Met een video over samenwerking in de wijk

juli 2014

Sociale wijkteams op maatHoe twee verschillende wijkteams van elkaar kunnen leren

Op eigen kracht vooruit!Iedereen actief in het DOE-centrum

Samen zorgen voor een veilig thuis‘Veiligheid is een vak’

Werken aan verbinding in de wijkSociale wijkteams en samenwerking

Meer inzicht in sociale wijkteamsEen onderzoek naar kenmerken, werkwijzen en knelpunten

2

Eén sociaal wijkteam voor alle leeftijden, roept de één. Een specifiek team voor de

jeugd, dat is echt nodig, vindt de ander. Bij het ene team voert de gemeente op

afstand de regie, terwijl een andere gemeente de teugels strak in handen wil hou-

den. De visies en ideeën over de samenstelling en verantwoordelijkheden van sociale

wijkteams, jeugdteams of gebiedsteams lopen uiteen. De samenstelling van een

sociaal wijkteam is maatwerk, daar zijn we het ondertussen wel over eens. Het doel is

gemeenschappelijk: het bieden van de beste ondersteuning aan kwetsbare bewoners

van een wijk of gebied. Op maat en dichtbij de burger én met inzet van eigen kracht en

netwerk.

Na een fase van pilots staan veel gemeenten nu voor beleidskeuzes voor de inrichting

en implementatie van sociale wijkteams. De pilots leveren praktijkkennis over soci-

ale wijkteams, maar maken ook inzichtelijk dat we er nog lang niet zijn. Juist door in

de praktijk verder aan de slag te gaan, komen dilemma’s en vraagstukken naar voren

die richting geven voor verdere ontwikkeling. JSO voerde samen met het Tympaan

Instituut een quickscan uit onder sociale wijkteams in Zuid-Holland. De vragenlijst

werd door 21 gemeenten ingevuld. De uitkomsten schetsen de stand van zaken van

17 sociale wijkteams in deze provincie. Wij willen de meest kenmerkende resultaten uit

deze quickscan graag met u delen.

Naast de resultaten uit de quickscan kunt u in dit magazine lezen over de ervaringen

van de pilots sociale wijkteams in Pijnacker-Nootdorp en Zoetermeer. Twee gemeen-

ten die nauw samenwerken en ook van plan waren om tijdens de pilot intensief samen

op te trekken. De lokale verschillen bleken te groot, maar ze konden wel van elkaar

leren. Ook namen we een kijkje in Leiden waar wordt gewerkt aan de opzet van een

DOE-centrum, een centrum waar eigen kracht en het vergroten van sociale netwerken

centraal staan. Daarnaast ziet u een filmpje over samenwerking. Is huiselijk geweld in

uw gemeente al geborgd in een sociaal wijkteam? Marjanne van Esveld vertelt in dit

magazine over het belang van samenwerking met regionale partners bij de preventie

van huiselijk geweld en kindermishandeling.

Wij hopen dat dit magazine u inspireert en (nieuwe) inzichten geeft die u verder helpen

bij de ontwikkeling van sociale wijkteams in uw gemeente.

Programmaregisseurs,

Jan Temmink

Nita van Veluw

Voorwoord

10

Inhoud

Voorwoord

Meer inzicht in sociale wijkteams

Een onderzoek naar kenmerken, werkwijzen en knelpunten

Samen zorgen voor een veilig thuis‘Veiligheid is een vak’

Sociale wijkteams op maatHoe twee verschillende wijkteams van elkaar kunnen leren

Op eigen kracht vooruit!Iedereen actief in het DOE-centrum

4

6

8

c h e c k l i s t s o c i a l e w i j

k t e

a m

s

Hoe staat het met

de ontwikkeling van

sociale wijkteams in

uw gemeente? Klik op

onderstaande afbeelding

en maak inzichtelijk

welke ontwikkelvragen

en dilemma’s er in de

komende tijd voor uw

gemeente nog liggen.

3

2

4

Motieven

Als belangrijkste motieven om met een sociaal wijkteam te gaan

werken worden genoemd: de ondersteuning meer op maat en

dichter bij de burger organiseren (9 keer) en de ondersteuning

integraler en efficiënter organiseren (7 keer).

Taken van sociale wijkteams

De taken die aan een wijkteam verbonden worden, verschillen

erg per wijkteam. Taken die het vaakst door sociale wijkteams

worden uitgevoerd zijn: het maken van een plan of arrangement,

het coördineren van ondersteuning en vraagverheldering. Het

minst vaak worden genoemd: het proactief benaderen van bur-

gers, het faciliteren van vrijwillige inzet en het organiseren van

collectieve arrangementen.

Verbindingen in de wijk

Alle sociale wijkteams geven aan verbindingen te hebben met

bestaande organisaties of structuren in de wijk. Wel is daar ken-

nelijk nog ‘ontwikkelingswerk’ nodig, omdat 10 respondenten

aangeven dat die verbindingen nog in ontwikkeling zijn. Het doel

van die verbindingen is om signalering, toeleiding te vergemak-

kelijken en op- en afschaling te vergemakkelijken.

Renske Hoogeveen, projectleider wijkzorg Dorrestein, gemeente Zuidplas: “Het is lastig om de nieuwkomer wijk-team goed aan te laten sluiten op bestaande structuren zoals vrijwilligerswerk, welzijn en bij de huisartsen. In het begin was het wijkteam erg intern gericht, dit kwam ook omdat zij ineens in een nieuw team moesten gaan samen-werken. Nu is de blik meer naar buiten gericht en zie je dat het netwerk gaat groeien.”

Meer inzicht in de kenmerken en werkwijzen van sociale wijkteams helpt bij beleidskeuzes en door-ontwikkeling. Om een beeld te krijgen van de stand van zaken van sociale wijkteams in Zuid-Holland voerden JSO en Tympaan Instituut een quickscan uit onder gemeenten in deze provincie. Daarin werd projectleiders gevraagd naar doelen en doelgroepen, structuur en werkwijze, monitoring en evalu-atie, knelpunten en tips. De eerste resultaten van de quickscan werden gepresenteerd tijdens de kennisbijeenkomst ‘Sociale (wijk)teams onder de loep’ op 23 juni 2014. Hier leest u de belangrijkste

uitkomsten.

Meer inzicht in sociale wijkteamsEen onderzoek naar kenmerken, werkwijzen en knelpunten

Achtergrondcijfers

• 25 projectleiders van sociale

wijkteams uit 21 verschillende

gemeenten vulden de vragen-

lijst in.

• In 8 van deze gemeenten zijn

nog geen sociale wijkteams

actief.

• De resultaten van de

quickscan hebben daardoor

betrekking op 17 sociale

wijkteams.

• Aan 11 projectleiders werden

daarnaast telefonisch een

aantal verdiepende vragen

gesteld.

Lees meer over het inzetten van eigen kracht op pagina 10

5

Aanpak huiselijk geweld

De aanpak van huiselijk geweld en kinder-

mishandeling is in 7 van de 17 sociale

wijkteams geborgd.

Lees meer over de aanpak huiselijk geweld op pagina 6

Mieke Martens, beleidsadviseur maatschappelijke ontwikkeling, gemeente Alphen aan den Rijn: “In gezinnen die kampen met meer-dere problemen is inkomensproble-matiek vaak een knelpunt. Daarom is verbinding met een collega met ex-pertise op het gebied van schuldhulp, werk en inkomen heel belangrijk.”

Monitoren van resultaten

In 11 gemeenten worden de resultaten

en (gewenste) maatschappelijke effec-

ten op onafhankelijke wijze gemeten en

vastgesteld. Daarvan geven 7 gemeen-

ten aan dat er sprake is van monitoring

van resultaten, maar dat dit beter kan.

Interesse in het uitgebreide rapport van de quickscan? Meld u dan via

www.jso.nl aan voor onze nieuws-brief en u ontvangt het rapport binnenkort per mail.

Tips van projectleiders aan andere gemeenten met sociale wijkteams:

• Betrek de lokale partijen en ontwikkel samen.

• Zorg voor een lerende organisatie.

• Sluit aan bij de vorm waar lokaal draagvlak voor is.

• Houd de bestaande (werkende) structuren zo veel mogelijk in stand en werk

daarnaast aan nieuwe initiatieven.

• Zorg voor een goed plan van aanpak, opgesteld in nauwe samenwerking met

partners en voldoende voorbereidingstijd.

• Zorg voor een directe verbinding met de gemeente met name op het gebied

van schuldhulp en werk en inkomen.

• Zorg dat medewerkers buiten gebaande paden durven treden, goed kunnen

coachen en sturen op motivatie.

• Zorg voor een duidelijke procesleiding binnen de gemeente.

• Zorg ervoor dat de lokale politiek goed is geïnformeerd en is aangehaakt.

Niek Zwinkels, adviseur Wmo a.i., gemeente Westland:“Het knelpunt ‘niet uitgekristal-liseerde werkwijzen’ is inherent aan ‘lerend ontwikkelen’. Al werkend kom je erachter hoe bepaalde zaken werken. Dit geldt voor de taken bin-nen de sociale teams, maar ook voor de bedrijfsvoering bij de gemeente en de financiering.”

Maaike van der Scheer, project-coördinator sociale teams, gemeente Pijnacker-Nootdorp:“De professionals is gevraagd acht uur per week beschikbaar te zijn voor de pilot. Dit was te weinig, het was voor de medewerkers schipperen tussen tijd en prioriteiten. Verder voelden medewerkers zich klem zitten tussen de pilot en de eigen moederorganisatie.”

Inzet van instrumenten

14 van de 17 sociale wijkteams gebruiken

de zelfredzaamheidsmatrix.Daarnaast

gebruiken de wijkteams instrumenten

zoals het ecogram, de domeincheck,

het format leefplan/gezinsplan, de

participatieladder, het ernsttaxatie-

model en het leefbaarheidsonderzoek.

6

Samen zorgen voor een veilig thuis‘Veiligheid is een vak’

Iedereen heeft recht op een veilig thuis. Wetgeving legt gemeenten op om zorg te dragen voor een veilig thuis voor haar inwoners. In het nieuwe sociaal domein wordt ook de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling ondergebracht bij gemeenten. Hoe kunnen gemeenten deze aanpak succesvol implementeren in de wijk?

“In veel gemeenten moeten sociale wijkteams zorg gaan dra-

gen voor een sluitende aanpak van huiselijk geweld en kinder-

mishandeling. Veiligheid is een vak. Om veiligheidsrisico’s zo

goed mogelijk in te kunnen schatten en problemen zo dicht

mogelijk bij de burgers op te kunnen lossen, moet je partners

in de regio opzoeken en zaken op elkaar afstemmen”, aldus

Marjanne van Esveld, adviseur JSO.

Gemeenten laten zich voor de aanpak van huiselijk geweld

leiden door de notitie van de G4: ‘Voor een veilig thuis’. De

aanpak bestaat globaal uit de volgende stappen: voorkomen

(voorlichting en preventie), (vroeg)signalering, stoppen

(hulpverlening – opvang – vervolging) en de schade beperken

(herstel en nazorg) van de gevolgen van huiselijk geweld.

Van Esveld: “Veiligheid heeft een belangrijk verschil ten

7

“De lokale infrastructuur zorgt voor voldoende kennis over veiligheid en risico in het lokale veld en het vaststellen van de criteria voor

opschaling.”

Afspelen

opzichte van andere beleidsterreinen.

De zorg voor veiligheid van bewoners

heeft altijd prioriteit. De beoordeling of

een situatie veilig is en de hulpver lening

bij onveiligheid gebeurt vaak door

regionale partners als politie, justitie,

het veiligheidshuis en het Advies- en

Meldpunt Huiselijk geweld en Kinder-

mishandeling (AMHK).”

Bekijk hier de video over samenwerking in de wijk.

Maatwerk in samenwerking

In de samenwerking met regionale

partners liggen kansen om beleidster-

reinen te koppelen en te integreren.

“Bijvoorbeeld door de inrichting van de

lokale infrastructuur en de inrichting

van het AMHK op elkaar af te stem-

men”, zegt Van Esveld. ”Op basis van

een wijkanalyse werken ze meer of

minder met elkaar samen. Dit is per wijk

verschillend. Samen staan ze borg voor

de aanpak bij onveiligheid. De lokale

infrastructuur zorgt voor voldoende

kennis over veiligheid en risico in het

lokale veld en het vaststellen van de

criteria voor opschaling.”

Het AMHK ondersteunt organisaties

met advies en deskundigheid en is 24

uur per dag bereikbaar. In geval van

een crisis of bij hulpweigering, kan het

AMHK een onderzoek instellen, hulp

inzetten of een dwangmaatregel

opleggen.

“Veiligheid is een vak. Om veiligheidsrisico’s zo goed

mogelijk in te kunnen schatten, is samenwerking met partners in de

regio nodig.”

88

Het ene sociaal wijkteam is het andere niet. Elke gemeente vraagt om een team op maat, afgestemd op de lokale omstandigheden. Daar kwamen Zoetermeer en Pijnacker-Nootdorp achter toen ze af-gelopen januari tot en met mei onder begeleiding van JSO deelnamen aan de pilot Sociale wijkteams. Hoewel ze aanvankelijk van plan waren om tijdens de pilot intensief samen op te trekken, voeren ze al snel hun eigen koers. De verschillen bleken te groot.

Eén-huishouden-één-plan

Zo was Zoetermeer al een heel eind op weg in het wijkgericht

werken, terwijl dat bij Pijnacker-Nootdorp nog in de kinder-

schoenen stond. Volgens Marphy van Elsen, projectcoördi-

nator sociale wijkteams en wijk(zorg)netwerken Zoetermeer,

is de stad vijf jaar geleden al begonnen met investeren in

‘wijkzorgnetwerken’, die het contact en de samenwerking

tussen diverse professionals moeten versterken. “Zoetermeer

is een grote stad met een groot werkveld, waarin veel gespe-

cialiseerde professionals een eigen stukje voor hun rekening

namen. Daar was meer afstemming in nodig en dus hebben

we destijds de gedachte één-huishouden-één-plan geïntro-

duceerd. Daaruit voort kwamen de wijkzorgnetwerken, en de

sociale wijkteams hebben we hierbij laten aansluiten.”

Pijnacker-Nootdorp had niks wijkgerichts om op voort te

borduren. “Wij werkten tot nu toe meer doelgroepgericht”,

aldus projectcoördinator Sociale teams Maaike van der Scheer.

“Pijnacker-Nootdorp kent ook geen wijken, maar drie oude

dorpskernen. Wij zijn dus een ander soort gemeente en

hebben er in de pilot voor gekozen om één team te vormen

dat alle drie de kernen bedient.”

Generalisten vs. specialisten

Doordat Pijnacker-Nootdorp er zo fris instond, konden ze

een vernieuwende manier van werken introduceren in hun

wijkteam. Van der Scheer: “Het team bestaat uit generalisten

Marphy van Elsen, projectcoördinator sociale wijkteams en wijk(zorg)netwerken, Zoetermeer

Sociale wijkteams op maatHoe twee verschillende wijkteams van elkaar kunnen leren

“Door de intensieve samen-werking leren de professionals veel van elkaar en ontwikkelt hun blikveld zich breder.”

die niet langer werken vanuit hun

moederorganisaties, maar echt vanuit

het team. Dat zorgt voor veel ruimte en

vrijheid, omdat de kaders wegvallen

die horen bij hun oorspronkelijke

functies. Dat was in het begin

spannend, maar bleek een enorme

meerwaarde. De teamleden moeten

het echt met elkaar doen, waardoor

de lijnen heel kort worden en ze meer

voor elkaar krijgen.” Zoetermeer zet

in het licht van de wijkzorgnetwerken

juist meer in op samenwerking vanuit

moederorganisaties. “Wij vinden het

belangrijk dat iedereen zijn eigen

specialisatie en expertise behoudt

en daar investeren wij dus in”, zegt

Van Elsen. “Maar door de intensieve

samenwerking leren de professionals

veel van elkaar en ontwikkelt hun

blikveld zich breder.”

Doe-team

Als gevolg van het verschil in keuze

tussen generalisten of specialisten,

verschillen de sociale wijkteams van de

gemeenten ook in functie. Het team in

Zoetermeer heeft binnen het wijk-

zorgnetwerk vooral een adviserende

en coördinerende rol, terwijl het team

van Pijnacker-Nootdorp meer een

‘doe-team’ is. Van der Scheer: “Onze

team leden gaan er zelf op af en bieden

zoveel mogelijk zelf ondersteuning. Ze

zetten zo min mogelijk andere hulp-

verleners in.” En ook de doelgroep van

de teams is verschillend. Aanvankelijk

zetten ze beiden in op zowel jeugd en

gezinnen als volwassenen en ouderen,

maar daar kwam in Pijnacker-Nootdorp

al snel verandering in. “In onze gemeente

bleken vooral gezinnen met kinderen

behoefte te hebben aan hulp vanuit het

wijkteam”, zegt Van der Scheer. “Dus

daar zijn we ons uitsluitend op gaan

richten.”

Van elkaar leren

Hoe verschillend de gemeenten ook

zijn, er valt natuurlijk altijd van elkaar

Maaike van der Scheer, projectcoördinator Sociale teams Pijnacker-Nootdorp

”De teamleden werken echt vanuit het team. Hierdoor zijn de lijnen kort en krijgen ze meer voor elkaar.”

te leren. Van der Scheer roemt bijvoor-

beeld de investering van Zoetermeer in

wijkzorgnetwerken. Iets wat Pijnacker-

Nootdorp in de toekomst ook wil gaan

doen. “Vanaf 1 januari 2015 willen wij

gaan werken met kernteams die, net

als in Zoetermeer, dicht aansluiten bij

de lokale situatie in de verschillende

woonkernen. Het huidige wijkteam

blijft daarnaast bestaan als ‘regieteam’

dat zich volledig richt op multiproblem-

gezinnen.” Zoetermeer wil volgens Van

Elsen niet alleen van Pijnacker-Noot-

dorp leren, maar van heel Nederland.

“Overal vinden op dit moment pilots

plaats en worden verschillende soorten

wijkteams gevormd. Voor al die waarde-

volle expertise, oplossingen en succes-

sen houden wij onze ogen open. En

als het bij ons past implementeren we

het in onze eigen aanpak. Zo hebben

we straks, op 1 januari 2015, een goed

dekkende structuur van teams door

de hele stad, op maat gemaakt voor

Zoetermeer.”

1010

In Leiden streeft welzijnsorganisatie Libertas naar ‘inclusieve wijken’, waar iedereen tot zijn recht komt en op een gelijkwaardige manier deelneemt aan de maatschappij. In wijk De Kooi opent daarom binnenkort een DOE-centrum, waar het sociaal wijkteam idealiter ook een rol in speelt.

In de inclusieve wijk maakt het niet uit

wat voor culturele achtergrond, gen-

der, leeftijd, talenten of beperkingen

iemand heeft. Iedereen doet mee. De

buurtbewoners worden aangesproken

op hun mogelijkheden in plaats van

hun beperkingen. Hun ‘eigen kracht’

(talenten, interesses en capaciteiten)

staat centraal.

Inclusieve wijken

Welzijnsorganisatie Libertas in Leiden

is druk bezig de wijken in de stad om te

vormen tot deze inclusieve wijken. Met

name de wijk De Kooi in Leiden-Noord

staat hoog op het lijstje. Met hulp van

JSO wil de organisatie een van de twee

buurtcentra in de wijk omvormen tot

een DOE-centrum. Buurtadviseur Ruud

Arnoldi legt uit wat dit inhoudt: “Het

belangrijkste kenmerk van een DOE-

centrum is dat iedereen die er binnen-

komt actief wordt, en op die manier

werkt aan zijn individuele ontwikkeling.

We brengen mensen met elkaar in

contact en stimuleren hen om vanuit

hun eigen wensen en mogelijkheden in

actie te komen.”

Samen klussen in de wijk

Het DOE-centrum is er in principe voor

iedereen in de wijk, maar richt zich

vooral op mensen met een afstand tot

de samenleving, zoals Arnoldi het for-

muleert. “Dat zijn bijvoorbeeld mensen

met een bijstandsuitkering of een ver-

standelijke of psychische beperking. Zij

hebben wat ondersteuning nodig om

weer volledig deel te kunnen nemen

Repaircafé

Op eigen kracht vooruit!Iedereen actief in het DOE-centrum

11

aan de samenleving. Dat is ook waarom

het DOE-centrum hier in De Kooi komt

te staan. Er wonen hier relatief veel

mensen met een uitkering.” Naast

mensen die iets nodig hebben, gaat het

DOE-centrum op zoek naar buurt-

bewoners die iets te bieden hebben.

“En die mensen koppelen we dan aan

elkaar, zodat ze samen dingen kunnen

ondernemen. Bijvoorbeeld klussen

in de wijk onder begeleiding van een

buurtbewoner die in de bouw werkt, of

conversatieles Nederlands met iemand

die goed is in taal. We kijken waar

behoefte aan is en laten mensen het

vervolgens zelf oppakken.”

“We brengen mensen met elkaar in contact en stimuleren hen om

samen in actie te komen.”

Sociaal wijkteam

Op dit moment zitten de profes-

sionals van het sociaal wijkteam van

De Kooi tijdelijk bij het toekomstige

DOE-centrum in en als het aan Arnoldi

ligt blijft dat zo. Hij ziet hen als een

belangrijke schakel in de wijk. “Ik vind

het heel prettig dat ze hier zitten, want

zo kunnen we goed bij elkaar aan-

sluiten. Zij komen veel mensen tegen

die baat zouden hebben bij het DOE-

centrum en kunnen hen mooi naar ons

doorverwijzen.”

Ook de manier van werken van de

organisaties is op elkaar afgestemd.

Buurtrestaurant

“Iedereen die binnenkomt wordt actief en gaat vooruit”

“Zij gaan net als wij uit van de eigen

kracht en mogelijkheden van mensen.

Ze vragen bijvoorbeeld meteen bij de

intake al wat mensen kunnen en wat ze

leuk zouden vinden om te doen in de

wijk. Dat is waardevolle informatie voor

ons. Zo lig je in elkaars verlengde en

werk je samen aan de vooruitgang van

mensen.”

Arnoldi zou graag zien dat het DOE-

centrum na de zomer open gaat. “We

zijn alvast begonnen met wat activi-

teiten die door buurtbewoners zelf zijn

opgezet en draaiend worden gehouden.

Zoals een repaircafé, buurtrestaurant

en Nederlandse conversatieles. Dus de

eerste stappen zijn gezet.”

“Het sociaal wijkteam gaat net als wij uit van de eigen kracht en mogelijkheden van mensen.”

12

Colofon

Meer weten?

Redactie

Lydia Straver

Tekst

Marjanne van Esveld, Marijn Klok, Lydia Straver

Vormgeving

Monique Dessing

Fotografie

Jaco Taal(www.wasgoedonline.com)

Video

Issa Shaker, Femke Noordink

Met dank aan: Ruud Arnoldi, Filiz Dilmeci, Marphy van Elsen, Vincent Kokke, Marleen Okma,

Louis Pronk en Maaike van der Scheer

Neem voor een oriënterend gesprek contact op met:

Marleen Okma, adviseur

Vincent Kokke, adviseur

Marjanne van Esveld, adviseur/trainer

inspireert en verbindt

Nieuwe Gouwe Westzijde 1, 2802 AN Gouda Postbus 540, 2800 AM Gouda

T 0182 547 888 - F 0182 547 889 - E info@jso.nl - www.jso.nl

Wat doet JSO op het gebied van sociale wijkteams?

• JSO geeft inhoudelijk advies en procesbegeleiding bij de

ontwikkeling en implementatie.

• JSO helpt bij de monitoring en evaluatie van sociale

wijkteams.

• JSO verzorgt deskundigheidsbevordering en intervisie voor

professionals, teamleiders, gebiedsmanagers en kwartier-

makers van sociale wijkteams.

• JSO ondersteunt bij de implementatie en borging van de

aanpak huiselijk geweld en kindermishandeling in sociale

wijkteams.

• JSO organiseert bijeenkomsten voor inspiratie en uitwisseling

van kennis en ervaring.