lage cultuur in zijn kunst en bekritiseert dit

Naast ‘gewone kunst’ vermengen andere kunstvormen zich ook steeds meer met laagcultuur Met deze ontwikkelingen binnen de kunst is het onderscheid tussen hoog- en laagcultuur gesneuveld Hoge kunst vermengt zich met populaire mediacultuur EN vice versa!o Esthetisering van de leefwereld: alles moet mooi en kunstachtig zijn

• We zijn zowel het doek als de kunstenaar van ons leven• Het lichaam is in toenemende mate een canvas geworden

Bv. tatoeageso Massaproducten: van functioneel naar esthetischo Media: MTV, clips, games…

TUSSENTIJDSE CONCLUSIE:o Wat is hoge kunst en wat is populaire cultuur?

21

o Mediacultuur beïnvloedt kunst en vice versao Overgang van snob naar de culturele omnivoor

BORDIEUS’ THEORIE ACHTERHAALD?

Peterson & Kerno Kwantitatieve analyse: hoogopgeleide ‘high brow snobs’ zijn steeds

meer eclectisch gaan consumeren Opkomst van de culturele omnivoor

o Met elke generatie steeds meer culturele omnivoren, het is een opkomende trend = cohort replacement Problematisering van de theorie van Bordieu, maar houdt wel nog

stand in Oxford en CamebridgeBryson: ‘Anything but heavy metal: symbolic exclusion and musical dislikes’

o Culturele exclusiviteit neemt af via opleiding Bordieu• Hoe beter opgeleid, hoe opener naar andere mensen en culturen

toe: tolerantie• Opleiding genereert multicultureel kapitaal

MAAR symbolisch geweld blijft bestaan1. Tolerantie is groter geworden, maar sommige smaakgroepen

worden nog uitgesloten• Muziek: heavy metal, country en gospel worden (door de

culturele omnivoren) uitgesloten• Waarom? culturele omnivoren zijn niet geïnteresseerd in de

echte ‘low class’ muziek Peterson & Kern2. De grens tussen hoog- en laagcultuur is wellicht minder scherp,

maar ze zich voort BINNEN de populaire cultuur• Kuipers: naar wat voor cabaretiers kijken mensen met veel en

weinig cultureel kapitaal? Enorm verschil!• Holt: verschillen in consumptiepatronen in de VS

3. Hoger opgeleiden consumeren populaire cultuur, maar lager opgeleiden consumeren nog steeds geen hoogcultuur• Het proberen opvoeden van de lage klasse in cultuur helpt niet

4. Cultuur omnivorisme indiceert wellicht de opkomst van een nieuwe vorm van distinctie• Culturele omnivoren gaan ‘highbrow snobs’ en ‘lowbrow

mensen’ uitsluiten= dubbele uitsluiting = hypothese (!)

22

HOOFDSTUK 4: FANTASY

TEKST, GERNE EN CULTURELE BETEKENIS

Centraal uitgangspunt: mediateksten kan je niet zien als zuiver fictieo Ze zeggen iets over onze SL

• Cultuur beïnvloedt gerneconventies, teksten en narratieven• Teksten, genreconventies en narratieven beïnvloeden de cultuur

o In fictie zit vaak commentaar op onze westerse cultuur verwerkt Inhoudsanalyses om te begrijpen hoe de cultuur in teksten weerspiegeld Sinds ’60 is het fantasie genre enorm in de omgang geroeid in de VS en Noordwest-Europao Meegeleverde boodschap resoneert vaak met actuele topics in de SLo Fantasy is een enorme business:

• Lord of the rings, Harry Potter, Game of thrones, The hunger games, Avatar, World of Warcraft…

• Boeken, series, films, games…• Fantasy genre draait bijna altijd om een semi-middeleeuwse

wereld waarin mystiek en magie de centrale middelen zijn om de natuur te controleren

MODERNITEIT EN ROMANTISCH ONBEHAGEN

Culturele wortels in de 18E en 19E eeuw: romantische traditieo Kritische beweging

• Voornamelijk kritiek op de moderniteit en het romantisch onbehagen

• De moderniteit verkiest: De wetenschap boven religie

23

De technologie boven magie De industrialisering en het kapitalisme

• De romantiek gaat zich verzetten tegen deze moderne SL• Centraal sentiment = gevoel van vervreemding

Hoewel de wetenschap, technologie en industrialisering heel efficiënt zijn en voordelen hebben voor onze SL, zijn ze volgens de romantici slecht voor de mens zelf:

We verliezen het contact met de natuurlijke betekenis

We leven in een wereld waarin je je niet langer thuis voelt

• Romantische verbeelding in Kunst en fantasy fictie

Ideaalbeeld = de kunstenaar: schept andere werelden vanuit zijn/haar verbeelding Wat technologen, ingenieurs, wetenschappers… doen is niet betekenisvol

Richt je op een wereld die ontstaan is uit ervaringen en verbeelding

Ga op zoek naar een andere wereld Nostalgie: de romantiek is een nostalgische beweging

we willen steeds verder, maar waarom kunnen we niet terug? Zoek contact met de natuur op intuïtieve manier

Betovering en mystiek Zonder de romantiek, geen fantasyWilliam Blake (1757-1827)o Fabrieken = dark satanic mills: ze verpesten het landschap en

vervreemden de mensSamuel Taylor Coleridge (1722-1834)o Probleem: ik ben een romanticus, maar ik word beïnvloed door de

wetenschap en weet daarom dat het bovennatuurlijke niet bestaat. Hoe moet ik hiermee omgaan bij het lezen van fictie?

o Fantasy ficiton = ‘a willing suspension of disbelief’: we moeten tijdelijk ons ongeloof afsluiten, een geode auteur moet dit kunnen opwekken

C.S Lewiso NarniaJ.R.R Tokieno Vader van de fantasyo Lord of the rings

= The Inklings: een kleine groep mensen die bij elkaar kwamen om het fantasy genre te definiëren en ervoor regels op te stellen EN die het genre verdedigen

24

J.J.R TOKIEN

HET SCHEPPEN VAN EEN MYTHEOn fairy stories: aan welke voorwaarden moet fantasy voldoen?o “He makes a secondary world that your mind can enter. Inside it, what

he relates to is ‘true’: it accords with the laws of that world”o Het mag niet zomaar een onbehouwen vlucht zijn ui de WH, het moet

juist heel dicht bij de WH liggen! (Realistische taal, volk, wereld ontwikkelen)

Het moet zo realistisch zijn, dat de lezer denkt dat het verhaal echt is

o Het bevat altijd universele thema’s die altijd en voor iedereen belangrijk zijn: trouw, vriendschap, moed…

Het is meer dan een ‘willing suspension of disbelief’, in een mythe zit een waarheid die ons betekenis brengt

o Vergelijking: The hero with a thousand Faces – Joseph Campell• Archetypes zijn belangrijk om je mythe betekenis te geven• Betekenisvol archetype, een eeuwige waarheid: er is ALTIJD ‘the

hero’s journey’ met hetzelfde narratief, plot en boodschappen DE UNIVERSELE FUNCTIE VAN DE MYTHE

1. Fantasy2. Escape: ontsnappen aan de realiteit3. Recovery: fantasy heeft een helende werking, we genezen van de

onvrede door het te consumeren4. Consolation: de centrale principes in de fantasy leveren ons troost

ROMANTISCHE ERFENISTokien zat zelf in het leger tijdens WO2: geschrokken door alles wat de moderne staten behelst (bommen, leger, oorlog Verzet zich tegen de moderne, industriële orde Verheelijking van de natuur, gemeenschap en de betekenis van de mythe“Why should a man be scorned, if, finding himself in prison, he tries to get out and go home? o Home = de natuurlijke wereldo Prison = de modern SL

VAN MIDDLE EARTH NAAR WORLD OF WARCRAFTo Lord of the rings 1954-1955: enorm gefaald, niemand wilde de boeken

kopen + werden afgekraakt door critici

25

o ’60 en ’70: LOTR wordt tijdens de bloei van de romantiek een enorme hype + transmedialiteit (boek, film, game)

VAN TEGENCULTUUR NAAR CYBERCULTUURTurkle: “The personal computer movement of the 1970s and early 1980s was deeply immersed in Tolkien and translated his fantasy worlds into hugely popular (and enduring) role-playing games”

Dungeons and dragons, Adventure, Multi-user-Dungeons, Massively multiplayer online role-playing games

MAAR paradox: technologische georiënteerdheid staat in strijd met Tolkiens overtuigingen

VAN TEGENCULTUUR NAAR GAMECULTUURBartle (ontwikkelaar software MUDs): “He [Tolkien] showed it could be done. He showed you could create a consistent, believable, enthralling world that didn’t – couldn’t possibly – exist. Middle Earth is a world of and for the imagination”

MODERNE ONVREDE: 3 SOCIOLOGISCHE VERKLARINGEN VOOR FANTASY

o Karl Marx• Homo faber: de mens wil van nature vrij werken, MAAR wordt

uitgebuit door het kapitalisme en geraakt daardoor vervreemd van de eigen arbeid

• World of warcraft biedt betekenisvol werk en toe-eigening van productiemiddelen = tegengewicht

“Anyone can take up a crafting trade. Like adventuring, crafting is exciting and at times can be challenging. The rewards of trade skill mastery can assure one a place in the history of Norrath alongside the world’s greatest explorers. The creations of a master craftsman can achieve an almost mythical status”

o Emile Durkheim• We leven in een urbane SL zonder sociale cohesie• De modernisering ondermijnt de collectieve moraal en de

gemeenschap• World of warcraft biedt sociale cohesie in gemeenschappen en

moraliteito Max Weber

• De moderne westerse wereld is in toenemende mate ‘onttoverd’: alles wat we ervaren is gebaseerd op de wetenschap

26

Moderne erosie van religie, magie en de metafysica

HOOFDSTUK 5: SCIENCE FICTIONCultuur speelt altijd een belangrijke rol in de productie en consumptie van mediatekstenWat is de culturele betekenis van science fiction?

WAT IS SCIENCE FICTION?

= Verhalen over de relatie tussen mens, wetenschap en technologie in de toekomst Reflecteert over en gebaseerd op culturele verbeelding en de angst over de huidig wetenschap en technologie Gaat over een door technologie beheerste samenlevingEn vice versa: science fiction voedt de verbeelding en creatie binnen wetenschap en technologieBv. Blade runner: relatie tussen androids (artificieel intelligente wezens) en mensen

27

• Veel science fiction reflecteert op de menselijke relatie met technologie

MAATSCHAPPELIJKE FUNCTIE VAN SCIENCE FICTION

o Kanaliseren van dromen en angsten voor hightech• We worden overspoeld door gadgets en applicaties: moore’s law• Dit roept verwachting en dromen op, MAAR ook angsten voor de

kracht van technologie in de toekomst• Science fiction helpt ons bij het kanaliseren van deze angsten en

dromeno Reflecteren op ethiek en implicaties van hightech in de samenleving

• Is het wel goed voor de mens? Willen we deze vooruitgang wel?• Gedachte technicus: negeren ethisch aspect, efficiëntie is de

drijvende kracht achter technologie• Teksten helpen ons te reflecteren over de wenselijkheid van

technologieo Normaliseren van technologische innovatie

Bv. Minority report: swipen voordat swipen in de werkelijkheid mogelijk is voor de gewone mens

• Science fiction verkleint de shock van het moment dat er vernieuwende technologie op de markt komt

o Prepareren voor technische mogelijkheden• We leren wat er allemaal mogelijk is op technologisch vlak, we halen

inspiratie uit science fiction

TUSSEN SCIENCE FICTION EN SCIENCE FACTION

4 centrale thema’s binnen science fiction weerspiegelen (kritiek op) de ontwikkelingen van de moderne cultuur:

CONTROLE

Van surveillance tot sousveillance:o Surveillance: radicale controle die uitgaat van technologie in handen

van de overheid en bedrijven o George Orwell- Nineteen eighty-four: big brother is watching you

• Dystopie gemodelleerd naar het communistisch bewind van USSR onder Stalin

Geen privacy, altijd beloerd door de overheid Waarschuwing van Orwell reflectie op de realiteit

• Kritiek op overheidsurveillance: overheden observeren en controleren de onschuldige burger m.b.v. technologie

• Mindcontrol: de burgers moesten denken zoals de overheid en leiders hen oplegde

War = peace

28

Freedom = slavery Ignorance = strength

o Moderniteit: van fysieke naar sociale controle• Foucault: panopticon als symbool van de moderne controle =

controle van de geest Kennis = macht Architecturale constructie waarbij er in het centrum een

toren met wachters staat die alles kunnen zin, maar die niet gezien worden

• Moderne surveillance: overal zijn beelden van, alles wordt opgeslagen

Wordt ook opgenomen in populaire mediacultuurBv. The truman show: leeft in een neppe wereld, in een commerciële studio

o Van surveillance naar sousveillance• Surveillance = top down, gecentraliseerd en gaat uit van de staat of

bedrijven• Sousveillance = bottom up, gedecentraliseerd en gaat uit van de

burgers zelf Tegenmacht van de burgers naar de

staat en naar elkaar ‘We zijn in staat om terug te kijken naar

de ons controlerende machten’ Zelf alles registreren

Nieuwe thema’s binnen science fictiono Sociale media: het einde van de

privacy?o Smartphones: totale transparantie?o Digitale camera’s: niets is meer geheim?

o Dave Eggers: The circle (2013)• Sousveillance = centraal thema• Nieuwe mediabedrijven zoals Google en Facebook einde van de

privacy Secrets = lies: waarom moet je dingen voor jezelf houden Sharing = caring: deel je gevoelens met anderen Privacy = theft: wat je achterhoudt, ontneem je van

anderen TOTALE TRANSPARANTIE

EXPLORATIE

Van ‘outer space’ tot ‘cyberspace’o Modern uitganspunt: exploreren, ontdekken en koloniseren van de

fysieke ruimte

29

• Marco polo, Columbus, Copernicus…• 19e E: exploratie van de aarde• 20ste E: exploratie van de ruimte• ’80: ontsluiting van een nieuwe digitale ruimte

o Hedendaags uitganspunt: exploratie en ontsluiting van een nieuwe digitale ruimte

! Science fiction loopt in één lijn met de ontdekkingen van wetenschap en technologie !o The golden age of science fiction – 1937-1950s

• Oprichting Astounding science fiction• The big 3 of science fiction: exploratie van de ruimte, natuurkundige

speculatie over andere dimensies Isaac Asimov Robert Heinlein Arthur C. Clarke – A space Oddyssey: 1 jaar na publicatie de

eerste maanlanding ’69 (SCIENCEFACTION)o ’80: Cyberpunk

• = De ontsluiting en exploratie van een computer gegenereerde ruimte

• William Gibson – neuromancer“Cyberspace. A consensual hallucination experienced daily by billions of legitimate

• Computer gegenereerd• Voorbij de materiele wereld, het lichaam, de tijd en plaats • Vooruitlopend op de ontsluiting van het World Wide Web

o The Matrix: ontologische twijfel wat is echt?´What is real? How do you define real? If you are talking about what you can feel, taste or see, then real is simply electrical signals interpreted by your brain.” = klacht tegen de virtuele realiteit en de twijfel tussen realiteit en fictie

Virtuele leefwerelden worden echte werkelijkheid

CREATIE

Van frankenstein tot roboticao Frankenstein: o Robotica: oncontroleerbaarheid van artefacten, gemaakt door

wetenschap en technologieMary Shelley – Frankenstein, or the modern Promtheuso Frankensteinangst: leven creëren dat niet langer valt te controleren

door de mens

30

• Moreel vertoog: wetenschappers hebben heel veel kennis, maar wat ze doen ermee doen hebben ze zelf niet helemaal onder controle

• Metafoor: wetenschap is niet alleen maar goed, het grote probleem is de oncontroleerbaarheid die eraan verbonden is

o Modern Promtheus: • Promtheus = Griekse god die het vuur van Zeus stal omdat hij net zo

machtig wilde zijn als Zeus werd daarvoor gestraft• Modern: als wetenschappers gedragen wij ons als Promtheus, we zijn

te hoogmoedig, we spelen voor God (playing god motief)o Post evolutionair: we leggen ons niet meer neer bij de evolutie

(Darwin), maar overstijgen deze via de wetenschap en technologie Wereld beheersen

Vergelijking Jurasic Park: hoogmoed van wetenschappers, playing Godo Oncontroleerbare gevolgen van genetische manipulatieo = een kritiek op de acties van de wetenschap en technologieOnbeheersbaarheid = het probleem van artificiële intelligentie (Al) en roboticao De drie wetten van Asimov (’50)

• Een robot mag een mens geen letsel toebrengen, noch laten overkomen

• Een robot moet door mensen gegeven orders uitvoeren, behalve als die orders in strijd zijn met de eerste wet

• Een robot moet zichzelf beschermen, zover als dat niet in strijd is met de eerste en de tweede wet

Robot moet altijd ondergeschikt zijn aan het menselijk leven• Rol in science fiction en popcultuur

Angst voor intelligente computers, artificiële intelligentie en robotsBv. Hello Dave: doel van de missie boven menselijke belangen en

emoties o Sinds de ’50: ontwikkeling Al en robotica in laboratoria

• Meestal top down (vanuit de mens), maar in toenemende maten self-learning Onbeheersbaarheid van het artificiële leven

• Filosofische vragen rijzen op – Daniel Denett Wanneer heeft een robot een bewustzijn? Is artificiële intelligentie echt intelligent? Is artificiële intelligentie echt levend?

• De turing test – Alan Turing: bepaalt wanneer een Al levend is Wanneer mensen geen onderscheid meer kunnen maken

tussen een gesprek gevoerd met een mens of een Al toestel, kunnen we spreken van een levend Al

31

• Mechanisering/objectivering van de mens en subjectivering/humanisering van de machine

We hebben als mens iets gecreëerd dat concurreert met onszelf

SOCIOLOGISCHE GEVOLGEN

o De computer wordt onze significante ander: dingen lijken steeds meer op mensen, we krijgen er een intieme band mee

o De mens communiceert, interacteert en concurreert met de eigen schepping De mens kan vervangen worden door Al en robotica

o Alledaagse leven wordt van computersBv. SchaakcomputerBv. Her: man wordt verliefd op artificieel besturingssysteem

Alles wat wij zijn als mens kan nagemaakt worden met technologieUlrich Beck – The risk societyo Tot ’60: optimisme over de vooruitgang van de wetenschap en

technologie• Vanaf ’60: reflexive modernity = focus op de onvoorziene en

ongewenste neveneffecten Bv. Klimaat: met technologie en wetenschap doen we onze natuur geweld aan

• Risk society “a systematic way of dealing with hazards and insecurities induced and introduced by modernization itself”

MAAKBAARHEID

Van humanisme tot transhumanismeo Humanisme = o Transhumanisme = het overstijgen van de mens(elijkheid) d.m.v.

nieuwe technologieBrave new world (1932) – Aldous Huxley o De maakbare mens = centraal ideeo Over een samenleving in de toekomst

• Kunstmatige productie van baby’s• Klassensysteem:

Alfa’s: opperklasse Bèta’s: voeren administratief werk uit Gamma’s: doen het vuile werk

• Iedereen gebruikt de recreatieve drug Soma negatieve emoties en driften onder controle houden

32

• Happy consciousness: mensen leven tevreden, uitbanning van kritiek

o Vergelijking met ‘1984’• Overeenkomst

In beide verhalen wordt de menselijkheid bedreigd (Big Brother – Het systeem) personages verliezen hun menselijkheid

In beide verhalen verzet door de held (Winston Smith – John the Savage)

• Verschil Totalitaire onderdrukking – commerciële verleiding als

onderdrukkingo Voorspelling Huxley: we zijn bezig met onze menselijke natuur zo te

veranderen dat we in de toekomst trans-humaan zullen zijnFranscis Fukuyama – Our Posthuman Future (2002)o Speelt in op de voorspelling van Huxley

• Biotechnologie: waar zijn we in vredesnaam mee bezig?• Waarschuwing: we verliezen onze menselijkheid aan deze

maakbaarheid TRANSHUMANISMEHumanisme vs. transhumanisme: het einde van de mens?

= de verbetering van de mens d.m.v. technologiebv. farmaceutica, plastische chirurgie, biotechnologie, nanotechnologie en Al

Zijn wie je bent (humanisme) worden wie je wil zijn (transhumanisme)o Nietsche

“I teach you the overman. Man is something that is to be overcome. What have you done to overcome him?"

o Cyborgs• = half mens, half machine• Zijn wij al cyborgs?

Het maakbare lichaam Artificiële organen, pacemakers, gehoorapparaten,

transgenders, plastische chirurgie, bodyart…` De maakbare geest

De neurtransmitter revolution, designer drugs, antidepressiva, anti-ADHD…

Van medische noodzaak naar ‘mood management’ of sociale controle

De transhumanistische belofte voorbij ziekte, lijden en dood

33

o Conserveren van het lichaam (‘Crionics’)o Vernieuwen van het lichaam (nanotechnologie)o Loslaten van het lichaam (‘uploaden’ van bewustzijn)

We voelen ons beter, we leven langer, maar geven hiervoor in ruil onze menselijkheid Science fiction als waarschuwing tegen de ontremde moderniteit

34

HOOFDSTUK 6: PARANOIA

COMPLOTDENKEN OVER MEDIACULUTUUR

De complottheorieën veronderstellen dat de officiële versie van een verhaal niet klopto ’60: Paul Mc is dood en wordt vervangen door een dubbelgangero Elvis presley leeft nogo Michael Jackson leeft nogo Popsterren hebben een verbond met Illuminati en worden erdoor

aangestuurdComplotdenken in de mediacultuur = een groeiend genre De paranoiathrillero Onderzoek prof

• Analyse van 417 films van 1945-nu

• Resultaat: het aanbod van de paranoiathriller in de mediacultuur neemt zeer sterk toe

COMPLOTDENKEN ALS CULTUURVERSCHIJNSEL

Complotdenken ?=? paranoïde persoonlijkheidsstoornis o Definitie PST volgens DSM: “Een diepgaand wantrouwen en achterdocht

ten opzichte van anderen waardoor hun beweegredenen worden geïnterpreteerd als kwaadwillig (..)”• Zeer extreme definitie• Nog steeds onderdeel van het handboek van psychologen en

psychiaterso Sociaal cultureel planbureau: heeft de trends omtrent wantrouwen bij

burgers gemeten• 60% van de Nederlanders is het eens met deze stelling: “

tegenwoordig weet je echt niet meer wie of wat je moet vertrouwen” Is wantrouwen genormaliseerd of kunnen we iedereen voor gek verklaren?

o Het vertrouwen in de overheid, de media en de medische industrie is de afgelopen decennia extreem gedaald

3 uitgangspunten

35

POPULARISERING & NORMALISERING

Popularisering van complotdenken als onderdeel van de marginale subcultuur naar de mainstream cultuurNormalisering van complotdenken als persoonlijkheidsstoornis tot hyper-rationaliteit

Zijn complotdenkers irrationele gekken OF ben je een naïeve idioot als je niet in de complotten gelooft?o Watergate 1972

• President Nixon liet de democraten bespioneren om informatie tegen hen te verzamelen

• Eén groot complot, maar wel de waarheid• Achteraf verdeelde meningen bij de burgers

Nixon is maar gewoon één rotte appel Onze hele regering is corrupt vertrouwen in het systeem

daalt aanzienlijko Na Watergate doen zich een heleboel feiten voor die de argwaan van

de burgers verder voeden• NSA neemt digitale privédata van de burgers over om informatie

over hen te vergaren• 9/11: niet Al Quaida, maar de Bush Association is verantwoordelijk

voor het instorten van de Twintowers? 30% van de Nederlanders acht deze theorie plausibel/waar

• H1N1 pandemie, Aids, Ebola… zijn geen natuurlijke virussen, maar geproduceerd door de overheid om (delen van) de populatie uit te roeien?

18% van de Nederlanders acht deze theorie plausibel/waar• Maanlanding van ’69 heeft nooit echt plaats gevonden

13% van de Nederlanders acht deze theorie plausibel/waar• Prinses Diana is vermoord, haar “ongeluk” was helemaal geen

ongeluk 45% van de Nederlanders acht deze theorie plausibel/waar

• New World Order: één elite die de wereld gaat besturen 50% van de Nederlanders acht deze theorie plausibel/waar

TRANSFORMATIE

Transformatie van complotdenken over de exotische ander naar moderne instituties in het WestenContinuïteit: een manipulerende ander die achter de schermen de samenleving controleert en/of het individu bedreigt

36

2 type van complotdenken1. Traditioneel: de ‘exotische’ ander buiten de moderne samenleving

als onderwerp Één groep kwaadwilligen Zekerheid over de aard van het complot: de vinger wordt

gericht naar een schuldige onderscheid tussen wij en zijBv. The Manchurian Candidate: angst voor het communisme + demonisering van de Russen

2. Modern: eigen instituties als onderwerp De overheid, medische industrie, media…

- Moord op JFK = beginpunt Een kwaadwillige coalitie van meerdere groepen Onzekerheid over de aard van het complot: wie is de

schuldige? Het kan iedereen zijn onderscheid tussen wij en zij is gesneuveld`Bv. All the President’s Men: angst voor de US regering en complottenBv. The X files = vermainstreaming van complottheorieën: overheid in coalitie met andere partijen als boosdoenerBv. Homeland

! Paranoiathrillers zijn niet het zuivere product van fictie, ze lopen in één lijn met de realiteit!

WAAROM GELOVEN MENSEN (STEEDS VAKER) IN COMPLOTTHEORIEEN?

Barkun – 3 dimensieso The truth is out thereo Noting is wat it seemso I want to believe

3 sociologische verklaringen

ONBETROUWBARE KENNIS

“The truth is out there”

o De wetenschap en andere autoriteiten worden gewantrouwd, meer specifiek de legitimatie van de waarheidsclaims die zij maken

Rol van de mediao Tegenstrijdige berichten van ‘experts’ discussie

De burgers weten zich hier geen raad mee: wie heeft er nu gelijk?

o Alternatieve theorieën op het internet maken dit wantrouwen nog groter

37

Epistemologische crisis waarom zouden complottheorieën niet waar zijn?Kennis paradoxo Complottheorieën streven naar de waarheid, maar dragen bij aan de

postmoderne verwarring over wat waar is en wat nieto Bv. JFK: 10000den theorieën over wat er nu echt gebeurd is

• Begraven de waarheid• Zaaien twijfel• Zijn voedingsbodem voor nieuwe complottheorieën

SOCIALE SYSTEMEN ZIJN ONDOORGRONDELIJK GEWORDEN

“Nothing is what it seems”

Moderne instituties –de staat, de politieke, de economie… - zijn steeds ondoorgrondelijker geworden Leidt tot vervreemding onder de burgersBv. Globalisering van de politiek: afstand tussen burgers en politiek wordt steeds groter

• Lokaal nationaal mondiale regelgevingBv. Children of the matrix – David Icke: al onze leiders zijn ‘shape-shifting reptilian people’Bv. Voeding = gemondialiseerd: betrouwbaar?

Technologie groeit ons boven het hoofd: internet is niet te doorgronden en overstijgt de verbeelding van de mensen

DE ONTTOVERING VAN DE WERELD

“I want to believe”

Complotdenken = alternatieve religie voor atheïsten? complottheorieën vervullen onze behoefte om te geloven na de secularisering

38

HOOFDSTUK 7: CONSUMPTIE EN IDENTITEIT

CONSUMPTIE: VOORBIJ ECONOMISCHE ASSUMPTIES

Van gebruikswaarde/functie symbolische/culturele waardeo Culturele waarde= merk, identiteito We houden nog rekening met de gebruikswaarde, maar de culturele

waarde wordt steeds belangrijkerSlater

“Culture in general is often seen to be a matter of economic surplus: until a certain level of material wealth has been achieved (..) consumption is restricted to basic, effectively non-cultural needs; only above that level can societies sustain that meaning-oriented, ‘cultural’ choice between desirable goods which characterizes consumer culture”

o Mensen met weinig geld houden zich bezig met primaire behoeften en zijn daardoor minder bezig met symbolische waarde Mensen met meer geld

CONSUMPTIE: VOORBIJ HET MARXISME

Van productie consumptieo Productivist bias = de relatie tussen moderniteit en het kapitalisme zien

als een industriële revolutie, met productie als de motor van de modernisering

o Marx: producten zijn slechts reflecties van productieprocessen• De consumptie van producten komt in Marx’ werk zeer weinig aan

bod

DE BETEKENIS VAN CONSUMPTIE IN DE POST-TRADITIONELE SAMENLEVING

De erosie van traditie, religie en ideologie liggen aan de basis voor identiteito Traditionele SL: identiteit wordt bepaald door de zuilen = top downo Opkomst welvaart en globalisering: traditie, religie en ideologie verlies

zijn grip op de burgers ontworteling van identiteit o Slater

• Mensen geven hun identiteit zelf vorm top down • Identiteit ligt niet langer vast, ze is veranderbaar

“In a post-traditional society, social identity must be constructed by individuals, because it is no longer given or ascribed (..) society appears as a kind of fancy-

39

dress party in which identities are designed, tried on, worn for the evening and traded in for the next”

• Consumptie is van groot belang i.v.m. status en identiteit in de post-traditionele SL

“I shop therefore I am”“Consumer culture is the privileged medium for negotiating identity and status within a post-traditional society”

o Post-traditionele SL: identiteit wordt vormgegeven door consumptie• Identificatie met producten en de waarde die eraan verbonden zit

VRAGEN OVER CONSUMPTIE EN IDENTITEIT

Welke theorieën zijn ontwikkeld in de sociale wetenschappen?Welke betekenissen staan centraal in de consumentencultuur?Welke rol speelt consumptie in de constructie van sociale en persoonlijke identiteit?

HET PESSIMISTISCHE PERSPECTIEF

Consumptie tegenover culturele betekeniso In tegenstelling tot het neoliberalisme en de vrije markt

• Conservatisme: hoe meer consumptie hoe meer de SL als geheel verdwijnt + de consumptie ondermijnt het sociale leven De gemeenschap en sociale cohesie verdwijnt ten koste van de consumptie = ANOMIE - Durkheim

• Neomarxisme: de massacultuur ondermijnt de echte/hoogcultuur Platte, onvrije SL, sponsoring van het asociale kapitalisme (Adorno en Horkheimer)

• Commodificatie van de leefwereld en ervaringen De identiteit wordt opgebouwd uit betekenissen die door grote

bedrijven zijn verzonnen Pseudo individualisme binnen de marktlogica: alles is gereguleerd, voor ons bedacht…

STURCTURALISTISCH PERSPECTIEF

Consumptie als een betekenisvolle taalo Ferdinand de Saussure (1857-1913)

• Semiotiek: maakt een onderscheid tussen langue en paroles Langue = de gestructureerde taal Paroles = de vrije, variërende woorden en zinnen De taal ligt vast, de woorden kunnen variëren

• Tekens in tekst en beeld• Denotatie = primair, hetgeen je waarneemt

40

Bv. een roos• Connotatie = secundair, wat het betekend

Bv. liefde, romantiek, Valentijn…• Centrale stelling: de manier waarop we taal analyseren, is ook

toepasbaar op producten Naturalisering van geconstrueerde betekenissen: geen echte betekenissen, maar geconstrueerd door teksten en beelden Bv. Advertentie Chanel °5: de adverteerders kennen een zelfverzonnen betekenis toe aan het product a.d.h.v. tekst en beeld (klassiek, chique…) De vrijheid van de consument is een (betekenisvolle) illusie

o De taalmetafoor• Consumenten kunnen spelen met de woorden/producten, maar zijn

gebonden aan de voorgegeven taal/betekenis/productiesysteem• Vergelijking met het werk van Jean Baudrillard (1929-2007)• Variatie op het structuralisme• De consumptie als een nieuw communicatiesysteem: communicatie

via woorden EN onze aangekochte producten• Traditionele SL: symbolische interactie (woorden, metaforen…)• Postmoderne SL: spelen met consumptiegoederen (en de betekenis

die deze met zich meedragen) als tekens zijn de basis voor - De zelfidentiteit- De communicatie met anderen

Baudrillard geeft kritiek op het structuralisme- Blinde vlek vrijheid- Blinde vlek betekenissen: mensen zijn niet zelf in

staat om betekenis te geven aan de wereld

CONSUMPTIE EN STATUS

Thorstein Veblen (1857-1929) – The theory of the leisure classo Het Veblen-effect: soms neemt de vraag naar een product toe bij een

prijsstijging van dat product• = raadsel voor economen• Veblen lost het op Conspicuous consumption

Sociaal culturele motieven om dure en nutteloze producten aan te schaffen je status aan anderen laten zien

Product als ‘maker’ van sociale status Het is soms verstandig m je product om te toveren tot een zeer duur ‘elite product’

o Verschillende consumptiepatronen per klasse• Hoge klasse: offensieve consumptie• Midden/lagere klasse: defensieve consumptie = het (proberen)

volgen van de hoge klasse

41

‘Keeping up with the Joneses’: altijd meer en beter willen dan je ‘buren’

• Resultaat = ‘trickle-down status imitationVeblen vs. Bourdieuo Materiële status culturele status

• M = laten zien hoe rijk je bent, hoeveel status je hebt a.d.h.v. materiële goederen

Economisch kapitaal Rationele strategie Opscheppen

• C = je kennis en cultureel kapitaal laten zien Cultureel kapitaal Onbewuste habitus Uitten van smaak

o Beiden gebaseerd op statuscompetitie als drijvende kracht achter consumentisme

CONSUMPTIE EN IDENTITEIT

Dus, met het wegvallen van de traditionele (erfelijke) status: steeds minder overdracht van geld, kennis en status steeds meer status zelf vormgeven a.d.h.v. consumptie En, met het eroderen van traditie, religie en ideologie identiteit en consumptieWe consumeren niet enkele om status te vergaren, maar ook om ervaringen op de doeno Hedonisme: voortdurend op zoek naar plezier en genoto Experience Economy – Pine & Gilmore: zintuigelijke ervaring speelt

steeds meer een rol in onze consumptie• Koppeling van ervaringen aan producten• We betalen ook voor deze ervaringen

Verder wordt consumptie een moreel-politieke keuzeConsumptie wordt gekoppeld aan levensstijlConsumptie en authenticiteito Ontwikkeling sinds de kritische tegencultuur van de ‘60

• Rebelse consument• Voorbij massaproductie: producten moeten authentiek zijn…

42

HOOFDSTUK 8: CONSUMPTIE EN AUTHENTICITEITEchte mensen, echte producten – Consumptiecultuur als maatschappijkritiek - Gastcollege Dick Houtman

DE ‘TEGENCULTUR’ VAN DE ‘60

Kernpunten maatschappijkritiek ‘60o Traditionele religie en moraliteit perken de individuele vrijheid te veel

in: vrouwenrechten, homorechten…o De moderne nadruk op rationaliteit

• Perkt de individuele vrijheid te veel in: bureaucratie, technocratie… • Vernietigt de natuur: industriële massaproductie

Een romantische cultuurkritiek waarin de vrije mens in harmonie met de natuur centraal staatSpecifiek gericht tegen de consumptiemaatschappijo Conformistische massaconsumptie maakt mensen tot slaven van een

slechts op winst belust kapitalisme• Anti conformistische

Conformisme = massagedrag, elkaar steeds willen voorbijstreven

Keeping up with the Joneses Massaconsumptie = ultiem conformisme

• Mensen worden slaaf van het kapitalismeo Gerationaliseerde massaproductie is slecht voor de mens en de natuur

• De mens als werknemer en consument• Gerationaliseerde massaproductie ≠ vrijheid

Boeken: o Over de kritiek op het conformisme in de sfeer van

de consumptieo Deze kritiek werd geabsorbeerd door het

kapitalisme en is er nu de motor van

Zie marketing: gewoon jezelf blijven

o Che Guevara: was ooit het icoon van de tegencultuur, nu het icoon van de hedendaagse consumptiecultuur

o Hema: ‘altijd jezelf’o 7-up: ‘blijf jezelf – er zijn al zoveel anderen’o Ikea: ‘design your own life’o Apple: de 1984 reclame tijdens Super Bowl

43

• Het grijze systeem• ‘You will see why 1984 won’t be 1984’ Apple roept op tot rebelse

onafhankelijkheid Het verlangen naar vrijheid en naar het ‘anders zijn’, mogelijk gemaakt door consumptie = het nieuwe conformisme

VAN TEGENCULTUUR NAAR CULTURELE HOOFDSTROOM

Sinds de ’60 zijn persoonlijke authenticiteit en rebels verzet tegen het conformisme van de consumptiemaatschappij centraal komen te staan in de consumptiecultuur zelfo Reclames dagen mensen steeds meer uit om zich juist via consumptie

te onderscheiden van grijze conformistische massao De tegenculturele kritiek op de massaconsumptie van de ’60 is de

motor van de consumptiemaatschappij gewordenDe tegencultuur van de ’60 verwierp echter niet alleen massaconsumptie, maar ook massaproductie

Bv. Westvleteren: ‘trappistenbier, gebrouwen door de cisterciënzer monniken van de Sint-Sixtsabdij’• = Goed voorbeeld van het belang van authenticiteit in consumptie• Verkozen tot het beste bier ter wereld

Hoe? Ontzettend authentiek verhaal Religieuze beweging: brouwen maar net genoeg om te leven

o Zeer schaars, bijna onmogelijk verkrijgbaaro Zeer bijzonder en authentiek

Zeer aantrekkelijk voor consumptie + tegenpool van massaproductie

DROMEN OVER AUTHENTICITEIT IN DE HENDEDAAGSE CONSUMPTIECULUUR

Goederen, vooral voedingsmiddelen, worden in de hedendaagse reclame ontkoppeld van associaties met gerationaliseerde massaproductie door ze op 4 verschillende manieren te voorzien van een aura van authenticiteit (ideaaltypen die zelde in de pure vorm voorkomen in de praktijk)

1. Natuurlijkheid – duurzaamheid• “Dit product is niet of nauwelijks technologisch gemanipuleerd en

is dur natuurlijk, ecologisch en duurzaam, zodat het in feite geen product is, maar eerder de natuur zelf”

• Niet door de mens geproduceerd2. Artisanale productie

• “Dit product wordt met vakmanschap en passie op kleine schaal geproduceerd, zodat het in feite geen product is, maar eerder een soort cultureel erfgoed”

44

• Geen gerationaliseerde massaproductie• Persoonlijke toewijding, de eigen ambachtelijke passie• “Liefde en passie” idealen van het vakmanschap

3. Historische worteling• “Dit product bestaat al eeuwenlang en houdt daarmee een

traditie in ere, zodat het in feite geen product is maar een soort cultureel erfgoed”

4. Lokale worteling• “Dit product wordt vervaardigd en geconsumeerd door echte

mensen op een reëel bestaande plaats, zodat het in feite geen product is, geïntroduceerd door een op winst beluste ondernemer, maar eerder een soort cultureel erfgoed”

’60: SYSTEEMPARANOIA OVER EEN MANIPULEREND SYSTEEM

Frankfurter Schule: Marcuse, Adorno & HorkheimerHet neo-Marxisme van de Frankfurter Schule: o Marcuse’s boek One-dimensional Man: kritiek op de creatie van ‘valse

behoeften’, bedoeld om de mensen tevreden te houden en in slaap te sussen en zo het kapitalisme te vrijwaren van kritiek

o Horkheimer & Adorno’s boek Dialektik der Aufklarung: kritiek op de ‘cultuurindustrie’ die via populaire massacultuur de massa’s dom en tevreden zou houden

o “Mensen wordt wijs gemaakt dat ze vrij en gelukkig zijn”

SYSTEEMPARANOIA IN HEDENDAAGSE RECLAME

Vele hedendaagse televisiereclames geven uitdrukking aan een dergelijke ‘systeemparanoia’: o Wantrouwen tegenover (al dan niet wetenschappelijke) ‘autoriteiten’

die een product aanprijzen, maar uiteindelijk ook wantrouwen tegenover reclame en reclameboodschappen zelf

Authenticiteitsclaims in combinatie met zo’n systeemparanoiao Veel hedendaagse reclameboodschappen combineren zelfs

authenticiteitsclaims met ‘systeemparanoia’• “Dit product is ontzettend echt en authentiek, hoewel je reclame

natuurlijk nooit moet geloven en dus ook deze reclame vooral niet serieus moet nemen”

45

HOOFDSTUK 9: FAN- EN CELEBRITY CULTUUROver de identificatie van fans met celebs in er nog maar weinig gekend in de wetenschapo ’50-’60: identificatie met rebelse muzikanten, ontworteling van politiek

en ideologie Leefstijl: fans nemen waarden en normen over van de beroemdheden, niet meer zozeer van hun oudersBv. Elvis Presley: invloed op kleding, haarstijl…

o Zeer recent verschijnsel: opkomst van fan- en celebritycultuur sinds ‘60o Onstaan van een generatieconflict: zuilen worden vervangen door

subculturen• 3 stromingen van Campbell = ideaaltypes

1. Rock (Stones): rebelse jongeren en druggebruik2. Beat-Bohemians (Beatles): hooggeschoolden, gesloten

subcultuur3. Folk (Bob Dylan): protestsongs

DE INVLOED VAN MEDIATISERING

Van ‘achievement-based stardom’ naar ‘attributed celebrity’o Beroemd zijn heeft vaak niets meer te maken met je kwaliteiten, maar

met hoe vaak je voorkomt in de mediao Attributed celebrity

• Het in de media zijn, veel gezien worden• Being known for his or hers well-knowness - Boorstin

‘CELEBRITIES’ EEN NIEUWE STATUSGROEP

Kurzman et al – 2007o Bovennatuurlijke status, veel geld, kennis en een specifieke levensstijl,

wakkeren verlangen en adoratie aano Wat is een statusgroep?

• Max Weber“A social hierarchy defined by “a specific, positive or negative social estimation of honor” (..) that is itself defined by “a specific style of life”

o Traditioneel voorbeeld: aristocratie, ridders in de middeleeuwen, kastensysteem India… Speciale status owv levensstijl

ANALYSE MAX WEBER

46

o Opkomst en invloed van het kapitalisme overgang van sociale status naar economische klasse: status moet je verdienen, maar gaat uiteindelijk om geld: sluit aan bij Marx

o Verdwijning charisma, alles draait om geld blinde vlek, het kapitalisme motiveert de opkomst van de nieuwe statusgroep

Verschillen statusgroep en nieuwe statusgroep1. Traditioneel: status via geboorte

Gemodificeerd: product van de media, marketing en branding2. Stabiel: status blijft je hele leven

Instabiel en kortstondig: sterren komen en gaan, de status is niet overdraagbaar

3. Generationeel: doorgeven van de ene generatie op de andereOvereenkomsten statusgroep en nieuwe statusgroep1. Interactional privileges

• Iedereen wilt contact met je en in je aanwezigheid zijn• De productie van charisma: de celeb wordt gezien als iemand met

charisma• Interactie via media: intimite strangers + para-sociale relaties

= Jij kent de celeb, mij hij of zij kent jou niet• Interactie face-to-face: ervaring van symbiose met hogere

symbolische (media) orde Bovenindividueel De afstand van de interactie met de sterveling en celebs

wordt vergroot: celebs trouwen met andere celebs2. Normatieve privileges

• De celebrity als nieuw rolmodel: bepalen op het terrein van stijl mode, haardracht, lichaamsvorm…

De celebrity wordt op moreel en politiek domein serieuzer genomen dan anderen

En vice versa: normloosheid wordt geromantiseerd De celebrity staat buiten de norm maar maakt hem

tegelijk Kan zowel tot aanbidding als jaloezie leidenBv. Moord op John Lennon: moordenaar wilde onderdeel uitmaken van zijn leven

• Wat wil je later worden? Beroemd… In een post-traditionele samenleving geen sociale

bevestiging van identiteit Gevoel van leegte, doelloosheid en een niet aflatende

zoektocht naar: een publiek, applaus…? Christopher Lasch – Culture of Narcissism: op zoek naar

sociale bevestiging“Narcissism appears realistically to represent the best way of coping with tensions and anxieties of modern life, and the prevailing social

47

conditions therefore tend to bring out narcissistic traits that are present, in varying degrees, in everyone.”

Media en narcisme: iedereen een ster?o De democratisering van beroemdheid

3. Economische privileges• Economische voordelen van beroemdheid

Geeft meerwaarde binnen eigen beroep Geven meerwaarde aan willekeurig product ‘Celebrity branding’: product beladen met het charisma van

een celeb• Celebrity Capital – Driessens

Overstijgt de verschillende vormen van kapitaal: economische, sociaal, politiek het is convertible: celebrity kapitaal werkt doorheen verschillende sociale domeinen

Zeer aantrekkelijke statusgroep die toegang heeft tot economisch, sociaal en politiek kapitaalBv. Oprah: geld, connectie met Obama’s en sociaal hoogstaand

48

HOOFDSTUK 10: CELEBRITY POLITICS

MODERNE DIFFERENTIATIE

Moderne samenlevingen vanaf de 16e E hebben zijn opgedeeld in van elkaar gescheiden maatschappelijke domeinen met eigen criteria en doeleno Wetenschap: de waarheid achterhaleno Kunst: esthetische idealen en schoonheido Bedrijf: winst en efficiëntie o Politiek: moreel uitgangspunt = wat is een rechtvaardige samenleving? o Media: amusement

POSTMODERNE DE-DIFFERENTIATIE

De doelen en criteria van de maatschappelijke domeinen beginnen zicht met elkaar te vermengen De convergentie van politiek en populaire cultuuro Mediacultuur wordt steeds meer een onderdeel van de gevestigde

politiek• De invloed van populaire cultuur op politieke instituties

o Populaire media is steeds meer gepolitiseerd

Uitgangspunt: onvrede over politiek in de afgelopen decenniaDe toegenomen onvrede over politiek, politici en democratie over de afgelopen decennia uit zich ino Interesse in de politiek neemt afo Minder stemmeno Non-voting bij jongeren en lager opgeleiden Zwevend stemgedrag: geen heldere patronen in te herkennen en de achtergrond van de burger voorspelt het stemgedrag niet meer De democratie komt onder vuur te liggenVerklaringeno Ideologische ontworteling en ontzuiling

’50: zuilensysteem = duidelijke zuilen op basis waarvan het stemgedrag grotendeels te verklaren was

o Globalisering: politiek verschuift van nationaal naar Europees niveauo Gevoelens van vervreemding bij de burger

49

DE CONVERGENTIE VAN POLITIEK EN MEDIACULTUUR

Politiek in de 21ste eeuwo Personalisering: het is van belang dat politici laten zien wat ze doen en

WIE ze zijno Popularisering: het belang van de populariteit en het charisma van de

politici nemen toe Waarom? Deze personalisering en popularisering hebben niets met de partijstandpunten te maken?Toch is het belangrijk dat je jezelf als politicus populair maakt via media en je identificeert met celebs die publiekelijk hun stem willen tonen en je programma verkopen Celebrity politics: voorbij de politieke ideologie Ook andersom: celebs worden in toenemende mate verkozen

Bv. Rondald Reagan als president van Amerika en gouverneur van CaliforniaBv. Arnol Schwartzenegger als gouverneur van CaliforniaBv. Donald Trum als president van Amerika

Celebrity politics = celebs worden politici EN politici worden celebs Van Zoonen – Entertaining the Citizen: de opkomst van een ‘fan democracy’, 4 ontwikkelingen1. Van burgers naar publiek

• Kiezers ontvangen teksten van politici als publiek in plaats van als kritische burgers Politici spelen hierop in en proberen hun publiek steeds vaker emotioneel te raken

• Politici organiseren media-evenementen om hun boodschap over te brengen

Stadiums• Retorische input is van steeds groter belang• Collectieve vervoering: het emotioneel beroeren van het publiek

2. Van stemmers naar enthousiaste fans• Idolen: stemmen omdat men in alle opzichten fan is van de politici • Persoonsverering

3. Van cognitieve evaluatie naar emotionele identificatie• Stemmers analyseren het politieke programma steeds minder

4. Van ideologie naar stijl• Het uiterlijk van de politici speelt steeds vaker een rol: vorm boven

inhoudBv. Debat tussen Nixon en JF Kennedy: looks vs. verkoudheid

VAN TRADITIONELE POLITIEK NAAR DE FAN DEMOCRATIE

Sociologische verklaringen

50

Street: traditionele sociale structuren verdwijnen en het draagvlak van de politiek neemt af een ander kapitaal aanboren

“The breakdown of traditional social structures under the strains of modernisation have created the need for a form of political communication in which new ‘symbolic realities’ have to be created (..) Politicians become stars, politics becomes a series of spectacles and the citizens become spectators’’

Van Zoonen: actief mobiliseren van je achterban

“The social and cultural fragmentation considered so typical of the postmodern condition is also evident in the instability and unpredictability of political constituencies (..) Political parties and candidates now have to produce their constituencies on the basis of their appeal rather than relying on already existing social commonalities”

Kortomo De erosie van traditie en politieke ideologie verklaart de opkomst van

de politiek als een performatieve activiteit (theater) De politiek gehoorzaamt de logica van de markt

o Politici vallen terug op marketingstrategieën, branding instrumenten, mediatechnieken en spindokters

POLITIEK BUITEN HET INSTITUTIONELE DOMEIN

De politisering van de populaire cultuuro Adorno

• Klassieke muziek is een zuiver esthetische ervaring, een deel van de hoogcultuur dat volledig losstaat van de politiek

• Popmuziek is een apolitieke leegte Popmuziek en de mobilisering van burgerschap en politieke betrokkenheid: is muzieke wel zo apolitiek?• In muziek zitten boodschappen verwerkt

Bv. Beatmuziek: navelstaren of navelstaren of naastenliefde?Bv. Punk: nihilisme of kritisch burgerschap? Punk bevat een expliciete politieke mening: doe het zelf, vertrouw jezelf, anarchie, kritisch t.o.v. de monarchie... Bv. Rap: gewelddadig of emancipatoir? Sterk bewustzijn en emancipatoir voor de zwarte gemeenschaBv. Mainstream rock: patriotisme of cynisch protest?

Popmuziek: de mobilisering van politiek burgerschapEen politieke agendao Politiek protest – kritiek op de status quoo Identiteitspolitiek – emancipatie van minderheden: via de popmuziek je

eigen identiteit leren kenneno Verdediging vrijheid van meningsuiting

51

o Opent debat tussen liberaal en conservatief

DE POLITIEKE DIMENSIE VAN CONSUMPTIE

Consumptie ondermijnt het politiek bewustzijn? Een neomarxistische mythe: in toenemende mate krijgt de consumptie een politieke dimensieo Consumptie en identiteitspolitieko Consumptie als politieke daad: moreel consumeren immoreel

consumeren• Consumptie vs. de bio-industrie• Consumptie vs. kinderarbeid• Consumptie vs. uitbuiting van de arbeider

De roep om transparantie van het productieproces: het is als bedrijf van groot belang dat je laat zien dat je productieproces ethisch verantwoord isDe inzet van gameso Het bewustzijn van de burgers mobilisereno Ecologisch bewustzijn aanwakkereno Burgers enthousiasmeren om betrokken te zijn bij politieke instituties

52

HOOFSTUK 11: POSTMODERNISME

WAT IS POSTMODERNISME?

= De tijd na het modernismeModernisme – 16e Eo Verlichting en vooruitgangsdenken na de donkere middeleeuwen: de

wetenschap en wetenschappelijke instituties zijn er om ons vooruit te helpen• Doel: het ontdekken van universele, tijdloze en context loze

waarheden o Opkomst van wetenschap en technologie: op zoek naar de waarheid

• Positivistische wetenschapsbeoefening• Het ontstaan van de eerste universiteiten: Oxford, Cambridge...

o Politiek: ontwikkeling van rechtvaardigheidsprincipes• Liberalisme, socialisme en communisme

o Kunst: vernieuwende, reflexieve onderneming• Breuk met de religieuze taferelen

De ontwikkeling van nieuwe ideeën a.d.h.v. het denkenPostmodernisme: einde van het optimistisch vooruitgangsgeloof en de moderne verlichting

WETENSCHAP: HET EINDE VAN DE ABSOLUTE WAARHEID

Postmodernisten: we leven niet langer in een wereld van absolute waarheid

Bv. Donald Trump: zet wetenschappelijke feiten weg als problematisch

We leven in een mediatijdperk van ‘fake news’ en alternatieve feiten Post-thruth society: wetenschappelijke autoriteit doet er niet meer toe en wordt vervangen door de eigen waarheid In toenemende mate verzet tegen de objectieve waarheid

JEAN FRANCOIS LYOTAD- LA CONDITION POSTMODERNE

Na de donkere middeleeuwen het modern verlichtingsideaal en positivistische wetenschapsbeoefeningo Wetenschappelijke discoursen beschrijven de waarheid zoals die iso Universele wetten van het sociale leven liggen aan de basis van de

inrichting van de samenleving

53

o De moderne verlichting = het ontdekken van de waarheid

RENÉ DESCARTES Franse filosoof en wiskundige: door systematisch te twijfelen bekomen we universele wetteno Methodische twijfel centrale wetten over de werkelijkheido Dualiteit lichaam – geest

AUGUSTE COMPTEGrondlegger van de sociologie en het positivismeo De wetenschap ontdekt de universele wetten van het sociale leven,

deze vormen de basis voor de inrichting van de maatschappijo ‘Savoir pour prévoir, prévoir pour pouvoir’

KARL MARXGrondlegger van de wetenschappelijke theorie over materialisme en economische klassenstrijd als essentie van de samenlevingo Alles is vanuit deze theorie te verklaren: dit is de enige theorieo Modern kapitalismeo Van wetenschap naar politieke ideologieSinds de opkomst van de Verlichting en wetenschap worstelen wetenschappers ook met een kennistheoretische/epistemologische vraag: ‘hoe kunnen wij de werkelijkheid kennen?’

De wetenschap knaagt aan haar eigen fundamentIMMANUEL KANT

Probeert een antwoord deze vraagHet ding op zichzelf kunnen wij niet kennen buiten onze voorstelling ervano Relativisme van kenniso Scepsis ten aanzien van waarheidsclaimso Invloed op andere filosofen: Nietzsche en Schopenhauer

We hebben nood aan de eigen voorstelling om de realiteit te kennenMAX WEBER

Een neokantiaanse socioloog: o Erken de onontkoombare rol van waarden bij de selectie van

onderzoeksvragen: waardebetrokkenheid• Waarderingsvrijheid is een aan de onderzoeker te stellen morele eis

54

• Je moet verwachten van onderzoekers dat ze hun waardebetrokkenheid opzijzetten, MAAR dit is een empirisch feit dat de onderzoekers beïnvloed

o Erken de rol van de onderzoeker bij de analyse van data en de interpretatie van onderzoeksbevindingen

o Erken dat onderzoeksresultaten simpelweg de werkelijkheid niet simpelweg weerspiegelen• Methodische reflexiviteit: wetenschap blijft waarde gebonden

Jean Francois Lyotard: een radicale conclusie1. Waarheid is een aan tijd, plaats en macht gebonden constructie

Situationele factoren spelen een grote rol Macht: onderzoekers willen status, prestige en zoveel

mogelijk publiceren2. Wetenschappelijke kennis onderscheidt zich daarmee NIET van

andere narratieven3. Waarheid is talig en wetenschappelijke claims zijn dus slechts

Een bewegelijk leger metaforen Vocabulaires Verschillende taalspelen

4. Een deconstructie van de ‘grote verhalen’: universele, tijdloze waarheidsclaims motiveren uitsluiting (sociaal en politiek) en repressieBv. Het communisme in Rusland, het Westers kolonialisme...

Ambivalentie van Lyotardo Enerzijds: het opgeven van universele emancipatoire pretenties en

idealen is jammer• Einde van de maakbare samenleving

o Anderzijds: het open staan voor fundamentele verschillen op alle vlakken is goed• Aansluiting bij een radicale democratisering: heterogeniteit van

lokale verhalen en minderheden

POSTMODERNISME: THEORETISCH GENEUZEL? BIJDRAGE AAN KENNIS/WETENSCHAP

1. Relativering van reikwijdte• Onderzoeksresultaten zijn altijd voorlopig en gebonden aan een

context• Onderzoekers zijn er zich van bewust dat ze geen objectieve wetten

meer kunnen produceren2. Onderkenning van diversiteit

• Voorbij de stammenstrijd: theoretisch en methodisch eclecticisme Je moet je niet aan één bepaalde positie verbinden

3. Reflexiviteit op waarden in wetenschap

55

• Onderzoek is niet neutraal en objectief: waardenbetrokkenheid Wat is de rol van de onderzoeker in de theoretische keuze,

meting en interpretatie van de onderzoeksresultaten? Wat is de relatie tussen kennis en macht?

Vormt de basis voor onderzoeksprogramma’s en nieuwe disciplines: Science and Technologie Studies (STS)• Bestudeert de sociale constructie van feiten in de wetenschappelijke

praktijk

KUNST EN CULTUUR: VAN NIEUWE STROMING NAAR ECLECTICISME

Moderniteit: vooruitgang in kunst en cultuuro Nieuwe stromingen, genres en stijlen

• Rembrandt: realistische schilderkunst• Monet: vervormen van de werkelijkheid impressionisme

De essentie van een impressie van de werkelijkheid vatten• Van Gogh: expressionisme• Picasso: grondlegger van het kubisme de essentie van de

werkelijkheid in haar essentiële grondvormen vatten• Mondriaan: enkel de essentie van de werkelijkheid weergeven

a.d.h.v. primaire vormen en primaire kleuren Kenmerkend voor de moderne kunst: de ene stijl volgt de andere op (van realistisch tot extreme essentie)

Postmodernisme: het einde van de kunst?o Fredric Jamerson – Postmodernism, or, the cultural logic of late

capitalism• Er komt niets nieuws meer bij, er komt een einde aan vernieuwing

en kritische conversatie over de kunst Dit leidt ertoe dat we ons niet langer op de toekomst

richten, maar kunststromingen uit het verleden gaan kannibaliseren

Recycling van oude stijlen• De dominantie van het kapitalisme ondermijnt de aandacht voor de

kunst We denken niet langer na: consumptie in plaats van kritisch

denken Domme consumenten kritische kunstliefhebberBv. Popart = markt/media verheven tot kunst

o Vergelijking met Jean Baudrillard: pessimistischer perspectief dan Jamerson• De betekenis van hogere kunst implodeert onder een

bombardement van Tv-beelden

56

Als er al zoiets bestaat als kunst, wordt er meteen een product van gemaakt

We weten niet meer wat kunst echt is, we kennen enkel de mediabeelden en –producten die erbij horen

Onze cultuur, waarbij wetenschap, kunst en politiek centraal staan, is dood Er is geen energie meer over om vooruit te gaan“Thus, when we speak of the 'end of history', the 'end of the political', the 'end of the social', the 'end of ideologies', none of this is true. The worst of it all is precisely that there will be no end to anything, and all these things will continue to unfold slowly, tediously, recurrently, in that hysteresis of everything which, like nails and hair, continues to grow after death"

o Collins – Television and Postmodernism• Leunt op de uitgangspunten van Baudrillard EN verwerpt deze

cultuurkritiek Televisiecultuur = eindeloze simulaties waarin de realiteit

simpelweg verdwijnt Televisie overlaadt de consument met ‘bombardement of

signs’ en dat ondermijnt de stabiele betekenis• De kritiek van Jamerson en Baudrillard geeft een te normatief en

pessimistisch beeld Nood aan een nieuw perspectief

• Nieuw perspectief Het is niet het einde van de betekenis MAAR een

verandering in mediateksten en betekenis Het einde van eenduidige stromingen in de media leidt tot

een eclecticisme in mediateksten

WAT IS ECLECTICISME?

o Kunst: gebruik maken van reeds bestaande stromingen, genres en stijlen• Vernieuwing wordt gezocht in de unieke combinatie van bestaande

elementenEclecticisme in mediateksten wordt op 5 manieren bereikt (ideaaltypisch)1. Cross-over

= vermenging van genresBv. Umberto Eco – In the name of the rose: historische roman + detectieve + horror

• Komt heel vaak voor in filmsBv. Twin Peaks: de eerste succesvolle realisatie van cross-over

• Ook in muziek• Is dit oude troep bij elkaar geraapt OF ruimte voor de ontwikkeling

van nieuwe, interessante ideeën? Radicale stijlbreuken: A B

57

Bv. Trainspotting: overgang van sociaalrealisme naar magisch realisme/fantasy

Absurde verbindingen Lokken emotionele reacties uit: de shock is groter omdat je niet welk genre het is

2. Intertekstualiteit= verwijzen naar andere (media) teksten of regisseursBv. Quentin Tarantino: ‘ Ik vereer ander regisseurs, bestaande films en citaten door ze te verwerken in mijn eigen werk’

3. Vermenging van hoog- en laagcultuur• Vergelijking met college over ‘culturele omnivoor’• Kunst integreert steeds meer in populaire cultuur en vice versa

Bv. Rock en OperaBv. La Divina Commedia – Dante Alighieri als basis voor een game

4. Recycling en retro• Volgens Jamerson is dit een kannibalisering van

het verleden• Baudrillard: nostalgie als de centrale postmoderne

emotie leidt tot recycling• Aanvankelijk gebruikt in het kader van architectuur• Voortdurende recycling die zich opschuift

5. Ironisch citeren= bewust verwijzen naar bestaande clichés

• Dubbele boodschap: wij weten dat jij weet dat wij weten dat dit een cliché is

• Collins‘Ironic articulation of the ´already said` is the distinguishing feature of postmodern communication’

• Het is zo moeilijk om iets nieuws te verzinnen dat we ons maar baseren op ironische clichés

• Inspelen op de reflexieve, ironische consument• Voorbij het geloof in

Grote verhalen Absolute waarheidsclaims: ook in mediateksten,

reclameboodschappen...

58

HOOFDSTUK 12: CULTURELE GLOBALISERINGHistorische achtergrondo Globalisering heeft een langlopende, uitgebreide achtergrond sinds de

15e E• Ontdekkingsreizen: “de wereld wordt groter in contact met andere

culturen en gebruiken• Kolonialisme: uitbuiting, exploitatie en domineren (fysiek en

cultureel) van andere tradities, bevolkingen en culturen 1914: sterk gekolonialiseerde wereld Nu: kolonisatie ligt nog niet volledig achter ons

• Migratie: we zijn niet langer gebonden aan het eigen land wat ver weg was, komt steeds dichterbij

VOORBIJ DE NATIESTAAT?

Ulrich Beck: we leven in een mondiale wereld, de natiestaat zet zijn deuren open voor het buitenland kosmopolitischPolitieko Acceleratie van globalisering in de afgelopen eeuw

• Na WO2: politieke verbondenheid Oprichting van continentale organisaties: Verenigde naties,

NAVO, Europese unie, maatregelen en conferenties i.v.m. het klimaat etc. Het begin van politieke globalisering in Europa

Economieo Economische interdependentie

• Economische grenzen gaan open wereldmarkt waarin iedereen afhankelijk is van elkaar

Wereldmarkt is afhankelijk van lokale markten (chaostheorie en butterfly effect)

Mondiale arbeidsverdeling De consument: producten zijn een assemblage van

verschillende producten uit verschillende landen• IMF (= internationaal monetair fonds), WTO (= world trading

organization)o Consequentie: als er elders iets misloopt, hebben wij daar ook last van Mediao Ook technologieën en media infrastructuur hebben onze cultuur

mondialer gemaakt• Vormen een opening naar andere culturen

59

• Transnationalisering van nieuws, leefstijl, mode, muziek...: het lokale is ondergeschikt aan het internationale

o Dit resulteert in• Een global village: een dorp waarin we totaal verbonden zijn met

alles wat er op globaal niveau gebeurt• Kosmopolitisch burgerschap• Toegang tot andere culturen• Een ontworteling uit traditie, tijd en plaats

THEORIEEN

1. Cultureel imperialisme• Erfenis van het kolonialisme: het onderdrukken van geografische

locaties ligt in lijn met een cognitief imperialisme Superioriteit van de Westerse civilisatie, leefstijl en cultuur Ontwikkelingen gebeuren in het Westen (centrum) en

verspreiden zich daarna naar de rest van de wereld (periferie)

Wegdrukken van andere culturen• Vooral in de VS: een mondiale cultuurindustrie

Bv. McDonalds, Nike, Coca-Cola, Google...• Consequenties: homogenisering en standaardisering

Overal gelden dezelfde standaarden- Content & brands- Stijl: controle, voorspelbaarheid, berekenbaarheid

en efficiëntie Einde aan de diversiteit

2. Multiculturalisering en hybridisering • Multiculturalisering = verschillende culturen naast elkaar• Hybridisering = verschillende culturen door/in/op/over elkaar • Kritiek op cultureel imperialisme: er is geen monocausale invloed

van het Westen en de VS naar de rest van de wereld• Er is altijd sprake van een culturele toe-eigening: eigen en

verschillende interpretaties aan hetzelfde product Imperialisme is bijna onmogelijk

• Voorbij het model van core-periferie Landen beïnvloeden elkaar wederzijds en worden op die

manier multicultureel Populaire cultuur wordt vanuit verschillende knopen in het

mondiale netwerk verspreidBv. Hollywood vs. Bollywood

Populaire cultuur wordt vanuit verschillende ‘global cities’Bv. Mode: Parijs, Milaan, New York...

• Invloed van kolonialisme, migratie en immigratie Culinaire culturen, neokoloniale accenten

• Invloed van media: van Azië naar het Westen

60

Collin Campbell - The Easternization of the West? - Groeiende markt voor Yoga en meditatie- Populariteit van holistische geneeswijzen- Oriëntatie naar een Oosters godsbeeld

3. Glocalisering= Globaal + lokaal

• Paradox: onder invloed van de globalisering worden traditie, geschiedenis en plaats relevanter

We willen terug naar de het lokale door de onvrede over globalisering Tegenreactie op de globalisering

• Wortels voor neonationalisitische politiek • Achterberg – A cultural globalization of popular music

Kwantitatieve analyse van hitlijsten VS, Fr, NL en DL over 50 jaar

Dominantie van VS is stabiel Toegenomen diversiteit NA 1989: toename van nationale popmuziek

• Antiglobalisme Voorbij politieke tegenstellingen: onderdeel van een

bredere culturele ontwikkeling Links-progressief vs. Rechts-conservatief tegenstelling

wordt vervangen door pro globalisering vs. contra globalisering

4. Globalisering en cultureel onbehagen • Focus in onderzoek op globalisering en onbehagen ligt vooral op de

ontworteling en nostalgische vragen• Roep om collectieve, culturele, nationale identiteit

Persoonlijke identiteit: wie ben ik? Nationale identiteit: wie zijn wij? Globaliseren van instituties: wie zijn zij? Toenemend wantrouwen: globalisering en de sociale

verbeelding van ondoorgrondelijke instituties + complottheorieën In een wereld zonder grenzen weten we niet meer wie er aan de touwtjes trekt

61