Warmtenetwerk Magazine Lente 2013

Garanties van oorsprong voor warmteWarmtenetwerk Maatschappijprijs 2013Wordt warmtenet van Kiel opslag voor windstroom?Grote warmtemanifestatie in Rotterdam

WARMTENETWERK MAGAZINE

NR 16. LENTE 2013

3 Column

4 Introductie nieuwe deelnemers

5 Warmtenetwerk Maatschappijprijs 2013

6 Garanties van oorsprong voor warmte

8 Sterke groei warmtesector in Oostenrijk

10 Spectaculaire klus in hart van Rotterdam

11 Grote warmtemanifestatie in Rotterdam

12 Wordt warmtenet Kiel opslag voor windstroom?

14 Vernieuwde warmtewet van Tweede naar Eerste Kamer

16 Feestelijke inbedrijfname Green Well Westland

17 Jaarbijeenkomst Warmtenetwerk op 25 september

18 Overzicht deelnemers

19 Agenda en colofon

2 WARMTENETWERK MAGAZINE

Inhoud

Omslagfoto:

Een leiding met een lengte van 1,5 kilometer en een gewicht van 295

ton is door Visser & Smit Hanab in één keer met een boormachine onder

Katendrecht door getrokken. Deze leiding is een onderdeel van De Nieuwe

WarmteWeg van Warmtebedrijf Rotterdam. Deze warmteweg verbindt AVR

Rozenburg met de warmtenetten van Eneco en NUON in Rotterdam

(foto: Carel Kramer)

NR 16. LENTE 2013 3

Begin februari heerste grote paniek in de provincie

Groningen. In vijf dagen tijd ondervonden de Groningers

vier ‘echte’ aardbevingen. Voor iedereen was het

inmiddels duidelijk dat de winning van aardgas de

oorzaak van deze bevingen was.

Eind vorig jaar waarschuwde de dienst Staatstoezicht

op de Mijnen (SodM) van het ministerie van EZ al voor

toename van aardbevingen. Niet alleen in aantal, maar

ook in kracht; dodelijke ongevallen door deze bevingen

waren mogelijk, zo meldde SodM. De staatsdienst wilde

dan ook de winning van aardgas uit het Groningenveld

terugschroeven. Maar Henk Kamp, de minister van EZ,

wil vooralsnog niet aan de oproep van zijn eigen dienst

gevolg geven.

RustEen week of wat waren de aardbevingen groot nieuws

en werd er een kamerdebat aan gewijd. Maar nu houdt

de Groningse bodem zich al een tijdje stil en is het

onderwerp al weer uit de belangstelling verdwenen. De

waarschuwing lijkt vergeten en niemand maakt zich druk

over de toekomst van ons aardgas.

Het is typerend voor de mens om een waarschuwing

snel te vergeten als er daarna even niets gebeurt. We

gebruiken de periode van rust niet om maatregelen te

nemen. Pas als het echt mis gaat, komen we in actie.

DichtdraaienNu kun je voor de aardschokken in Groningen natuurlijk

de vraag stellen of we nog wat kunnen doen. Het is zeker

dat Groningen meer en wellicht zwaardere schokken zal

krijgen. Maar het is ook waarschijnlijk, dat het geleidelijk

terugschroeven van de productie de schade zal beperken.

De toenemende frequentie van de schokken is het gevolg

IntroductieHet doel van de in 2008 opgerichte stichting Warmtenetwerk

is een duurzame warmte-‐ en koudevoorziening in Nederland

en Vlaanderen.

Met het Warmtenetwerk Magazine willen we u kennis laten

maken met de ontwikkelingen en mogelijkheden van warmte-‐

en koudenetten en met het netwerk aan spelers op dit gebied.

Meer dan 180 organisaties nemen deel aan het Warmtenetwerk.

van het opvoeren van deze productie.

Om de staatskas te spekken is een jaar of wat geleden

de kraan van Slochteren een stuk verder opengedraaid.

In een interview in het Dagblad van het Noorden geeft

de Groningse hoogleraar geo-‐energie Rien Herber, zelf

voormalig geoloog bij NAM, dat ook aan.

Geleidelijk de kraan weer terugdraaien is technisch

gezien niet moeilijk. Maar het is een probleem voor de

staatskas en voor de lopende exportcontracten. Toch

zullen we er nu of over een jaar of wat aan moeten

geloven. De aardschokken zijn ook een teken dat de

enorme gasbel van Groningen echt uitgeput begint te

raken. Onze aardgasinkomsten verdwijnen en er ontstaat

een omgekeerde geldstroom naar landen buiten de EU.

Komt Nederland nog verder in de wurggreep van de

internationale energiemarkt?

Boren naar warmteOf kunnen we de waarschuwing van de aardschokken ook

gebruiken om alternatieven voor aardgas te vinden? We

zijn al een beetje op weg met de winning van aardwarmte

op dezelfde diepte als olie en gas. Het potentieel voor

geothermie is groot in Nederland. En ook andere bronnen

als biomassa kunnen hun steentje bijdragen.

Maar natuurlijk mogen we ook de kraan bij onszelf niet

vergeten. Door restwarmte uit de industrie te benutten

in plaats van weg te gooien, kunnen we een enorme

gasbesparing halen.

Klaas de Jong

Wakker geschud en weer ingedutVier aardbevingen in vijf dagen? Waarschuwingen moet je niet in de wind slaan, maar benutten.

WARMTENETWERK

meer comfort met minder fossiele energie

‘Geleidelijk de kraan terugdraaien is niet moeilijk.’

Global District Energy Award 2013Wie staat er op podium in New York?De International District Energy Association en

Euroheat & Power organiseren met steun van het

IEA te Parijs een wedstrijd voor de best preste-‐

rende warmte-‐ en koudenetten in verschillende

categorieën. De daadwerkelijke reductie van

CO2 in de afgelopen twee jaar en innovatie zijn

de belangrijkste criteria voor beoordeling.

In 2011 won Essent met haar groene warmtenet

in Zeewolde een eerste prijs in de categorie

nieuwe warmtenetten.

U kunt tot 17 mei uw inzending insturen op www.districtenergyaward.org


SOP Installatietechniek/InfraAanleg warmtenetten, bestrating, riolering en binneninstallatieAannemer en installateur SOP heeft voor warmteleve-‐

ranciers een aantrekkelijke combinatie van disciplines

in huis. SOP verzorgt van begin tot eind projecten op

het gebied van rioolreiniging, infrastructuur en lood-‐

gieters-‐ en installatietechniek. Voor warmtenetten kan

dat een mooie combinatie opleveren van aanleg van

warmteleidingen met eventuele aanleg of renovatie

van riolering, bestrating of herbestrating en installa-‐

tiewerk bij afnemers van het warmtenet.

SOP heeft de afgelopen tijd gewerkt voor Warmtenet

Hengelo en voor de uitbreiding van het warmtenet in

Alkmaar van HVCenergie. Het bedrijf is zelf gevestigd

in Zaandam.

www.sopbv.nl

IVM MilieubeheerVan afval naar energieIn 1980 is de intercommunale afvalinzamelaar en af-‐

valverwerker IVM opgericht. Negentien Vlaamse ge-‐

meentes nemen hieraan deel. IVM vervult voor haar

deelnemers een aantal taken: inzamelen van huishou-‐

delijk afval en herbruikbare materialen als glas en pa-‐

pier, compostering van gft en verbranding van afval.

Daarnaast ondersteunt de organisatie de deelnemende

gemeentes bij het beleid ten aanzien van afval en her-‐

gebruik en voert campagnes om de hoeveelheden afval

te verminderen bij huishoudens en bedrijven.

De afvalenergiecentrale van IVM in Eekloo levert on-‐

geveer 8 MW elektrisch vermogen. IVM is lid van de

Belgische organisatie Waste-‐to-‐Energy (BW2E).

Door de organisatie Coöperatief Ondernemen in Ratio-‐

neel Energiegebruik (CORE) is van 2011 tot 2013 onder-‐

zoek gedaan naar warmtelevering van IVM aan Eekloo.

De studie heeft de naam ‘Samsø in Eeklø’ gekregen.

www.ivmmilieubeheer.be

www.thinkcore.be

Introductie nieuwe deelnemers

Robot VloerverwarmingSpeciale verdeelunit voor warmtenetten

In haar fabriek in Papendrecht maakt Robot Vloerver-‐

warming sinds 1988 verdeelunits voor vloerverwarming.

Robot heeft een speciale stadsverwarming-‐verdeelunit

ontwikkeld Alle verdeelunits kunnnen worden geleverd

met een energiezuinige circulatiepomp met A-‐label.

Daarnaast is Robot Vloerverwarming leverancier van

vloerverwarmingsbuis, draadloze regelapparatuur,

vloerverwarming.

Uiteraard heeft het bedrijf in haar eigen bedrijfspand

vloerverwarming en vloerkoeling. De warmte wordt ge-‐

leverd door een warmtepomp op een gesloten systeem

voor opslag van warmte en koude in de bodem.

www.robot-‐vloerverwarming.nl

Duurzaamheid, lokale energievoorziening, minder af-‐

hankelijkheid van aardgas, stabiele prijzen, werkgele-‐

genheid en schonere lucht. Het zijn allemaal pluspun-‐

ten van warmte-‐ en koudenetten, die we in de toekomst

hard nodig hebben. Maar kennen onze klanten, de be-‐

leidsmakers en de consument al die pluspunten ook?

Of worstelen ze nog met beelden en problemen uit het

verleden en zijn ze daarom afhoudend?

Een goede beeldvorming met verantwoorde toekomst-‐

perspectieven hebben we hard nodig in de warmte-‐ en

koudesector willen we onze doelen realiseren. Het be-‐

stuur van Stichting Warmtenetwerk heeft daarom een

prijs van 5.000 Euro beschikbaar gesteld voor het beste

idee om koude-‐ en warmtenetten te promoten. Innove-‐

ren door een betere positionering van warmte. Schrijf

uw idee of een campagne die u positief verraste in en

doe mee!

Ook voor uitgewerkte ideeënOf je nu werkt bij een energiebedrijf, een adviesbureau,

een gemeente of docent of student bent, het maakt niet

uit. Iedereen kan als privépersoon of namens een organi-‐

satie meedoen aan de wedstrijd om de Warmtenetwerk

Maatschappijprijs 2013.

Het kan gaan om activiteiten die u al ondernomen heeft

om het maatschappelijk nut en de maatschappelijke ac-‐

ceptatie van warmte-‐ en koudenetten in Nederland en/

of Vlaanderen te verbeteren. De activiteiten, die in aan-‐

merking komen, kunnen variëren van een feestelijke ope-‐

ning tot een feestje voor vaste klanten, een artikel in een

krant, een onderzoeksrapport, de introductie van nieuwe

producten zoals groene warmte, milieujaarverslag voor

afnemers van warmte en koude, enzovoorts.

Het kan echter ook zijn dat u een goed idee heeft om

de positionering van warmte positief te beïnvloeden dat

nog moet worden uitgevoerd. Is dat het benadrukken van

de prestaties, de duurzaamheid, het comfort of juist iets

anders? Is dat een campagne via vakbladen, brancheorga-‐

nisaties, congressen of juist een bredere mediacampagne?

Werk voor de inzending uw idee uit in een opzet voor een

creatieve vorm. Let erop dat duidelijk is voor welke doel-‐

groep de campagne is bedoeld en geef duidelijk aan wat u

hoopt te bereiken. Maak ook een schatting van de kosten

Warmtenetwerk Maatschappijprijs 2013Wie heeft het beste idee voor de promotie van warmte-‐ en koudenetten? Doe mee en win 5.000 Euro.

NR 16. LENTE 2013 5

en realiseerbaarheid van het project.

Het gaat bij de inzending dus zowel om al uitgevoerde

acties, als om uitgewerkte ideeën, die nog niet zijn gere-‐

aliseerd. In het laatste geval zou u dan als u wint het geld

kunnen besteden om de ideeën te realiseren.

JuryEen onafhankelijke jury beoordeelt alle inzendingen en

nominaties. De jury is samengesteld op basis van kennis

en visie. De leden nemen deel op persoonlijke titel.

PrijzenVoor de winnaar is de prijs een bedrag van 5.000 Euro.

-‐

om de prijsuitreiking. Dat laatste geldt ook voor de inzen-‐

ders die een eervolle vermelding krijgen. Er is bovendien

een publieksprijs van 1.000 euro.

Inzenden voor 1 augustusMeedoen is niet ingewikkeld. Op de website

www.warmtenetwerkaward.net staan deelnamefor-‐

mulieren beschikbaar waarop u de projectgegevens kunt

invullen en uw motivatie waarom uw inzending een po-‐

tentiële prijswinnaar is. Meerdere inzendingen door één

persoon of organisatie zijn mogelijk. Tijdens de Jaarbij-‐

eenkomst op 25 september in Den Bosch krijgt u de kans

om uw idee neer te zetten in een korte presentatie.

Zie voor meer informatie en het wedstrijdreglement:

www.warmtenetwerkaward.net

Praktijkvoorbeelden promotie bij klanten:

Het warmtebedrijf van Wenen heeft

voor haar klanten een pasje waarmee

ze korting krijgen op concerten

en op diensten. De kunst van

Hundertwasser is het visitekaartje

van dit warmtebedrijf.

Bij de opening van de Eco

Zathe met warmte vers van

de koe gaf Essent aan haar

warmteklanten in Techum

een boerenkaas cadeau

Wie groene stroom of groen gas verhandelt, doet dat -‐-‐

teit CertiQ, een dochter van Tennet, en voor groen gas is dat Vertogas, een dochter van Gasunie.

warmte mogelijk. Het ministerie van EZ heeft CertiQ met deze taak belast. In eerste instantie is de cer-‐

duurzame energie SDE+ van dit ministerie. Maar het systeem biedt ook mogelijkheden voor handel en kan gebruikt worden bij een mogelijke invoering van een leveranciersverplichting voor duurzame energie.

De toevoeging van de categorie duurzame warmte aan

de SDE+ in 2012 was een regelrecht succes. Vrijwel het

hele budget voor dat jaar werd ingevuld met aanvra-‐

gen voor projecten met geothermie en warmtekracht

uit biomassa. In 2013 worden weer veel aanvragen voor

projecten met groene warmte verwacht.

Wie nu een beschikking krijgt in de SDE+ voor subsidie

op de productie van duurzame warmte, zal zich moe-‐

ten inschrijven bij CertiQ en een meetprotocol moeten

afgeven. Net als bij duurzame elektriciteit, is de maan-‐

delijkse opgave van de productie van warmte de basis

voor het uitkeren van subsidie door Agentschap NL.

CertiQ registreert de productie en geeft hiervoor cer-‐

producent.

Correcte meting is belangrijkBij de steun voor de productie van duurzame energie

heeft de Nederlandse overheid door de jaren heen

een wisselend beleid gevoerd voor wat betreft eigen

verbruik. Aanvankelijk gold de steun voor de volledi-‐

ge productie van elektriciteit, maar later alleen voor

aan het net geleverde energie. Met de introductie van

duurzame warmte in de SDE+ wordt weer steun voor de

volledige productie gegeven.

Voor warmte is er subsidie ongeacht of de warmte aan

een warmtenet wordt geleverd of door de producent

zelf wordt gebruikt. Alleen warmte voor het produc-‐

tieproces zelf en de voorbehandeling van brandstoffen

zijn uitgezonderd. De warmte voor verwarming van

vergisters voor biogaswinning en het drogen van stook-‐

hout is daarom uitgezonderd van steun.

Bij installaties, die zowel fossiele als duurzame brand-‐

stoffen gebruiken, is het nodig om met meters vast te

stellen wat het aandeel duurzame warmte is.

Een juiste meetopstelling is wezenlijk voor de registra-‐

tie bij CertiQ. Op de website van CertiQ zijn voorbeel-‐

den van meetprotocol en meetrapport beschikbaar.

De goedkeuring van het meetprotocol mag alleen door

goedgekeurde meetbedrijven zoals Liander, Enexis

Meetbedrijf en Cogas Meetdiensten worden gedaan.


Garanties van oorsprong voor warmte

‘Gegarandeerd

groene warmte’‘Echt blauwe warmte?’

NR 16. LENTE 2013 7

Niet alleen groene maar ook blauwe warmte-‐

zame warmte. CertiQ kan ook garanties van oorsprong

afgeven voor bijvoorbeeld warmte uit warmtekracht-‐

centrales op aardgas of voor restwarmte uit de indu-‐

strie. De registratie kan belangrijk zijn om aan te to-‐

nen hoeveel energiebesparing en/of reductie aan CO2

een warmtenet oplevert. Zo kan een exploitant van

een warmtenet aan afnemers of gemeenten laten zien

wat het effect is van een project.

Afnemers, die in convenanten afspraken hebben ge-‐

maakt voor reductie van CO2 of energiebesparing, kun-‐

-‐

tonen wat ze bereikt hebben met hun aansluiting op

het warmtenet.

Handel in groene en blauwe warmteMomenteel zijn er twee redenen waarom afnemers

voor de door hun gesloten convenanten cq. meerja-‐

renafspraken hun besparing vast te leggen. De tweede

reden is dat bedrijven, overheden en huishoudens net

als bij de inkoop van groene stroom hun duurzaamhei-‐

dambities willen concretiseren.

Groene en blauwe ofwel klimaatneutrale warmte kan

op dezelfde manier worden verhandeld als groene

-‐

cent, maar schrijft af uit het register wat de producent

verkoopt. Dubbelverkoop is onmogelijk.

Er is wel een belangrijk verschil in de handel in certi-‐

-‐

voorbeeld Noorwegen kunnen worden verkocht in Ne-‐

derland. Bij warmte is geen sprake van internationale

handel. Wie groene of blauwe warmte koopt, weet dat

het in Nederland is gemaakt.

Op dit moment is er nog geen sprake van handel in

op ontwikkeling. Een interessant praktijkproject loopt

in Bazel. Klanten van IWB kunnen tegen meerprijs 100

procent groene warmte uit een houtcentrale kopen.

Nu afwachten wie de eerste aanbieder in Nederland

wordt.

'Bij warmte is geen sprakevan internationale handel'


Sterke groei warmtesector in Oostenrijk

Graz volgt voorbeeld Maastricht met warmte van SappiAl een jaar of vijf levert papierfabriek Sappi in Maas-‐

tricht restwarmte aan Essent Local Energy Solutions.

De fabriek van Sappi nabij Graz gaat dit voorbeeld vol-‐

gen. Een uitdaging, want het warmtenet van Energie

Graz is wel fors groter dan dat van Essent in Maastricht.

Energie Graz bedient ongeveer 46.000 huishoudens met

warmte. En het bedrijf heeft grootse groeiplannen. In

2030 moeten er 80.000 woningen op het warmtenet

zijn aangesloten.

Het restwarmteproject met papierfabriek Sappi vergt

een investering van 30 miljoen euro. Er moet een

warmtetransportleiding worden aangelegd van Sappi in

Gratkorn naar het net in Graz. De lengte van dit tracé

bedraagt negen kilometer. In 2016 zal Sappi warmte

gaan leveren voor 18.000 woningen.

Voor Energie Graz is het gebruik van industriewarmte

niet nieuw. Stahl-‐ und Walzwerk Marienhütte levert al

restwarmte aan het net van Graz. Ook voor Sappi in

Gratkorn is warmtelevering niet nieuw. Al dertig jaar

levert het bedrijf warmte in de gemeente Gratkorn.

Wenen haalt warmte op diepte van 5 kmHet grootste geothermieproject van Oostenrijk ont-‐

staat in de Weense wijk Aspern. Midden juli vorig jaar

is men hier gestart met boren naar aardwarmte. De bo-‐

ring moet een diepte van maar liefst vijf kilometer be-‐

reiken. Het verwachte vermogen aan warmte op deze

diepte is 40 Megawatt. Fernwärme Wien hoopt dat er

in het begin van 2015 de eerste warmte beschikbaar

komt. Het project moet warmte voor 40.000 woningen

opleveren.

De stad Wenen wil met geothermie haar enorme warm-‐

van de verschillende duurzame warmteproducenten op

de warmtering van Wenen, wordt nu een unieke opslag

voor warmte gerealiseerd.

Meer dan twintig procent van de woningen in Oosten-‐

rijk is aangesloten op een warmtenet. In de afgelopen

jaren zagen de Oostenrijkse warmteleveranciers hun

afzet jaarlijks met gemiddeld elf procent groeien.

Ten opzichte van 1990 is de warmtelevering inmid-‐

dels verdrievoudigd.

Wolfgang Dopf van het vakverbond van aardgas-‐ en

warmteleveranciers FGW stelt, dat dit succes te dan-‐

ken is aan de toegenomen concurrentiekracht van het

product warmte. ‘Op basis van koopkracht is warmte

26 procent goedkoper dan in 1986’, aldus Dopf.

De belangrijkste warmtenetten zijn te vinden in

Wenen, Linz, Graz, St Pölten en Salzburg. De totale

lengte van de Oostenrijkse warmtenetten bedraagt

nu ongeveer 4.400 kilometer, zes procent meer dan

een jaar geleden.

Ontwikkeling brandstofprijzen en warmteprijs in Oostenrijk

stookolie

houtpellets

warmte

aardgas

NR 16. LENTE 2013 9

Klagenfurt gaat over op groene warmteGroeien is het motto voor het warmtenet van het Oos-‐

tenrijkse Klagenfurt. De Karinthische gemeente Kla-‐

genfurt had in 2006 als doel om 11.000 nieuwe klanten

te winnen voor 2020. De groei wordt door Stadtwerke

Klagenfurt gestimuleerd met een subsidie voor nieuwe

klanten. Het marktaandeel van het warmtenet is 30 pro-‐

cent.

Met de beslissing tot een investering van 60 miljoen euro

in een duurzame warmtekrachtcentrale zette Klagen-‐

furt in december 2012 een belangrijke stap naar meer

duurzaamheid en zekerheid bij de warmtevoorziening.

De centrale gaat houtsnippers als brandstof gebruiken

en zal worden gebouwd en geëxploiteerd door Bioener-‐

giezentrum GmbH. Deze onderneming bedrijft al 11 bio-‐

massacentrales en is de grootste fabrikant van houtpel-‐

lets in Oostenrijk.

De oude warmtekrachtcentrale in Klagenfurt zal straks

alleen nog voor pieken in de vraag worden ingezet.

Opslag onder hoge drukHet energiebedrijf van Wenen bouwt in Simmering

een opslagvat voor warmte met een waterinhoud van

11.000 m3. Dat is groot, maar zeker niet de grootste ter

wereld. Wat wel uniek is, dat dit gigantische vat heet

water met een temperatuur van 150 °C kan opslaan.

Dat betekent, dat dit vat de combinatie van hoge tem-‐

peratuur en een hoge druk moet kunnen weerstaan.

Normaal werken dergelijke warmtebuffers drukloos,

maar met de hoge watertemperatuur is ook een hoge

druk nodig.

Het opslagsysteem vergt een investering van 20 mil-‐

joen euro. Het systeem kan op jaarbasis voor 20.000

woningen warmte opslaan. De ingebruikname is ge-‐

pland voor eind 2013.

Groei afzet van warmte versus eindverbruik energie in Oostenrijk

warmteverkoop

eindenergieverbruik

226 passiefhuizen zijn

door Fernwärme Wien

rendabel aangesloten

op het warmtenet


Een warmtetransportleiding over een tracé van 26 kilome-‐

ter vanaf AVR Rozenburg naar hartje Rotterdam is al een

sterk staaltje. Maar bij de aanleg van De Nieuwe Warm-‐

teWeg door aannemer Visser & Smit Hanab is niet alleen

de afstand uitzonderlijk. Onderweg moeten ook enorme

hindernissen worden overwonnen. In maart van dit jaar

werd een spectaculaire klus uitgevoerd. Om de warmte-‐

hub Brielselaan aan te sluiten, moesten er met een ge-‐

stuurde horizontale boring twee leidingstukken van elk

1.500 meter onder Maashaven, Katendrecht en Rijnhaven

door worden gelegd.

Voorafgaand aan deze operatie werden in de Poortersha-‐

ven leidingen aan elkaar gelast tot een lengte van 750

meter. De vier leidingstukken werden drijvend over water

naar de Koningshaven getrokken door sleepboten. In de

Koningshaven werden er op een ponton twee stukken van

elk 1.500 meter van gemaakt.

De leiding werd daarna aan één uiteinde vastgemaakt

een trekhaak, die via het boorgat verbonden was met een

boorinstallatie. Bedenk even dat zo’n leidingstuk een ge-‐

wicht van 295.000 kilogram heeft en over een lengte van

anderhalve kilometer door het boorgat moest worden ge-‐

trokken.

De gigantische klus werd met een minimum aan overlast

gerealiseerd. De Erasmusbrug was een weekeind gesloten

voor autoverkeer; de scheepvaart lag een nacht stil.

Filmpjes van de werkzaamheden en meer informatie over

Warmtebedrijf Rotterdam en De Nieuwe WarmteWeg zijn

beschikbaar op de website www.dnww.nl

Spectaculaire klus in hart van Rotterdam

NR 16. LENTE 2013 11

Grote warmtemanifestatie in Rotterdam op 16 mei 2013 De aanleg van De Nieuwe WarmteWeg van de afvalenergiecentrale AVR naar

het hart van Rotterdam is een groots gebeuren met een investering van meer

dan honderd miljoen Euro. De stad Rotterdam is ook een topper als het gaat

om aantallen op een warmtenet aangesloten woningen. Eneco en NUON wer-‐

ken hier aan uitbreiding van hun netten. De omvang en complexiteit van de

activiteiten in Rotterdam zijn meer dan genoeg reden voor een feestje. Het

Buisleiding Industrie Gilde (BIG), een Nederlands-‐Belgische vereniging met 250

leden, houdt samen met de stichting Warmtenetwerk en bij het Rotterdamse

warmtenet betrokken partijen op 16 mei een grote warmtemanifestatie in het

Luxor theater.

Voorlopig programma:

12.00 -‐ 13.00 uur Inloop met lunch vanaf een eilandbuffet

13.00 -‐ 13.10 uur Opening door voorzitters

Gijs de Man, Warmtenetwerk en Gert Dijkstra, BIG

13.10 -‐ 13.30 uur Mystery guest

13.30 -‐ 13.55 uur CO2-‐reductie, waarom het wel kan

Co Hamers, Directeur Warmtebedrijf Rotterdam

13.55 -‐ 14.20 uur Leiding over Noord

Wietze Fabriek, Eneco

14.20 -‐ 14.45 uur Warmtenet op Zuid

Rick van Diest, Nuon

14.45 -‐ 15.15 uur Energy break

15.15 -‐ 15.40 uur Rotterdam is HOT!

Carl Berg, Directeur Strategie en Investeringen Stadsontwikkeling Gemeente Rotterdam

15.40 -‐ 16.05 uur De Nieuwe Warmteweg Rotterdam: warmte als belangrijkste schakel voor duurzaam Nederland

Guy Konings, Market Manager Business Development Stedin

16.05 -‐ 16.30 uur District Heating -‐ a key element in a CO2 neutral future

Peter Anderberg, Founder Springnet / The Climate Bridge

16.30 -‐ 16.45 uur Afsluiting door Gijs de Man en Gert Dijkstra

16.45 -‐ 18.00 uur Netwerkborrel

Inschrijven op www.warmtenetwerk.nl of www.warmtenetwerk.be

foto: Visser & Smit Hanab – Leen van Blois


De deelstaat Sleeswijk-‐Holstein heeft een overvloed aan duurzame elektriciteit. Als het hard waait moe-‐ten er af en toe windturbines en warmtekrachtinstal-‐laties worden afgeschakeld door de beheerder van het elektriciteitsnet. Op dat moment is de stroom op de Duitse spotmarkt gratis of krijg je zelfs geld toe!Duitse ingenieurs werken aan een ingewikkelde oplossing voor dit probleem met de onduitse naam ‘Power to Gas’. Dat houdt in, dat je door elektro-‐lyse waterstofgas wint uit water en dat gas met CO2

omvormt tot methaangas voor het aardgasnet. Het is een complexe oplossing met veel energieverlies. In de havenstad Kiel in Sleeswijk-‐Holstein werkt men aan een veel simpeler oplossing, die nauwelijks energieverlies heeft.

Het warmtenet van KielKiel telt ruim 240.000 inwoners. Met een aantal van

68.000 aangesloten wooneenheden is het warmtenet

heel duidelijk de dominante warmtevoorziening. Een

begaanbare warmtetunnel met een lengte van 1.368

meter onder de Kieler Förde verbindt het net in het

westelijk deel met het oostelijk deel van de stad.

De belangrijkste warmteproducenten zijn een afval-‐

energiecentrale en een kolencentrale van 300 MW. De

kolencentrale dateert uit 1970 en zal worden vervan-‐

-‐

trale.

Ontwikkeling van een hybride centraleDe ervaringen met de ‘Energiewende’ hebben de Duit-‐

sers pijnlijk met de neus op de feiten gedrukt. Het aan-‐

sterk en valt niet te sturen. Er kan een overmatig aan-‐

bod zijn, maar bij weinig wind en donker weer blijft

alleen groene stroom uit biogasinstallaties over. Het

Stadtwerke Kiel wil een warmtekrachtcentrale bou-‐

wen, die afgestemd is op een toekomst met sterk

aardgas als brandstof warmte en stroom opwekken.

Razendsnel op-‐ en afschakelen van elektrisch vermo-‐

gen is een noodzakelijke eigenschap om de pieken en

dalen in de vraag te kunnen volgen. De ingenieurs van

het stadsenergiebedrijf denken aan vier gasturbines

met stoomturbine, maar twintig gasmotoren met elk

een generator van 10 MW elektrisch vermogen lijkt nog

aantrekkelijker.

Maar als er al overaanbod op het stroomnet is, dan

stapt men over van aardgas naar stroom voor de ener-‐

gieproductie. Daarmee wordt het een echte hybride

centrale.

Wordt warmtenet Kiel opslag voor windstroom?

NR 16. LENTE 2013 13

Een elektrische ketel van 30.000 kWHet afschakelen van windturbines bij overaanbod is na-‐

tuurlijk een noodoplossing. Het concept Power to Gas

is duur en heeft een slecht energetisch rendement.

De oplossing van Stadtwerke Kiel heeft het voordeel

van de eenvoud en verliest nauwelijks energie. Als de

stroomprijs op de spotmarkt laag is of zelfs negatief

wordt, zal men in de nieuwe centrale straks warmte

voor het warmtenet produceren met een elektrische

ketel, die maximaal 30 MW vermogen van het elektrici-‐

teitsnet kan afnemen.

Uiteraard is het niet zeker, dat bij harde wind al die

warmte nodig is. Evenmin is het zeker, dat alle warmte

gebruikt kan worden als de gasmotoren piekbelasting

moeten leveren als het windstil is. Daarom bouwt men

twee grote voorraadvaten voor warmte. Elk vat kan

maar liefst 15.000 m3 heet water bevatten.

Hiermee wordt straks het warmtenet van Kiel een vir-‐

tuele opslag van elektriciteit. Kiel staat niet alleen

met dit concept; ook andere Duitse warmtebedrijven

werken aan de ontwikkeling van virtuele opslag van

stroom.

Met algemene stemmen nam de Tweede Kamer op 5

februari de vernieuwde Nederlandse warmtewet (num-‐

mer 32.839) aan. De eerste versie van de wet bleek

in de praktijk niet goed uitvoerbaar. De vernieuwde

warmtewet is aanzienlijk eenvoudiger geworden dan

de oorspronkelijke. De doelstelling om de consumen-‐

ten te beschermen is niet veranderd. De warmtewet

stelt maximum prijzen voor warmte en voor vastrecht.

Daardoor zijn de kosten voor een huishouden niet ho-‐

ger dan bij een individuele verwarming met een gaske-‐

tel. De wet geldt ook voor kleinzakelijke aansluitingen

tot een maximum vermogen van 100 kW.

Verder regelt de wet ook hoe er bij faillisement van

een warmteleverancier moet worden gezorgd voor een

doorgang van de warmtelevering.

Helaas is de mogelijkheid om het gebruik van over-‐

schotten aan warmte uit industrie, centrales, afvalver-‐

branders en dergelijke evenmin als in de eerste versie

met concrete maatregelen ingevuld. De motie van Pau-‐

van warmte haalde het niet

Bij de behandeling van het wetsvoorstel van het mi-‐

nisterie van EZ door de Tweede Kamer werden wel een

aantal amendementen opgenomen.

Eigendom meter en warmtewisselaarVolgens de warmtewet moeten warmtemeter en warm-‐

tewisselaar eigendom zijn van de warmteleverancier.

Om onteigeningskwesties te vermijden, dienden René

Leegte (VVD) en Stientje van Veldhoven (D66) een

amendement in. Het artikel geldt voor nieuwe aanslui-‐

tingen en bij vervanging van een bestaande warmte-‐

wisselaar.


Vernieuwde warmtewet van Tweede naar Eerste Kamer

Warmtemeting in appartementencomplexenDe warmtewet geldt niet alleen voor grotere warm-‐

tenetten met leidingen onder de straat, maar ook voor

blokverwarmingen. Veel appartementencomplexen

hebben een gezamenlijke ketel en vallen daarmee

onder de warmtewet. Maar bij oudere gebouwen zijn

geen individuele warmtemeters maar werkt men met

verdeling van kosten met zogenaamde verbruiksme-‐

ters.

De warmtewet verplicht plaatsen van individuele

warmtemeters als dat kostendekkend kan. Met het

amendement van Jan Vos (PvdA) wordt de consument

de mogelijkheid geboden om een onafhankelijk onder-‐

zoek te laten doen naar de juistheid van het gehan-‐

teerde systeem voor kostenverdeling.

Duurzame noodvoorzieningMet het amendement van Stientje van Veldhoven (D66)

wordt geregeld, dat bij een falende warmtevoorziening

niet automatisch wordt overgeschakeld op een gasnet.

Duurzame opties zoals zonneboilers en het aanbrengen

van extra isolatie moeten op haalbaarheid worden on-‐

derzocht.

Paulus Jansen (SP):

'Het ontbreken van een paragraaf over het

bevorderen van het benutten van industriële restwarmte is

een regelrechte misser.'

NR 16. LENTE 2013 15

Behandeling in Eerste KamerOp 12 maart heeft de vaste commissie voor Economi-‐

sche Zaken van de Eerste Kamer verslag uitgebracht

van de bespreking van de vernieuwde warmtewet. Dat

leverde een aantal vragen op.

Het CDA wil te zijner tijd informatie ontvangen over

de ontwikkelingen van de kosten voor warmte. Eerder

heeft de minister van EZ toegezegd, dat het Nationaal

Expertisecentrum Warmte van Agentschap NL deze ont-‐

wikkeling zal monitoren.

Een aandachtspunt voor het CDA is verder de kritiek

van Aedes, de overkoepelende organisatie van woning-‐

corporaties, en van kenniscentrum voor studentenhuis-‐

vesting Kences op de geplande invoering van de wet

per 1 juli. Deze belangenbehartigers hebben voor blok-‐

verwarming uitstel gevraagd tot 1 januari 2014 voor

invoering van de warmtewet.

De PVV heeft vragen over de rendementsmonitor van

-‐

ten van warmtenetten volgt. Sommige groepen worden

niet meegenomen in het onderzoek. De vraag van de

PVV is welke groepen wel en welke niet worden mee-‐

genomen in de monitor.

CDA en PVV stelden ook vragen over de veiligheid van

warmtenetten. Daarbij doelde men op de lekkage van

warm water vanuit een warmtenet in een woning. De

aanleiding was een concreet geval in Ypenburg in het

afgelopen jaar. Overigens komen ongevallen door lek-‐

kage van aardgas en koolmonoxide uit gastoestellen

jaarlijks meerdere malen voor.

Koudelevering blijft ongereguleerdDe warmtewet zal alleen de levering van warmte aan

huishoudelijke en kleinzakelijke klanten reguleren. De

warmtewet geldt ook voor deze bewoners in gebouwen

met een opslag in de bodem voor warmte en koude

(WKO). In dergelijke projecten wordt gewoonlijk zowel

warmte als ook koude geleverd. De tarieven voor kou-‐

delevering en vastrecht voor koude blijven vooralsnog

vrij. Bij de behandeling in de Tweede Kamer is wel ge-‐

wezen op de mogelijkheid dat leveranciers te hoge ta-‐

rieven rekenen voor dit product. De warmteleverancier

dient een apart overzicht bij te houden van de kosten

voor de koudelevering en deze op verzoek aan de NMa

ter beschikking te stellen.

Vergunning nodig voor leveranciersDe Energiekamer van de NMa wordt de toezichthouder

op de warmteleveranciers evenals bij elektriciteit en

aardgas. Leveranciers van warmte vanaf WKO-‐projec-‐

ten met meerdere afnemers en blokverwarmingen tot

en met de exploitanten van de grote warmtenetten in

de steden moeten voor hun activiteiten een vergunning

aanvragen bij de Energiekamer.

Bijeenkomst over de warmtewetDe stichting Warmtenetwerk organiseert later dit jaar

een voorlichtingsbijeenkomst voor haar deelnemers.

Een uitnodiging met het programma wordt per digitale

nieuwsbrief gestuurd aan de deelnemers.

www.nma.nl/regulering/energie


Op 1 februari werd de diepste aardwarmteboring

project Green Well Westland in Honselersdijk is het

is geopend. Het is bovendien een nieuwe mijlpaal in de snelle ontwikkeling van diepe aardwarmte in

verder dan 2 kilometer diepte, maar in Honselers-‐dijk boorde men tot bijna 3 kilometer diep.

Sterke toename vermogen bij grotere diepteHoe dieper hoe warmer. Een hogere brontemperatuur

zorgt ervoor dat het warmtevermogen sterk toeneemt.

Tenminste als de temperatuur van het water dat in de

bodem terug gaat gelijk. Dat is bij Green Well West-‐

land zeker het geval. De afnemers van de warmte zijn

tuinders. Die kunnen in hun kassen me lage watertem-‐

peraturen werken. Geothermie is ideaal voor de glas-‐

tuinbouw.

Het thermisch vermogen van Green Well Westland is 10

MW. Dat is het dubbele van het vermogen van de put-‐

ten op een diepte van ongeveer 2 km.

De bron levert 180 m3 water van 84 °C. De hogere tem-‐

peratuur dankzij de grotere diepte heeft een leuk ne-‐

venvoordeel. Je haalt meer warmte uit een kubieke

meter water dan bij de tot nu toe gebruikelijke 70 °C.

Het elektriciteitsverbruik van de pompen is daardoor

lager. De COP is voor het project in Honselersdijk 33,

wat betekent dat er 33 kWh warmte gewonnen wordt

per kWh elektriciteit voor de pompen.

Overigens is er nog een extraatje in de vorm van me-‐

thaangas dat vrijkomt uit het bronwater. Per uur komt

er 180 m3 aardgas vrij, dat in een ketel wordt verstookt.

Warmtenet groeit nu al van vijf naar acht afnemersIn eerste instantie is het project opgezet voor vijf-‐

tuinbouwbedrijven met een totaal van 20 hectare kas-‐

sen. Inmiddels hebben nog een drietal bedrijven zich

aangesloten bij het project. De initiatiefnemers zijn

Zwingrow, G Verkade, Zeurniet, Valstar (Shadow Plant)

en Mulder. De tuinbouwbedrijven Endhoven, Van Velde

en Ten Have Plant worden nu ook aangesloten op het

warmtenet van Green Well Westland.

Grote inbreng leden WarmtenetwerkHet project Green WellWestland was een van de ge-‐

nomineerde inzendingen voor de Warmtenetwerk Inno-‐

vation Award 2012. Onze leden VB Projects uit De Lier

en Agro Adviesburo uit Naaldwijk waren de indieners

van deze inzending. VB Projects realiseerde het warm-‐

tenet en de aansluitingen, terwijl Agro Adviesbureau

ontwerp en begeleiding van het project verzorgde.

Andere leden van Warmtenetwerk, die bij de realisa-‐

tie van Green Well Westland zijn betrokken, zijn T&A

Survey en Xylem. De laatste heeft de pomp ontwikkeld

en gebouwd voor het herinjecteren van het bronwater.

Die pomp moet een extreem hoge druk leveren en be-‐

stand zijn tegen het agressieve bronwater.

Feestelijke inbedrijfnameGreen Well Westland Met 3 km diepste warmtebron van Nederland

NR 16. LENTE 2013 17

Van 24 t/m 26 september is de energievakbeurs Energie 2013 -‐

tenetwerk houdt haar jaarbijeenkomst tijdens deze beurs in het naastgelegen congrescentrum. U kunt op deze dag ’s och-‐tends de vakbeurs bezoeken en een middag inclusief lunch en borrel warmtenetten.

Uitreiking Warmtenetwerk Maatschappijprijs 2013 Evenals vorig jaar zullen de genomineerden voor de Maatschap-‐

pijprijs hun inzending presenteren. Daarna kunnen de deelnemers

aan de jaarbijeenkomst stemmen voor de publieksprijs. De vak-‐

jury zal de uitslag bekend maken en de winnaar een cheque van

vijfduizend Euro overhandigen.

Voorlopig programma:

12.30-‐13.00 Ontvangst met broodjes

13.00-‐13.20 Jaaroverzicht en plannen Nederland

Gijs de Man, voorzitter Warmtenetwerk

13.20-‐13.30 Jaaroverzicht en plannen Vlaanderen

Koen van Overberghe,

voorzitter Warmtenetwerk Vlaanderen

13.30-‐14.00 Financieel jaarverslag

Hendrik Jan Kors, penningmeester

Warmtenetwerk

14.00-‐14.30 Mystery

14.30-‐15.00 Pauze

15.00-‐15.30 Presentatie inzendingen Maatschappijprijs 2013

15.30-‐15.45 Uitslag vakjury en stemming voor publieksprijs

16.00-‐16.30 Netwerken met een drankje en hapje

Jaarbijeenkomst WARMTENETWERK op 25 september in Den Bosch

Uitreiking van de Warmtenetwerk Innovation Award en

de Best Practice Award op de jaarbijeenkomst van 2012


Deelnemersoverzicht 1 april 2013

Een beschrijving van alle deelnemende organisaties met links naar de websites vindt u op www.warmtenetwerk.nl en op www.warmtenetwerk.be

warmte/koudenetten en warmteproducentenAfval Energie Bedrijf AmsterdamAVR Van GansewinkelAtteroBionergaCofely Energy SolutionsCogas DuurzaamDalkiaE.ON BeneluxEneco Warmte & KoudeEssent Local Energy SolutionsGETECGMB BeheerHVCenergieIMOGIndaverING Groen FinancieringenIVAGOIVBO – Warmtenet BruggeIVM MilieubeheerMilieuzorg Roeselaere en Menen(MIROM)Mijnwater HeerlenNUON WarmteSITA ReEnergyStadsverwarming PurmerendTwence Afval en EnergieWarmCO2Warmtebedrijf RotterdamWarmtenet Hengelo Aannemers en installateursBAM Infratechniek CanalcoCofely Services GDF-‐SuezDenysDura Vermeer Ondergrondse InfraFeenstra Warmte Totaal ZorgGMB BeheerA. Hak WestVan den HeuvelHeijmans Infra TechniekJoulzMarconi OranjeNijkamp AannemingSiers Leiding-‐ MontageprojectenSOPVan Gelder KLM VB ProjectsVisser & Smit Hanab Fabrikanten en leveranciers van componenten BTG BioliquidsCarnoyCarrier AirconditioningDanfoss Energie SystemenDykaEcompanyEcoon Exergy SolutionsGeveke Technical SolutionsGreenchoiceHermans TechniekHR WooncomfortHSFIsoplus Benelux KamstrupKapp Nederland

Korex Air-‐SepLandis+GyrLOGSTOR NederlandLowaraNathan GroupNIBE Energietechniek

RedenkoRehauRobot VloerverwarmingSamson RegeltechniekSpirotechSWEPTCB

Timmerman EHSVan Marcke Projects

Weijers WaalwijkWILO PompenWMS Warmtemeterservice

Adviseurs en ingenieursbureausAdviesbureau WognumAgro AdviesburoAnteaARN Remondis ConsultingBanning AdvocatenBird & BirdCarbonMattersCCS Cornelissen Consulting ServicesClean Energy Innovative ProjectsDeernsDe Kleijn Energy Consulting De KlikDNV KEMADOZ energieregieDriven By ValuesDWA installatie-‐ en energieadvies3EEcofysEkwadraat AdviesEnergyMattersGreenvis Energy SolutionsGrontmij NederlandHDM PipelinesHoStIF TechnologyIngeniaIngeniumIngenieursbureau XYZInnoforteKIWAKWA BedrijfsadviseursLiandonLievenseRebelGroupRotterdam EngineeringRoukemaRoos + BijlRoyal HaskoningRTB De BeijerT&A SurveyTauwTebodinTeus van Eck Klimaat & EnergieTwynstra & GuddeVK Engineering

Universiteiten en kennisinstitutenAvans HogescholenDeltaresEnergieprojecten.comHaagse HogeschoolHogeschool ZuydKWR Water Cycle ResearchTNOTU DelftUniversiteit van GentUniversiteit TwenteVITO

WoningcorporatiesWonenBreburgYmere

(Semi-‐)OverhedenBrabant WaterEandisGemeente AlkmaarGemeente AmsterdamGemeente ArnhemGemeente BredaGemeente DelftGemeente DordrechtGemeente EindhovenGemeente GroningenGemeente HaarlemGemeente HeerlenGemeente LeeuwardenGemeente NijmegenGemeente RotterdamGemeente UtrechtGemeente ZaanstadGemeente ZeewoldeGroningen SeaportsInfraxISVAGPOM West-‐VlaanderenProvincie GelderlandProvincie Noord-‐BrabantProvincie OverijsselProvincie Zuid-‐HollandStad AntwerpenStadsgewest HaaglandenWaterbedrijf Groningen

Cogen NederlandCogen VlaanderenStichting Duurzaam OosterhoutKoninklijke VNPVereniging Afvalbedrijven

ColofonWarmtenetwerk Magazine is een uitgave van de stichting Warmtenetwerk.De stichting Warmtenetwerk heeft als doel om het gebruik van duurzame warmte en koude en het hergebruik van restwarmte via collectieve netten te bevorderen. Het Warmtenetwerk Magazine wordt gratis verspreid; aanmelding voor toezending van de digitale nieuwsbrief van de stichting en voor het Warmtenetwerk Magazine kan via de website www.warmtenetwerk.nl of door een mail te sturen met uw gegevens aan [email protected]

RedactieKlaas de JongTjitske YpmaJet CeelenWilleke Brandsma

e-‐mail: [email protected]:Energieprojecten.comOosterslag 4NL -‐ 8385 GW Vledderveen Dr

VormgevingWOUWontwerp te Steenwijk

Secretaris: Rob Kemmeren, gemeente Amsterdam (Waternet)Voorzitter: Gijs de Man, Essent Local Energy SolutionsPenningmeester: Hendrik Jan Kors, Logstor NederlandHans Buitenhuis, DWA installatie-‐ en energieadviesLeo Wartna, Visser & Smit HanabJan Rooijakkers, Vereniging Afvalbedrijven

Voorzitter Vlaanderen: Koen van Overberghe, MIROMSecretaris Vlaanderen: Francies van Gijzeghem

Postbus 77NL -‐ 1200 AB HilversumTel. 0031-‐35-‐6838833

Secretariaat Warmtenetwerk VlaanderenKoningsstraat 35B – 1000 BrusselTel. 0032-‐2-‐2188747

Deelname aan het WarmtenetwerkHet Warmtenetwerk is een breed platform voor alle organisaties, die betrokken zijn bij collectieve warmte en koude. De contributie is afhankelijk van de hoofdactiviteiten en de grootte van de organisatie. Het is ook mogelijk op persoonlijke titel deelnemer te worden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het secretariaat of een mailtje sturen naar [email protected]

Overname van artikelenHet copyright van de artikelen in Warmtenetwerk Magazine berust bij de redactie. Overname van artikelen is op aanvraag mogelijk en eigen foto’s zijn beschikbaar voor publicatie door derden met bronvermelding.

www.warmtenetwerk.nl en www.warmtenetwerk.be

NR 16. LENTE 2013 19

Agenda

18 april in BruggeWorkshop restwarmte

Warmtenetwerk

25 april in NootdorpForum Geothermie

Duits-‐Nederlandse Handelskamer

16 mei in Luxor TheaterWarmtemanifestatie Rotterdam

17 mei 2013Einddatum inschrijving

Global District Energy Award

IDEA en Euroheat & Power

27-28 mei in WenenJaarcongres Euroheat & Power

23 september in New YorkUitreiking Global District Energy Awards

24-26 september in Den Boschvakbeurs Energie 2013

25 september in Den BoschJaarbijeenkomst Warmtenetwerk

WARMTENETWERK

meer comfort met minder fossiele energie

Warmtenetwerk Magazine Lente 2013

Documents

Transcript of Warmtenetwerk Magazine Lente 2013