VAN ONDERZOEKSPLAN NAAR RAPPORTAGE

PAUL VAN DER HEIJDEN

Datum: November 2016Studentnummer: 346316

MUZIEKONDERWIJS 2032Ontwikkeling van de creativiteit in het muziekonderwijs met behulp van digitale

technologie

BegeleidersBen Hekkemak Elsje van LeeuwenRenske de Groot

Inhoudsopgave

1. Inleiding……………………………………………………blz.3

2. Opdrachtgever…………………………………………….blz.3

3. Probleemsituatie…………………………………………..blz.4

4. Belang en doel van het onderzoek……………………...blz.5

5. Onderzoeksvraag…………………………………………blz.5

6. Deelvragen…………………………………………………blz.5

7. Theoretisch kader…………………………………………blz 5

8. Onderzoeksopzet……………………………………….…blz 6

9. Onderzoeksmethode……………………………………...blz 7

10. Onderzoekseenheden…………………………………… blz 9

11. Opbrengst/product…………………………………………blz.10

12. Stappenplan/Fasering……………………………………..blz.12

13. Begroting……………………………………………………blz.13

14. Contactpersonen…………………………………………...blz.14

Bijlage 1- Goedkeuring onderzoek door Opdrachtgever

2

1.Inleiding

Het afgelopen schooljaar tijdens de Master Kunsteducatie heb ik mijn interesse ontdekt in het gebruik en de toepassing van digitale middelen. En de vaardigheid ontwikkeld om deze op een creatieve manier in te zetten bij presentaties of binnen mijn werk als muziekdocent. In blok I leerde ik de app Aurasma toepassen en raakte bekend met de term Augmented Reality waar ik voorheen nog nooit van had gehoord. Op mijn werk ben ik hier direct mee gaan experimenteren en ontdekte al snel een aantal mogelijkheden en voordelen. Tijdens de creatieve interventie en het designthinking proces in blok III ben ik in aanraking gekomen met Virtual Reality en het gebruik van 360 graden video’s en foto’s. Dat de focus van mijn onderzoek op het gebruik van digitale technologie binnen het muziekonderwijs ligt is dus niet zomaar uit de lucht vallen. Tijdens het literatuuronderzoek werd ik gegrepen door het begrip creativiteit. Dit werd op zoveel verschillende manieren gebruikt en kwamen de vragen: Wat betekent creativiteit en kun je deze ontwikkelen en meten met behulp van digitale technologie? Tevens sloot deze onderzoeksvraag aan bij de toekomstplannen en koers van mijn opdrachtgever.

2.Opdrachtgever

3

Het onderzoek zal ik doen binnen de Carmelstichting, scholengemeenschap Het Hooghuis en locatie het Titus Brandsmalyceum waar ik werkzaam ben als docent muziek en cultuur coördinator.

Het Titus Brandsmalyceum in Oss is een havo, vwo school met 1500 leerlingen en is onderdeel van scholengemeenschap Het Hooghuis. Deze scholengemeenschap bestaat uit acht locaties waarvan twee praktijkonderwijs, vier vmbo, één havo en één havo/vwo aanbieden. Het Hooghuis is onderdeel van de Carmelstichting, een stichting waar 40 scholen uit Nederland bij zijn aangesloten. Ondanks dat de eigen werkgever als opdrachtgever bij onderzoek meestal niet wenselijk is heb ik hier bewust wel voor gekozen. Het Hooghuis heeft alle onderwijsniveau’s van het voortgezet onderwijs en biedt daarom een ideale plek om ervaringen te delen en te experimenteren op alle niveau’s. Daarnaast werd zowel in het nieuwe schoolplan van het TBL als bij de koers 2020 van het Carmelcollege verwoord dat de scholen invulling dienen te geven aan de 21e eeuwse vaardigheden en met name de digitale geletterdheid van zowel leerlingen als docenten. Vanuit de organisatie is behoefte aan onderzoek op dit gebied en worden kennisallianties op dit gebied gestimuleerd en ondersteund. Met het management (teamleider: T. Van welie en rector: T. Brocks en Bestuursvoorzitter Carmelcollege: T. Morkieft ) is het onderzoeksonderwerp besproken en zij hebben dit ook goedgekeurd. Ook wordt het opzetten van een kennisalliantie met muziekdocenten voor komend schooljaar vanuit de Carmelstichting ondersteund.

3. ProbleemsituatieEr is op dit moment nog zeer weinig aandacht voor Virtual Reality [VR] en Augmented Reality [AR] binnen het muziekonderwijs. Toch zijn er in de literatuur en vanuit de praktijk genoeg voorbeelden te vinden over de mogelijkheden en meerwaarde die het kan opleveren binnen het onderwijs. Goede voorbeelden hiervan werden al in 2014 gepubliceerd in het Journal of Educational Technology & Society. Maar ook in onlangs gepubliceerde onderzoeken wordt deze meerwaarde en mogelijkheden bevestigd zoals in The state of virtual reality in education (s. Minocha, 2015) en Application of virtual reality in a learning experience (V.U. Obrist & E.A.Martínez, 2016). Vreemd genoeg wordt het muziekonderwijs hierbij nergens vernoemd. Er is dan ook nog weinig tot niets ontwikkeld voor het vak muziek. Op internet zijn wel een aantal bedrijven te vinden die zich richten op AR en VR in het onderwijs, zoals Google, ImmersiveVR eduaction, Unimersiv, Alchemy VR, Nearpod en EON reality. Ook sluit mijn onderzoek goed aan bij het ontwikkelen van de digitale geletterdheid waar volgens het adviesrapporten 2032(2016) en Students Computers and Learning, making the connection (2015) van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling [OESO] nog aandacht aan dient te worden besteed en programma’s voor dienen te worden ontwikkeld. Zoals aangegeven wil mijn werkgever hier de komende jaren invulling aangeven en programma’s ontwikkelen. Dit onderzoek gericht op het muziekonderwijs kan daarbij een eerste aanzet zijn en dienen als voorbeeld voor andere vakken.

4

Ondanks alle positieve geluiden over het belang en nut van muziek in het basisonderwijs en de aandacht voor de creatieve vakken binnen het voortgezet onderwijs verkeert volgens wetenschapper E. Bisschop Boele (2015) het muziekonderwijs in een crisis. Volgens hem slaagt het muziekonderwijs er onvoldoende in om relevant te zijn voor de leerlingen. Zeer weinig scholen bieden het vak aan als eindexamenvak en waar het wordt aangeboden blijken maar weinig leerlingen gemotiveerd te zijn om het te kiezen. Hij pleit voor idiocultureel muziekonderwijs waarbij het weet te appelleren aan de muzikale identiteit van de individuele leerling. Vanuit mijn ervaring weet ik dat dit mooie uitspraken zijn waar je in een klas met tweeëndertig leerlingen als docent moeilijk mee uit de voeten kan. Met tweeëndertig verschillende muzikale identiteiten die ook nog eens hybride zijn en volgens L.Green (2011) een verschillende extrinsieke betekenis aan muziek geven lijkt dit een onmogelijke taak.Toch ben ik van mening dat digitale didactische hulpmiddelen hier een belangrijke sleutelpositie in kunnen nemen en een mogelijke oplossing bieden richting idiocultureel muziekonderwijs. Ik zal dan ook onderzoeken op welke wijze digitale didactische hulpmiddelen een oplossing kunnen bieden richting idiocultureel muziekonderwijs binnen het voortgezet onderwijs. En hoe hiermee het muziekonderwijs weer relevant wordt en de motivatie van leerlingen kan versterken. Op deze wijze sluit mijn onderzoek tevens goed aan bij het ontwikkelen van de digitale geletterdheid van leerlingen waar volgens het eindadvies Ons Onderwijs2032 (2016) en Students Computers and Learning, making the connection (2015) van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling [OESO] nog aandacht aan dient te worden besteed en programma’s voor dienen te worden ontwikkeld. Zoals aangegeven wil mijn werkgever hier de komende jaren invulling aangeven en programma’s voor ontwikkelen. Dit onderzoek gericht op het muziekonderwijs kan daarbij een eerste aanzet zijn en dienen als voorbeeld voor andere vakken.

Bronnen

Bacca, J., Baldiris, S., Fabregat, R., Graf, S., & Kinshuk. (2014), Augmented Reality Trends in

Education: A Systematic Review of Research and Applications. Educational

Technology & Society, 17 (4), 133–149.

Obrist, V. U., & Eustaquio A. Martínez (tutor). (2016). Application of virtual reality in a learning

experience. American Journal of Engineering Research, 5(2), 151-156.

OECD (2015), Students, Computers and Learning: Making the Connection, PISA, OECD

Publishing, Paris. DOI: http://dx.doi.org/10.1787/9789264239555-en

5

Minocha, S. (2015). The state of virtual reality in education –Shape of things to come.

International Journal of Engineering Research, 4(11), 596-598.

Platform Onderwijs 2032 (2016), Ons onderwijs 2032, Eindadvies. Verkregen van

http://onsonderwijs2032.nl/wp-content/uploads/2016/01/Ons-Onderwijs

2032-Eindadvies-januari-2016.pdf

4. Belang en doel van het onderzoek

Door te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn op het gebied van AR en VR en op welke wijze dit een meerwaarde op kan leveren binnen het muziekonderwijs, wil ik hiermee een aanbeveling creëren voor zowel muziekdocenten als de makers van VR en AR. Met deze aanbeveling zal VR en AR een meerwaarde opleveren voor het vak muziek en een voorbeeld kunnen vormen voor andere vakken binnen het voortgezet onderwijs. En levert dit een bijdrage aan zowel de digitale geletterdheid als de muzikale ontwikkeling van de leerling en krijgt innovatie van digitale middelen een plek binnen het curriculum. Om dit mogelijk te maken zal ik tijdens mijn onderzoek een team samenstellen en hiermee muziekdocenten en programmeurs met elkaar verbinden. Hiermee creëer ik een verbinding die er nog niet is, tussen het muziekonderwijs en de VR en AR programmeurs, bedrijven. Inmiddels heb ik contact gehad met Sjaak Verwaaijen (docent, Fontys Eindhoven) die samen met Philips een VR-platform heeft opgericht waar experimenten en onderzoeken worden gedaan op dit gebied. Met kunsteducatie en muziek hadden zij nog niets ontwikkeld en waren hier ook nog niet mee bezig. Toch stonden zij open om samen te kijken naar eventuele mogelijkheden.

Met dit onderzoek zal ik een bijdrage leveren aan de ontwikkeling en wetenschap van idiocultureel muziekonderwijs binnen het voortgezet onderwijs. En zal de mogelijkheden verkennen van digitale middelen waarmee idiocultureel onderwijs vorm kan worden gegeven. Het resultaat hiervan zal een handreiking zijn richting muziekdocenten van het voortgezet onderwijs om middels digitale middelen vorm te kunnen geven aan idiocultureel muziekonderwijs. Het doel is om hiermee het muziekonderwijs binnen het voortgezet onderwijs te versterken en de motivatie van leerlingen ten opzichte van het vak te vergroten. Met een aantal muziekdocenten zal ik een community of practice (E. Wenger, 1998) oprichten om kennis en ervaringen te delen. Deze community of practice is een goede basis om onderzoek en praktijk aan elkaar te kunnen verbinden. Door nieuwe technologische toepassingen binnen het onderwijs te onderzoeken zal ik hiermee een bijdrage leveren aan onderwijsinnovatie en de verbinding leggen tussen innovatieve technologische bedrijven en het onderwijs. Tevens zal dit onderzoek invulling geven aan de 21ste eeuwse vaardigheden op het gebied van digitale geletterdheid en kan dienen als voorbeeld voor andere kunst en niet-kunstdisciplines.

6

Met dit onderzoek zal ik een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van het muziekonderwijs en de muziekwetenschap. En zal de mogelijkheden verkennen waarmee creativiteit kan worden ontwikkeld met behulp van digitale technologie. Het resultaat hiervan zal een handreiking zijn voor muziekdocenten van het voortgezet onderwijs om middels digitale technologie de creativiteit van leerlingen te kunnen ontwikkelen. Om hiermee het muziekonderwijs binnen het voortgezet onderwijs te versterken en de motivatie van leerlingen ten opzichte van het vak te vergroten. Met een aantal muziekdocenten zal ik een community of practice (E. Wenger, 1998) oprichten waar kennis en ervaringen kunnen worden gedeeld. Deze community of practice is een goede basis om onderzoek en praktijk aan elkaar te kunnen verbinden. Door nieuwe technologische toepassingen binnen het onderwijs te onderzoeken zal ik hiermee een bijdrage leveren aan onderwijsinnovatie en de verbinding leggen tussen innovatieve technologische bedrijven en het onderwijs. Tevens zal dit onderzoek invulling geven aan de 21ste eeuwse vaardigheden op het gebied van digitale geletterdheid en creativiteit en kan dienen als voorbeeld voor andere kunst en niet-kunstdisciplines

5. Onderzoeksvraag Kernvraag

Op welke wijze kan Augmented Reality en Virtual Reality worden ingezet zodat het een meerwaarde oplevert voor het vak muziek van het voortgezet onderwijs?

Op welke wijze kunnen digitale middelen worden ingezet zodat het een bijdrage levert aan de ontwikkeling van idiocultureel muziekonderwijs

Op welke wijze kan digitale technologie een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van de creativiteit bij

leerlingen binnen het vak muziek van het voortgezet onderwijs

6. Deelvragen

● Wat wordt er nu gedaan aan AR en VR binnen het voortgezet onderwijs en het vak muziek en zijn er voorbeelden van best practices?

● Wat zijn de voordelen, nadelen, kansen en bedreigingen van AR en VR (SWOT) binnen het muziekonderwijs?

● Welke voorwaarden zijn er nodig om AR en VR te kunnen ontwikkelen binnen het vak muziek?

● Wat betekent het voor de rol en competenties van de muziekdocent?● Welke vaardigheden kunnen bij leerlingen worden ontwikkeld tijdens muzieklessen met

AR en VR?

7

- Wat wordt er nu gedaan aan idiocultureel muziekonderwijs, zijn er voorbeelden van best practices?

- Wat zijn de voordelen, nadelen, kansen en bedreigingen van digitale middelen binnen het muziekonderwijs (SWOT, analyse en confrontatiematrix)?

- Welke digitale middelen kunnen worden ingezet voor idio-en socio-cultureel muziekonderwijs?

- Wat betekent het voor de rol en competenties van de muziekdocent?- Welke innovatieve technologische mogelijkheden op het gebied van Augmented Reality

en Virtual Reality kunnen idio-en sociocultureel muziekonderwijs vormgeven?Deelvragen

Wat is de betekenis van creativiteit en muzikale creativiteit? Hoe kan muzikale creativiteit worden ontwikkeld en herkend? Op welke wijze wordt digitale technologie ingezet binnen het vak muziek? Hoe kan digitale technologie de creativiteit bevorderen? Wat betekent dit voor de rol van de muziekdocent?

7. Theoretisch kaderHet theoretisch kader van dit onderzoek is gericht op het gebruik en de mogelijke toepassingen van AR en VR in het onderwijs. De belangrijke publicaties die tijdens het onderzoek worden gebruikt zijn gericht op VR en AR binnen het onderwijs (zie bronnen probleemstelling). Deze zal ik vertalen naar het muziekonderwijs. Hierbij zal worden gekeken naar mogelijke aansluitingen met de kerndoelen van het muziekonderwijs en de ontwikkelingen van vaardigheden binnen muziek met AR en VR. Ook literatuur en onderzoeken op het gebied van Gamification en het vergroten van de aantrekkelijkheid van het vak muziek door nieuwe media zullen worden bestudeerd om een goed beeld te krijgen.Bij het vormen van een platform met muziekdocenten en programmeurs zal ik om tot kennisontwikkeling te komen gebruik maken van de theorie van Wenger. Wenger (1998) beschrijft in zijn boek ‘communities of Practice’ het toenemende belang van communities of practice (Cop’s) als gemeenplaatsen voor leren, innovatie en ontwikkeling.

Het theoretisch kader van dit onderzoek is gericht op idiocultureel muziekonderwijs binnen het voortgezet onderwijs. In het eerste deel zal ik dan ook dieper ingaan op deze vorm van onderwijs en de betekenis hierachter verhelderen. Daarbij zal ik een relatie leggen met andere onderwijstheorieën en wetenschappelijke onderzoeken. Vanuit dit perspectief zal ik een koppeling maken met digitale middelen en

8

onderwijsvormen die passen bij idiocultureel muziekonderwijs om een gefundeerde eindconclusie te kunnen vormen. Dit theoretisch kader zal dan vervolgens worden gedeeld binnen een Community of Practice en in de praktijk worden getoetst, geanalyseerd en vergeleken.

Over het nut van het vak muziek binnen het onderwijs zijn de laatste tijd veel wetenschappelijke onderzoeken verschenen. Muziek zou het brein stimuleren en verbindingen leggen tussen hersenhelften en zou het empathisch vermogen vergroten. Daarbij worden allerlei vaardigheden ontwikkeld zoals presenteren, reken en taalvaardigheid. Tijdens de bijeenkomst ‘Wat weten we over muziekonderwijs’ in 2015 kwam duidelijk naar voren dat het nu tijd wordt om de externe transfereffecten achter ons te laten en als praktijk, beleid en wetenschap te zoeken naar wat werkt om muziek meer in de klas te krijgen en de kwaliteit van muziekonderwijs te vergroten.Volgens lector E. Bisschop Boele (2015) ligt de oplossing in het idiocultureel muziekonderwijs.Na mono-,bi-,multi,- inter- en transcultureel onderwijs is het volgens hem nu de logische stap om naar idiocultureel muziekonderwijs te gaan. Idiocultureel staat voor ‘persoonlijke cultuur’, de persoonlijke muzikale identiteit.Naar een vorm van muziekonderwijs die start bij de muzikale identiteit van de individuele leerling. Dit is niet zoals F.Haanstra (2011) het omschrijft als authentieke kunsteducatie waarbij wordt aangesloten bij de leefwereld van het kind door bijvoorbeeld vooral veel popmuziek te gebruiken binnen de lessen. Maar is volgens Bisschop Boele het creëren van een atmosfeer binnen een muziekles waarbij ieder individu zijn eigen muzikale identiteit kan en mag zijn en tonen en waar zowel van elkaar als van de docent wordt geleerd wat er ook nog muzikaal allemaal mogelijk is. Want identiteit is dynamisch “het is niet, het wordt voortdurend’. Deze gedachte sluit aan bij de gedachte van A.Sen over multiple identities waarin hij aangeeft dat een individu altijd meerdere identiteiten heeft en niet als één identiteit kan worden gezien. Idiocultureel muziekonderwijs begint met het erkennen van leerlingen als volwaardige muzikale persoonlijkheden en gaat uit van een biografische opvatting van leren. Het idee dat het muziekonderwijs wil bijdragen aan het vormgeven aan een betekenisvolle muzikale biografie.

9

Al deze uitgangspunten genoemd door Bisschop Boele zijn zeer waardevol, toch schuilen hier een aantal nadelen achter en lijken een aantal belangrijke aspecten op de achtergrond te komen. Zo gaf John Dewey in 1907 al het volgende aan: ‘A question often asked is: if you begin with the child’s ideas, impulses and interests, all so crude, so random and scattering, so little refined or spiritualized, how is he going to get the necessary discipline, culture and information? Binnen het idiocultureel onderwijs moeten we de belangrijke rol van de docent niet uit het oog verliezen. G. Biesta (2015) gaf dit belang onlangs nog aan in zijn boek ‘Het prachtige risico van onderwijs’. Waar blijft bij idiocultureel muziekonderwijs om in Biesta’s domeinen te denken het onderdeel kwalificatie? En hoe kan subjectivering vorm krijgen wanneer de rol van de docent minder duidelijk is en meer aan de zijlijn staat als een soort begeleider of coach? Zo zal bij het vormgeven van die idiosyncratische individuele muzikale biografie van de leerling de rol van de docent juist zeer belangrijk zijn. Het idiocultureel muziekonderwijs sluit daarentegen wel goed aan bij de constructivistische visie op onderwijs. Naar mijn mening zouden we hier de nadruk beter kunnen leggen op het sociaal constructivisme volgens de theorie van L.Vygotsky wanneer we onder het begrip muzikale kennis ook het vormgeven van die muzikale identiteit en biografie zien. Het vormgeven van die muzikale identiteit kan alleen tot stand komen door in contact te komen met anderen. Vanuit deze visie zou ik daarom pleiten voor een andere vorm van muziekonderwijs namelijk ‘sociocultureel muziekonderwijs’. De nadruk komt hierbij te liggen op deze sociaal constructivistische leeromgeving waar geleerd kan worden van elkaar (peer-to-peer) en de muziekdocent. Dit zou een nieuw begrip zijn binnen het muziekonderwijs die naar mijn mening ook beter aansluit bij de 21ste eeuwse vaardigheden en het muziekonderwijs van nu waarin de domeinen socialisatie en subjectivering naast kwalificatie een even grote rol gaan spelen. Maar zoals in de probleemstelling is aangegeven is het voor een muziekdocent een onmogelijk taak om in een klas van tweeëndertig leerlingen al die individuen met hun eigen muzikale identiteit te bedienen en tegemoet te komen aan idio-en sociocultureel muziekonderwijs. Digitale middelen kunnen hierbij een belangrijke ondersteuning bieden. Stuart Wise (2011) deed onderzoek naar het gebruik van digitale middelen in het muziekonderwijs bij negen middelbare scholen in Nieuw Zeeland en

10

vergeleek dit met diverse onderzoeken uit verschillende landen. Hieruit kwam duidelijk het belang en nut van deze digitale middelen naar voren op het gebied van leerresultaten en vaardigheden. Vooral op het gebied van componeren en differentiatie waren er positieve resultaten. Toch waren er wel een aantal uitdagingen nog te overwinnen. ‘A particular challenge that technology brings music teachers is that of finding ways to bring into the school setting the knowledge that students develop outside of school about digital music composition and production. A subsidiary challenge is that of moving technology from its position as an ‘add-on’ in the music curriculum to a position of being embedded within the curriculum’ (Stuart Wise 2011).Deze gedachte sluit helemaal aan bij het idiocultureel onderwijs door leerlingen met digitale middelen te laten componeren en improviseren waardoor hun individuele muzikale identiteit ruimte krijgt om te ontwikkelen. Of zoals Bisschop Boele de wetenschapper en socioloog Peter Alheit aanhaalt met het begrip biograficiteit als ‘The personal code with which we disclose to ourselves new experiences’. Bij sociocultureel muziekonderwijs kunnen digitale middelen de interactie en communicatie met elkaar en met de docent versterken. Zo is het contact niet alleen afhankelijk van het uurtje muziekles in de week.En zijn hiermee op het gebied van internationalisering veel mogelijkheden om contacten te leggen met de wereld buiten de school. Het leren beperkt zich dan niet alleen tot het muzieklokaal of de eigen omgeving. Pedagogisch gezien geeft Stuart Wise (2011) in zijn onderzoek een aantal belangrijke veranderingen aan die zullen plaatsvinden wanneer digitale middelen zullen worden ingezet bij het muziekonderwijs:

- Een verschuiving van instructiegericht naar een constructivistische vorm van onderwijs

- Van docent gestuurd naar leerling gestuurd onderwijs- Een verschuiving van lokale bronnen van informatie naar wereldwijde

bronnen- Een toenemende complexiteit van taken en verschillende vormen van

informatie.

11

Daarbij geeft Wise aan ‘ One of the real challenges facing music teachers will be to create scaffolding structures that will allow students the freedom to express their creativity in contexts that are relevant to them and support this with knowledge, skills and resources appropriate to what the students are doing (Hargreaves et al., 2003)’. Hier ligt naar mijn mening met digitale middelen een grote kans. Scaffolding, het iedere keer net boven het niveau van de leerling zitten om voldoende uitdaging te kunnen bieden en leerlingen zo gemotiveerd te houden, sluit prima aan bij idio en sociocultureel onderwijs waarbij het uitgangspunt de leerling is. Met digitale middelen kunnen we de leerlingen namelijk beter bedienen op hun eigen niveau en leertempo.

Uit het voorgaande kunnen we concluderen dat idio-cultureel muziekonderwijs een duidelijke meerwaarde kan brengen voor het muziekonderwijs en dat het gebruik van digitale middelen deze vorm van onderwijs mogelijk kan maken voor de praktijk. Dit kan door meer aandacht te besteden aan componeren, improviseren en gebruik te maken van scaffolding. Door interactie met de ander en het samen leren hierin te implementeren kan er een nieuwe vorm van muziekonderwijs ontstaan en kunnen we de stap maken naar sociocultureel muziekonderwijs. Op deze wijze kan er een atmosfeer en leersituatie worden gecreëerd waarbij zowel het individu als het individu in interactie met zijn omgeving wordt aangesproken en waar zijn eigenheid en muzikale identiteit een plek krijgt om te ontwikkelen. Dit zal de motivatie van leerlingen vergroten en de relevantie van het vak muziek versterken.

Bronnen:

J. Berding (2011). John Dewey over opvoeding, onderwijs en burgerschap

Biesta, G. (2015). Het prachtige risico van onderwijs

Bisschop Boele, E. (2015). Jouw muziek, mijn muziek? Hoe muziek op school weer relevant

kan worden. Kunstzone, 14(4), 52-54.

Haanstra, F. (2011). Authentieke kunsteducatie. Cultuur+Educatie 31(11)

12

LKCA. (2015). Wat weten we over muziekonderwijs [Verslag]. Geraadpleegd van

http://www.lkca.nl/~/media/downloads/bijeenkomsten/verslag_wat_weten_we_over_muzieko

nderwijs.pdf

Stuart Wise, Janinka Greenwood and Niki Davis (2011). Teachers' use of digital technology in

secondary music education: illustrations of changing classrooms. British Journal of

Music Education, 28, pp 117-134 doi:10.1017/S0265051711000039

.

Bronnen

Zie bronnen probleemstelling

Wenger, E.(1998), Communities of practice: learning, meaning, and identity. Cambridge University Press.

Onderzoeksontwerp

8. OnderzoeksopzetHet onderzoek zal een kwalitatieve zijn die gericht is op het gebruik van AR en VR binnen het muziekonderwijs. Het onderzoekstype zal tussen beschrijvend en explorerend inliggen. Er zal namelijk gebruik worden gemaakt van bestaande theorieën en good practices en wordt hiermee een vertaalslag gemaakt naar het muziekonderwijs. Hierbij zullen nieuwe ontwerpen ontstaan die zullen worden getest in de praktijk en beschreven. Het onderzoek zal volgens de volgende stappen worden opgezet:

Het onderzoek zal een kwalitatieve casestudie zijn die gericht is op het gebruik van digitale middelen binnen idio- en sociocultureel muziekonderwijs. Er zal worden onderzocht welke digitale middelen er al gebruikt worden binnen het muziekonderwijs en welke aansluiten bij het idio-, en sociocultureel onderwijs. Het theoretisch kader van dit onderzoek zal getest worden in de praktijk door een community of practice op te richten. Een leeromgeving waar met collega muziekdocenten ervaringen en kennis kunnen worden gedeeld, getoetst, geanalyseerd en besproken. Middels lesbezoeken waarin zal worden geobserveerd en interviews met de muziekdocenten zal hieruit een conclusie voortkomen en antwoord kunnen worden gegeven op de vraag hoe digitale middelen het muziekonderwijs op het gebied van idio- en sociocultureel onderwijs kunnen versterken. Het onderzoek zal kwalitatief explorerend zijn binnen het werkveld. Er zal worden onderzocht welke digitale middelen er worden gebruikt binnen het muziekonderwijs van het VO en welke

13

een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van de creativiteit. Middels een community of practice waar ervaringen kunnen worden gedeeld, interviews met leerlingen en docenten. 1.a) Onderzoek van literatuur, rapporten op het gebied van AR en VR

Onderzoek naar literatuur, rapporten op het gebied van idiocultureel muziekonderwijs Onderzoek naar literatuur, rapporten op het gebied van digitale middelen binnen het muziekonderwijs b) onderzoek naar subsidiemogelijkheden, financiële ondersteuning voor dit onderzoek 2.Onderzoek van AR en VR in de praktijk

a) Waar en op welke wijze wordt in de praktijk van het voortgezet onderwijs en kunstonderwijs al aandacht besteed aan AR en VR?

b)Wat zijn hiervan de ervaringen, zijn er resultaten bekend?Onderzoek van digitale middelen binnen het muziekonderwijs VO in de praktijk.

a) Welke digitale middelen worden gebruikt binnen het muziekonderwijs? b) Wat zijn positieve en negatieve ervaringen?c) Hoe sluiten deze aan op idio en sociocultureel muziekonderwijs?d) Welke rol neemt de muziekleraar in bij het gebruik van deze digitale middelen?

3.Creatieve bedrijven en ontwikkelaars op het gebied van AR en VRa) Welke creatieve bedrijven, ontwikkelaars zijn er die gericht zijn op educatie? b) Welke ontwikkelingen zijn er op dit gebied?

Onderzoek naar digitale muziekmethodes.a) Welke digitale muziekmethodes worden er gebruikt?b) Wat zijn de positieve en negatieve ervaringen uit de praktijk?c) Hoe sluiten deze methodes aan bij idio en sociocultureel muziekonderwijs?

4. Oprichten van een platform/team met muziekdocenten en ontwikkelaars, programmeurs waar experimenten er ervaringen kunnen worden gedeeld vanuit de eigen praktijk en die van anderen. Hierbij wordt een Community of practice opgericht volgens de theorie van E. Wenger(1998). Oprichten van een platform/team met muziekdocenten waar experimenten en ervaringen kunnen worden gedeeld vanuit de praktijk. Hierbij wordt een Community of practice opgericht volgens de theorie van E.Wenger. 5. Een handvat en aanbeveling ontwikkelen voor muziekdocenten en ontwikkelaars voor de toepassingen van AR en VR binnen de muziekles. Een handvat en aanbeveling ontwikkelen voor muziekdocenten en ontwikkelaars voor de toepassing van digitale middelen die het muziekonderwijs versterken

9. OnderzoeksmethodeZoals hiervoor aangegeven zal het gaan om een kwalitatief onderzoek. En zal het documenteren en het verzamelen van informatie uit interviews en gesprekken een belangrijk onderdeel zijn. Ook zullen observaties plaatsvinden van toepassingen binnen de eigen

14

lespraktijk en van collega muziekdocenten. Alleen op deze wijze kan er een aanbeveling ontstaan die niet alleen theoretisch maar ook vanuit de praktijk is onderbouwd.

Stap 1 (juli-september 2016) Informatie verzamelen via literatuur, onderzoeken, interviews, gesprekken met

muziekdocenten en docenten en bedrijven, programmeurs van AR en VR. De interviews zullen zowel mondeling als schriftelijk via email gaan. De volgende vragen zijn hierbij van belang:Waar komen de begrippen vandaan en waar, wanneer en door wie wordt AR en VR binnen het onderwijs toegepast? Welke bedrijven ontwikkelen AR en VR voor onderwijs en muziekonderwijs? Welke onderzoeken zijn er gedaan? Welke resultaten zijn er bekend?

Hieronder volgt een zoekplan voor het literatuuronderzoek dat ik al gedeeltelijk heb gedaan maar kan dit nog zeker verder uitbreiden

- Doel van het literatuuronderzoek is het vinden van informatie over het gebruik van AR en VR in het onderwijs en muziekonderwijs. En om de juiste mensen te vinden met kennis en ervaring op dit gebied.

- Er zal worden gezocht op sites als Google Scholar, Google Books, Fontys

mediatheek en bekende als JSTOR, de Oxford Art Online en de Oxford

Music Online

- Er zal gezocht worden met de begrippen VR, AR in combinatie met educatie,

kunsteducatie, kunst, digitale middelen, onderwijs innovatie, bedrijven,

onderzoek, wetenschap en creativiteit, ontwikkeling van vaardigheden,

toepassingen, muzikale vaardigheden, muziekonderwijs, ontwikkelingen. Dit

alles is het Engels, Frans en Duits.

- Bij iedere bron zal digitaal een korte toelichting komen welk onderdeel van de

tekst van belang is en waar dit staat. Relevant zijn de onderdelen die de

mogelijke toepassingen weergeven van AR en VR en die van belang zijn

voor de volgende stap de SWOT analyse.

Via een SWOT analyse zal er gekeken worden naar de voordelen, nadelen, kansen en bedreigingen van AR en VR binnen het muziekonderwijs.

Stap 2 en 3 (oktober-november) Er zal gebruik worden gemaakt van interviews via de snowball sampling techniek. Door

van persoon naar persoon te gaan zal het netwerk aan mensen met kennis op dit gebied steeds verder uitbreiden en kom ik bij de juiste personen terecht die van belang zijn voor

15

dit onderzoek. Hierbij wordt het topicinterview en het gedeeltelijk gestructureerde interview gebruikt. Om zo ook tot de juiste mensen te kunnen komen. De toepassingen en mogelijkheden van AR en VR zullen in deze gesprekken worden bevraagd.

Stap 4 (december-januari 2017) Middels gesprekken, interviews met de muziekdocenten zal er gekeken worden naar de

positieve en negatieve ervaringen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van het topicinterview en gestructureerde interview om de verzamelde gegevens met elkaar te kunnen vergelijken.

Er zullen observaties plaatsvinden bij collega muziekdocenten tijdens het gebruik van AR en VR binnen de muzieklessen en mijn eigen lespraktijk. De observaties zullen via een observatielijst verlopen. Hierbij zal gelet worden op zowel de docent als de leerling. Aandachtspunten hierbij zijn: concentratie, motivatie, muzikale en digitale vaardigheid leerlingen en de rol en competenties van de docent. Bij mezelf kan ik de leerlingen observeren en de eigen ervaringen beschrijven.

Stap 5 (februari-maart 2017) Bestaande theorieën en onderzoeken die in de eerste stap zijn bestudeerd worden

vergeleken met de resultaten van dit onderzoek. En de resultaten die zijn voortgekomen uit gesprekken, interviews, het platform en de lesobservaties zullen een goed beeld geven voor het schrijven van een aanbeveling richting muziekdocenten en AR en VR bedrijven.

Het hele proces zal via het design thinking proces verlopen zodat ook nieuwe toepassingen van AR en VR kunnen ontstaan binnen de muzieklessen. Waar is behoefte aan binnen de lespraktijk? Welke lacunes zijn er? Welke mogelijkheden zijn er met AR en VR om dit op te lossen? Er zullen prototypes worden ontworpen en deze zullen uiteindelijk worden getest bij verschillende muziekdocenten.

10. OnderzoekseenhedenEr zijn vier onderzoekseenheden

Een groep muziekdocenten van het voortgezet onderwijs Leerlingen van het voortgezet onderwijs Ontwikkelaars van AR en VR Wetenschap en onderwijs op het gebied van AR en VR

Toelichting van de onderzoekseenheden

16

MuziekdocentenDe groep muziekdocenten zijn werkzaam binnen het Carmelcollege en geven les op verschillende onderwijsniveau’s: praktijkonderwijs , vmbo, havo en vwo. Om een goed beeld te krijgen zal er van acht muziekdocenten (acht locaties van het Hooghuis) worden uitgegaan.

Leerlingen Tijdens de testfase zullen zowel docenten als leerlingen worden geobserveerd. Hierbij wordt uitgegaan van minimaal twee klassen per docent, dus 16 klassen.

Ontwikkelaars van AR en VREr zullen gesprekken worden gevoerd en interviews worden afgenomen met de ontwikkelaars van AR en VR. Hierbij wordt uitgegaan van minimaal twee ontwikkelaars. Uiteindelijk zal er met één bedrijf een samenwerking worden opgezet.

Wetenschap en opleidingenFontys Eindhoven is een interessante partij die samen met Philips educatief materiaal ontwikkelt op het gebied van AR en VR. Hier is inmiddels contact mee gezocht.

11. Product/ OpbrengstDit onderzoek zal een aanbeveling en handvat geven richting muziekdocenten en ontwikkelaars van AR en VR over hoe deze technieken didactisch kunnen worden geïmplementeerd binnen de muzieklessen van het voortgezet onderwijs. Zodat het een meerwaarde oplevert voor het vak muziek en tegemoet komt aan de ontwikkeling van de digitale geletterdheid van zowel leerlingen als docenten. Middels de aanbeveling wordt er een verbinding mogelijk tussen de ontwikkelaars en het onderwijs. Hierbij ga ik uit van de gedachte: Maak van docenten geen programmeurs of van programmeurs geen docenten maar breng beiden bij elkaar en bundel deze krachten zodat digitale middelen waaronder VR en AR een meerwaarde kunnen opleveren voor het onderwijs. Hierin ligt mijn doel en taak van dit onderzoek. Het onderzoek zal een aanbeveling en handvat geven richting muziekdocenten en ontwikkelaars van digitale middelen en muziekmethodes over hoe deze didactisch kunnen worden geïmplementeerd binnen de muzieklessen van het voortgezet onderwijs. Tevens zal dit onderzoek een bijdrage leveren aan de wetenschap van het muziekonderwijs door een uitwerking te geven van idiocultureel muziekonderwijs. Ook heb ik een nieuw begrip ingebracht binnen de muziekwetenschap, het ‘sociocultureel muziekonderwijs’. Daarbij is een community of Practice met collega muziekdocenten opgericht om deze uitwerking te toetsen in de praktijk.

17

Een leergemeenschap waar kennis en ervaringen kunnen worden gedeeld en die na dit onderzoek nog zeer waardevol kan zijn.

12. Stappenplan / Fasering Globaal tijdpadDe resultaten zullen met de onderzoeksbegeleider en werkgever gezamenlijk worden besproken en bekeken tijdens de inlevermomenten.

Datum Activiteit Inlevermoment Stap

Juli - september

Empathize

Lezen- Rapporten- Artikelen- Onderzoeken

Gesprekken, interviews met

● docenten● creatieve

bedrijven● Ontwikkelaars

Subsidiemogelijkheidonderzoeken

Eind september:Samenvatting en presentatie van rapporten/artikelen/onderzoeken/Interviews

1-2-3

Oktober- november

DefineEnIdeate

Onderzoek best practices binnen en buitenland

Studiedag 18 oktober in Manchester:Music Learning Revolution

Gesprekken, interviews met

● docenten● creatieve

bedrijven● Ontwikkelaars

Oprichten van een platform (kennisalliantie) met muziekdocenten en bedrijven, programmeurs.

Team bijeenkomst 1

Eind november:Onderzoeksresultaten, SWOT en confrontatiematrix bespreken

1-2-3-4

18

oktTeam bijeenkomst 2 nov

4 Lesbezoeken en observaties

December-januari

Prototype

Gezamenlijk met docenten en ontwikkelaars worden prototypes ontwikkeld voor de lessen

Team bijeenkomst 3Dec.Teambijeenkomst 4Jan.

4 Lesbezoeken en obeservaties

4

Februari

TestIterate

Testen en experimenteren met prototypes

360 graden feedbackmodel

Opnieuw doorlopen van stappen en testen op verbeteringen

Ontwerpen van de aanbevelingen

Teambijeenkomst 5 febr.

8 Lesbezoeken en observaties

Eind januariResultaten testen en feedbackmodel

4+5

Maart Afronding onderzoeksplan en voorbereiding van de presentatie

Team bijeenkomst 6Maart.

5

19

April Onderzoek klaar en werken aan presentatievorm en lay-out

6

13. Begroting onderzoeksplan

KOSTEN Onderzoek Begroot

1. Reiskosten

Kennisallianties teambijeenkomsten 6 maal Mill-Hengelo €0,19 per km €310,00

Bezoek Fontys Eindhoven 4 maal Mill-Eindhoven €68,00

Bezoek diversen (snowball methode) Mill-?   €200,00

TOTAAL €578,00

2. Studiedag MLR in Manchester 18 oktober *

Vlucht Ryanair Eindhoven- Manchester   €110,00

Hotelkamer Manchester 2 overnachtingen €125,00

Deelname studiedag €146,00

Reiskosten Mill – eindhoven €0,19 per km €18,00

Eten en drank   €150,00

TOTAAL €549,00

20

3. Materialen *

VR-bril Occulus Rift   €741,00

Ricoh Theta S video cam €399,00

Google Cardboard aantal 20 €100,00

Kopieën lesmateriaal, meesterproef €100,00

TOTAAL €1340,00

TOTAAL KOSTEN €2467,00

* Toelichting begroting

Studiedag Manchester: Music Learning Revolution 18 oktober 2016

Deze studiedag is gericht op de nieuwste ontwikkelingen binnen het muziekonderwijs. Er

worden workshops gegeven en er is ruimte om nieuwe mensen en bedrijven uit de

muziekindustrie te ontmoeten. Dit kan helpen bij het vinden van nieuwe contacten voor mijn

onderzoek. Wellicht kan Fontys hier mij financieel bij ondersteunen.

Materialen

In de begroting heb ik ook de apparatuur meegenomen om zelf VR en AR te kunnen testen.

Hiervoor ga ik sponsoren vinden of een deal proberen te sluiten met bedrijven. Ook zal ik

zoeken naar subsidiemogelijkheden die gericht zijn op innovatie, wetenschap en kunst/educatie

om dit te kunnen bekostigen.

Contactpersonen

Naam Functie Telefoon EmailPaul van der Heijden Student MKE/

Docent Muziek/Cultuurcoordinator

06-46132559 p.vanderheijden@hethooghuis.nl

Sjaak verwaaijen Docent Fontys Eindhoven

s.verwaaijen@fontys.nl

Tom Brocks Rector Titus Brandsmalyceum

0412 -224180 t.brocks@hethooghuis.nl

21

Tom Morskieft Voorzitter managementteam Carmelcollege

06-46136529 t.morskieft@carmel.nl

Theo van Welie Teamleider Titus Brandsmalyceum

0412 -224180 t.vanwelie@hethooghuis.nl

Bijlage 1

Hieronder volgt het bewijs dat mijn opdrachtgever Het Titus Brandsmalyceum en de

Carmelstichting akkoord gaan met het onderzoeksvoorstel.

Via een email en gesprek heb ik de volgende zaken besproken:

Email aan rector Tom Brocks Titus Brandsmalyceum: 21 juni 2016

Beste Tom,

Zoals je weet volg ik nu de Master Kunsteducatie en zal komend schooljaar hiervoor een

onderzoek doen.

Het liefst doe ik dit onderzoek natuurlijk binnen het TBL en wil hiermee aansluiten bij het nieuwe

schoolplan zodat het een meerwaarde op kan leveren voor zowel de school als het vak muziek.

Het onderzoek zou ik graag willen richten op de toepassingen van nieuwe digitale middelen

zoals Augmented reality en Virtual reality binnen het muziekonderwijs. Dit zal aansluiten bij het

ontwikkelen van de 21ste eeuwse vaardigheden bij leerlingen en dan vooral op het onderdeel

digitale geletterdheid en het BYOD programma. Binnenkort zal er een kennisalliantie worden

opgezet met muziekdocenten van de Carmel en deze groep kan een prima platform vormen om

ervaringen op dit gebied te delen. Tevens wil ik daarbij contact zoeken met creatieve bedrijven

22

en Fontys Eindhoven die op dit moment met Philips allerlei educatieve middelen ontwikkelen op

het gebied van Virtual Reality en Augmented Reality.

Hieronder zijn nog een aantal punten toegevoegd die ik graag met je wil bespreken.

En mijn vraag is of je akkoord gaat met deze punten en het onderzoeksvoorstel.

Alvast bedankt!

- Het onderzoek zal gericht zijn op Virtual Reality en Augmented reality binnen het

muziekonderwijs en daarmee een bijdrage leveren aan invulling van de digitale

geletterdheid van zowel docenten als leerlingen.

- Bij het onderzoek zal ik worden ondersteund met tijd, geld en middelen bij het opzetten

van een kennisalliantie tussen muziekdocenten en bedrijven , programmeurs.

- De onderzoekresultaten zullen worden gedeeld en eventueel openbaar worden

gepubliceerd. Vooraf zal dit altijd eerst met de Master kunsteduactie en het TBL worden

besproken.

- De beoordeling van het onderzoek zal door de Master Kunsteducatie worden gedaan.

Antwoord 21 juni 2016

Tom Brocks (rector Titus Brandsmalyceum)

Email: Rector Tom Brocks 21 juni 2016

Dag Paul,

Mooi om te zien waar je mee bezig bent. Jouw onderzoeksvoorstel is zeker de moeite waard en

heeft mijn steun.

Groeten,

Tom

Tom Brocks MSc.

rector Titus Brandsmalyceum

Molenstraat 30

23

5341 GD OSS

T (0412) 224180

E t.brocks@hethooghuis.nl

Gesprek met Tom Morskieft voorzitter van het managementteam Carmelcollege op 22 juni 2016

Hij wil de kennisalliantie met muziekdocenten ondersteunen zowel financieel als met middelen.

Dit sluit goed aan bij het koersplan 2020 van de Carmelstichting.

Tom Morskieft

Voorzitter managementteam

Stichting Carmelcollege

Postbus 864 Drienerparkweg 16

7550 AW Hengelo 7552 EB Hengelo

T: (074) 245 55 55 M: (06) 461 36 529

Email: Teamleider: Theo van Welie (Titus Brandsmalyceum) 26 juni 2016

Beste Paul,

Wat mij betreft is je voorstel voor het onderzoek akkoord. Zoals je al aangeeft past het niet alleen goed in het muziekonderwijs op zich, maar ook bij de algemene ambities van onze school, zoals vastgelegd in het schoolplan en ook in de teamplannen. Het is een interessante verdere invulling van het cultuurprofiel van onze school en ik ben dan ook benieuwd naar de opbrengst van je onderzoek komend jaar. Veel succes gewenst! Groet, Theot.vanwelie@hethooghuis.nlTeamleider atheneum bovenbouw

24