Heroes for ghostsObjectiviteit versus activisme - een onderzoek naar

betrouwbare journalistiek in een burgeroorlog als in Syrië

Door Caroline van SlobbeFontys Hogeschool Journalistiek, TilburgStudentnummer: 2112685Cohort: 2009Afstudeerperiode: november 2013

Datum: 25 oktober 2013

“And did they get you to trade

Your heroes for ghosts?

Hot ashes for trees?

Hot air for a cool breeze?

Cold comfort for change?

And did you exchange

A walk on part in the war

For a lead role in a cage?”

Pink Floyd, Wish You Were Here

1

Voorwoord

Het werk van buitenlandcorrespondenten heeft me altijd geïnteresseerd en gedurende mijn studie heeft buitenlandjournalistiek steeds meer mijn hart veroverd. Het is een tak van de journalistiek die ik graag eens van dichter bij wilde bekijken, misschien om zelfs later uit te oefenen. Daarom was de keuze voor mij logisch dat het onderwerp voor mijn reflectie ‘iets met correspondenten’ moest zijn.

Het afbakenen van het onderwerp is iets waar ik moeite mee heb gehad. Er zijn ontzettend veel verschillende aspecten die een rol spelen bij het werk van correspondenten en in elk land of gebied is het weer anders. Journalistiek in conflictgebieden trekt specifiek mijn aandacht, misschien vanwege de complexiteit. Je moet écht goed zijn wil je een goede oorlogscorrespondent kunnen zijn. Ik denk niet dat ik per se zelf oorlogsjournalist wil worden, sowieso niet aan de frontlinie, maar ik vind het wel erg interessant om te onderzoeken wat me er toch zo in aantrekt.

In juni reisde ik naar Amsterdam voor een diner van NRC voor lezers, met een groot aantal van haar buitenlandcorrespondenten. Die avond was voor mij een extra bevestiging dat het een goed onderwerp is waar ik mijn reflectie over kon schrijven. Na drie gangen heb ik een debat over Syrië en journalistiek in Syrië bijgewoond, met onder anderen Bram Vermeulen, wat ik erg interessant vond.

Daardoor kwam ik op het idee mijn onderzoek verder af te bakenen naar een kleiner gebied: Syrië als casus om als onderwerp oorlogsjournalistiek aan te snijden.

2

Inhoudsopgave

Voorwoord.............................................................................................................................................2

Inleiding..................................................................................................................................................5

Deelvragen.........................................................................................................................................5

Relevantie...........................................................................................................................................6

Afbakening en beperkingen................................................................................................................6

Aanpak...............................................................................................................................................6

1. Welke taak heeft een oorlogsjournalist?........................................................................................7

1.1 Invloed op publiek en politiek................................................................................................7

1.2 Klassieke waarden..................................................................................................................8

1.3 Journalism of attachment.......................................................................................................8

1.4 Peace journalism....................................................................................................................9

1.5 ‘Journalist is waarnemer’......................................................................................................10

1.6 ‘Begrijp geweld en oorlog’....................................................................................................11

1.7 Samenvatting........................................................................................................................11

2. Welke voorwaarden zorgen ervoor dat een oorlogsjournalist zijn taak kan uitvoeren?..............13

2.1. Veiligheid..............................................................................................................................13

2.2 Persvrijheid...........................................................................................................................13

2.3 Kennis van taal en cultuur....................................................................................................14

2.4 Samenvatting........................................................................................................................15

3. Welke omstandigheden in Syrië spelen een rol bij de verslaggeving?..........................................16

3.1 Onveiligheid..........................................................................................................................16

3.2 Pers-onvrijheid.....................................................................................................................18

3.3 Verschillende partijen en belangen......................................................................................18

3.4 Taal en cultuur......................................................................................................................19

3.5 Samenvatting........................................................................................................................20

4. Hoe gaan huidige correspondenten en redacteuren te werk in Syrië?.........................................21

4.1 Lex Runderkamp, NOS..........................................................................................................21

4.2 Roozbeh Kaboly, Nieuwsuur.................................................................................................22

4.3 Jan Eikelboom, Nieuwsuur....................................................................................................23

4.4 Francesca Borri, freelancer (Italië)........................................................................................23

4.5 Jonathan Littel, freelancer (Frankrijk/Verenigde Staten)......................................................24

4.6 Annabell van den Berghe, freelancer (België).......................................................................24

Conclusie..............................................................................................................................................25

Reflectie...............................................................................................................................................27

Bibliografie...........................................................................................................................................30

3

Bijlagen.................................................................................................................................................33

Inleiding

Syrië is het gevaarlijkste land ter wereld voor journalisten, volgens het Committee to Protect Journalists. Vanaf november 2011 zijn er zeker 56 journalisten vermoord in deze burgeroorlog.

In de lente van dat jaar begon in Syrië de opstand tegen president Bashar al Assad, met de hoop van de Syrische burgers om het land tot een democratie om te vormen. In Tunesië, Egypte en Libië had de Arabische Lente uiteindelijk geleid tot de val van dictators. In Syrië werd de opstand ook bloedig neergeslagen, net als in de andere landen. Maar hier gaat het door en door. Assad geeft onder geen beding op en de opstandelingen blijven vechten voor hun vrijheid. Inmiddels is de opstand veranderd in een burgeroorlog tussen de regering van Assad en verschillende groeperingen ‘rebellen’ die tegen hem vechten, maar ook tegen elkaar. Na de chemische aanval in augustus 2013 dreigden de Verenigde Staten zich te mengen in het conflict. Het woord ‘derdewereldoorlog’ viel zelfs al meermaals.

Journalistiek bedrijven in een burgeroorlog is een vak apart. Correspondenten uit allerlei landen trachten betrouwbaar verslag te doen van de gebeurtenissen, om het publiek dat in eigen land op de bank zit te informeren. Ze worden bemoeilijkt door een enorm aantal factoren die bij een burgeroorlog komen kijken: onveiligheid, pers-onvrijheid, verschillende partijen en belangen. Is betrouwbare journalistiek wel mogelijk onder dergelijke omstandigheden?

Hoofdvraag: Kunnen journalisten betrouwbaar verslag doen van een burgeroorlog als die in Syrië?

Deelvragen

Mijn onderzoek is als volgt opgebouwd:

1. Welke taak heeft een oorlogsjournalist? Om de hoofdvraag adequaat te kunnen beantwoorden, is het noodzakelijk om visies op wat betrouwbare journalistiek is, te onderzoeken. Dat wordt gedaan in hoofdstuk 1. Heeft hij een bepaalde rol in het conflict? De meningen in het journalistieke en wetenschappelijke veld lopen hierover uiteen. Traditionele waarden als objectiviteit en waarheid worden tegenover de rol van de geëngageerde journalist, die een activist voor vrede is, gezet.

2. Welke voorwaarden zorgen ervoor dat een oorlogsjournalist zijn taak kan uitvoeren?Zijn taak kan hij alleen adequaat uitvoeren wanneer er bepaalde omstandigheden aanwezig zijn. Zo moet een journalist veilig en vrij kunnen bewegen, is persvrijheid belangrijk en ook kennis van de cultuur van een land. Wat deze voorwaarden zijn, wordt behandeld in hoofdstuk 2.

3. Welke omstandigheden in Syrië spelen een rol in de verslaggeving? In hoofdstuk 3 wordt aandacht besteedt aan de verschillende omstandigheden die journalistiek werk bemoeilijken. Onderzocht wordt of de voorwaarden uit hoofdstuk 2 aanwezig zijn. Wat maakt het werk zo anders dan dat onder ‘normale’ omstandigheden? Ik behandel de bovengenoemde drie voorwaarden, plus de verscheidenheid aan partijen en belangen.

4. Hoe gaan de huidige oorlogsjournalisten in Syrië te werk?Ten slotte onderzoek ik hoe de huidige oorlogsjournalisten zich bewegen onder deze omstandigheden, in hoofdstuk 4. Ieder persoon zal andere ervaringen hebben, maar de omstandigheden waaronder zij ter plekke werken zijn hetzelfde.

4

Afsluitend volgen een conclusie, met daarin het antwoord op de hoofdvraag, en een reflectie. Ik heb onderzocht of goede, betrouwbare journalistiek mogelijk is in een oorlog als die in Syrië. In de reflectie geef ik aan hoe ik denk dat dat gedaan zou moeten worden. Ik geef mijn persoonlijke visie op de werkwijze van journalisten. Daarnaast zet ik uiteen wat ik vind van begrippen als objectiviteit en waarheidsvinding.

Relevantie

Het onderwerp is relevant omdat het Nederlandse publiek een hoop berichten wordt voorgeschoteld over Syrië, waarvan het zelf de betrouwbaarheid maar moeilijk kan verifiëren. Journalisten moeten dit zelf dus doen. Ik wil over het onderwerp een visie ontwikkelen omdat ik later zelf misschien wel eens als correspondent wil werken en/of naar een ‘probleemgebied’ wil afreizen.

Afbakening en beperkingen

Het onderzoek richt zich op de moeilijkheden van een oorlog voor journalisten. Echter, hét antwoord op de hoofdvraag is onmogelijk te vinden. Het antwoord zal gekleurd zijn door de visies van wetenschappers die als bron zijn gebruikt, en door mijn eigen visie. Net als in de journalistiek, werkt de selectie van bronnen ultieme objectiviteit niet in de hand.

Syrië wordt als casus gebruikt om een richting aan te geven. Dat betekent niet dat het er in een andere burgeroorlog hetzelfde aan toe gaat. De situatie verschilt altijd per land, per periode, per cultuur. Het is dus niet mijn bedoeling om een bepaalde manier van verslaggeving te beschrijven die altijd op gaat in een burgeroorlog. Maar eenzelfde studie is ook mogelijk voor andere landen.

Als hoofdpersonen kies ik correspondenten en buitenlandredacteuren die zich met Syrië bezighouden. Een oorlogsjournalist kan volgens mijn definitie een vaste of rondreizende correspondent zijn, of een buitenlandredacteur die regelmatig naar het land afreist. Veel journalisten van wie ik publicaties gelezen heb, hebben Syrië niet als vaste standplaats omdat dat te lastig is. Zij reizen daar regelmatig heen, de één meer dan de ander.

Ik ben me bewust van het verschil tussen een oorlog en een burgeroorlog. In Syrië is een burgeroorlog aan de gang, en dat betekent dat verschillende interne groeperingen tegen elkaar strijden. Er is geen buitenlands leger aanwezig. Ook is er een verschil met de term ‘conflict’. In dit onderzoek gebruik ik de drie termen door elkaar, om het leesbaar te houden.

Emmbedded journalism, het meereizen onder de vleugel van het leger of een hulporganisatie, wordt bewust buiten beschouwing gelaten. Een buitenlands leger is niet aanwezig in Syrië, maar hulporganisaties wel. Er is veel kritiek op embedded gaan, zeker als het gaat om de betrouwbaarheid van berichtgeving. Ik wil echter juist weten hoe journalistiek op eigen houtje werkt, hoe betrouwbaar dát is. Zo baken ik mijn onderzoek af.

Aanpak

De eerste drie deelvragen worden beantwoord door middel van (wetenschappelijk) literatuuronderzoek. In de laatste deelvraag combineer ik literatuur met interviews en blogs. Voor Nederlandse media heb ik Lex Runderkamp, reizend correspondent voor de NOS en Roozbeh Kaboly, buitenlandredacteur bij Nieuwsuur geïnterviewd. Zij vertellen over hun ervaringen en noemen hun

5

visie op de rol van een oorlogsjournalist. Andere journalisten zijn geraadpleegd via blogs en interviews door anderen.

1. Welke taak heeft een oorlogsjournalist?

De bovengenoemde discussie bracht mij op de vraag wat oorlogsjournalisten eigenlijk moeten doen. Journalisten die in een conflictgebied verslag doen, houden zichzelf een bepaald doel, een bepaalde taak voor en daarmee een bepaalde manier van werken. De meningen in het journalistieke en wetenschappelijke veld zijn sterk verdeeld over wat die rol en taak zou moeten zijn. De laatste jaren is er steeds meer discussie over de vraag of journalisten objectiviteit na moeten streven, of dat zij een meer activistische rol moeten aannemen. Hét antwoord op deze deelvraag is niet te geven, omdat er verschillende visies op bestaan. Voor ik de verschillende standpunten behandel, zet ik uiteen waarom deze deelvraag van belang is.

1.1 Invloed op publiek en politiek

Media hebben een bepaalde invloed op het publiek en daarmee soms op de politiek. Het publiek is, zeker voor zijn kennis over oorlogen, in grote mate afhankelijk van wat hen door de media voorgeschoteld wordt. Er zijn verschillende theorieën over de reikwijdte van deze macht (De Boer & Brennecke, 2009). Doen journalisten alleen verslag vanuit het perspectief van één partij in een oorlog, dan zal het publiek onbewust een vervormd beeld krijgen van deze partij en de verhoudingen in de oorlog. De politiek kan hier weer op een bepaalde manier op reageren, om het publiek te sussen of juist om een ander beeld te creëren van de oorlog.

Shlomo Shpiro (2002) beweert dat de aanslagen van 11 september en de daaropvolgende ‘war on terror’ de rol van de media hebben gemarkeerd. In het kort: vooral Amerikaanse media hebben de gebeurtenissen vergroot en afstanden, nationale grenzen en tijdverschillen verkleind. De horror werd in iedere huiskamer van de wereld gebracht. Oftewel: terrorisme werd beangstigend en daarmee werd de oorlog in Irak en Afghanistan gelegitimeerd.

Moderne oorlogen worden naast het slagveld ook op het beeldscherm uitgevochten. Mediaberichtgeving van oorlog en conflict heeft vaak niet alleen het beleid van andere naties, alsmede de publieke opinie beïnvloed. (Shpiro, 2002) Shpiro voegt hieraan toe dat de invloed ook

6

Notities van een dinertje in Amsterdam

Op 27 mei nodigt NRC haar lezers uit voor het correspondentendiner, gevolgd door een aantal debatten. Als buitenlandlustige student journalistiek reis ik naar Amsterdam, eet drie gangen met correspondenten, en woon het debat over Syrië bij, met onder anderen correspondent Bram Vermeulen. Er worden vragen gesteld over zijn werk en de kwestie Syrië. Opvallend: aardig wat kritische vragen door medewerkers van hulporganisaties. “Zie jij het niet als jouw taak, Bram, om mensen in Nederland bewust te maken van de situatie daar?”, “Moet er niet veel méér en heftiger bericht worden om op Giro 555 meer geld te genereren?” De medewerkers van Cordaid en Unicef zijn hier wellicht niet als lezer aanwezig, maar als lobbyist. Vermeulen antwoordde positief op de eerste vraag: mensen bewust maken van wat er in dat land allemaal gebeurt, behoort inderdaad tot zijn doelen. Dat betekent volgens hem echter niet dat hij daarmee geld wil genereren voor ontwikkelingshulp. Hij vormt een doorgeefluik voor informatie, maar bewust geen onderdeel van het conflict. “Objectief blijven is belangrijk.”

groter is geworden door technologische ontwikkelingen: het sneller presenteren van meer informatie, van betere kwaliteit. In zijn artikel beschrijft hij de wisselwerking tussen de overheid en media in conflict.

Er van uitgaande dat media dus een bepaalde invloed op het publiek hebben, kan geconcludeerd worden dat de media, al dan niet bewust, het publiek kunnen manipuleren. Dat kunnen zij door een bepaalde rol aan te nemen, een bepaald doel na te streven dat een oorlogsjournalist dient te bereiken. In de volgende paragrafen worden diverse standpunten met betrekking tot de rol van de journalist behandeld.

1.2 Klassieke waarden

Op hun eerste studiedag krijgen journalistiekstudenten in Tilburg de film ‘Shattered Glass’ te zien, over hoe een liegende, bedriegende journalist zichzelf en zijn werkgever steeds verder in de penarie werkt. Hij verzint bronnen, feiten en complete gebeurtenissen. De moraal: waarheid is het belangrijkste goed voor een journalist. En op de muur in de kantine van de school is metersbreed op een felblauwe achtergrond ‘de opdracht van de journalistiek’ volgens Kovach en Rosentiel gedrukt. Begrippen als waarheid, onafhankelijkheid, objectiviteit, geweten en de verificatie van feiten worden in het brein van het toekomstig journaille geprent terwijl zij hun broodje ‘Journalistiek’ naar binnen werken. Ze worden gepresenteerd als dé voorwaarden voor goede journalistiek.

Volgens het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren is “een betrouwbare en pluriforme journalistiek van het grootste belang voor de democratische samenleving, die niet goed kan functioneren zonder geïnformeerde burgers en een vrije uitwisseling van ideeën.” Het is de preambule van de Code voor de Journalistiek. Volgens het Genootschap moet journalistiek zijn:

Waarheidsgetrouw: “Bij het doorgeven van nieuws neemt de journalist de werkelijkheid zoals hij die aantreft en waarneemt als uitgangspunt.”

Onafhankelijk: “De journalist verricht zijn werk in onafhankelijkheid en vermijdt (de schijn van) belangenverstrengeling.”

Objectief: “De verificatie van feiten en de weergave van uiteenlopende meningen belichaamt het journalistieke streven naar objectiviteit”

Fair: “Bij het verzamelen, selecteren en bewerken van nieuws gaat de journalist fair te werk.”(Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren , 2008)

Bovenstaande klassieke waarden zijn middelen om hij het klassieke doel van een journalist te komen: een waarnemer van gebeurtenissen en een voorziening voor het publiek van informatie

1.3 Journalism of attachment

De klassieke waarden van de journalistiek worden de laatste jaren vaak aan de kaak gesteld. Recente discussies richten zich op de onmogelijkheid van nieuws als een pure reflectie van de realiteit, vanwege het feit dat iedereen de realiteit op een andere manier waarneemt en interpreteert (Ruigrok, 2008). Zeker in oorlogsgebieden wordt objectiviteit als een moeilijk na te streven doel gezien, door sommigen zelfs als een obstakel. Juist oorlogsjournalisten bevinden zich op de wazige scheidingslijn tussen journalistiek en activisme. In de jaren ’90 trad dit op de voorgrond, bij de berichtgeving over de genocide in Rwanda en de oorlog in Bosnië, waarbij journalisten regelmatig ‘professionele afstand verloren ten opzichte van het onderwerp waarover ze verslag uitbrachten’ (Clarys, 2011). De neutraliteit was in deze casussen vaak ver te vinden.

7

Het is om die reden dat Martin Bell in 1998 de term ‘ journalism of attachment’ introduceerde, een vorm waarbij de journalist ‘cares as well as knows’. Hij verdedigt een vorm waarbij journalisten zich bewust zijn van hun verantwoordelijkheden en waarbij zij niet neutraal tussen goed en kwaad in staan, tussen slachtoffer en onderdrukker. Bell vindt het geoorloofd om objectiviteit soms te laten varen.

“Objective journalists deny their subjectivities, rather than acknowledge the mand critically challenge them. They reduce complexities, rather than explain them. They evade contradiction, rather than letting the reader in on the inevitable doubts and difficulties encountered in any act of discovery.” (Bell, 1998, geciteerd in Clarys, 2011).

Hoe toepassen?

Journalisten die journalism of attachment praktiseren, laten zien wie in hun ogen slachtoffers en onderdrukkers zijn, en vormen zo een ´helder´ beeld van de oorlog. Goed versus kwaad. (Ruigrok,2008) Op deze manier, beweert Nel Ruigrok, worden journalisten onderdeel van het conflict en van het debat. Ze doen verslag vanuit een perspectief van waaruit hun visie op de uitkomst of oplossing.

1.4 Peace journalism

Johan Galtung vergeleek al in de jaren ‘70 de aannames in oorlogsjournalistiek met die in de sportjournalistiek: twee strijdende partijen, competitie, winnen. (Galtung, in McGolrick & Lynch, 2006). Waar aanhangers van journalism of attachment dit juist toejuichen, vinden aanhangers van peace journalism deze onderscheiding te oppervlakkig: er zijn vaak meer dan twee partijen, de ene is niet per se beter dan de ander en er hoeft geen sprake te zijn van ‘winnen’. Toch hebben beide theorieën hetzelfde doel: journalisten moeten af van neutraliteit, objectiviteit en onverschilligheid.

McGoldrick & Lynch werkten Galtungs ideeën verder uit in de jaren 2000. Hun definitie:

“Peace Journalism uses conflict analysis and transformation to update the concept of balance, fairness and accuracy in reporting. (…) It opens up a literacy of non-violence and creativity as applied to the practical job of everyday reporting.” (Lynch & McGoldrick, 2006)

Zij betogen dat war journalists door hun berichtgeving geweld in de hand werken. Omdat zij onderdeel van het conflict zijn, zien zij geweld en oorlog als onvermijdelijk. Door een andere benadering te gebruiken, peace journalism, zou juist gestreden worden voor vrede en non-geweld. Journalisten krijgen op deze manier ook een rol in het conflict zelf toegewezen.

In de klassieke visies op journalistiek staat objectiviteit hoog in het vaandel. Dit streven past alleen bij peace journalism als het betekent de situatie beschreven wordt zoals journalisten die zien, en niet laten verstoren wat we zien door andermans agenda. (Lynch & McGoldrick, 2006) Maar objectiviteit kan ook gevaarlijk zijn, wanneer het betekent dat de journalist enkel de feiten laat zien, en geen verantwoordelijkheid neemt voor de consequenties van bepaalde keuzes. Het enkel laten zien van een gebeurtenis just the way it is, maakt verslaggeving oppervlakkig wanneer niet gekeken wordt naar de oorzaken, vinden de auteurs. Dit betekent volgens de auteurs niet dat journalisten partij moeten kiezen, zoals journalists of attachment dat wel doen.

Hoe toepassen?

Aanhangers van peace journalism pleiten dus voor een journalist die niet simpelweg verslaat wat er ‘feitelijk’ gebeurt, maar vraagt hem bewust te zijn van zijn keuzes om vrede te bevorderen. “Alle

8

journalistiek is een interventie”. De keuze voor de interventie moet gemaakt worden aan de hand van ethische vragen als ‘welk effect heeft mijn interventie waarschijnlijk op het vooruitzicht op vrede?’ De rol van de journalist is volgens Lynch en McGoldrick dus niet alleen informeren, maar ook activeren.

Lynch en McGoldrick sommen een lijst op van zeventien do’s and don’ts. Een aantal hoofdpunten staan hieronder:

Vermijd het portretteren van een conflict als bestaande uit slechts twee partijen, maar probeer meer partijen te zien met verschillende belangen.

Vermijd wij-zij-denken. Verplaats je in de ‘ander’ en zoek overeenkomsten, ook tussen verschillende partijen, in plaats van verschillen.

Denk niet dat conflict het enige is dat er gebeurt, niet alles draait om het geweld. Vermijd duperende woorden als ‘tragisch’, ‘zielig’, ‘weerloos’, en aan de andere kant

‘terrorist’, ‘extremist’, ‘fundamentalist’. Hiermee kies je partij. Onderzoek vredesinitiatieven, bevraag politici hier bijvoorbeeld naar. Toets

vredesperspectieven aan wat je weet van de kwestie.

1.5 ‘Journalist is waarnemer’

Kritiek op bovenstaande standpunten kwam van verschillende kanten. BBC-journalist David Loyn noemt peace journalism een inbreuk op de integriteit van een journalist. Actieve participatie is volgens hem simpelweg niet de rol van een journalist.

“The idea that most reporters currenty look only for the epicentre of violence, or are somehow addicted to conflict is absurd. If anything we under-report conflict in the world.” (Loyn, 2007)

Volgens Loyn beweren Galtung, Lynch en McGoldrick onterecht dat oorlogsjournalisten verslag doen ‘zonder context, tijd en plaats’. Oorlog hoeft niet als geheim bewaard te blijven en het is niet de taak van een journalist om peacebuilding politici te creëren. Het moet juist hun positie zijn om te observeren, en niet om deel te nemen. Objectiviteit is belangrijk voor betrouwbare journalistiek, en:

“No analysts of objectivity discard it as ruthlessly as the Peace Journalists. Most others would rather see it put in its proper place, refined but not rejected!” (Loyn, 2007)

Hoe toepassen?

Los van zijn kritiek op peace journalism, geeft hij ook zijn mening op wat hij ziet als belangrijke journalistieke waarden in oorlog. Hij erkent de onmogelijkheid van het vinden van ‘de’ waarheid, omdat iedereen de waarheid vanuit een ander perspectief ziet. Dan nog: een nieuwsverhaal kan zeker ‘waar’ zijn, in de zin van ‘niet onwaar’. Hier moet mee opgepast worden, zegt Loyn, want ‘we kennen allemaal de politici die wel praten over dingen die ‘waar’ zijn, maar alsnog misleidend of niet de gehele waarheid zijn’. Maar journalisten hoeven niet één waarheid te benoemen, wat zij benoemen moet alleen wel waar zijn en kloppen, zij het vanuit een bepaald persoon zijn perspectief.

Objectiviteit is een ander verhaal. Waar waarheidsvinding een doel op zich is, is objectiviteit een manier om die te bereiken, een essentiële. Het feit dat pure objectiviteit onmogelijk is, ondermijnt niet het idee van streven naar en maximaliseren van objectiviteit. (Loyn, 2007)

9

Verslaggevers leven in een sociale context en delen een taal en bepaalde aannames met hun publiek. Om betrouwbaar verslag te doen, moet de journalist zorgen dat het publiek het ook betrouwbaar vindt. Er is een constante dialoog tussen de verslaggever en de kijker, lezer, luisteraar: gedeelde aannames die sommige verhalen makkelijker te verslaan maken dan andere, zeker in buitenlands nieuws, aldus Loyn. Hij onderkent de gevaren van aannames: een hele groep kan als ‘slecht’ worden neergezet. Daarom, zegt Loyn, moeten de gedeelde aannames constant getoetst worden.

1.6 ‘Begrijp geweld en oorlog’

Ross Howard (2009), voormalig correspondent in conflictgebieden, ziet dat journalisten een steeds meer geëngageerde rol in een conflict hebben, en vrede bevorderen. Maar ook hij vreest dat door deze rol traditionele journalistieke waarden in het geding zijn: het publiek voorzien van informatie, een waakhond van de democratie zijn en een forum vormen voor vrije discussie. In plaats van meer rollen aan te nemen, moeten journalisten hun originele rol weer aannemen.

“Part of being a reliable provider of information is not to advocate what should happen but to reveal what can happen.” (Howard R. , 2009)

Ross pleit er voor dat journalisten bij hun leest blijven. Laat conflictwetenschappers maar over vrede nadenken, en mogelijke oplossingen. Hij is voorstander van de traditionele waarden als waarheid, onafhankelijkheid en objectiviteit, maar wil deze aanpassen aan de moderne oorlogsverslaggeving. Het idee achter peace journalism en journalism of attachment, het bijdragen aan de bevordering van vrede, staat hem wel aan, maar zonder de manier waarop. Door journalisten te trainen, kunnen zij betrouwbaar berichten zonder stereotypering te gebruiken. Op deze manier, puur door hun eigen rol te spelen, kunnen journalisten ook bijdragen aan dialoog tussen partijen en aan de publieke opinie.

Hoe toepassen?

Ross ontwierp de cursus ‘Conflict-Sensititve Reporting: State of the Art – a course for journalists and journalism educators’ voor UNESCO. Journalisten moeten zich bewust zijn van wat er in een oorlogsgebied speelt, zich er erg goed in verdiepen. Ook moeten zij hun eigen rol zien in de situatie, en daar naar handelen. Zij moeten stereotypen en eenzijdigheid vermijden. Een aantal van de doelen van zijn cursus zijn de volgende:

Begrijp hoe gewelddadig conflict in veel gevallen begint, en herken sociale structuren die leiden van conflict tot geweld.

Begrijp parallellen tussen betrouwbare journalistiek en conflictbemiddeling Begrijp de essentiële rol van objectiviteit en het spreken van de waarheid in verslaggeving van

conflict Respecteer de journalistieke mogelijkheden en beperkingen in de verslaggeving van conflict Begrijp technieken zoals passende taal, framing, het vermijden van verdraaiingen.

1.7 Samenvatting

Media hebben invloed op het publiek, en daarom is het belangrijk om te weten welke rol een journalist nastreeft. De klassieke waarden van objectiviteit, onafhankelijkheid, waarheidsvinding en faire berichtgeving staan niet bij iedereen even hoog in het geding. Pleiters van de verschillende standpunten gaan in op twee tegenover elkaar staande aspecten: objectiviteit en activisme. Aanhangers van peace journalism geloven in een activistische rol voor de journalist, waarbij

10

objectiviteit niet altijd vereist is. Journalism of attachment houdt in dat verslaggevers aan het publiek duidelijk moeten maken welke partijen ´goed´ en ´slecht´ zijn, neutraliteit is hierin minder belangrijk. David Loyn en Ross Howard willen juist volgens de klassieke waarden verslag doen, waar participatie in het conflict niet bij past. Howard geeft aan dat modernisering van de klassieke waarden nuttig is.

11

2. Welke voorwaarden zorgen ervoor dat een oorlogsjournalist zijn taak kan uitvoeren?

Om zijn taak als oorlogsjournalist adequaat uit te kunnen voeren, zijn er bepaalde omstandigheden nodig. Dit zijn zaken die niet (of slechts deels) met de houding van de verslaggever te maken hebben. De omstandigheden ter plekke bepalen of een journalist zich vrij kan bewegen. Ik behandel de belangrijkste voorwaarden: veiligheid, persvrijheid en kennis van de cultuur.

2

1.

2.

2.1. Veiligheid

Onder veiligheid versta ik fysieke veiligheid: de vrijheid en veiligheid om te bewegen, gaan waar een persoon wil. Reporters Without Borders (RFP) doet onderzoek naar het aantal journalisten dat vanwege hun beroep wordt ontvoerd, gearresteerd, gevangengezet en vermoord in het desbetreffende land. Deze cijfers zijn echter niet actueel. Veiligheid hangt deels samen met persvrijheid. Zonder veiligheid wordt de persvrijheid aangetast (dit geldt echter niet andersom). Veiligheid is een voorwaarde voor journalisten om adequaat verslag te doen. Wanneer een gebied onveilig is, kan hij zich niet vrij bewegen en heeft hij moeilijk toegang tot bronnen.

Naast RSF bestaat de non-profitorganisatie Committee to Protect Journalists (CPJ), die zich met de veiligheid en persvrijheid van journalisten wereldwijd bezighoudt. De cijfers met betrekking tot veiligheid zijn recenter dan die van RSF. Het aantal ontvoeringen etcetera wordt bijgehouden, plus er wordt onderzoek gedaan naar de motieven van deze acties, en de cijfers worden geverifieerd. De missie van CPJ is om journalisten te beschermen. ‘Als journalisten de mond wordt gesnoerd, wordt het volk de mond gesnoerd.’ En dat moet voorkomen worden.

Training van oorlogsjournalisten, voordat zij naar conflictgebieden reizen, is al de helft van de veiligheid ter plekke, beweren organisaties als het Frontline Freelance Register (FFR) en de Dart Society for Journalism and Trauma. Voor freelancers speelt veiligheid een grotere rol dan voor vaste correspondenten, zegt het onlangs opgerichte FFR. Zij moeten namelijk zelf voor hun bescherming, verzekeringen en trainingen zorgen. Het FFR komt op voor de veiligheid van freelancers in oorlogsgebieden. Leden van het register houden zich aan de ‘Code of Conduct’, waarin bepaalde veiligheidsregels en ethische waarden omschreven staan. De oprichting van het register in juni 2013 ging gepaard met de publicatie van ‘Newsgathering Safety and the Welfare of Freelancers’. De conclusie van het artikel is dat (freelance) journalisten zich beter moeten voorbereiden wanneer zij oorlogsgebied in willen trekken. De Arabische Lente heeft er volgens de auteurs voor gezorgd dat een groot aantal freelancers naar het Midden-Oosten vertrok, met te weinig voorzorgsmaatregelen. (Frontline Club, 2013)

12

2.1

2.2 Persvrijheid

Het concept van persvrijheid is veelbesproken in de literatuur over massacommunicatie, al decennialang. De informatie hieronder kan gedateerd zijn, maar is nog steeds van toepassing. Persvrijheid kent verschillende definities:

“A completely free press is one in which newspapers, periodicals, news agencies, books, radio and television have absolute independence and critival ability, exept for minimal libel and obscenity laws.” (Lowenstein, 1970, in Becker, Vlad & Nusser, 2007)

Een meer recente versie is de volgende:

“The foundation requirement for media freedom is that government does not have a monopoly on information.” (Weaver, 1977, in Becker, Vlad & Nusser, 2007)

Kortom: de vrijheid van media om verslag te doen van wat zij willen zonder tussenkomst van derden. Voor een oorlogsjournalist is het van belang hoe hoog het land waarin hij zich bevindt persvrijheid in het vaandel heeft staan. Dat is onder meer van belang vanwege de toegang tot officiële bronnen als politici, het leger en de politie. Belangrijk is tevens dat zijn land van herkomst mediavrijheid respecteert.

Er zijn verschillende organisaties die de persvrijheid in de wereld in de gaten houden, meten, en proberen actie te ondernemen. Reporters Without Borders (oorspronkelijk Reporters Sans Frontières, RSF) is een van de bekendste. Deze organisatie stelt een wereldwijde persvrijheidsindex op. De persvrijheid wordt bepaald door een aantal indicatoren.

Pluraliteit en redactionele onafhankelijkheid Onafhankelijkheid van media Journalistiek klimaat en (zelf)censuur Wetgevingskader Infrastructuur

Deze indicatoren worden getoetst door middel van een kwalitatief onderzoek, in de vorm van een uitgebreide enquête. Deze wordt gehouden onder minstens 150 eigen correspondenten van RSF en zo veel mogelijk andere journalisten en media-medewerkers in alle landen. Vragen gaan onder meer over welke wetten met betrekking tot media er in het land bestaan en hoe effectief die zijn. De mate waarin verschillende opinies en visies zijn gerepresenteerd in de media wordt onderzocht, alsmede de vraag in hoeverre onderzoeksjournalistiek ontwikkeld is en aangemoedigd en of er angst is voor repressie. Een van de belangrijkste factoren is (zelf)censuur. Hier worden in verschillende secties vragen over gesteld. (Reporters Without Borders, 2013)

13

2.3 Kennis van taal en cultuur

Inhoudelijke voorbereiding is eigenlijk een algemeen gebod in de journalistiek. Toch is er vaak kritiek op het gebrek er aan, zeker in complexe kwesties als oorlogen. Dat gebrek kan leiden tot oppervlakkigheid. Van de in hoofdstuk 1 beschreven standpunten, vinden vooral Ross Howard en de aanhangers van peace journalism dat journalisten zich daarom moeten verdiepen in de situatie en de cultuur van een bepaald oorlogsgebied. (Overigens betekent dit niet dat de andere pleitbezorgers hier geen voorstander van zijn.)

Lynch en McGoldrick betogen dat een journalist zich met name moet focussen op het begrijpen van conflict en geweld in het algemeen, om daarna te kunnen toepassen op de specifieke situatie in het land van bestemming. Dat moeten journalisten doen door theorieën met betrekking tot het conflict te bestuderen. In hun werk ‘Peace Journalism, What Is It? How To Do It?’ (2006) geven Lynch en McGoldrick een beknopte uitleg van theorieën over en benaderingen op ‘de cirkel van geweld’, het oplossen van conflict, interventie en het begrip vrede. Ross Howard noemt kennis van de cultuur een vereiste is om gedegen verslag te doen van een conflict of oorlog.

Taal

Als journalisten naar een oorlog gaan in een land waar ze de taal niet spreken, hebben zij een andere aanpak nodig. Zonder vertaler zijn bronnen onbereikbaar. In oorlogsjournalistiek wordt vaak gebruik gemaakt van zogenaamde fixers. Fixers spreken de taal en kennen de omgeving en kunnen zo journalisten rondleiden en met mensen laten praten met wie zij willen. Palmer en Fontan (2007) zeggen dat hoe meer journalisten informatie zoeken buiten de ‘gebaande paden’, des te meer hij afhankelijk is van een fixer. Volgens de auteurs is de rol van een fixer echter niet alleen vertalen, maar ook het organiseren van interviews, het geven van achtergrondinformatie en context en het bieden van veiligheid dankzij bescherming van zijn netwerk. Zij kunnen journalisten dus helpen de cultuur te begrijpen.

2.4 Samenvatting

Om zijn taak als oorlogsjournalist goed uit te kunnen voeren zijn bepaalde voorwaarden nodig. De mate van persvrijheid van een land bepaalt of een journalist onafhankelijk verslag kan doen. Onderzoekers van Reporters Without Borders stellen jaarlijks een persvrijheidsindex op aan de hand van indicatoren als pluriformiteit, onafhankelijk en het wetgevingskader van een land. Daarnaast is veiligheid een elementaire voorwaarde om als journalist vrij te kunnen bewegen, en (fysieke) toegang te hebben tot bronnen en gebeurtenissen. Ten slotte is kennis van taal en cultuur vereist om de complexiteit van een burgeroorlog te begrijpen.

14

3. Welke omstandigheden in Syrië spelen een rol bij de verslaggeving?

Bernard Bouwman, voormalig NRC-correspondent: ‘Damascus is wellicht een van de veiligste steden ter wereld – je kunt zelfs in de vroege uurtjes in het centrum rondlopen zonder dat je iets zal gebeuren.’ Deze bewering deed hij in 2010, hij kon toen nog niet weten dat het land zou veranderen in het meest gevaarlijke en dodelijke land ter wereld, minder dan twee jaar later.

Weer twee Franse journalisten ontvoerd in Syrië SYRIA: DEADLY FOR JOURNALISTS TOO Syrian TV Reporter Killed Covering Conflict VS waarschuwen journalisten in Syrië

Journalist gedood bij aanslag in Syrië Spaanse journalist

ontvoerd in Syrië Correspondent NBC vermist in Syrië WAR CORRESPONDENT GUNNED DOWN IN SYRIA NYT Correspondent Dies in Syria

Zomaar wat koppen uit allerlei nieuwsmedia uit 2012 en 2013 over, in plaats van door Syrië-verslaggevers. De omstandigheden voor journalisten in Syrië zijn niet bepaald comfortabel. Het is momenteel het meest onveilige land ter wereld, volgens de persvrijheidsindex van Reporters Without Borders. Het conflict is bovendien complex door een veelheid aan partijen en belangen, de pers is niet vrij en het is lastig om onafhankelijk rond te reizen. In dit hoofdstuk besteed ik aandacht aan de omstandigheden in Syrië die voor journalisten van belang zijn (dus niet de situatie voor Syrische burgers).

3

3.1 Onveiligheid

Syrië staat sinds 2012 op nummer één in de lijst van meest dodelijke landen ter wereld voor journalisten. Sinds het begin van het conflict in 2011 zijn er zeker 51 journalisten vermoord, van wie is geverifieerd dat het vanwege hun beroep is, en nog zeker zes bij wie dat niet het geval is. Het Committee to Protect Journalists noemt het aantal vermisten extreem moeilijk te achterhalen, vanwege de schaarsheid aan informatie en bemoeilijking van onderzoek door de ernstige omstandigheden.

Ontvoeringen

De laatste maanden wordt er veel bericht over ontvoeringen van buitenlandse journalisten in Syrië.

15

Syrië in cijfers, 2013:

Syrië heeft de op 3 na laagste score in de Persvrijheidsindex

51 journalisten werden vermoord vanaf 2011.

36 journalisten en media-assistenten werden gevangen gezet.

18 verslaggevers zitten in ballingschap. CPJ heeft 55 journalisten geholpen

met gedwongen vluchten.

(Committee to Protect Journalist, 2013, Reporters Without Borders, 2013)

Het CPJ heeft nog geen grip op de aantallen, de organisatie zegt dat het ‘enorm lastig is om gebeurtenissen te verifiëren. Veel journalisten, vooral freelancers, geven geen blijk van wat hun overkomt’.

Geïnterviewde correspondenten Roozbeh Kaboly en Lex Runderkamp noemen ontvoeringen alle drie een belangrijke reden voor de onveiligheid in het land. Runderkamp is zelf op een dag, samen met zijn tolk, geblinddoekt, in een busje gezet en meegenomen. Hij vertelt op de Fontys Hogeschool Journalistiek en schreef in zijn blog ‘Tegen de muur staan en meteen een blinddoek om’ over de dag dat hij ontvoerd werd door een onbekende groepering. Het was de eerste keer dat hij dacht hij dood zou gaan.

Bewegingsonvrijheid

Het is gevaarlijk om zonder na te denken door de straten van Homs te lopen, zegt Jonathan Littel, die voor het Franse Le Monde drie maanden in Syrië verbleef. Dit zorgt er voor dat journalisten vaak afhankelijk zijn van mensen die de omgeving om hun duimpje kennen. Uit zijn boek ‘Berichten uit Homs’ de volgende anekdote:

Vrouwen

Is voor vrouwelijke verslaggevers de onveiligheid nog groter dan voor mannen? Ann Leslie, buitenlandreporter van de Daily Mail (die niet in Syrië heeft gewerkt), denkt van niet. Integendeel: vrouwelijke oorlogsverslaggevers hebben het zelfs gemakkelijker, volgens haar. ‘Mijn belangrijkste gereedschap is mijn handtas’. Het voordeel van vrouwen ligt volgens Leslie in het vermogen om zich ‘dom’ voor te doen. Wanneer zij zich bijvoorbeeld in verboden gebied bevindt, doet ze alsof ze geen kaart kan lezen.

“Mannen nemen vrouwen toch al niet erg serieus. “Daar kun je gebruik van maken. In Zweden gaat dat misschien wat lastiger dan in Afrika. Maar in het algemeen geloven mannen het onmiddellijk als je speelt dat je een domme gans bent.” (Leslie, geciteerd in Dersjant, 2008)

Francesca Borri, een Italiaanse freelance journalist die over Syrië schrijft, schreef ook een blog over haar ervaringen met betrekking tot onveiligheid. Haar stuk ‘Women’s work’ gaat over haar ontevredenheid over hoe ze behandeld wordt als vrouw in Syrië, als freelancer vanuit haar thuisland.

“And then, of course, I am a woman. One recent evening there was shelling everywhere, and I was sitting in a corner, wearing the only expression you could have when death might come at any second, and another reporter comes over, looks me up and down, and says: “This isn’t a place for women.” What can you say to such a guy? Idiot, this isn’t a place for anyone.”

16

Anekdote uit Homs

“Sommige plaatsen zijn gevaarlijk, ze liggen in de baan van de sluipschutters, we lopen snel door, dicht langs de muur. Een eindje verderop open we in een ander beschadigd huis. Op de grond projectielen van het afweergeschut, de staart van een mortiergranaat, Russisch materiaal. Door een gesprongen ruit is een controlepost van het regeringsleger te zien op vijftig meter afstand. Je moet vlug kijken, want ze schieten daar. Abu Yazan, een van de soldaten, houdt zijn pistool schietklaar in zijn hand. Hassan loopt nog steeds rond met zijn baby.”(Littel, Berichten uit Homs, 2012)

(Borri, Woman's Work, 2013)

17

3.2 Pers-onvrijheid

Zoals hierboven genoemd, staat Syrië bijna onderaan de lijst van landen met vrije pers. Buitenlandse journalisten zijn niet welkom in het land, er is een blokkade om binnen te komen. (Committee toProtect Journalists, 2013) Daarom smokkelen journalisten zichzelf het land binnen, met jeeps, via buurlanden. Volgens het RSF wordt dagelijks bericht over gearresteerde en verjaagde journalisten. Daarnaast zijn Syriërs bang om met de pers te praten. Het regime kan hen om die reden arresteren. Lokale media worden zwaar gecontroleerd.

Het internet wordt gemonitord door het ‘cyber-leger’ van het regime van Assad, dat een steeds grotere rol speelt. Alles wat haar niet zint, wordt er af gehaald, en wat haar wel zint, zij het verzonnen, wordt er op gezet: pro-Assad propaganda en valse informatie. E-mailaccounts van burgers en rebellen worden gehackt. In 2011 voerde Assad een wet in die anti-overheidsprotesten uitroeit. Volgens de Persvrijheidsindex worden journalisten echter niet alleen fysiek en online aangevallen door aanhangers van het regime, maar door alle partijen. (Reporters Without Borders,2013)

3.3 Verschillende partijen en belangen

Het verschil tussen Syrië en andere oorlogen is volgens NOS-correspondent Lex Runderkamp onder meer het ontbreken van een duidelijke frontlinie. Waar in Libië, twee jaar geleden, journalisten wisten welk gebied bezet werd door Khadaffi-aanhangers en welk door de rebellen, zijn er in Syrië meerdere partijen. Bovendien valt het Assad-leger ook aan vanuit de lucht. Het gevolg daarvan is dat ‘elke roadblock gevaarlijk kan zijn’. Als je in handen van Al-Quaida valt, passen zij het Sharia-recht op je toe.’ (Sharia is het recht volgens de Islam, waarbij steniging tot de mogelijke straffen behoort.)

Runderkamp vertelt in een interview over zijn ontvoering. Hij reisde met zijn team (totaal drie man) met drie mannen van het Vrije Syrische Leger. De mannen die hen in het busje stopten, zijn ‘extremisten’ van Al-Nusra, die vinden dat het Vrije Syrische Leger de komst van de groep niet goed genoeg had aangekondigd. Het leek even oké te zijn, maar dan komt er een busje met schreeuwende mannen gekleed in het zwart, die hen én de Al-Nusra-mannen meenemen.

“

De verschillende partijen hebben vanzelfsprekend andere belangen. Het is voor een journalist vaak erg lastig om te onderscheiden wie bij wie hoort, en wie te vertrouwen is. Dit heeft invloed op je (gevoel van) veiligheid, zegt Runderkamp. Hij heeft een eigen trucje om zijn eigen veiligheid te waarborgen, dat uitgelegd word in hoofdstuk 4.

18

Anekdote van Lex Runderkamp

“Rook je?”, vraagt een mannenstem me. Ik heb besloten om nergens over te liegen want er zat ten slotte een pakje in mijn zak. “Heel slecht,” zegt de man. “Slecht voor je gezondheid. Je moet nooit meer roken in de toekomst.” Nu weet ik meteen dat ik niet vast zit bij extremistische islamieten, maar bij salafieten. Die zijn tegen roken maar doen er verder niet moeilijk over. Een jihadist zou er een religieus punt van hebben gemaakt. Ik hoor Ali vrolijk het woord “shabiha” uitspreken. Dat zijn de moordende milities van Assad. Nee, die hebben ons kennelijk ook niet te pakken genomen. Dan moet ‘t het Vrij Syrische Leger zijn. “Raar,” denk ik, want we waren met het Vrije Syrische Leger op pad!

Manipulatie

Roozbeh Kaboly, buitenlandredacteur bij Nieuwsuur, benadrukt dat de verschillende groeperingen het ingewikkeld maken. ‘Binnen Syrië als land, bestaan eigenlijk een stuk of tien andere landen’. Journalisten moeten er op letten dat zij niet gemanipuleerd worden, want dat wordt geprobeerd vanuit alle kanten, zegt Kaboly. En het gevaar is nog groter wanneer journalisten de situatie niet goed begrijpen, en de verschillen niet zien tussen groeperingen. De aanhangers van Assad willen zeggen dat alle rebellen terroristen en extremisten zijn. Extremisten willen vrede, en noemen Assad een moordenaar. Groepen zetten geweld en leed in scène, om de media-aandacht te trekken en zo politieke interventie af te dwingen. (Kaboly, 2013)

Metthew Shaer schreef in zijn blog ‘On the Ground With Syria’s News Smugglers’ ook over de manipulatie door verschillende kanten. Video’s en foto’s worden bewerkt en het komt niet zelden voor dat media deze overnemen. Het grootste bedrog werd volgens Shaer gepubliceerd door de BBC: een foto waarop honderden lichamen in witte dekens werden afgebeeld. De BBC had de foto van een ‘onbekende activist’ aangenomen, die claimde dat de foto in een dorpje in Syrië was genomen. Later bleek dat de foto afkomstig was uit Bagdad, uit 2003. (Shaer, 2013)

Runderkamp en Kaboly somden een lijst op met groeperingen. Daar moet bij vermeld worden dat sommige groepen elkaar overlappen. Assad is bijvoorbeeld een Alawiet, en veel van zijn aanhangers zullen ook Alawieten zijn. Maar weer niet alle Alawieten zijn pro-Assad.

Assad-aanhangers en extremistische Assad-aanhangers Het Vrije Syrische Leger Koerden Jihadisten Al-Quaida Al-Nusra Alawieten Salafieten Seculieren

3.4 Taal en cultuur

In Syrië wordt Arabisch gesproken. Taal en cultuur zijn eigenlijk niet een ‘omstandigheid’, maar een vast gegeven. Toch wil ik hier aandacht aan besteden vanwege het feit dat cultuur een rol speelt in de manier van verslaggeving door journalisten. Daarom hieronder een beknopte beschrijving van de Syrische cultuur.

In het land is de Islam erg belangrijk, ongeveer 87% van de bevolking is moslim (Made in Syria, 2013), maar er zijn, zoals eerder genoemd, verschillende groeperingen hierin te onderscheiden. Deze verschillende religies binnen de Islam zijn geconcentreerd in bepaalde gebieden van het land (zie BIJLAGE 1, kaarten van Syrië). In de volgende paragraaf wordt ook benoemd wat dit aan belangengroepen oplevert. De Islam speelt een belangrijke rol bij het dagelijks leven van een Syriër.

Vrouwen zijn traditioneel verantwoordelijk voor het huishouden en worden gemaand thuis te blijven. In dorpen werken vrouwen vaak op het veld, naast hun huishoudelijke werkzaamheden. Familie is in de Syrische cultuur erg belangrijk en binnen de familie is er een sterke hiërarchie. Een oudere man in de familie heeft de hoogste autoriteit en is verantwoordelijk voor de andere familieleden. In een huis

19

wonen meerdere generaties samen. Vooral de relatie tussen vrouwen is belangrijk, omdat zij niet geacht worden het huis te verlaten, waardoor zij vaak een sterke band hebben. (Countries and TheirCulture, 2013)

Mannen en vrouwen converseren apart van elkaar, behalve bij familiegelegenheden. In gesprekken, vooral tussen mannen, staat welbespraaktheid hoog in het vaandel. Begroetingen worden uitgebreid gedaan, waarbij het belangrijk is dat doorgevraagd wordt, naar bijvoorbeeld iemands gezondheid.

In Syrië is het Arabisch de officiële taal. 90% van de bevolking spreekt het. (Countries and TheirCulture, 2013)

3.5 Samenvatting

Syrië is het meest onveilige land voor journalisten. Er vinden veel ontvoeringen van buitenlandse journalisten plaats. Door de onveiligheid kunnen zij zich niet vrij bewegen en worden ze afhankelijk van lokale mensen, wat ongewenst is. Er is geen sprake van vrije pers. Het internet wordt streng bewaakt en er is sprake van censuur. Burgers zijn bang om opgepakt te worden wanneer zij met buitenlandse journalisten praten. De verscheidenheid aan partijen met verschillende belangen maken het conflict complex en deze partijen willen de pers manipuleren om deze belangen te behartigen. Ten slotte zijn de Syrische cultuur en taal kort besproken, hoewel dat geen omstandigheden maar vaste gegevens zijn die bestudeerd moeten worden door buitenlandse journalisten.

20

4. Hoe gaan huidige correspondenten en redacteuren te werk in Syrië?

In de vorige hoofdstukken heb ik besproken wat de taak van een oorlogsjournalist is en welke omstandigheden een rol spelen. In dit hoofdstuk laat ik zien hoe huidige correspondenten met de verschillende genoemde aspecten omgaan in de praktijk. Van elke geraadpleegde journalist geef ik zijn werkwijze weer.

Interviews zijn gehouden met Lex Runderkamp en Roozbeh Kaboly. Jan Eikelboom, Francesca Borri, Jonathan Littel, Hans Jaap Melissen en Annabel van den Berghe zijn geraadpleegd via blogs en interviews door bijvoorbeeld Pauw & Witteman, De Buitenlandredactie en Villamedia.

4

4.1 Lex Runderkamp, NOS

Runderkamp zegt dat het publiek maar zeer weinig af weet van de gebeurtenissen in Syrië. Hij ziet het daarom als zijn taak om te laten zien hoe het er aan toe gaat, maar op een net wat andere manier. Hij volgt niet de grote nieuwszenders als AFP en Reuters, maar trekt naar plekken waar andere journalisten niet komen.

Als reizend journalist heeft hij een andere perceptie van landen dan een vaste correspondent. De grote ontwikkelingen volgt Sander van Hoorn vanuit Beiroet voor de NOS. Hij biedt duiding. Runderkamp gaat juist op zoek naar de verhalen van burgers, en wordt geacht reportages te maken. Zijn doel is niet om het nieuws na te jagen, maar om ‘aan de hand van kleine voorbeelden de grotere wereld van Syrië te laten zien’. Het nadeel hieraan is, zegt hij, dat de impact soms veel groter kan zijn dan je bedoelt. Het zijn ‘slechts gevallen’, maar mensen kunnen het interpreteren het als ‘zo gaat het daar, dus zo zal het overal in Syrië gaan’. Met zijn ‘verhalen van het volk’ wil hij geen empathie wekken bij het Nederlandse publiek, maar vooral laten zien dat de situatie net iets anders is dan de kijker dacht. ‘Ik kan het probleem toch niet oplossen’, zegt hij.

Runderkamp wil onafhankelijk verslag te doen. Hij houdt zijn team zo klein mogelijk: hij filmt en monteert zelf en heeft naast hem iemand die hij ‘meer dan een fixer’ noemt, die voor hem vertaalt en contacten legt, maar ook meedenkt over mogelijke verhalen. Die verhalen zijn niet de grote nieuwsverhalen en dus is hoor en wederhoor minder van toepassing. ‘De ervaring van een persoon hoeft niet geverifieerd te worden’.

Zijn ultieme tip voor de beste veiligheid :

“Zoek eerst de baas van de omgeving, de hoge piefen. Er is een enorme hiërarchie in de Syrische cultuur, aanzien en status worden erg belangrijk gevonden. Elke groepering in elk gebied heeft zo zijn leiders. Als je hun vertrouwen wint en als eerst bij hen aanklopt, zullen zij je beschermen. Immers, als hij je toelaat in zijn gebied, en je overkomt iets, zijn de bazen verantwoordelijk en verliezen zij aanzien.” (Runderkamp, 2013)

21

In een gebied waar het Vrije Syrische Leger zegeviert, vraagt hij hen om hulp en contacten. Kan hij zo nog wel objectief berichten? Ja, zegt Runderkamp. ‘Ik ben het zelden eens met de zienswijzen van de personen, bij wie ik eerst urenlang thee moet drinken en verhalen aan moet horen, om ergens te komen.’ Deze aanpak hoeft er volgens hem niet toe te leiden dat reportages eenzijdig worden.

Om deze aanpak goed te kunnen uitvoeren, is volgens Runderkamp een gedegen kennis van de cultuur nodig. Taal vindt hij minder belangrijk. ‘Syriërs vertrouwen buitenlanders niet, of je nu Arabisch spreekt of niet’. Als je je inleeft in de cultuur, en weet dat (voor onze begrippen) extreme beleefdheid gewaardeerd wordt, krijg je veel voor elkaar. Runderkamp heeft zijn assistent die hem helpt vertalen.

Omdat de persvrijheid zo slecht is in Syrië, is het soms lastig om burgers openhartig te spreken. Maar hij ziet verschil in mensen uit dorpen die wel of niet gebombardeerd zijn. “Hoe meer ellende er in een gebied al heerst, hoe vrijer mensen spreken. Ze hebben dan niks meer te verliezen, als het Syrische regime met bommen komt.

4.2 Roozbeh Kaboly, Nieuwsuur

Roozbeh Kaboly van Nieuwsuur benadrukt vooral het belang van een goede kennis van het land en de cultuur en het onderhouden van zijn netwerk. Hij werkt vanuit Nederland, maar volgt de situatie op de voet, via sociale media en telefonische gesprekken met zijn contactpersonen ter plekke. Af en toe reist hij zelf naar Syrië, voor enkele weken. Het nadeel aan het werken op afstand noemt hij dat hij zijn bronnen steeds moet blijven verifiëren, aangezien hij ze hem vaak proberen te manipuleren. Rebellen zeggen dat ze op een aangevallen plek zijn, wat niet waar kan zijn, of geven valse ooggetuigenverslagen. De manier om dit op te lossen? Technologie en internet. Door streetview van Google kan hij gemakkelijk verifiëren of de beschrijving van de omgeving van een contactpersoon klopt. Het is simpel, maar tijdrovend werk.

Waar hij vaak gebruik van maakt om bronnen te verifiëren, zijn de diensten van Eliot Higgins, een Britse blogger die zich via het bekijken van honderden Youtube-filmpjes heeft gespecialiseerd in wapens in Syrië. Deze kon zo onthullen dat wapens gestuurd werden vanuit Kroatië, bedoeld voor het Vrije Syrische Leger, en ook bij extremistische groeperingen terecht kwamen. (NOS, 2013)

In tegenstelling tot Runderkamp, denkt Kaboly dat het spreken van de taal erg veel helpt in de verslaggeving. Zelf heeft hij in Syrië vaak gemerkt dat het opvangen van gesprekken over hemzelf, tussen rebellen, nuttig kan zijn om te verstaan, bijvoorbeeld als ze zeggen wat ze gaan doen. Het helpt ook tegen manipulatie, zegt hij.

Het belangrijkste noemt Kaboly dat een journalist een goed netwerk van informatiebronnen heeft. Zelf onderhoudt hij dat netwerk intensief. Elke dag belt hij wel met een van zijn bronnen, hij volgt alles via Twitter en Facebook. Maar:

“Burgeroorlogen veranderen constant. Het gebeurt erg regelmatig dat je contactpersoon ineens dood is. Dan moet je weer op zoek naar een nieuwe. Je kunt bijna elke dag opnieuw beginnen”

Hij spreekt Joris Luyendijks bewering tegen, dat journalistiek in een dictatuur niet mogelijk zou zijn. ‘Het is zeer, zeer moeilijk, maar wel mogelijk.’ In tegenstelling tot Runderkamp, zoomt hij liever niet

22

in op kleinere gevallen. Hij denkt dat je dan het totaalplaatje mist, en het publiek ook. Of je ook in- of uitzoomt, je reportages blijven momentopnames, en dat moet je goed kenbaar maken aan het publiek.

4.3 Jan Eikelboom, Nieuwsuur

De Midden-Oostencorrespondent voor Nieuwsuur trok in 2012 embedded met het Syrische Ministerie van Informatie op. De meningen zijn verdeeld over deze vorm van oorlogsjournalistiek, die niet objectief genoeg zou zijn. Eikelboom zegt zelf dat juist de kant van het regime nog bijna niet was laten zien voor hij naar Syrië ging, omdat de kant van de rebellen gekozen werd. Hij wil niet alléén maar embedded verslag doen, maar op deze manier kan het volgens hem geen kwaad. Eikelboom zorgt er wel voor dat hij transparant is richting zijn publiek. In berichtgeving noemt hij het nadeel aan het feit dat hij met het Syrische regime mee gaat: ‘je ziet alleen dat wat zij willen dat je ziet.’ ‘Hij keek letterlijk mee bij alles wat ik filmde.’

Eikelboom zegt verder dat een goede voorbereiding het halve werk is. Het regelen van fixers is een belangrijke opdracht om vooraf te doen. ‘Je kan niet zonder. Zij kennen de weg en de mensen, ook al zijn het lang niet altijd journalisten.’

Er zijn volgens hem te veel jonge, onervaren journalisten die ‘meteen naar het aller gevaarlijkste gebied ter wereld willen’. Ervaring is geen garantie dat het goed gaat, zegt hij, maar voor zijn laatste trip naar Syrië heeft hij maandenland voorwerk gedaan.

Net als Kaboly, erkent Eikelboom het grote probleem van gemanipuleerd worden door alle partijen. Ze hebben geen belang bij het spreken van de waarheid, maar wel bij hun strijd winnen, en dan is een leugentje verkopen voor hen gemakkelijk.

“Ik ben er eens ingetrapt toen mensen kogelhulzen lieten zien en zeiden: ‘Kijk, die schoot Khadaffi op ons af.’ Dat zag je later ook in Syrië. Dat is natuurlijk onzin, want je vindt hulzen op de plek vanwaar er geschoten is. De eerste keer trapte ik erin. De tweede keer in Syrië niet meer.”

4.4 Francesca Borri, freelancer (Italië)

Redacties hebben er niks van begrepen, zegt Borri. Het publiek wil begrijpen, niet alleen weten, schrijft zij in haar blog ‘Woman’s work – the twisted reality of an Italian freelancer in Syria’.

“I write about the Islamists and their network of social services, the roots of their power—a piece that is definitely more complex to build than a frontline piece. I strive to explain, not just to move, to touch, and I am answered with: ‘What’s this? Six thousand words and nobody died?’” (Borri, 2013)

Bovendien verwijt Borri dat redacties in Italië freelancers slecht behandelen. Ze verlangen veel, maar betalen weinig, slechts $70,- per artikel. In haar blog is ze sceptisch. Ze wil

23

het ‘romantische beeld van een freelancer die zelf bepaalt waarover zij schrijft’ onderuit halen. De waarheid, zegt ze, is dat de enige reden waarom ze ‘de hel’ Aleppo is, is dat niemand anders het wil, freelance oorlogsverslaggevers zijn ‘failures’:

“Two years on, our readers barely remember where Damascus is, and the world instinctively describes what’s happening in Syria as ‘that mayhem’, because nobody understands anything about Syria—only blood, blood, blood” (Borri, 2013)

4.5 Jonathan Littel, freelancer (Frankrijk/Verenigde Staten)

Littel is ‘zeer geïnteresseerd in geweld en moord’, zegt hij in een interview met Der Spiegel. In eerste instantie vertrok Littel in 2012 naar Syrië om te schrijven voor het Franse Le Monde. Hij besloot echter dat zijn notities zich beter leenden om te bundelen in een boek. In ‘Berichten uit Homs’ beschrijft hij in authentieke ‘aantekening-stijl’ zijn ervaringen. Eigen waarnemingen en gesprekken worden beschreven in een ik-verhaal.

“Wat die publicatie rechtvaardigt, is dat ze [de notities] vrijwel zonder getuigen van buiten verslag doen van een korte en nu al voorbije periode, de laatste dagen van de opstand van een deel van de stad Homs tegen het regime van Bashar al-Assad. (…)”(Littel, 2012)

4.6 Annabell van den Berghe, freelancer (België)

Van den Berghe werkt voor diverse Belgische en Nederlandse media, en schrijft daarnaast voor de weblog ‘De Buitenlandredactie. In haar stukken komt vaker terug hoe lastig het is vertrouwen te winnen bij burgers en rebellen die haar helpen. Ze beschrijft hoe ze Syrische rebellen ervan probeert te overtuigen dat ze geen CIA-spion is, door te laten doorschemeren hoe weinig ze weet over wapens. Ze neemt er geduldig de tijd voor.

“Mijn onhandigheid met het wapenarsenaal tovert spontaan iets wat bijna doet denken aan een glimlach op zijn gezicht. Zijn lippen krullen op en ik merk dat hij zich vermaakt in mijn sukkelen. De lach, die onderdrukt hij. De koele kijkers krijgen iets emotioneels nu, en ik zie mijn kans op toenadering.” (Van den Berghe, 2013)

Hans Jaap Melissen, freelancer

Villamedia heeft Hans Jaap Melissen uitgeroepen tot Journalist van het Jaar 2012. Melissen is als freelancer voor onder meer de NOS vaak naar Syrië gereisd. Naast de complexiteit van het conflict noemt hij de afhankelijkheid van anderen voor je eigen veiligheid, bijvoorbeeld bij het binnengesmokkeld worden in het land, als een van moeilijkste aspecten van zijn beroep. Verder vindt Melissen het een goed idee om reizen naar oorlogsgebieden af te wisselen met verslaggeving in Nederland, zodat je niet ‘het abnormale normaal gaat vinden’.

24

“Anders loop je het gevaar verhalen te missen die hier als abnormaal worden gezien, maar die voor jou gewoon zijn geworden. Daarom is het ook goed om in Nederland verhalen te maken en in de rij te staan bij Albert Heijn. Je houdt contact met je publiek en het voorkomt beroepsdeformatie” (Melissen, 2013)

Conclusie

De vraag die ten grondslag ligt aan dit onderzoek is: Kunnen journalisten betrouwbaar verslag doen van een burgeroorlog als die in Syrië?

Verschillende visies op de taak van een journalist kwamen aan bod. Uit dit hoofdstuk kan geconcludeerd worden dat twee begrippen hierin tegenover elkaar staan: objectiviteit versus activisme.

De traditionele waarden van de journalistiek, objectiviteit, onafhankelijkheid, waarheidsvinding en faire verslaggeving zijn middelen om een traditionele rol van een journalist te bereiken: die van een neutrale waarnemer, die het publiek van betrouwbare informatie voorziet. Uitdrukkelijk staat in de Code voor de Journalistiek vermeld dat het gaat om streven naar objectiviteit. In oorlogsjournalistiek betekent dat volgens Ross Howard en David Loyn: een buitenstaander zijn en niet participeren aan het conflict. Zij erkennen dat pure objectiviteit niet bestaat, maar dat betekent niet dat het streven ernaar het niet waard is.

Hoewel beiden op een andere manier, zwakken aanhangers van peace journalism en journalism of attachment de klassieke waarden af, omdat ze een andere rol zien voor oorlogsjournalisten. Volgens peace journalists moet een oorlogsverslaggever een activistische rol moeten spelen in een conflict, om vrede te bevorderen. Het is daarom niet erg om subjectief te zijn. Journalists of attachment zien juist graag subjectiviteit, het is goed als een journalist luist laat zien welke partijen goed en slecht zijn. Hij is daarmee ook een activist.

Voor zowel objectieve als activistische journalistiek zijn bepaalde voorwaarden nodig: persvrijheid, veiligheid en kennis van taal en cultuur. Aanhangers van de traditionele waarden zullen persvrijheid nog hoger in het vaandel hebben staan dan activistische journalisten, omdat bij een gebrek aan persvrijheid ook de objectiviteit aangetast wordt, vanwege bijvoorbeeld gedwongen afhankelijkheid.

De pers in Syrië is niet vrij, verre van: het land staat op drie na onderaan op de Persvrijheidsindex. Objectiviteit en onafhankelijkheid wordt daardoor bemoeilijkt, maar het is niet onmogelijk om er naar te streven. Activisme door journalisten is zonder persvrijheid ook nog steeds mogelijk.

Ook veiligheid is een gedeelde voorwaarde voor objectiviteit en activisme, en dat is wederom niet aan de orde in Syrië, in tegendeel. Om veilig te zijn en/of zich veilig te voelen, zijn journalisten afhankelijk van lokale mensen die de weg en cultuur kennen. In veel gevallen hangen zij een bepaalde partij aan. Afhankelijkheid van een bepaalde partij wordt in de Het is te kortzichtig om te zeggen: er is geen persvrijheid en veiligheid, dus betrouwbare journalistiek is niet mogelijk. Nuances hierin zijn nodig om adequaat antwoord te geven.

Kennis van taal en cultuur vallen onder ‘voorwaarden’, maar dit is iets dat een journalist zelf in de hand heeft. Het is volgens Howard, Loyn en onder meer Lex Runderkamp en Roozbeh Kaboly een

25

opdracht voor oorlogsjournalisten om zich hier in te verdiepen voordat hij naar de burgeroorlog vertrekt.

De verscheidenheid aan partijen en belangen binnen Syrië maken het niet alleen een ingewikkeld conflict om te begrijpen. De partijen proberen media naar hun hand te zetten. Activistische journalisten willen niet gemanipuleerd worden omdat zij hun eigen visie al uitdragen in hun berichtgeving. Objectieve journalisten willen dit niet omdat zij een neutrale houding aanhouden. Het is de taak aan journalisten om goed op de belangen van partijen te letten, om te zorgen dat ze niet gemanipuleerd worden. Het is te kortzichtig om naar aanleiding van het gebrek aan persvrijheid en veiligheid en de ingewikkelde verschillen tussen groeperingen te zeggen dat betrouwbare journalistiek daarom niet mogelijk is. Als ik bovenstaande overwegingen bestudeer, en in acht neem wat journalisten zelf kunnen doen om de omstandigheden draagbaar te maken, kan ik concluderen dat het antwoord op de hoofdvraag ‘ja’, is: oorlogsjournalisten kunnen betrouwbaar verslag doen van een burgeroorlog als die in Syrië. Als objectieve journalisten streven naar onafhankelijke, neutrale berichtgeving, kan de taak van een journalist volbracht worden. Als activistische journalisten zorgen dat zij duidelijk voor ogen hebben voor welke partij zij staan, kan hun taak ook volbracht worden. Journalisten moeten op hun hoede zijn voor hun eigen veiligheid en zich goed verdiepen in de taal en cultuur om dit te kunnen doen.

26

Reflectie

In deze reflectie zet ik mijn eigen meningen uiteen over de verschillende aspecten van dit onderzoek. Daarnaast bepaal ik mijn eigen rol als toekomstig journalist hierin. Om helder te kunnen reflecteren, stel ik mezelf een aantal vragen met betrekking tot het onderwerp, betrouwbare journalistiek in een burgeroorlog zoals in Syrië.

Welke taak zie jij voor een oorlogsjournalist?

Ik was compleet overweldigd, bij het lezen en doorscrollen van de vele literatuur die te vinden is over mijn onderwerp, over de thema’s betrouwbaarheid, objectiviteit, het wat het waarom van oorlogsjournalistiek, het nut van de tolk, mediastrategieën van overheden, persvrijheid, de macht van de media, de geschiedenis van verslaggeving in Irak en Joegoslavië en véél meer. Hoe kan ik hier nu een helder verhaal van maken, en daar ook nog eens helder op reflecteren? Toen ik las over peace journalism vond ik het in eerste instantie een goed streven. De minor Global Development Issues heeft mij daar wellicht enigszins in gevormd, omdat het mij liet nadenken over oorzaken en mogelijke oplossingen van conflict. Ik ben ergens wel een beetje een activist, liet het mij denken. Ik ben geïnteresseerd in journalistiek in ontwikkelingslanden en conflict vanwege het feit dat me aan het hart gaat wat daar gebeurt. Vanwege het leed in de wereld waar Nederlanders niet over nadenken bij het doen van hun dagelijkse overload aan boodschappen en het klagen over een verlate vlucht naar een luxe vakantieoord. Dat wil ik laten zien. Ook wil ik dat het leed opgelost wordt, dat vrede bereikt wordt. Maakt dit mij een activist?

Bij het lezen over peace journalism en journalism of attachment nog niet direct de consequenties voor de klassieke waarden, die ook in mij gestampt zijn vanaf mijn eerste studiejaar. Dat inzicht kwam eigenlijk pas bij het lezen van de kritieken, waarbij ik direct dacht ‘Oh ja, duh!’ Het streven naar objectiviteit vind ik erg belangrijk. Ik wil het publiek hun eigen mening laten vormen en dat kan alleen door een zo neutraal mogelijke versie van de werkelijkheid, volgens mijn waarneming, te laten zien. Anders zouden ze een mening vormen over mijn mening. Als oorlogsjournalist moet je je bewust zijn van de impact van een bepaald stuk op het publiek. Wanneer de mening van de auteur doorschemert in de berichtgeving kunnen kijkers, lezers, luisteraars een beeld krijgen van de gebeurtenissen dat niet per se de realiteit is, simpelweg omdat het gekleurd is.

Ik denk dat ik geen activist ben. Ook al wil ik dat mensen zich bewust worden van het leed, ik wil ze niet aanzetten tot bijvoorbeeld donatie, ik wil ook niet de politiek aanzetten tot interventie om richting vrede te werken. Als ik oorlogsjournalist was, zou ik een beetje van beide standpunten combineren. Het is mogelijk om te laten zien wat er speelt onder de bevolking, leed en de oorzaak en context daarvan laten zien, zonder daar een oordeel over te vellen. De manier waarop ik dat laat zien, is natuurlijk belangrijk. Het is in mijn ogen niet onderwerpkeuze dat afdoet aan objectiviteit, maar de selectie van bronnen.

Iets waar ik een groot voorstander van ben, is inzicht van journalisten in de cultuur van een land. Tijdens mijn minor heb ik veel geleerd over welke invloed cultuur heeft op het gedrag van mensen. Als journalisten hier meer op focussen, in hun eigen achtergrondinformatie, maar ook in de berichtgeving zelf, kunnen complexe situaties verklaard worden. Met kennis van de cultuur kom je ook dichter bij de mensen. Je kunt niet zomaar klakkeloos op pad gaan. Bij het lezen van achtergrondliteratuur (die ik dus niet in mijn onderzoek heb gebruikt), las ik over de acties van Tom Daams. Hij vertrok als 25-jarige leek op het gebied van journalistiek en oorlog naar de frontlinie in Syrië. Door zijn slechte voorbereiding was hij meer dan eens bijna gestorven. Ik las zijn blog tandenknarsend.

27

Wat vindt je van de aanpak van huidige correspondenten?

In mijn procesverslag zal te lezen zijn dat ik niet helemaal tevreden ben met het aantal interviews dat ik afgenomen heb, slechts twee. Vooral met Lex Runderkamp heb ik erg uitgebreid gesproken. Eerst heb ik anderhalf uur profijt gehad van de soms verrassende vraagstelling van eerstejaars op de FHJ. Daarna heb ik nog ongeveer een uur aanvullende vragen kunnen stellen en daar heb ik erg veel aan gehad. Hij deed het soms voorkomen alsof zijn werk eigenlijk erg simpel is, maar ik kon me goed vinden in zijn visies. Hij lijkt me een kalme journalist die voorzichtig is maar niet bang om aan te pakken. Hij heeft zijn eigen manier gevonden om vertrouwen te winnen bij hoge bazen van een gebied. De vraag of dit subjectiviteit niet in de hand werkt, beantwoordt hij overtuigend. Hij laat zich simpelweg niet beïnvloeden, omdat hij het nu eenmaal niet eens is met die bazen. Zijn manier van werken, rondreizen en steeds weer terug in Nederland komen, het verhaal van de mensen laten zien, dat lijkt me ideaal. Net als hij ben ik meer van de menselijke kant van een verhaal dan van het harde nieuws.

Het werk van de tweede interviewkandidaat, Roozbeh Kaboly, vind ik bewonderenswaardig. Hij is eigenlijk bureauredacteur, maar doet enorm veel moeite om de situatie ter plekke te volgen en begrijpen. Hij heeft zorgvuldig zijn eigen netwerk opgebouwd, iets dat ik nog moet leren te doen. Ook hij wil objectief berichten, koste wat het kost (aan tijd). Hij doet niet voor niets zoveel moeite om de vaak gemanipuleerde foto’s en video’s van rebellen te verifiëren om te zorgen dat hij betrouwbaar is.

De situaties van freelancers is erg anders dan die van vaste correspondenten. De stukken van Francesca Borri grepen me aan. De omstandigheden, waarin nieuwsmedia niet fatsoenlijk betalen en zorgen voor veiligheid, vindt ik belachelijk. Ik heb het niet in dit onderzoek terug laten komen omdat het eigenlijk een andere discussie is, maar ik denk dat die omstandigheden van grote invloed zijn op het werk van een freelance oorlogsjournalist. Als je continu in onzekerheid leeft, als je verzekeringen niet kunt betalen, dan is er naar mijn mening ook geen sprake van persvrijheid. Dit ligt dan niet aan het land zelf, maar aan het journalistieke klimaat in het thuisland.

Zie je jezelf als oorlogsjournalist?

Hoewel ik hem aan mezelf stel, vind ik het toch een moeilijke vraag om te beantwoorden. Op dit moment acht ik mezelf absoluut incapabel om oorlogsjournalist te worden. Dat is echter vanwege het gebrek aan ervaring en kennis. Ik wil geen Tom Daams worden. Ergens zie ik mezelf in de toekomst wel als oorlogscorrespondent. Ik zou dan niet naar de frontlinie gaan, ik hoef niet per se het gevaar op te zoeken. Eerder zou ik mezelf zien als degene die de menselijke kant van het verhaal laat zien, het leven in de oorlog, in plaats van de gebeurtenissen, zoals Lex Runderkamp dat doet.

Ik heb er de juiste interesse in en idealen voor. Maar mijn karakter is een ander verhaal. Vanwege een aantal karaktertrekken ben ik geneigd te denken dat oorlogsjournalistiek niet voor mij is weggelegd. Ten eerste ben ik een enorme twijfelaar. Ik kan besluiteloos tijden nadenken over wat te doen en wat het gevolg daarvan zou zijn. Aan de ene kan is het natuurlijk goed om niet te impulsief te zijn voor een oorlogsjournalist, je moet je keuzes goed overwegen. Maar als ik te lang hierin blijf hangen, wat nogal vaak voorkomt, dan beperkt dit mij enorm in vooruit te komen. Ik ben bang verkeerde keuzes te maken, terwijl dat eigenlijk helemaal niet erg is. Je kunt leren van fouten en verkeerde keuzes bepalen bijna nooit de rest van je leven. Daarnaast ben ik een erg gevoelig, emotioneel persoon. Ik vrees dat ik heftige gebeurtenissen niet naast me neer kan leggen. Ik zou er

28

misschien te lang in blijven hangen. Dat zou én niet goed zijn voor mijn eigen gemoedstoestand én niet voor mijn objectiviteit als journalist.

Wat zou ik nog moeten ontwikkelen om eventueel oorlogsjournalist te worden?

Aan bovengenoemde karaktereigenschappen kan ik weinig veranderen, maar ik kan bepaalde competenties ontwikkelen om later eventueel een goede oorlogsjournalist te kunnen worden. Een voorbeeld is mijn kritische houding. Ik trek me leed erg aan, zoals ik al zei, en ik moet hierdoor niet blind worden voor punten van kritiek. Ik moet oppassen dat ik me niet laat manipuleren. Kritisch blijven vind ik op zulke momenten soms moeilijk. Dat merkte ik ook in een emotioneel interview voor één van mijn afstudeerproducten. Dan denk ik tijdens het interview te veel ‘wow’, en dan denk ik niet kritisch genoeg na over wat er precies gezegd wordt.

Een andere competentie die ik nog kan ontwikkelen is het van te voren bedenken wat ik met een onderwerp wil. Een plan maken, in plaats van dit uitstellen tot het moment van produceren. Zeker in een oorlogsgebied is dit van belang, omdat je dan afspraken kunt maken met mogelijke bronnen. Natuurlijk is het goed om ook spontaan plannen aan te passen wanneer de omstandigheden hier naar zijn.

Ten slotte kijk ik terug op mijn persoonlijke doel van dit onderzoek: er achter komen wat mij zo aantrekt in buitenland- en oorlogsjournalistiek. Ik kan concluderen dat ik hier wel achter ben. Ik heb het gevoel dat er zo veel belangrijke dingen gebeuren in de wereld, waar het Nederlandse publiek niets vanaf weet. Soms erger ik me aan het NOS-journaal, wanneer er bericht wordt over een pas geboren olifantje, nadat net in een paar zinnen is getracht uit te leggen hoe de situatie in Syrië is, of in Congo, India, Colombia. Ik wil ontwikkelingen in de wereld kenbaar maken aan het publiek.

29

Bibliografie

Becker, L. B., Vlad, T., & Nusser, N. (2007). An Evaluation of Press Freedom Indicators. International Communication Gazette, 6 - 28.

Bell, M. (2008). The Death of News. Media, War & Conflict, 221 - 231.

Borri, F. (2013, juli 1). Woman's Work. Opgeroepen op september 19, 2013, van Columbia Journalism Review: http://www.cjr.org/feature/womans_work.php?page=all

Borri, F. (2013, juli 24). Woman's work - the twisted reality of an Italian freelancer in Syria. Opgeroepen op September 28, 2013, van Focus on Syria - Stories and news on the humanitarian crisis in Syria: http://www.focusonsyria.org/author/francesca/

Clarys, H. (2011). In the mind of the war correspondent - een onderzoek naar d eprofessionele identiteit van de oorlogsreporter. Brussel: Hogeschool-Universiteit Brussel.

Committee to Protect Journalists. (2013). Syria documents. Opgeroepen op oktober 30 , 2013, van Committee to Protect Journalists - Defending Journalists Worldwide: http://www.cpj.org/mideast/syria/

Countries and Their Culture. (2013). Syria. Opgeroepen op november 2, 2013, van Everyculture: http://www.everyculture.com/Sa-Th/Syria.html

Davies, N. (2010). Gebakken Lucht. Amsterdam: Lebowski.

De Buitenlandredactie. (2012, december 29). "Ga niet meteen naar het allergevaarlijkste gebied ter wereld". Opgeroepen op november 1, 2013, van De Buitenlandredactie: http://debuitenlandredactie.nl/2012/12/de-jonge-correspondent-aflevering-27-jan-eikelboom-aleppo-werkt-als-magneet-op-onervaren-journalisten-bouw-het-op-ga-niet-meteen-naar-het-allergevaarlijkste-gebied-ter-wereld/

Dersjant, T. (2008, april 12). "Scherfvesten hebben geen borstvorm". Opgeroepen op november 2, 2013, van De Nieuwe Reporter: http://www.denieuwereporter.nl/2008/04/%E2%80%9Cscherfvesten-hebben-geen-borstvorm%E2%80%9D/

Eikelboom, J. (2012, december 29). "Ga niet meteen naar het allergevaarlijkste gebied ter wereld". (D. Buitenlandredactie, Interviewer)

el-Nawawy, M., & Kelly, J. D. (2001). Between the Government and the Press: The Role of Western Correspondents and Government Public Relations in Middle East Coverage. The Harvard International Journal of Press/Politics, 90-109.

Frontline Club. (2013, juni 6). Newsgathering Safety and the Welfare of Freelancers. Londen.

Geest, S. v. (2010, januari 20). Het Israelisch-Palestijns conflict: Westerse media, representatie in het nieuws. Opgehaald van MiraMedia: http://www.miramedia.nl/scriptiebank/het-israelisch-palestijns-conflict-westerse-media-representatie-in-het-nieuws.htm

30

Goldrick, A. M., & Lynch, J. (2006). Peace Journalism. In C. Webel, & J. Galtung, Handbook of Peace and Conflict Studies (pp. 248 - 264). New York: Routledge.

Howard, R. (2009). Conflict-Sensitive Reporting: State of the Art. Parijs: UNESCO.

Kaboly, R. (2013, oktober 27). Buitenlandredacteur Nieuwsuur. (C. v. Slobbe, Interviewer)

Littel, J. (2012). Berichten uit Homs. Utrecht: De Arbeiderspers.

Littel, J. (2013, july 13). Author Jonathan Littel on Syria: "I'm Dundamentally a Pessimist". (D. Spiegel, Interviewer)

Loyn, D. (2007). Good journalism or peace journalism? Conflict & Communication Online, 1 - 10.

Lynch, J., & McGoldrick, A. (2006). Peace Journalism. In C. Webel, & J. Galtung, Handbook of Peace and Conflict Studies (pp. 248 - 264). New York: Routledge.

Made in Syria. (2013). Culture and Religion in Syria. Opgeroepen op november 2, 2013, van Made in Syria: http://www.made-in-syria.com/culture-and-religion-in-syria.html

McGoldrick, A. (2006). War Journalism and 'Objectivity'. Conflict and Communication Online, 2 - 7.

Melissen, H. J. (2013, mei 27). Hans Jaap Melissen: "Uiteindelijk is het een kwestie van gaan". (NVJ, Interviewer)

Nederlands Genootschap van Hoofdreda

cteuren . (2008, april). Code voor de Journalistiek. Opgehaald van Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren: http://www.genootschapvanhoofdredacteuren.nl/het_genootschap/code-voor-de-journalistiek/

Nieuwsuur. (2012, maart 24). Oogetuige-verslag Jan Eikelboom. Opgeroepen op november 1, 2013, van Nieuwsuur: http://nieuwsuur.nl/onderwerp/354750-ooggetuigeverslag-jan-eikelboom.html

Nohrstedt, S. A., & Ottosen, R. (2008). War Journalism in a Threat Society: Peace journalism as a strategy for challenging the mediated culture of fear? Conflict & Communication Online, 1 -17.

NOS. (2013, maart 28). Britse blogger stort zich op Syrische wapenhandel. Opgeroepen op oktober 25, 2013, van NOS: http://nos.nl/video/489795-britse-blogger-stort-zich-op-syrische-wapenhandel.html

Palmer, J., & Fontan, V. (2007). Our ears and our eyes - Journalists and fixers in Iraq. Journalism, 5-24.

Patel, S. (2012, december). I went to Syria to learn how to be a journalist - and failed miserably at it while almost dying a bunch of times. Opgeroepen op november 3, 2013, van Vice: http://www.vice.com/read/i-went-to-syria-to-learn-how-to-be-a-journalist?Contentpage=2

Reporters Without Borders. (2013). 2013 World Press Freedom Index. Opgeroepen op Oktober 29, 2013, van Reporters Without Borders: http://en.rsf.org/press-freedom-index-2013,1054.html

31

Ruigrok, N. (2008). Journalism of attachment and objectivity: Dutch journalists and the Bosnian War. Media, War & Conflict, 293 - 313.

Runderkamp, L. (2013, september 20). (C. v. Slobbe, Interviewer)

Runderkamp, L. (2013, februari 2). 'Tegen de muur staan en meteen een blinddoek om'. Opgeroepen op September 19, 2013, van NOS: http://weblogs.nos.nl/midden-oosten/2013/02/02/tegen-de-muur-staan-en-meteen-een-blinddoek-om/

Shaer, M. (2013, oktober 20). On the Ground With Syria's News Smugglers: They go where professional journalists won't. Opgeroepen op november 1, 2013, van New Republic: http://www.newrepublic.com/article/115020/syrias-news-smugglers-they-go-where-professional-journalists-wont?src=longreads

Shpiro, S. (2002). Conflict Media Strategies and the Politics of Counter-terrorism. Politics, 76 - 85.

The Syrian. (sd). Opgeroepen op oktober 2, 2013, van The Syrian - Syria through Syrian eyes: http://english.the-syrian.com/

Van den Berghe, A. (2013, mei 16). Spion of prinses? Inwonen bij Syrische rebellen. Opgeroepen op november 1, 2013, van De Buitenlandredactie: http://debuitenlandredactie.nl/2013/05/spion-of-prinses-inwonen-bij-syrische-rebellen/

Vermeulen, B. (2013, mei 27). NRC Correspondentendiner. (C. v. Slobbe, Interviewer)

32

Bijlagen

BIJLAGE 1: Kaarten van Syrië

(Bron: Wikipedia)

33

BIJLAGE 2: Kaart Persvrijheidsindex 2013, Reporters Without Borders

34

BIJLAGE 3: Interviewkandidaten

Lex Runderkamp

Runderkamp is sinds 2011 reizend correspondent voor de NOS, met de Arabische wereld als bestemming. Hij is zeker 14 keer in Syrië geweest, meestal een aantal weken. Ik heb zijn gastcollege bijgewoond op de Fontys Hogeschool Journalistiek, op 20 september 2013. Daarna heb ik hem geïnterviewd om mijn overige vragen beantwoordt te krijgen.

Roozbeh Kaboly

Roozbeh Kaboly is buitelandredacteur bij Nieuwsuur voor de Arabische wereld. Hij spreekt goed Arabisch en is vier keer naar Syrië gereisd, meestal samen met correspondent Jan Eikelboom (ook van Nieuwsuur). Vanuit Nederland houdt Kaboly Syrië non-stop in de gaten. Hij spreek dagelijks met zijn netwerk ter plekke via de telefoon en sociale media. Op 25 oktober 2013 interviewde ik hem telefonisch.

NB: Ik heb getracht meer Syrië-journalisten te interviewen. Het was echter zeer lastig, wat ik al verwachtte, om hen te bereiken. Met Francesca Borri (Italiaanse freelancer), fotojournalist Eddy van Wessel en NOS-correspondent Bram Vermeulen heb ik contact gehad via e-mail. Zij warren alle drie erg enthousiast om mee te werken aan mijn onderzoek, in hun, meestal snelle, reactie op mijn mail. Concrete afspraken bleken echter niet te volgen, ik kreeg geen enkel contact meer met hen. Deze mailconversaties vonden plaats verspreid over ongeveer een maand. Door het raadplegen van blogs denk ik dat ik er met betrekking tot de vierde deelvraag toch redelijk in geslaagd een beeld te geven van hoe correspondenten te werk gaan.

35