Water special

Water het blauwe goud

Wateruitdagingen om de welvaart in dewereld te verhogen en bovendien detoegevoegde waarde van de Neder-landse export te verdubbelen, dat ishetgeen waar Topsector Water aanwerkt. Nederland is sterk in de Delta-,Water- en Maritieme sector en dat wil-len we graag zo houden en verder uit-breiden.

Onlangs heeft Koning Willem Alexan-der op de Afsluitdijk de ‚Blue Energy’pilot geopend. De installatie maaktelektriciteit door gebruik te maken van

het ladingsverschil tussen deeltjes inzoet en zout water. In de toekomstmoet ‚Blue Energy’ alle huishoudens inFriesland, Groningen en Drenthe vanenergie voldoen. In oktober mocht ik in

Noardburgum de slimme waterput vanVitens openen. Het is een ‚slimme put’omdat het stijgende zoute water in onsgrondwater geen effect heeft op dezewaterzuiveringsmethode. In Zeelandwordt gekeken naar de mogelijkheidom energie uit het getij op te wekken,waarvoor al proeven bij Den Oever inde Afsluitdijk worden gedaan. En ditzijn enkel voorbeelden uit de Water-technologie en de Deltatechnologie diewereldwijde potentie hebben!

Een goed ondernemingsklimaat schep-pen door ondernemers, kennisinstel-lingen en overheid te koppelen is vangroot belang om innovaties sneller tottoepassingen bij bedrijven te krijgen.Zo willen we snelle maatschappelijke

en economische ontwikkelingen voob-lijven. Nederland zal zich moeten toe-spitsen op een aantal niche markten.Het noorden van Nederland kent eengrote water HUB. In samenwerkingmet UNESCO-IHE in Delft en de uni-versiteiten van Delft, Wageningen enTwente ontstaan er ontzettend mooieoplossingen voor wereldwijde water-problemen. Nederland heeft een sterkonderscheidend vermogen op het ge-bied van duurzaamheid volgens recentonderzoek van de WUR. Naast onzekwaliteit en doe-mentaliteit bieden wijde wereld innovatieve oplossingen voorgrote uitdagingen. Water Werkt!

Hans Huis in 't VeldBoegbeeld Topsector Water

Voorwoord ColofonEen uitgave gemaakt door LandesUitgevers BV, gedistribueerd doorNDC Mediagroep.

RedactieFred OotjersHenk Poker

FotografieSimon van der Woude

UitgavemanagementAndries JackéSiebrand Osinga

“In de afgelopen tien à twaalf jaaris hier een watertechnologieclusterontstaan die zowel regionaal, lan-delijk als internationaal de aan-dacht trekt. WaterCampusLeeuwarden vormt daarvan het fy-sieke knooppunt.” Dat zegt HeinMolenkamp van Water Alliance, deorganisatie die overheden, kennis-instellingen en bedrijfsleven op hetgebied van innovatieve en duur-zame watertechnologie samen-brengt, stimuleert, inspireert enfaciliteert.

Nederland is een waterland bij uitstek.Toen de Rijksoverheid de TopsectorWater benoemde als één van de speer-punten die een belangrijke bijdrage kanleveren aan de Nederlandse economie,was het bijna logisch dat de WaterCam-pus, waar onderzoeksinstituut Wetsus alzat, zich verder ging ontwikkelen inLeeuwarden. “We zijn in deze regio op al-lerlei terreinen bezig met watertechnolo-gie”, geeft Molenkamp aan. “En wekunnen ons daarmee onderscheiden,omdat zowel wetenschap, onderwijs, toe-gepast onderzoek als bedrijfsleven de

krachten hebben gebundeld. Vele nieuwebedrijven ontstaan hier op deze manieren bestaande bedrijven versterken hunmarktpositie door samenwerking op di-verse terreinen.”

MKB“Watertechnologiebedrijven zijn actief inallerlei niches”, gaat Molenkamp verder.“Opvallend aspect is dat in Nederlandvooral het MKB zich hierin onderscheidt.Onze regio kent vele hooggespeciali-seerde MKB bedrijven, van jonge starterstot gerespecteerde en ervaren bedrijven.”Als voorbeeld noemt hij het bedrijf Pa-ques in Balk, dat zich heeft gespeciali-seerd in het zuiveren van industrieelafvalwater van onder andere bierbrou-werijen, papierindustrie en voedings-middelenindustrie. “Aanvankelijk wasmen alleen in Nederland actief, maar in-middels gaat de technologie de hele we-reld over, een marktleider op haargebied. Het mooie van exporterende be-drijven in onze sector is dat je niet alleenwatertechnologiekennis exporteert, maardat er ook een groeiende maakindustrieontstaat en dat is goed voor de lokalewerkgelegenheid. Ook toeleverende be-drijven profiteren hiervan. Dat is preciesde bedrijvigheid die we met elkaar pro-beren te creëren.”

Innovatie eco structuurDe kracht van de WaterCampus in Leeu-warden zit hem in het feit dat een com-plete innovatieketen beschikbaar is, ombedrijven te helpen hun ontwikkelingente versnellen, van idee tot export. “Er zijnallerlei faciliteiten gecreëerd waar be-drijven slim op in kunnen haken, van la-boratoria, een waterapplicatiecentrumtot een vijftal demosites. Alles om nieuwetechnologieën te testen, op te schalen ente tonen aan de wereld”, geeft Molen-kamp aan. “En dat begint steeds meer opte vallen, wereldwijd, want zo’n completeinnovatie eco structuur vindt je nergens

anders. Hier bevindt zich een innova-tieve en exportgerichte omgeving, waarinwetenschap, kennisinstellingen, overhe-den en bedrijfsleven elkaar versterken.De partners Wetsus, Centre of ExpertiseWater Technology en Water Alliance ver-vullen hierin een belangrijke rol. De Wa-terCampus biedt bedrijven een platformom hun idee om te zetten in een product,waarmee ze de wereldmarkt op kunnengaan. Dat maakt onze positie uniek.Steeds meer internationale en nationalebedrijven vestigen zich op de Water-Campus.”

Molenkamp:” We kijken voortdurendnaar de mogelijkheden om bedrijven tehelpen. Zo hebben we een minister uitCanada op bezoek gehad, die erg geïnte-

resseerd was in de ontwikkelingen op deWaterCampus. We hebben tijdens haarbezoek een aantal bedrijven hun oplos-singen laten presenteren. Vervolgens zijnwe op hun uitnodiging met vier bedrij-ven naar een beurs in Canada gegaan endrie van de vier bedrijven doen nu in-middels voor het eerst zaken in Canada.Zo snel kan het gaan.”

GroeipotentieKortom, het vliegwiel komt op gang,vindt Molenkamp. “Watertechnologieheeft zich in de afgelopen jaren nadruk-kelijk in Noord-Nederland geworteld. Enheel Nederland sluit daar nu op aan,omdat we hier over de kennis en kundebeschikken en er verbindingen kunnenworden gelegd.” Op termijn, lees in hetjaar 2020, moeten in Noord-Nederland2.000 kenniswerkers in de watertechno-logie actief zijn. Er is inmiddels ook eenvolledige leerlijn ontstaan, gericht op wa-tertechnologie. Dat gaat van MBO, viaHBO naar WO. Naast de Potmarge, in het groene hartvan Leeuwarden, wordt op dit momentde laatste hand gelegd aan de uitbreidingvan de WaterCampus. Hier komt 6.700m2 extra ruimte voor kantoorfaciliteiten,laboratorium, en vergaderruimtes. Dehoofdbewoner van dit duurzame gebouwwordt Wetsus, zij verwachten begin 2015hier naartoe te verhuizen. Momenteelzijn er aan de WaterCampus activiteiten

ruim 150 bedrijven betrokken, als lid vanWetsus en/of Water Alliance.

Ambitieus“Hoeveel arbeidsplaatsen dit in het MKBoplevert, durf ik niet te zeggen. Feit is dathet MKB goed aanhaakt op de mogelijk-heden die watertechnologie hen biedt endan heb ik het ook over de maakindus-trie, toeleverende industrie, sensor ont-wikkelaars, etcetera. Uit recentonderzoek blijkt dat bedrijven uit onzesector erg ambitieus zijn en een behoor-lijke groei doormaken. En 80 procentvan deze bedrijven doet aan export. Zo-lang water, met name schoon water, eenprobleem blijft in de wereld, biedt dezesector Noord-Nederland ongekende mo-gelijkheden.”

WATERCAMPUS

Hét fysieke knooppunt van

de watertechnologie

Uw bedrijf op de WaterCampusLeeuwarden?Uitbreiding WaterCampus Leeuwar-den opent in 2015. De nieuwbouw zital bijna vol. We willen daarna graagverder uitbreiden. Organisaties kun-nen zich ook vestigen in de Johannesde Doper Science Center, direct naastde nieuwbouw. Deze voormalige kerkis omgebouwd tot een modern be-drijfsverzamelgebouw met kantoor-ruimte en vergaderfaciliteiten.Interesse? Informeer bij de gemeenteLeeuwarden (Evelien Walstra, 14 058)naar de mogelijkheden.

WaterCampus zet Noord-Nederland op de wereldkaart

REDstack BV is op 19 mei 2005 op-gericht als spin-off bedrijf van hetwatertechnologie-instituut Wetsus.De naam REDstack is een samen-stel van RED (Reverse Electro Dia-lyse (omgekeerde elektrodialyse))en “stack”, de Engelse benamingvoor stapeling. REDstack heeft alsdoel deze RED-technologie te gaanvermarkten.

Wetsus startte in 2005 het thema ‘BlueEnergy’. Doel was het op termijn via eenbedrijf naar de markt brengen van hetproces van opwekken van energie uitzoet en zout water. Al snel werd duide-lijk dat deze methode van energiewin-ning kansrijk was en daaromwerd REDstack opgericht. Aandeelhouders waren toenW&F Magneto BV en Har-lingen Holding IndustriesInnovations BV. REDstack nam deel aan en-kele innovatieprojecten,waar de RED technologiewerd onderzocht en toege-past.

In 2012 is Harlingen Hol-ding als aandeelhouder uit-getreden en zijn tweenieuwe aandeelhouders toe-getreden: A-Hak BlueEnergy BV (onderdeel vanA-Hak BV) en Alliander Par-ticipaties BV (onderdeel vanAlliander BV). Daarmeekwam de financiering rondvan het project “Ontwikke-ling Blue Energy op de Af-sluitdijk” en is gestart metde detailengineering en de-finitieve vergunningverle-ning. De bouw van deproefinstallatie starttemedio 2013 en nam een

klein jaar in beslag.Medio 2014 is een aanvang gemaakt methet onderzoek, dat wordt uitgevoerd, te-zamen met de projectpartners FujiFilmManufacturing Europe en Wetsus.Wetsus richt zich op het toegepast we-tenschappelijk onderzoek, onder andereom mogelijke bottlenecks te kunnenoverwinnen. Fujifilm zorgt voor de re-search, productie en levering van demembranen. REDstack ontwerpt enbouwt de behuizingen en assembleert destacks. REDstack is lead-partner, regelttevens de operaties van de proefinstalla-tie en stuurt het onderzoek.

Wat is Blue Energy en wat kan hetvoor Nederland betekenenBlue Energy is energie die gewonnenwordt uit het verschil in zoutconcentratievan waterstromen. Dat kunnen zoete enzoute waterstromen zijn, bijvoorbeeldeen rivier die in zee uitstroomt, maar ookzout water en geconcentreerder zoutwater (in industriële processen). De drijvende kracht van deze energie-winning is de natuur die dit zout-con-centratieverschil teniet wil doen. DeRED-technologie maakt daar gebruikvan door het toepassen van twee typenion-selectieve membranen. Het ene typemembraan laat positief geladen deeltjes(Na⁺ ionen) door, het andere de negatiefgeladen deeltjes (Cl¯ ionen). Door hettransport van ionen ontstaat een poten-tiaalverschil, dat benut kan worden voorhet produceren van elektriciteit.Met de technologie kan overal ter wereld,waar een zoete en een zoute waterstroom

bijeen komen of worden ge-bracht, Blue Energy wordengeoogst. Hoe groter het ver-schil in concentratie, hoe meerenergie kan worden gewon-nen.

Blue Energy staat voor hetwinnen van energie zonderCO₂ productie, zonder schoor-stenen en met brak water (ge-mengd zoet en zout water) alsretourstroom. De hoeveelheidte winnen Blue Energy is voor-spelbaar (de waterstromen) enbehoeft geen back-up capaci-teit. Anders gezegd: BlueEnergy is een basislast ener-gieproductie. Dat alles is echtduurzaam en draagt bij aan deduurzaamheidsdoelen van hetoverheidsbeleid.Overheden willen een grotereonafhankelijkheid van fossielebrandstoffen en een bredereenergiemix. Daarom wordennieuwe vormen van duurzameenergie ook door de overheidgestimuleerd. In dit geval doorde Provincie Fryslân, het Sa-

menwerkingsverband Noord-Nederlanden het Ministerie van EconomischeZaken. Dit biedt ruimte voor nieuwe, in-novatieve vormen van energiewinning.Blue Energy is daarvan een kansrijkvoorbeeld.

De Blue Energy technologie is bovendieneen bijzonder kansrijk exportproduct.Wereldwijd ligt er voor Blue Energy eenpotentie van zo’n 4-5 % van de totale we-reldwijde energiebehoefte. In Nederlandzijn er enkele locaties waar Blue Energykan worden toegepast: op de Afsluitdijken in Zuid-Holland/Zeeland, naast in-dustriële mogelijkheden.

De techniek kan worden geëxporteerdnaar het buitenland en levert daarmeeeen positieve bijdrage aan de kennispo-sitie van de noordelijke provincies en Ne-derland als geheel. Ook biedt het(potentieel aanzienlijke) werkgelegen-heid op meerdere fronten, waaronderhoogwaardige maak-industrie en export.

Blue Energy op de AfsluitdijkDe REDstack proefinstallatie op de Af-sluitdijk gebruikt 200 m³/h water uit deWaddenzee en 200 m³/h uit het IJssel-meer en is de eerste Blue Energy instal-latie waarmee op redelijk forse testschaal(tot 50 kW) èn met echt zoet en zoutpraktijkwater de gehele keten: inname –voorzuivering – energieopwekking – re-tourwater - stroomlevering aan het net –wordt onderzocht. Het is de eerste REDinstallatie ter wereld, werkend op zoet enzout oppervlaktewater en de grootste in-stallatie wereldwijd die energie wint uitzoet en zout water.

In de proefinstallatie, die nu op de Af-sluitdijk operationeel is, worden in eenuitgebreid onderzoekprogramma alleprocesvariabelen onderzocht en getest.Doel daarvan is om alle relevante pro-cesvariabelen zodanig te combineren ente dimensioneren, dat een goede ener-gieopbrengst ontstaat, die in de marktsuccesvol kan worden.

Verdere ontwikkelingenDe komende tijd wordt de RED-techno-logie in het onderzoekprogramma getest,verder on-derzocht en verbeterd. Ge-tracht wordt om ook de dimensie omge-vingseffecten (op bijvoorbeeldorganismen) in het onderzoek te betrek-ken.Bij een positief resultaat kan de volgendefase van het project van start gaan. Op ditmoment wordt reeds nagedacht over devolgende fasen van het onderzoek en definanciering daarvan. Dan wordt ook een opschaling voorzienen wordt een demonstratie installatieontworpen die, gebaseerd op alle kennisen inzichten, een nader te bepalen ver-mogen krijgt van zo’n 1 – 2 MW. Ditkomt neer op een opschaling met eenfactor 20 tot 40.In de toekomst kan op de Afsluitdijk eenproductielocatie ontstaan met een ope-

rationeel producerendeBlue Energy centrale. Inpotentie kunnen daarmeealle huishoudens van dedrie Noordelijke provinciesvoorzien worden van ener-gie.Daarmee kan een stevigeondersteuning worden ge-geven aan het beleid om deAfsluitdijk energieneutraal,wellicht zelfs energie pro-ducerend te maken.

Water special

Zijne Majesteit Koning Willem-Alexander stelde woensdagmiddag26 november 2014 de Blue Energyproefinstallatie op de Afsluitdijk ingebruik. Het is wereldwijd de eer-ste proefinstallatie waarin de win-ning van energie uit zout en zoetwater in de praktijk wordt getest.In deze proefinstallatie wordt opforse testschaal (50 kW), de geheleketen van inname – voorzuivering– energieopwekking – stroomleve-ring aan het net, onderzocht.

Deze proefinstallatie wordt benut vooreen gezamenlijk project van FUJIFILM,Wetsus en REDstack.

In dit project wordt met Reverse Elek-trodialyse (RED) technologie BlueEnergy gewonnen uit het verschil inzoutconcentratie tussen zout en zoetwater. Door het zoute en zoete waterlangs membranen te voeren ontstaat ereen spanningsverschil dat wordt omge-zet in elektrische energie.

Blue Energy is een duurzame technolo-gie waarmee 24 uur per dag, CO2 vrijenergie kan worden opgewekt. Wanneerde proeven succesvol zijn is opschalingnaar een demonstratie-installatie hetvolgende doel.

Blue Energy kan een forse bijdrage leve-ren aan de verduurzaming van de econo-mie en hoogwaardige werkgelegenheidvan (Noord-) Nederland.

Koning stelt proefinstallatie Blue Energyop de Afsluitdijk in gebruik

Blue Energy

Innamepunt voor zoet IJsselmeerwater

“Leidingbrug over de A7 voor transport van zout en brak water”

Officiële opening met Koning Willem-Alexanderen Rik Siebers, directeur REDStack

“In 2015 bestaat Westra Roestvast-staalindustrie alweer negentigjaar. Westra begonals smederij, opgericht door pakeRinse. Ik kwam in 1992 bij het be-drijf. Na vijf jaar namik het roer over van mijn vader. Ikwas toen pas 27.

Vanaf de jaren zestig lag bij ons de focusop het roestvaststaal (RVS). De voe-dingsmiddelenindustrie, slachterijen,zuivelfabrieken en de petrochemie wer-den grote klanten. Maar 2009 was eenerg moeilijk jaar door de crisis. Er moesttoen iets gebeuren.”

“Zoekend naar nieuwe markten kwam

waterfiltratie op mijn pad. Ik sprak re-gelmatig klanten met afvalwaterstroom-problemen. Daar lagen dus kansen. Ik

besefte zelf ook dat schoon water altijdbelangrijk is. Ik haalde veel kennis in huis door Harryvan Dalfsen (rechts op de foto) aan tetrekken. Harry zit inmiddels al ruim der-tig jaar in het filtratievak. Het is zijngrote passie. Wij besloten om mem-braanfiltratie te gaan toepassen in devoedingsmiddelen- en proceswaterin-dustrie. In 2012 hebben wij hiervoor eennieuwe onderneming opgericht: Wafilin

Systems. Met veel ken-nis en kundeondersteunen Harryen ik onze klanten. Bij-voorbeeld als het gaatom het testen van ap-plicaties, de begelei-ding vanpilotprojecten, consul-tancy en het ontwer-pen en maken vancomplete filterinstalla-ties.

Wafilin heeft in eenpaar jaar tijd uiteenlo-pende, nieuwe klantengekregen. Wij reinigenbijvoorbeeld pekelwa-ter voor zuivelfabrie-ken, halen medicijn-resten uit afvalstro-

men van ziekenhuizen en filtreren alco-hol uit bier. Hiervoor gebruiken wijonder andere een testruimte in het Wa-terapplicatiecentrum (WAC) in Leeu-warden.

Daarnaast hebben wij samenwerking ge-zocht met verschillende partners op deWaterCampus Leeuwarden, zoals

Wetsus, Van Hall Larenstein, het Centerof Expertise Water Technology (CEW) enWater Alliance. Dit sluit goed aan bijmijn visie: samen oplossingen bedenkendie commercieel haalbaar zijn. Als jealles geheim houdt, komt de wereld im-mers niet verder.”

Tekst: Casper Ferwerda

Sybrand (rechts op de foto): “Ikken Hans-Henk al sinds 1992. Wevolgden in Leeuwarden de studiechemische technologie. Samen ont-wikkelen we nu metalen membra-nen met heel kleine poriën. Ze zijnslechts een halve micron groot.Hiervoor passen we elektrochemietoe. Onze membranen zijn veel ro-buuster en energiezuiniger dan degebruikelijke varianten. Er gaat bo-vendien tien keer zoveel vloeistofdoorheen.”

Hans-Henk: “Nadat wij onze uitvindinghadden gepatenteerd, begonnen we in2009 met Metalmembranes.Het was eerst een vrijdag-middagactiviteit naast onzeandere baan: ik ben ook di-recteur van ECM Technolo-gies in Leeuwarden, Sybrandis onderzoeker bij Wetsus.Dankzij subsidies kondenwij ons bedrijf en de techniekverder ontwikkelen.”

Onze vondst is nog maar hettopje van de ijsberg. Tochdenken wijal commercieel.Net als bij onze membranenis de werkwijze niet conven-tioneel. Wij hebben al eenoplossing en moeten nu zoe-ken naar problemen - nor-maal is het andersom. De

klant met een probleem moet ons na-tuurlijk ook snel vinden. Vooral inter-

netmarketing is belangrijk. Wij investe-ren daarom veel in onze website, waarop

ook 3D-animaties komen.”

Sybrand: “Metalmembraneswil de komende jaren metklanten prototypes en eind-producten ontwikkelen. Viaonze andere baan hebbenHans-Henk en ik al contac-ten. Wij gaan nu verder denichemarkten afzoeken. Ikdenk aan de medische hoeken sectoren waar analyse-technieken en fijne filtratieworden toegepast.

Voor innovaties zoals onzemetalen membranen is hetgoed om verschillende disci-plines bij elkaar te zetten.Dat gebeurt bij Wetsus. Van-

uit allerlei invalshoeken pakken ze daarproblemen aan. Kennis wordt daadwer-kelijk toegepast. Het aantal innovatievewatertechnologiebedrijven in Leeuwar-den groeit. Daar gaat veel uitkomen. Zelfvind ik de processen om water te ontzil-ten nu erg gaaf.”Hans-Henk: “Fryslân en Leeuwardenstaan op de waterkaart. Als ik met mijncontacten in het werkveld spreek, ver-meld ik altijd dat wij opereren vanuitLeeuwarden. Dan voel ik mij trots.”

Tekst: Casper Ferwerda

“Mijn naam is Van der Molen, Ste-fan van der Molen. Namens Blue-Leg Monitor (BLM) heb ik deWater Alliance Innovatieprijs2014 ontvangen voor onzeiQWtr. Met de iQWtr-contai-ner en iQWtr-app kan ieder-een heel eenvoudig dewaterkwaliteit meten van bij-voorbeeld sloten en meren.Door alle resultaten online tebundelen, krijg je een ‘buien-radar’ van waterkwaliteit.

De app heeft veel handige toepas-singen. Je ziet bijvoorbeeld meteenin welke plas je beter niet kuntzwemmen of duiken omdat hetwater troebel is. Zelf vis ik graag opsnoek; die houdt van helder water.Met de iQWtr-app weet ik waar ikmoet zijn.”

“Het werkt simpel. Je vult een doosje, deiQWtr-container, met water en maaktdaar via de app een foto van. De iQWtr-app bepaalt vervolgens de waterkwaliteitaan de hand van de kleur.

BLM had al een vergelijkbare, professio-

nele toepassing: de WISP. Dit ‘pistool’meet met spectrometers heel nauwkeu-rig de kleur van het water. Algen, blauwalgen en troebelheid kunnen metde WISP snel en betrouwbaar gemetenworden. Ideaal voor waterschappen methun tijdrovende en dure laboratoriuma-nalyses.

Commercieel is de WISP zeer interes-sant. Sinds 2013 werkt BLM in Canadasamen met de grootste zalmkweker terwereld. Die wil real time de algencon-centraties monitoren en snel handelenbij een giftige soort. Ook baggerbedrij-ven vormen een mogelijke markt, door-

dat zij het effect van hun werk-zaamheden moeten bijhouden.

iQWtr en de WISP zijn unieke in-strumenten. Ik vind het te gek datik bij deze innovatieve technie-ken betrokken ben! Als kind wasik al met oppervlaktewater bezig.Het zit in de familie: mijn vaderwerkt bij een waterschap en metmijn opa ging ik vaak vissen. Ikben ook trots dat ik in Leeuwar-den woon.Ik merk dat de internationale wa-terwereld naar mijn stad kijkt.Het is met recht de waterhoofd-stad van Europa!”

Tekst: Casper Ferwerda

“De buienrader vanwaterkwaliteit”

“Schoon water isaltijd belangrijk”

“Wij zoeken problemen voor onze oplossing”

“De aandacht voor legionella in Ne-derland is de afgelopen jaren flinktoegenomen. Zeker na 1999.Toen overleden 32 mensen aan debacterie na een bezoek aan deWestfriese Flora in Bovenkarspel.

De inspecties zijn steeds strenger gewor-den. Toch komt legionella nog voor.Zoals in ziekenhuizen, verzorgingshui-zen, hotels, campings en pretparken. Jevindt de bacterie vooral in dode hoekenvan leidingen of stilstaand water. Helaasrust er nog steeds een taboe op legio-nella. Vaak verzwijgt men het als de bac-terie wordt aangetroffen.”

“Holland Water bestrijdt en elimineert alruim tien jaar legionella met het in eigenhuis ontwikkelde Bifipro-syteem. Alswater een gebouw binnen-gaat, komt het eerst langsde Bifipro. Het systeemberekent hoeveel stroom opde elektrodes gezet dient teworden. In elke liter watermoet ongeveer 400 micro-gram koper en 40 micro-gram zilver terechtkomenom legionella te bestrijden.

Met het Centre of ExpertiseWater Technology (CEW)in Leeuwarden hebben weeen sensor ontwikkeld omde zilveren koperconcen-traties nauwkeurig en real-time te monitoren.Daarmee zijn dure, tijdro-vende monsters straks ver-leden tijd.

Drinkwater is heilig in Nederland - en te-recht. De politiek dacht aanvankelijk datzilver en koper in het water schadelijkkonden zijn voor mens en milieu. Uit on-afhankelijk onderzoek bleek dit niet hetgeval. Vergeleken met concurrenten is deBifipro dus betrouwbaarder, milieu-vriendelijker en efficiënter.

De legionellawereld is vrij conservatief.Onze grote kracht is innovatie. HollandWater blijft doorontwikkelen. Wij zijnhierdoor niet alleen marktleider op basisvan het aantal geplaatste systemen - on-geveer 200 in Nederland - maar ook quatechniek.

Inmiddels zit Holland Water ook in Bel-gië en Italië. Daar komen snelmeer landen bij. Elk land heeft een an-dere wetgeving; wij moeten overal weerde werking van de Bifipro aantonen. Ikdoe het graag. Mijn drive is om de wereldte verbeteren.”

Tekst: Casper Ferwerda

“Legionellavrijdankzij zilveren koper”

foto Heleen Haijtema

Naam: Stefan van der MolenBedrijf: BlueLeg MonitorFunctie: Process engineerPlaats: Sneek

Naam: Leo de ZeeuwBedrijf: Holland WaterFunctie: Director CommercialOperationsPlaats: Drachten/Driebergen

Naam: Renze WestraBedrijf: Westra Roestvaststaal-industrie/Wafilin SystemsFunctie: DirecteurPlaats: Elahuizen

Naam: Sybrand Metz, Hans-Henk WoltersBedrijf: MetalmembranesFunctie: Technisch directeur(Sybrand), Dagelijks bestuur(Hans-Henk)Plaats: Leeuwarden

foto Heleen Haijtema

foto Heleen Haijtema

foto Heleen Haijtema

foto Heleen Haijtema

foto Heleen Haijtema

Water special

Tijdens de meest recent gehoudenOpen Dag van mbo Life SciencesNordwin College/Friesland Collegewas het weer een drukte van be-lang. Met misschien wel als meestopvallend aspect dat het de adspi-rant-studenten meer ging om hetfeit dat ze met hun opleiding ietswillen betekenen voor de samenle-ving, in plaats van het -vaak doorde ouders gehanteerde- argumentdat de opleiding eerst en vooral eenarbeidsperspectief moet bieden.

"Overigens kunnen die ouders wat datlaatste betreft, gerust zijn", lacht Marcelvan der Horst, directeur mbo Life Sci-ences. "De kans dat hun zoon of dochterna afloop van de studie aan het werkkomt, is bijzonder groot. Ook en juist inde regio Noord-Nederland, waar de food-sector en de watersector sterk in de liftzitten. Beide bedrijfstakken zitten tespringen om adequaat geschoolde che-mici."

De sector Chemie aan het Nordwin Col-lege/Friesland College biedt twee vierja-rige opleidingen: chemisch-fysisch

analist (niveau 4) en all-round laborant (niveau 3).Rick de Groot, docentChemie: "Studenten vande eerste opleiding kun-nen met hun diploma let-terlijk alle kanten op,terwijl de allround labo-rant specifiek wordt opge-leid voor een functiebinnen de voedingsmid-delenindustrie. De stu-denten komen uit heelNoord-Nederland, maarook uit de Noord-OostPolder en Noord-Hol-land."

"We onderscheiden onsonder andere door het feitdat we over veel en ge-avanceerde labfaciliteitenbeschikken, dat er een in-tensieve samenwerking ismet het hbo, dat we uit-stekende relaties onder-houden met hetbedrijfsleven en dat de do-centen jarenlang praktijk-

ervaring hebben opgedaan in het werk-veld."

Van der Horst: "Over die doorstroom enhet bedrijfsleven een paar cijfers: 80%van de chemici die bij FrieslandCampinawerkt is bij ons opgeleid en 70% van destudenten die na het behalen van hunmbo-diploma doorstroomt naar het hbo,rondt die studie succesvol af. Landelijk

ligt dat cijfer op 50%. Stuk voor stuk fei-ten en cijfers die laten zien dat de che-mie-opleidingen van mbo Life Scienceszowel bij de studenten, de docenten énhet bedrijfsleven uitstekend staan aan-geschreven!"

www.mbolifesciences.nl

Tekst: Fred Ootjers

Water special

Onderzoek doen naar vernieuwende con-cepten en systemen om op een duurza-mere manier met water om te gaan,waarbij met name de toepassing in depraktijk een essentiële rol speelt. Dat isde opdracht waarmee lector Paul vanEijk zich de komende 4 jaar gaat bezig-houden. Volgens Van Eijk biedt Noord-Nederland en met name Frieslanddaarvoor uitstekende kansen. “Hetblauwe goud ligt hier al, dat moeten wegaan verzilveren.”

MissieHoe ga je om met water in een wereldwaar de bevolking groeit en klimaatver-andering optreedt, is een vraag die VanEijk zich vrijwel dagelijks stelt. De aan-wezigheid van schoon drinkwater bij-

voorbeeld lijkt in ons land vanzelfspre-kend, maar schijn bedriegt, geeft VanEijk aan. “In 2027 voldoet slechts 5 tot40% van het aantal oppervlaktewaterenaan alle eisen die door de EU worden ge-steld.” Kortom, die vanzelfsprekendheidis er helemaal niet. “Mijn missie is omtechniek, ruimte en maatschappij, leesgebruikers of de inwoners, aan elkaar teverbinden. Met name op het gebied vande sociale innovatie kunnen we nog veelmeer winst behalen.”

KennisNoord-Nederland biedt daarvoor vol-doende kansen, vindt Van Eijk, en ookoverheden kunnen bruggen slaan tussenwaterinnovaties enerzijds en de samen-leving anderzijds. Men zou meer gebruik

kunnen maken van de waterkennis enkunde bij Van Hall Larenstein, door bij-voorbeeld afstudeeropdrachten te for-muleren, waar onze studenten hunkennis en visie in kwijt kunnen.”Want, dat er veel te doen is, staat voorVan Eijk buiten kijf. Bijvoorbeeld doorbij piekbuien het overtollig regenwaterop te slaan, wat later weer gebruikt kanworden. Of een klimaatkanaal realiseren,waarin allerlei proeven kunnen wordengedaan, of aansluiten op Leeuwarden alsCulturele hoofdstad 2018. “Water zit im-mers in het DNA van onze cultuur, daarmoeten we trots op zijn. Daar hoop ik in-vulling aan te kunnen geven, samen metoverheden, ondernemers, onderzoek, on-derwijs en de inwoners van Noord-Ne-derland.”

“Het Waterapplicatiecentrum(WAC) is een volledig ingerichtcentrum waarin bedrijven, kennis-instellingen en overige organisa-ties experimenten op het gebiedvan watertechnologie kunnen latenuitvoeren.” Kort schetst lector Wa-tertechnologie Luewton Agostinhode functie van het WAC.

Het gesprek vindt plaats in het onder-zoekscentrum op de WaterCampus inLeeuwarden. Trots laat Agos-tinho de verschillende proef-opstellingen zien, waardiverse onderzoeken voor we-reldwijde opdrachtgeversworden uitgevoerd. Agos-tinho, lector Watertechnolo-gie bij NHL Hogeschool enLife Sciences & Technology,reist dan ook regelmatig naarallerlei plekken in de wereld.“Bedrijven en organisaties dieeen probleem met water heb-ben en zelf geen ruimte heb-ben voor onderzoek, brengendeze graag onder bij de Wa-terCampus, waar we vervol-gens op zoek gaan naar een

oplossing.” HBO studenten krijgen op deze manierde mogelijkheid om met echte onderzoe-ken te werken. Onderzoek waarbij ookleraren en andere wetenschappers be-trokken worden. Daarmee krijgt het on-derzoek binnen de opleiding meerbetekenis.

OpstellingZo lopen we langs een opstelling waareen Amerikaans bedrijf onderzoek laat

doen naar desinfectie van water via hogetemperaturen. Studenten (ook buiten-landse), docenten en specialisten werkendaar aan mee. Even verderop staat eenopstelling voor een bedrijf uit Bangla-desh. Agostinho:” Groot probleem daaris dat er teveel arsenicum in het grond-water zit. Wij proberen dat met de toe-voeging van verschillende hoeveelhedenijzerdeeltjes terug te dringen. Waarbij weook naar een oplossing zoeken die ge-makkelijk is toe te passen en goedkoop

is.”

Het zijn maar twee voor-beelden van de vele opstel-lingen. “Bedrijven enorganisaties komen graagdeze kant op, omdat we hierbeschikken over de heleketen van onderzoek en bo-vendien onderwijs op alleniveaus voor handen is”,geeft Agostinho aan. “Wa-terCampus Leeuwardenheeft daarmee een uniekepositie in de markt en datwerkt. En het WAC biedt defysieke invulling aan die in-novatieketen.”

VAN HALL LARENSTEIN START LECTORAAT SUSTAINABLE WATER SYSTEMS

Lector Paul van Eijk bruist van de ideeën

Het Waterapplicatiecentrum isonderdeel van de innovatieketen Bij de entree van het nieuwe kan-

torengebouw van Spaans Babcock,gelegen net even buiten het pitto-reske Balk, staat als een kunstwerkeen vijzel van ongeveer anderhalvemeter rechtop op een sokkel ge-plaatst. In een van de bedrijfshal-len wordt de laatste hand gelegdaan een mega groot exemplaar datdoor z'n omvang haast surrealis-tisch aandoet. De bestemming isEngeland, een van de tachtig lan-den waar de installaties van hetFriese bedrijf bij zo'n dertigdui-zend klanten jaar na jaar feilloosen vertrouwd hun werk doen.

"Er draait bijvoorbeeld altijd nog een vij-zel van Spaans Babcock in een van demolens aan de Kinderdijk, die sinds 1997op de Werelderfgoed van UNESCOstaan", weet Tonnie Eijt, managing di-rector van Spaans Babcock. "Het bedrijfis in 1897 door de familie Spaans inHoofddorp opgericht als een machinefa-briek, maar geleidelijk aan werd overge-schakeld op het maken van producten.Corebusiness is de vervaardiging van devijzelpompen en vijzelgeneratorenwaarin we zelfs de grootse producent terwereld zijn. Verder worden er bij anderevestigingen van Spaans Babcock ook be-luchters, fijnroosters en vijzelgenerato-ren gemaakt."

Het principe van de vijzel kent een tradi-tie die al terug gaat tot de uitvinding vanArchimedes (287-212 v.Chr.) en bekend

staat als 'de schroef van Archimedes'.Een relatief nieuwe toepassing is eveneenvoudig als geniaal. Tonnie: "Door debeweging van de vijzel om te draaien -neerwaarts dus- kan ze gebruikt wordtom duurzame energie op te wekken. DeSpaans Hydro Vijzel generator functio-neert al bij een verval van tussen de éénen twee meter. Dat maakt ze als kleine ofgrote krachtcentrale interessant voorenergiebedrijven, industrie en privé-on-dernemingen, maar ook voor particulie-ren. Juist uit die laatste categorie krijgenwe steeds meer opdrachten."

Het milieuvriendelijke aspect van deSpaans Hydro Power wordt onderstreeptdoor het gegeven dat de vijzel visvrien-delijk is. "Als je zo'n pomp in een kabbe-lend beekje plaatst vol met vis, wil jenatuurlijk niet dat ze als een gehaktmo-len gaat fungeren. In eigen beheer heb-ben we het systeem zó door ontwikkelddat wanneer een vis er aan de ene kant inzwemt, ze eenvoudig 'mee lift' door devijzel heen en er aan de andere kant on-geschonden weer uitkomt. Een extravoordeel, bovenop het feit dat -afhanke-lijk van de subsidies- de investering zichtussen de vier en acht jaar terug ver-dient."

Spaans BabcockMeerweg 26, BalkT (0514) 60 82 82I spaansbabcock.com

Tekst: Fred Ootjers

SPAANS BABCOCK

De visvriendelijke vijzelbouwer

Vijzel Generator voor de wild water baan Olypimshe Spelen in Teeside (G.B.)

MBO LIFE SCIENCES

Investeren in de samenleving

Luewton Agostinho

“Wij bieden op het gebied van wa-terbehandeling en afvalwaterzui-vering maatwerk aan de industrie.”Dat zegt Piet de Boks van NorthWater, een joint venture van Wa-terbedrijf Groningen en Evides In-dustriewater. Deze bedrijvenhebben hun expertise en ervaringop het gebied van water gebundeld.

Talloze bedrijven zijn namelijk op zoeknaar maatwerk in water. Denk bijvoor-beeld aan ruw oppervlaktewater, gefil-treerd oppervlaktewater, vergaandontzout oppervlakte water (demiwater),enzovoort. North Water zorgt daar voor.“Onze missie is het leveren van water opmaat aan de industrie”, zegt De Boks.“Dat doen we niet alleen bij individuelebedrijven, we zoeken ook naar gebieds-gerichte oplossingen.”

Win-win situatieAls voorbeeld noemt hij het industrieter-rein Oosterhorn, waar circa 30 bedrijvenhun zout industrieel afvalwater integraallaten zuiveren. De Boks:” Dat is betervoor het milieu, het scheelt in de kostenen de betreffende bedrijven hoeven zichniet druk te maken over hun afvalwater.North Water ontzorgt; water en afvalwa-ter is ons probleem en onze uitdaging.”North Water verzorgt het ontwerp, debouw en het beheer van de installaties endesgewenst ook de financiering. “Water,en zeker de investering in bijvoorbeeldeen installatie, behoort niet tot de corebusiness van een bedrijf, dat nemen wijuit handen, waarbij we streven naar eenwin-win situatie.”

ToepassingenDe ontwikkelingen rondom water staanvolgens De Boks niet stil, integendeel.“De technologie biedt ons de kans om inde toekomst nog veel meer toepassingen

met water uit te voeren. Daarbij zoektNorth Water altijd naar een lokale op-lossing. En we streven ook nadrukkelijknaar samenwerking met bedrijven of eencluster van bedrijven, juist omdat je met

elkaar tot de beste oplossing komt. Hetontwikkelen van een toekomstbestendigewatervoorziening in de Eemshaven ishier een goed voorbeeld van.”

www.northwater.nl

Water special

Tijdens het interview toont JoostPâques, managing director PaquesEurope, een potje dat voor ruim dehelft gevuld is met iets wat op heteerste gezicht op zandkorrels lijkt,ondergedompeld in een oplossingvan alcohol. "Dit zijn eigenlijk deéchte werkers bij Paques", lachtJoost. "Miljarden en miljardenbacteriën die met behulp van dedoor ons ontwikkelde en vervaar-digde installaties uit restwaterbruikbare grondstoffen halen. Wezijn dan ook eigenlijk een leveran-cier van grondstoffen, wat wezen-lijk iets anders is dan alleen eenafvalwaterverwerkingsbedrijf."

De roots van het bedrijf in Balk liggenonder andere in het bouwen van instal-laties waarmee met behulp van biotech-nologie afvalwater werd gezuiverd.Decennia geleden werd het afval in devorm van slib gedumpt, maar de roep omduurzaamheid zette Paques er toe aannaar innovatieve oplossingen te zoekenvoor hergebruik van het afval. "In dat in-novatieproces vervullen we een voor-trekkersrol en zijn we wereldwijd een vande marktleiders in het ontwikkelen vananaërobe zuiveringsinstallaties. We be-schikken over een eigen laboratorium enproefhal, waar processen worden ont-wikkeld en voor commercieel gebruik ge-test en opgeschaald. Dit gebeurt vaak insamenwerking met universiteiten, onderandere die van Wageningen en Delft enindustriële partners als Shell, IHI enTNO"

Paques ondersteunt bedrijven, instellin-gen en overheden bij het verbeteren vanhun water- en energiebalans en het te-rugwinnen van waardevolle grondstof-

fen. Het bedrijf ontwikkelt daartoenieuwe technologieën en past deze actieftoe in groene energieprojecten. Joost:"We geloven in de kracht van de natuurom te produceren. Met ons brede en ge-avanceerde aanbod van zuiveringstech-nieken lossen we industriële problemenop. De toegevoegde waarde van het zui-veringsproces staat daarbij centraal,zoals hergebruik van water, het genere-ren van energie zoals biogas bij het om-zetten van vervuilde componenten en het

terugwinnen van waardevolle stoffen uithet restwater. Zo wordt een brug gesla-gen tussen verantwoordelijkheid voorhet milieu en economische vooruitgang."

De technologieën van Paques wordenover de hele wereld in uiteenlopendebranches toegepast. Van waterleidingbe-drijven, mijnindustrie, metaalindustrie,(petro-)chemie en fermentatie industrie,tot de farmaceutische industrie. Hetsterkst is Paques vertegenwoordigd bij

bierbrouwerijen, inde papiersector en inde voedingsmidde-lenindustrie. Eensuccesvolle innovatievan Paques is deTHIOPAQ® bioreac-tor voor de biologi-sche verwijderingvan zwavel uit pro-ceswater. Verderworden in toene-mende mate THIO-PAQ® biologischeontzwavelingssyste-men toegepast op bi-ogas afkomstig uitdiverse bronnen, bij-voorbeeld waterzui-veringen, maar ookvergistingsprojectenen stortplaatsen. Detechnologie leentzich daarnaast uiter-mate goed voor pro-jecten waarin biogaswordt omgezet naaraardgas. Verschil-lende Nederlandsebedrijven maken ge-bruik van biogas uitdoor Paques gele-

verde waterzuiveringsinstallaties, zoalsde brouwerij van Grolsch in Boekelo.

Sinds de introductie van de eerste BIO-PAQ®-reactor van Paques in 1982 heeftde nauwe samenwerking met haar part-ners geleid tot een uitgebreid productas-sortiment voor een geïntegreerdebehandeling van water en gas. Alle sys-temen worden volgens de specifieke be-hoeften van de klant ontworpen engeïnstalleerd en in bestaande behande-lingssystemen geïntegreerd of als stand-alone-oplossingen gebruikt. Inmiddelsheeft Paques naast de vestiging in Balkook een vestiging in Shanghai met twee-honderd werknemers en verder in onderandere Brazilië, India, Canada en de Ver-enigde Staten. Joost: "Onze ambitie isom onze aanwezigheid gestaag uit te

breiden. De mogelijkheden van biotech-nologie zijn wat ons betreft letterlijk enfiguurlijk onbegrensd!"

Paques B.V.T. de Boerstraat 24, BalkT (0514) 60 86 72I www.paques.nl

Tekst: Fred Ootjers

PAQUES

De onbegrensde mogelijkheden van biotechnologie

Joost Pâques: Wij ondersteunen bedrijven, instellingen enoverheden bij het verbeteren van hun water- en energieba-lans en het terugwinnen van waardevolle grondstoffen'

NORTH WATER

North Water expert in waterbehandeling en afvalwaterzuivering

‘Creëren toegevoegde waarde door gebiedsgerichte oplossingen voor water’

ISS Tanks in Drachten is specialistin de engineering, levering en in-stallatie van prefab stalen opslag-tanks en diverse soortenafdeksystemen. Daarnaast leverthet bedrijf talloze componenten,zoals foliebassins, liners en op-slagzakken. Service staat bij ISStanks hoog in het vaandel, zowelvoor, tijdens als na de opdracht.

“Het liefst worden wij in een zo vroegmogelijk stadium bij een plan betrok-ken”, geeft Douwe Rijpkema aan. “Eentechnoloog bijvoorbeeld heeft nog weleens bepaalde afmetingen in zijn hoofdwaaraan een opslagtank moet voldoen.Wij kijken er meestal net even anders te-genaan, zonder het resultaat of het doelvan de opdrachtgever geweld aan tedoen. Maar, onze oplossing zorgt meestalwel voor lagere investeringskosten.”

Niet voor niets raden diverse opdracht-gevers ISS Tanks bij hun collega’s aan.Die opdrachtgevers zijn er in alle soortenen maten. Van MKB- bedrijven tot enmet multinationals als Coca Cola en Ar-celor Mittal.

PrefabDe opslagtanks en de afdeksystemen vanISS worden voor de opslag van diversevloeistoffen en vaste stoffen gebruikt.Denk bijvoorbeeld aan proceswater, af-valwater, slibwater, maar ook vergisting.“Omdat wij vooral met prefab stalen

tanks werken, bouwen we de gehele tankter plaatse op”, zegt Bernd van derMolen. “Dat scheelt ook in de transport-kosten”, vult Rijpkema aan. “Je vervoertnamelijk geen lucht, onze opslagtanksworden in containers getransporteerd.”

Bij ISS Tanks weten ze waar ze het overhebben. Niet voor niets weten klantenvan over de hele wereld het Drachtsterbedrijf te vinden. “Vooral door mond totmond reclame”, denkt Rijpkema. “Onzeaanpak, manier van werken en kwaliteitdoen de rest.”

www.isstanks.nl

ISS TANKS

Opslagtanks van ISS Tanks gaan de hele wereld over

Water special

‘Fryslân is de waterprovincie van Nederland en Leeuwarden de ‘Capital of watertechnology’. Als bedrijf in de watersector of als student met interesse voor water, zit je hier gebeiteld.’ Dat zegt Micha van Akkeren, algemeen directeur van Wetterskip Fryslân. Het hoofdkantoor van het in oppervlakte grootste waterschap van Nederland is gehuisvest in de Friese hoofdstad.

Wetterskip Fryslân zorgt iedere dag voor schoon water en droge voeten in Fryslân en het Groninger Westerkwartier. Met 1000 gemalen zorgt het waterschap ervoor dat natuurgebieden en landbouwgronden een goed waterpeil hebben. Het waterschap legt dijken en keringen aan om wateroverlast en overstromingen te voorkomen. En het waterschap zuivert jaarlijks ruim 80 miljoen kubieke meter afvalwater van huishoudens en bedrijven, voordat dit weer op het oppervlaktewater wordt geloosd.

Innovatiekracht‘Dit werk vraagt veel deskundigheid. Niet alleen in de uitvoering, maar ook om de kosten voor burgers beheersbaar te houden.’ aldus Van Akkeren. ‘Het klimaat verandert. De zeespiegel stijgt. Er komen meer periodes van droogte, of juist van veel neerslag. Dat vereist nieuwe oplossingen en forse investeringen in het waterbeheer. We onderzoeken daarom permanent hoe

kan. Ook kijken we bijvoorbeeld naar nieuwe technieken om het afvalwater nog beter te zuiveren. Al deze opgaven vereisen

innovatiekracht. Die is in Fryslân volop aanwezig.’

Samenwerking‘Overheden, bedrijven en opleidingen werken hier samen aan innovatieve oplossingen voor de watersector. Met de Water campus Leeuwarden en instituten als Wetsus, Centre of Expertise Water Technology (CEW), NHL Hogeschool en het Centrum voor Innovatief Vakmanschap (CIV Water) is er veel kennis voorhanden. Als waterschap besteden we opdrachten uit

ook van onze deskundigheid. Ervaren medewerkers van Wetterskip Fryslân verzorgen bijvoorbeeld gastlessen.’

Topsector WaterVan Akkeren is lid van de Topsector Water; een samenwerking van de overheid, bedrijfsleven en onderzoeksinstellingen om de Nederlandse watersector nationaal en internationaal te blijven stimuleren. ‘De watersector is uniek! Nederland loopt wereldwijd voorop als het gaat om toe-passingen in de watersector. Daar liggen

ook economisch grote kansen. Daarom is de watersector op zoek naar nieuwe talenten, veel nieuwe talenten. Er lopen meerdere programma’s om jongeren te enthousias meren en kennis te laten maken met de watersector.’

Wetterskip Fryslân stelt zelf enkele studiebeurzen beschikbaar aan ambitieuze

studenten die een watergerelateerde opleiding volgen.

bijdrage aan hun studie en de studenten leveren een bijdrage aan onze projecten. Zo laten we ze kennismaken met het prachtige en gevarieerde werk bij Wetterskip Fryslân.’

Wetterskip Fryslân

Micha van Akkeren, algemeen directeur Wetterskip Fryslân

Samen met onderwijs werken aan innovatieve oplossingen in de watersector

Water special

“Wat wij doen is in feite het produ-ceren van windmolens waarmeeonder water stroom kan wordenopgewekt. We zijn fabrikant vangetijden turbines, die op bijna alleplekken waar zich stromend waterbevindt, kunnen worden ingezet.”Dat zegt Hans van Breugel, direc-teur en één van de oprichters vanTocardo International BV in DenOever.

Tocardo fabriceert getijden turbines voorverschillende toepassingen. “We makeneen kleine turbine die in rivieren kanworden geplaatst”, geeft Van Breugelaan. “Op dit moment ligt de focus op deHimalaya, waar deze turbines uitermategeschikt zijn voor de lokale energievoor-ziening. Niet alleen in Nepal, maar ookin landen als Pakistan, India en Myan-mar is men zeer geïnteresseerd in de mo-gelijkheden. Als de testen in Nepalslagen, en daar ziet het naar uit, kunnenwe deze techniek overal in de wereld inrivieren toepassen.”

EnergiedijkenEen tweede soort getijden turbine wordtop dit moment getest op de Afsluitdijk.Van Breugel:” We noemen dit de zoge-naamde near-shoreturbine, die wordttoegepast in dijken, bij bruggen en in destroomgaten tussen eilanden. Nederlandis erg actief om van bestaande dijkenenergiedijken te maken. Ons land isdaarom een mooie thuismarkt om te tes-ten en toe te passen. En omdat er we-reldwijd vele delta’s zijn, heeft denear-shoreturbine een enorme potentie.”Overigens ontwikkelt Tocardo deze ge-tijden turbine in samenwerking met

diverse deltatechnologiebedrijven, zoalsAntea, Bluewater, van Oord, Strukton ende kennisinstellingen als ECN, Deltares,NIOZ, etc. Als laatste noemt Van Breugel de off-shore getijden turbine. “Dit kun je ver-gelijken met de windturbineparken opzee en dan praat je dus over parken van100 megawatt plus. In de eerste twee sec-toren zijn we al volop actief. De offshorebevindt zich nog in de researchfase,waarvoor we in het Marsdiep, samen metde partners, een proefopstelling gaan in-stalleren. En daarin zijn we niet de enige.Meer bedrijven zijn elders offshore aanhet testen, maar dit zijn vooral bedrijvendie zich alleen op offshoretoepassingrichten.”

Nieuwe generatieTocardo en haar partners zijn volop bezigmet het verzamelen van data, bijvoor-beeld over omgevingseffecten, vervuilingvan de turbines, past de opgewektestroom op het net, veiligheid- en onder-houdsaspecten, enzovoort. “Onze test-turbine op de Afsluitdijk draait nu zo’nzes jaar en doet dat probleemloos”, geeftVan Breugel aan. “Een volgende stap ishet plaatsen van drie turbines bij DenOever, een nieuwe generatie turbines diezwaar getest gaan worden op trillingen,bladontwerp, duurzaamheid en op-brengst. De resultaten van de research inDen Oever zal worden verwerkt in een pi-lotplant van 2 MW in Kornwerderzand,waarbij we verder antwoorden willenkrijgen op onderzoeksvragen rondomveiligheid, optimalisatie en integratie inhet energiedijkenconcept. De vergunnin-gen en financiële ondersteuning zijn aan-gevraagd en de pilot wordt onderdeel van

‘de nieuwe Afsluitdijk’. Het project wordtondersteund door de provincies Fries-land en Noord-Holland, Rijkswaterstaat,gemeentes, Waddenfonds en milieuor-ganisaties. We hebben Nederlandse pi-lots nodig, om het product laterwereldwijd uit te kunnen rollen.”

Volgens Van Breugel heeft het opwekkenvan energie uit water, waaronder getij-denstroming, een groot voordeel. “Alleduurzame energiesystemen zijn belang-rijk, maar energie uit water heeft hetgrote voordeel dat het voorspelbaar is.

Voor de twintig jaar dat een getijdentur-bine meegaat, kunnen wij per dag voor-spellen hoeveel energie wordtgeproduceerd, dat is uniek.”Tocardo ondertussen heeft een voor-sprong in de markt opgebouwd. “Er zijnabsoluut meer partijen actief, maar wezijn één van de weinige die voor demon-straties projectenturbines kan leveren.Dat doen we nu bijvoorbeeld in Enge-land, Canada en Japan. Dus ja, we heb-ben een voorsprong in de markt en erliggen heel veel mogelijkheden voor toe-passing. Niet voor niets is de belangstel-

ling voor onze oplossingen wereldwijderg groot.”

Tocardo International BVSluiskolkkade 2Den OeverT: 0227-726 200I: www.tocardo.com

TOCARDO EN HAAR PARTNERS HALEN ENERGIE UIT WATER

‘Het voordeel is dat je exact de hoeveelheidgeleverde energie kunt voorspellen’

MAAK KANS OP EEN STUDIEBEURS VAN WETTERSKIP FRYSLÂN EN KRIJG JE

COLLEGEGELD VERGOED

Wetterskip Fryslân stelt voor studiejaar 2014/2015 zes aantrekkelijke studiebeurzen van de Topsector Water beschikbaar.

Meld je vóór 1 januari 2015 aan!

www.wetterskipfryslan.nl/studiebeurs

Ben jij derde- of vierdejaars student MBO, HBO of WO Master en volg je een opleiding op het gebied van watertechnologie?

BinnenvaartHavenlogistiekMaritieme Techniek

Ocean TechnologyScheeps- jachtbouwZeevaart

water vergroot je wereld

maritiem

eacademieholland.nl

vmbo - mbo - hbo

17 JANUARIAmsterdam - hbo - ZeevaartWeesperzijde 190 (020) 599 5422 24 EN 25 JANUARISneek - mboScheeps- en jachtbouwHarste 4-6 (0515) 48 16 00

30 JANUARIDelfzijl - mbo - ZeevaartDuurswoldlaan 2a(0596) 61 02 19

06 EN 07 FEBRUARIHarlingen - vmbo - mbo Binnenvaart Havenlogistiek, ZeevaartAlmenumerweg 1 (0517) 41 23 00

07 FEBRUARIIJmuiden - mbo - BinnenvaartHavenlogistiek, ZeevaartKanaalstraat 7 (023) 530 29 00 13 EN 14 FEBRUARIIJmuiden - vmboBinnenvaart, HavenlogistiekBriniostraat 10 (0255) 54 69 00 14 FEBRUARILeeuwarden - hbo Maritieme TechniekRengerslaan 10 (058) 251 1888 7 MAARTWest-Terschelling - hboZeevaart, Ocean TechnologyDellewal 8 (0562) 44 66 00

OPEN DAGEN

MEER WETEN? Kijk op maritiemeacademieholland.nl

Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN). Hier wordt geïnvesteerd in uw toekomst. Water Alliance wordt medegefinancierd door het Europees fonds voor regionale ontwikkeling en door het ministerie van EZ, Pieken in de Delta.

Hét fysieke knooppunt van

de watertechnologie

De internationale samenwerking op WaterCampus Leeuwarden leidt tot kennis, talent en ondernemerschap. Op die manier wordt bijgedragen aan het oplossen van de wereld-waterproblematiek. Belangstelling voor samenwerking, ondersteuning, onderwijs, onderzoek(faciliteiten), business development of vestiging op WaterCampus Leeuwarden? Bezoek ons op www.watercampus.nl

Internationale samenwerking

Uitbreiding WaterCampus

Leeuwarden opent in 2015