Warmtenetwerk Magazine 1

20
WARMTENETWERK MAGAZINE NR 1. Herfst 2008 Inspiratie voor gemeentes op weg naar energieneutraal Zonnewarmte bewaren voor de winter Nederlands bedrijf ontwikkelt extra milieuvriendelijke warmtepomp

description

In de zomer van dit jaar is de stichting Warmtenetwerk opgericht met als doel duurzame warmte- en koudevoorziening in Nederland en België. Met het Warmtenetwerk Magazine willen wij u laten kennismaken met alle ontwikkelingen en mogelijkheden van warmte- en koudenetten en met het netwerk aan spelers op dit gebied. Al 40 organisaties nemen deel.

Transcript of Warmtenetwerk Magazine 1

WARMTENETWERK MAGAZINE NR 1. Herfst 2008

• Inspiratie voor gemeentes op weg naar energieneutraal• Zonnewarmte bewaren voor de winter • Nederlands bedrijf ontwikkelt extra milieuvriendelijke warmtepomp

2 WARMTENETWERK MAGAZINE

Introductie | Column: Inspiratie voor energieneutraal

Zonnewarmte bewaren voor de winter

Tropische hitte in Rotterdam

Nederlands bedrijf ontwikkelt bijzondere warmtepomp

Presentatie deelnemers

Kort nieuws

Hout wordt snel populair als brandstof

Hoe staat het met de warmtewet? | Bodemkaart

Colofon

3

4

6

7

8

14

16

18

19

Inhoud

ColumnEnergieneutraal: Inspiratie voor duurzame gemeentes

NR 1. HERFST 2008 3

In 2020 energieneutraal zijn, dat is het doel van een aan-tal ambitieuze Nederlandse gemeentes. Met een aandeel duurzame energie van minder dan 3% staat Nederland in de onderste regionen van het duurzaamheidsklassement van de EU. Een gemeente, die in dik elf jaar het punt bereikt, dat er evenveel duurzame energie wordt opwekt als er aan energie wordt verbruikt, zet een superpresta-tie neer. Of je moet in een heel gunstige situatie zitten zoals de gemeente Zeewolde. Die is al energieneutraal dankzij de duurzame energie, die boeren met windtur-bines en mestvergisters produceren. Veel boeren is dus gunstig en veel burgers maakt het moeilijk. Met de bouw van de Polderwijk gaat Zeewolde haar aantal inwoners verdubbelen. Daarmee verliest ze haar status van ener-gieneutrale gemeente toch niet, want bij de ontwikke-ling van deze wijk met 3000 woningen heeft men gedacht aan een duurzame energievoorziening. In de Polderwijk wordt een warmtenet aangelegd, dat groene warmte krijgt van een wkk op biogas. Het biogas wordt via een 5 km lange pijpleiding geleverd door een melkveehouder in de gemeente. Deze qua organisatie kleinste warmte-leverancier van Nederland produceert straks per jaar 11 miljoen kWh duurzame elektriciteit en het equivalent van 600.000 m3 aardgas aan warmte voor de polderwijk. Duurzame warmtenetten zijn ook in gemeentes als Apel-doorn, Leeuwarden, Breda en Den Haag essentiële bouw-stenen in het streven naar energieneutraal. Dat is niet zo verwonderlijk. De voortrekkers binnen de EU kunnen ook niet zonder dit wapen. Het Zweedse Kristianstad, qua grootte en ligging in een polder vergelijkbaar met veel Nederlandse en Vlaamse steden, is hard op weg naar een “fossil fuel free community”. Het warmtenet in de stad is daartoe sterk uitgebreid en de warmtekrachtcentrale voor dit warmtenet draait op hout, stortgas en biogas van een vergister, die reststromen van de voedingsindustrie en keukenafval verwerkt. Een deel van dit biogas wordt gebruikt voor de stadsbussen en het wagenpark van de ge-meente. Verder tanken de Zweden veel bioethanol(E85), dat door Lantmännen Agroetanol heel efficiënt wordt ge-produceerd met een ethanolfabriek, die is gekoppeld aan de stadsverwarming.

De Friese hoofdstad Leeuwarden heeft zich al laten in-spireren door de Zweden. Hier verrijst een duurzame woonwijk met een warmtenet gekoppeld aan een wkk op biogas en er is een duurzaam tankstation voor E85 en groen gas. Net als in Zweden worden ook onze afvalverbranders energiecentrales. Onze deelnemers AVR, AEB, HVC en Twence werken hard aan warmteprojecten vanuit hun af-valverbranders in Alkmaar, Amsterdam, Rotterdam, Dui-ven, Dordrecht en Hengelo.Graag willen we vanuit het Warmtenetwerk ook een in-spiratiebron zijn voor gemeentes in Nederland en Vlaan-deren. Reis met ons mee in deze nieuwsbrief en daarna wellicht als deelnemer aan een van de excursies, die het Warmtenetwerk gaat organiseren, misschien wel naar Zweden.

Klaas de Jong

IntroductieIn de zomer van dit jaar is de stichting Warmtenetwerk opgericht. Ons doel is een duurzamere warmte- en koude-voorziening in Nederland en Vlaanderen. Met het Warmtenetwerk Magazine willen we u kennis laten maken met alle ontwikkelingen en mogelijkheden van warmte- en koudenetten en met het netwerk aan spelers op dit gebied. Al 40 organisaties nemen deel aan het Warmtenetwerk. We stellen ze in dit nummer aan u voor en nodigen u uit om ook mee te doen.

4 WARMTENETWERK MAGAZINE

Zonnewarmte bewaren voor de winterAm Ackermannbogen in München doet het met absorptiewarmtepompIn de zomer heeft de zon veel meer kracht dan in de winter. Wat zou het mooi zijn als je de zomerwarmte van zonnecollectoren kon bewaren voor de winter. Daar wordt o.a. bij ECN in Petten onder-zoek naar gedaan, maar in de nieuwbouwwijk Am Ackermannbogen in München is de toekomst al werkelijkheid geworden. De oogst van de zonnecollectoren wordt hier opgeslagen en met heel innovatieve techniek in de winter tot de laatste druppel gebruikt.

Duurzaamheid in München: van olifantenmest tot geothermie De hoofdstad van Beieren voert een actief klimaatbe-leid met het energiebedrijf SWM (Stadtwerke München GmbH). De grote bespaarders zijn de warmtekrachtcen-trales voor het warmtenet van de stad. Maar men reali-seert ook decentrale projecten met duurzame energie in alle variëteiten. Een fraai voorbeeld is de mestvergister in dierentuin Hellabrunn. Met het biogas uit de mest van olifanten en ijsberen produceert men duurzame elek-triciteit voor de dierentuin en de vrijkomende warmte wordt aan het warmtenet geleverd. SWM heeft verder windturbines, waterkrachtcentrales en bouwt samen met de fabrikant van pv-panelen Gehrlicher Solar zonne-energie uit. Een project met een piekvermogen van 10 MW is al opgeleverd. Voor het warmtenet in Riem heeft SWM een geothermieproject gerealiseerd, dat per jaar 12.000 ton CO2 zal besparen. Samen met autofabrikant BMW heeft het Münchener energiebedrijf ook duurzame koude geïntroduceerd. Via een 4,6 km lange leiding haalt men koud grondwater on-der de metrotunnel voor het rekencentrum van BMW. Het zonnewarmteproject in de Ackermanbogen is een op-merkelijk staaltje van innovatie en creativiteit.

Zonnewarmte voor woonwijk Am AckermannbogenDe nieuwbouwwijk Am Ackermannbogen in de buurt van het Olympiapark telt vier grote appartementengebouwen en ruim driehonderd eengezinswoningen. Alle woningen zijn optimaal geïsoleerd. Op het dak van drie van de appartementengebouwen zijn de zonnecollectoren ge-plaatst. In totaal is er 3000 m2 aan collectoroppervlak. De warmte uit deze collectoren wordt verzameld in een grote tank met een inhoud van maar liefst 6000 m3 water. Dit enorme warmtevat is landschappelijk weggewerkt door er een kunstmatige heuvel van te maken. Als het water in de tank warm genoeg is, kan het recht-streeks via het warmtenet naar alle woningen worden ge-bracht. De temperatuur in de tank is aan het eind van de zomer opgelopen tot 90 graden. In de loop van de winter daalt de temperatuur van het water in de tank te ver om direct te gebruiken. In München heeft men een unieke oplossing bedacht om dan toch nog warmte uit de tank te halen. Een speciale warmtepomp koelt het water in de tank verder af en levert de warmte op een bruikbare temperatuur aan het net. Deze bijzondere absorptie-warmtepomp heeft geen elektriciciteit nodig maar wordt aangedreven met warmte van het grote warmtenet van SWM. Vanaf februari levert dit warmtenet de warmte voor de wijk. Al met al moet het aandeel zonnewarmte in Am Ackermannbogen over het jaar 50% zijn; de reste-rende warmte komt uit de centrales van München.

NR 1. HERFST 2008 5

Zonnige warmtenettenKoppeling van zonnecollectoren aan warmtenetten komt nog weinig voor, maar de laatste tijd worden er in Eu-ropa steeds meer projecten gerealiseerd. Zo is er voor de nieuwbouwwijk Amorbach-II in Neckarsulm al 6.000 m2 zonnecollector geïnstalleerd. Als de wijk met 1400 wo-ningen klaar is, moet dat zijn uitgebreid tot 15.000 m2. Ook het stadje Wanzleben bij Magdeburg schakelt over van fossiele energie naar zonnewarmte en biogas-wkk.

De Deense gemeente Hillerød realiseert momenteel een energiezuinige nieuwbouwwijk met een warmtenet, dat gevoed wordt door een grote zonnecollector en een hout-vergasser.Op het Deense eiland Ærø heeft men al in de negenti-ger jaren fors geinvesteerd in zonnecollectoren voor de

warmtenetten in Marstal en Ærøskøbing. Er ligt al 15.000 m2 zonnecollector en dit jaar wordt er nog verder uitge-breid.

In Nederland is het project van Eneco met zonnecollec-toren op flatgebouwen in Haarlem een bekend voorbeeld van collectieve zonnewarmte. Deze zomer is gestart met een heel bijzonder zonnewarmteproject in de hoofdstad van Flevoland. Almere krijgt een heel futuristische su-perzonnecollector. NUON realiseert hier in de Noorder-plassen het Zoneiland; komend jaar moet de warmtele-vering aan de wijk Noorderplassen-West van start gaan. Het Zoneiland moet duurzame warmte voor 1 miljoen douchebeurten per jaar opleveren.

Zoneiland

6 WARMTENETWERK MAGAZINE

TROPISCHE GARNALENTropische hitte in RotterdamHet gebruik van restwarmte voor de verwarming van bedrijven is een alom bekend fenomeen. Een groot ge-deelte van de kassen in Nederland wordt door middel van restwarmte verwarmd. Zo ook Europa’s eerste tro-pische garnalenkwekerij, de Happy Shrimp Farm.

Op de Maasvlakte in Rotterdam staat een kas met 24 bas-sins waar in 6 miljoen liter water een ruime 30.000 kilo garnalen per jaar wordt gekweekt. Voor de kweek van de tropische garnaal is water van tropische temperatuur nodig. De optimale temperatuur van de bassins is 29 gra-den. Dankzij restwarmte die via een geïsoleerde pijplei-ding van 1,2 km van de nabij gelegen elektriciteitscen-trale van E.ON Benelux naar de kwekerij gepompt wordt, kost dat geen brandstof.

De keuze voor tropische garnalen is heel bewust ge-maakt. Terwijl bij viskwekerij vismeel als voer wordt ge-bruikt, eten de tropische garnalen plantaardig voedsel. Uiteraard levert de kweek van tropische garnalen vervui-ling van het water op. Maar het productiesysteem van de Happy Shrimp Farm vormt een vrijwel gesloten systeem. De nitraten die worden afgestoten door de garnalen vor-men de voeding voor de algen die weer een groot deel van het voer zijn voor de garnalen. Het water voor de kweek wordt opgepompt uit een ondergrondse zoutwa-terbron en op temperatuur gehouden met de restwarmte van de elektriciteitscentrale van E.ON.

Naast de garnalenkweek heeft de Happy Shrimp Farm ook een zuster bedrijf Green & Blue, waar zoutwater groen-ten bij LED-verlichting worden geteeld. De oprichters van de Happy Shrimp Farm hebben ook nog de ambitie om bio-olie uit algen te winnen. ‘We gaan namelijk gas-sen uit de energiecentrale converteren. In een algenre-actor wordt straks CO2 en NOx omgezet in proteïne en vetzuren. De proteïne gebruiken we als visvoer in de garnalenkwekerij, met de vetzuren maken we biomassa voor schone brandstof voor auto’s en wellicht ook voor vliegtuigen’, verteldt oprichter Gilbert Curtessi. Bij alle initiatieven wordt gebruik gemaakt van restwarmte van de elektriciteitscentrale van E.ON op de Maasvlakte. Ge-zien het succes worden op dit moment nog nieuwe vesti-gingen overwogen bij andere energiecentrales van E.ON in Duitsland.

De Happy Shrimp Farm en haar zuster bedrijven zijn een succesvol voorbeeld van keteninnovatie en maatschap-pelijk verantwoord ondernemen. Economische en ecolo-gische voordelen combineren is dan ook de filosofie van de Happy Shrimp Farm.

NR 1. HERFST 2008 7

De orchideeënkweker Maurice van der Hoorn in Ter Aar koos enkele jaren geleden voor de bouw van een bijzondere kas. Als eerste in Nederland kreeg deze kas geen aardgas-aansluiting. Een warmtepomp neemt hier de plaats in van een gasketel, maar voegt aan verwarming nog de functie koeling toe. ’s Zomers is er namelijk in een deel van de kas koeling nodig voor de orchideeën e n de warmtepomp levert daarvoor koude. Maurice van der Hoorn heeft op advies van zijn huisinstallateur niet een standaard warm-tepomp aangeschaft, maar een speciale uitvoering met een extra hoog rendement. Een gunstige verhouding van 5:1 tussen warmteproductie en elektriciteitsverbruik van de warmtepomp is gerealiseerd door een aantal koeltech-nische trucs van GEA Grasso Refrigeration. Het hart van de warmtepomp is in ’s Hertogenbosch vervaardigd. De machinefabriek van GEA Grasso bouwt hier al meer dan honderd jaar koelcompressoren, die kunnen werken met het natuurlijke koudemiddel NH3. Dit koudemiddel heeft niet alleen perfecte koeltechnische eigenschappen, maar heeft ook een milieuvoordeel ten opzichte van de synthe-tische koudemiddelen, die gangbaar zijn in koelmachines en warmtepompen. De vroeger toegepaste middelen als R11, R12 en R22 zijn in de westerse wereld al lang ver-boden omdat die de ozonlaag aantastten. Hun vervangers zijn ozonvriendelijk, maar nu populaire koudemiddelen als R134a en R410 zijn door hun fluorverbindingen wel supersterke broeikasgassen. Daarom moet men op korte termijn over naar andere koudemiddelen, waarbij het de kunst is om een goed compromis tussen milieuvriende-lijkheid en koeltechnische eigenschappen te vinden. Het natuurlijke koudemiddel NH3 komt nu weer in de belang-stelling, omdat het geen ozoneffect en geen broeikasef-fect heeft en omdat de koeltechnische eigenschappen gunstig zijn. Enkele vervelende eigenschappen heeft dit natuurlijk koudemiddel wel. Het is giftig en brandbaar, maar door bij het ontwerp de koelmiddelinhoud te mini-maliseren kan men deze nadelen ondervangen. De warmtepomp bij Maurice van der Hoorn heeft een

warmtevermogen van 1500 kW en een motorvermogen van 300 kW. Door een grote bovengrondse buffertank kan de warmtepomp met goedkope nachtstroom werken. Verder is er een ondergrondse seizoenopslag van warmte en koude. De warmtepomp levert een watertemperatuur van 50 °C. Die temperatuur is voldoende voor de nieuwe kas, omdat die is voorzien van speciale luchtconvectoren voor verwarmen en koelen. In de glastuinbouw wil men nu ook overschotten aan warmte leveren aan woonwijken. Daarvoor is de temperatuur eigenlijk te laag; GEA Gras-so heeft daarom een speciale warmtepomp voor hogere temperaturen ontwikkeld.

Warmte van 80 graden naar een woonwijk

In moderne warmtedistributienetten kiest men voor een aanvoertemperatuur van het verwarmingswater naar wo-ningen van 70 °C. Daarmee kan warm tapwater worden bereid op een temperatuur, die veilig is voor legionella. De meeste warmtepompen leveren maximaal water van 55 °C, zodat naverwarming met een ketel of een wkk nodig is. Bij GEA Grasso in Den Bosch is men op basis van de warmtepomp voor de glastuinbouw verder gaan ontwikkelen. Er is nu een uitvoering beschikbaar, die wa-ter met een temperatuur tot zelfs 80 °C kan leveren. Warmtebron kan een kas zijn, maar ook koelwater van een industrie.“We zijn bezig met verschillende projecten in woonwij-ken met dit type warmtepomp ,” vertelt Orri Rodrigues van Grasso Componenten Benelux. “De warmtepomp kan in verschillende capaciteiten tot meerdere megawatten vermogen worden geleverd, zodat we ook grote wijken kunnen aansluiten.”

Nederlands bedrijf ontwikkelt extra milieuvriendelijke

warmtepomp

voor orchideeënkwekerij tot woonwijk

Foto’s: vakblad Process Control

Essent WarmteHet warmtebedrijf van energieconcern Essent exploi-teert centrale warmtenetten in Tilburg, Breda, Eindho-ven en Enschede en een groot aantal decentrale netten. Het Amernet, dat vanuit de hybride centrale van Essent in Geertruidenburg aan Tilburg, Breda, Oosterhout en glastuinbouwgebied bij Made warmte levert, heeft voor Nederlandse begrippen ongekend lange transportleidin-gen. Vanaf centrale naar Tilburg en naar Breda is ca. 17 kilometer. Essent Warmte zoekt bij nieuwe projecten zoveel mogelijk aansluiting bij lokale warmtebronnen zoals een papierfabriek in Maastricht, biogasinstallaties in Zeewolde en Leeuwarden en een rioolwaterzuivering in Apeldoorn. Op het Mediapark in Hilversum levert Es-sent warmte en koude met wkk, absorptiekoeling en vrije koeling met bodemopslag.www.essent.nl/warmteTel. +31(0)73 8532840

Afval Energie Bedrijf AmsterdamMaximaal rendement uit afval. Dat is de missie van het Afval Energie Bedrijf (AEB). Het bedrijf heeft samen met NUON Westpoort Warmte opgericht. De warmte, die bij de afvalverbranding vrijkomt verwarmt in Am-sterdam bedrijven en tienduizend woningen. AEB heeft ook een innovatieve samenwerking met Waternet, dat een nieuwe rioolwaterzuivering naast de afvalenergie-centrale heeft gebouwd. Het biogas uit het rioolslib verbetert het energetisch rendement van de centrale en het vergiste slib kan zonder transport door AEB wor-den verwerkt. Vanuit de afvalenergiecentrale wordt de zuivering van warmte en elektriciteit voorzien. Naast warmte en energie uit biogas produceert AEB duur-zame elekticiteit en waardevolle, herbruikbare materi-alen zoals metalen en granulaat uit afval. www.afvalenergiebedrijf.nl Tel. +31 (0) 20587 6299

Eneco WarmtebedrijfEnergiebedrijf Eneco is het grootste bedrijf in Neder-land op het gebied van warmtelevering met grote net-ten in Rotterdam, Utrecht en Den Haag. Het warmtenet in Utrecht is het oudste van Nederland. Het warmte-bedrijf is ondergebracht in Eneco New Energy, dat ook projecten realiseert op het gebied van o.a. wind-, zon- en bio-energie. Eneco Warmtebedrijf levert o.a. ook warmte aan diverse Vinexwijken zoals Ypenburg, Oost-polder Zoetermeer, Wateringseveld en Vathorst, waarbij de warmte energiezuinig wordt geproduceerd met wkk/wkc. Het bedrijf is verder actief met kleinschalige net-ten, die werken met zonnewarmte en warmtepompen. In Den Haag ontwikkelt Eneco met woningcorporaties en E.ON het eerste Nederlandse geothermieproject voor een woonwijk.www.eneco.nl

AVR AfvalverwerkingMet een verwerkingscapaciteit van 2 miljoen ton produ-ceert AVR in haar afvalverbrandingsinstallaties in Dui-ven, Rotterdam en Rozenburg elektriciteit en warmte. In Duiven heeft men al langdurig ervaring met warmte-levering voor woningen. De warmte wordt hier gedistri-bueerd door NUON Warmte. Op Rozenburg levert men stoom aan de industrie. Door het samengaan van AVR met Van Gansewinkel is een afvalbedrijf ontstaan, dat alles doet vanaf inzameling tot recycling, verwerking en levering van biobrandstoffen.www.avr.nl Tel. +31 (0) 26 - 317 11 11

Cogas DuurzaamCogas te Almelo bestaat uit vier onderdelen: een net-werkbedrijf voor electriciteit en aardgas voor 130.000 afnemers in Twente, een communicatiekabelnetewerk voor 80.000 klanten, meetdiensten en Cogas Duurzaam. Dit onderdeel is gespecialiseerd in warmte- en koudele-vering met opslag in de bodem en exploiteert met Bruins & Kwast een houtgestookte warmtekrachtcentrale in Goor. In de Almelose wijk Windmolenbroek exploiteert Cogas een warmtenet. Een deel van de warmte wordt hier duurzaam opgewekt met een wkk, die stortgas van een naburige afvalstort als brandstof gebruikt. www.cogas.nl

Presentatie deelnemers

E.On Benelux E.On is een van de grootste energiebedrijven van Eu-ropa. E.On Benelux speelt een belangrijke rol als warm-televerancier met haar gasgestookte centrales in Rot-terdam, Den Haag en Leiden. De Rotterdamse centrale RoCa3 is uniek, omdat ze naast warmte ook CO2 uit de schoorsteen levert aan de glastuinbouw in de B-drie-hoek. Dankzij de levering van dit gas kan een tuinder warmte uit het net veel efficiënter benutten. E.On Be-nelux levert ook warmte aan de eerste tropische gar-nalenkwekerij van Nederland, de Happy Shrimp Farm. E.ON is betrokken bij het eerste Nederlandse geother-mieproject in een woonwijk.www.eon-benelux.com Tel. +31(0) 10 289 57 11

8 WARMTENETWERK MAGAZINE

Exploitanten van netwerken en warmteleveranciers

Warmtebedrijf RotterdamRestwarmte van de industrie transporteren naar woon-wijken en utiliteit is het doel van het Warmtebedrijf N.V., een initiatief van de Gemeente Rotterdam, de Provincie Zuid-Holland en Stichting Woonbron. Het doel van het Warmtebedrijf sluit naadloos aan bij het over-heidsbeleid voor CO2-emissiebeperking en verbetering van lokale luchtkwaliteit door benutting van industriële restwarmte in plaats van aardgas. Deze activiteit is ook een bouwsteen van het Rotterdam Climate Initiative.www.warmtebedrijf.nl Tel. +31(0)10-2053700

NR 1. HERFST 2008 9

GTI Energy OutsourcingDe technisch dienstverlener GTI maakt deel uit van het concern SUEZ Energy Services. Als installateur is GTI actief betrokken bij gebouwinstallaties, bouw van energiecentrales en van koelinstallaties. GTI Energy Outsourcing ontwikkelt en exploiteert energiesystemen voor kantorenparken en woonwijken zoals Mahler4 en Oosterdokseiland in Amsterdam. In opdracht van Ceres Projecten bouwt GTI in Duindorp een innovatief project met een warmtepomp op zeewater.www.gti-group.com

Stadsverwarming Purmerend De Noord-Hollandse gemeente Purmerend beschikt sinds de jaren tachtig over een eigen warmtenet. De warmte wordt geleverd door een warmtekrachtcentrale met een elektrisch vermogen van 90 MW en een hulpwarmte-centrale, beide in Purmerend. Sinds 2007 is het warm-tenet in beheer van de Stadsverwarming Purmerend B.V. Inmiddels worden bijna 25.000 klanten voorzien van warmte uit de centrales en het net breidt zich nog steeds uit.www.purmerend.nl tel. 0299-45 27 80

Twence Afval en Energie Twence is een moderne afvalverwerker, die uitgegroeid is tot een forse energieproducent. Duurzame elektrici-teit produceert men op Boeldershoek in Hengelo met een afvalverbrander, een houtgestookte biocentrale en generatoren op stortgas. Twence wordt met de bouw van een nieuwe verbrandingslijn ook een grote warmteleve-rancier aan het warmtebedrijf van de gemeente Hengelo en met stoomlevering aan de nabijgelegen zoutfabriek van Ako Nobel. Bovendien wil Twence warmte gaan leve-ren aan het warmtenet van Essent in Enschede. www.twence.nl Tel. +31 (0)74 240 44 44

HVCenergie HVC exploiteert onder meer grootschalige afvalenergie-centrales in Alkmaar en Dordrecht. In 2007 is in Alkmaar een bio-energiecentrale in bedrijf genomen waarin sloophout wordt verbrand. Via haar dochteronderne-ming HVCenergie levert HVC energie uit afval terug aan haar aandeelhouders. In Alkmaar wordt warmte geleverd aan het bedrijventerrein Boekelermeer en het nieuwe voetbalstadion van AZ. In voorbereiding is realisatie van warmtelevering aan woonwijken in Alkmaar en in Dor-decht. Verder richt HVCenergie zich op de ontwikkeling van decentrale projecten voor duurzame energie.www.hvc-group.nl

NUON WarmteEnergiebedrijf NUON levert grootschalig warmte van uit haar gasgestookte warmte-/krachtcentrales in Diemen en Arnhem, die van E.On in Leiden en die van Electrabel in Almere. Daarnaast werkt Nuon samen met de afval-verbranders in Duiven, Amsterdam en Alkmaar en heeft Nuon in Lelystad een Biomassacentrale in bedrijf. NUON Warmte is verder actief met grootschalige restwarmte in Rotterdam en heeft in diverse andere steden warm-tenetten gerealiseerd. Daarnaast levert Nuon Warmte kleinschalig warmte uit WKK’s verspreid dor het hele voorzieningsgebied. Voor de grote nieuwbouwwijk Al-mere Poort gaat NUON via een 11 kilometer lange lei-ding warmte uit de schoorsteen van de Diemencentrale leveren. In Almere wordt momenteel bovendien het Zoneiland gerealiseerd. In Amsterdam realiseert NUON Warmte koudenetten aan de Zuidas en de Zuidoostlob nabij de Arena. Voor deze projecten wordt gebruik ge-maakt van duurzame koude uit diepe meren en van absorptiekoelmachines.www.nuon.nl/producten-en-diensten/stadswarmte

10 WARMTENETWERK MAGAZINE

Aannemers en installatiebedrijven

A Hak WestAannemersbedrijf A. Hak is een multidisciplinair bedrijf met als een van de belangrijke specialisaties de aanleg van warmtetransporteidingen en warmtedistributienettten. De vestiging West in Purmerend is al vele jaren betrokken bij de aanleg van nieuwe trace’s, beheer en onderhoud voor Stadsverwarming Purmerend Daarnaast voert A.Hak West BV op dit moment warmtedistributiepro-jecten uit voor NRE in Eindhoven, voor “Meerwarmte” in Alkmaar, en een grote warmtetransportleiding voor NUON Warmte in Amsterdam.A. Hak West BV is binnen het Hak-concern het centrum van kennis op het gebied van warmte- en koudedistributie.

www.a-hak.nlTel. +31(0)299 474056

Van den Heuvel Aannemingsbedrijf Al meer dan een halve eeuw is Van den Heuvel Aannemingsbedrijf actief met de aanleg van bovengrondse en ondergrondse infrastructuur. De aanleg van warmtedistributienetten transportleidingen is een van de specialismes. Op het gebied van onderhoud van leidingen heeft men verschillende diensten, waaronder het onder druk inspecteren van lei-dingen met een camera op een speciale lans. Het hoofdkantoor is in het Brabantse Heesch en daarnaast zijn er vestigingen in Amsterdam, Veenendaal, Nieuwegein en in IJmuiden bij Corus.

www.heuvelheesch.nlTel. +31(0)412453872

Heijmans Infra TechniekDe activiteiten van Heijmans Infra Techniek richten zich op de (onder-grondse) infrastructuur, die nodig is voor het ontwikkelen van woon-, werk- en recreatiegebieden. Duurzaamheid heeft een plaats in de pro-ducten en diensten die zij levert op het gebied van energie, water en bodem. Heijmans Infra Techniek is partner van overheid en industrie, energie- en waterleidingbedrijven, kabelexploitanten en telefoonbe-drijven. Heijmans Infta Techniek is actie betrokken bij diverse warm-tenetwerken, die zijn aangesloten op centrales en biogasinstallaties. In Dordrecht realiseert men in het Leerpark warmte- en koudevoor-ziening voor een complex van scholen, bedrijven en woningen en in Veenendaal-Oost doet men ontwerp, realisatie en onderhoud van de duurzame energievoorziening voor de wijk Buurtstede.

www.heijmans.nlTel. +31(0)622377894 of +31(0)651226497

Nacap BeneluxNacap Benelux b.v. realiseert voor haar klanten een veelvoud aan infra-structuren. Of het nu gaat om gas, water, warmte, elektriciteit, open-bare verlichting, werken nabij het spoor of aan de weg, installaties, utiliteitsbouw en industriële bouw. De aanleg van warmtenetten en koudeleidingen is een specialisme waarin men met name in Rotterdam en Amsterdam veel ervaring mee heeft opgebouwd. Het hoofdkantoor zit in Barendrecht; moederbedrijf Nacap is wereldwijd actief met de aanleg van transportleidingen.

www.nacapbenelux.nl Tel. +31 (0) 180 - 64 31 50

Nijkamp AannemingNijkamp Aanneming is een totaal leverancier voor ondergrondse infra-structuur. In binnen en buitenland werkt Nijkamp vanuit haar divisies aan veel projecten op het gebied van energiedistributie, verkeersregel-systemen, openbare verlichting, installatietechniek en warmte- koude techniek..Het bedrijf heeft een eigen leidingisolatiesysteem onder de naam Lebit voor het isoleren van warmtenetten. Betrokkenheid bij werknemers en opdrachtgevers is de basis voor een duurzame toe-komst bij Nijkamp Aanneming.

www.nijkamp.netTel. +31 (0) 76 5877150

Siers Leiding- MontageprojectenSiers Leiding- en Montageprojekten Oldenzaal BV is actief op het gebied van leidingbouw, kabelleggen, zinkers en waterkruisingen, stads en af-standsverwarming, lastechniek, persingen en horizontale boringen en van openbare verlichting. Het bedrijf is onderdeel van de Siers Groep, dat met Tablin Technisch adviesbureau, Geo Audit, Hako Electronics, Muller Installatietechniek en Bopa op het gebied van infrastructuur een groot scala aan diensten levert.www.siersgroep.nl Tel. +31 (0)541 572 200

Visser & Smit HanabVisser & Smit Hanab is een dochter van bouwonderneming Volker Wes-sels. Warmtetransport is een specialisme van Visser & Smit Hanab. Recente projecten zijn de koudetransportleidingen voor de Zuidas in Amstedam, een geothermieproject in Bleiswijk, en Strijp S in Eindho-ven. Het OCAP-project, waarmee CO2 van de Shell-raffinaderij wordt hergebruikt, exploiteert Visser & Smit Hanab samen met Linde Gas. In Sluiskil werkt men aan de ontwikkeling van een glastuinbouwgebied, dat zowel CO2 als restwarmte van kunstmestfabriek Yara zal betrekken; een dubbel milieuvoordeel. Zowel in Nedeland als Vlaanderen heeft men meerdere vestigingen.www.vshanab.nl Tel. +31 (0) 184606191

NR 1. HERFST 2008 11

Fabrikanten/Leveranciers van componenten

Carrier UTCDe naam Carrier is bekend vanwege de koelmachines, warmtepompen en airconditioners, die dit bedrijf wereldwijd produceert. In Waalwijk bouwt Carrier luchtbehandelingskasten voor de Europese markt. Producten van Carrier zijn in verschillende warmtenetten te vinden. Met de absorptiekoelmachines kan men lokaal koude opwekken met warmte uit het net. Verder levert men warmtepompen van klein tot groot. Een interessant voorbeeld is de warmtepomp met centrifugaal-compressor in Duindorp, die warmte uit zeewater haalt. Carrier heeft wereldwijd verschillende productielocaties;. Een nieuw ontwikkeling is de PureCycle, die elektriciteit opwekt uit restwarmte. Carrier is onder-deel van United Technologies Corporation (UTC).www.carrier.nl Tel. +31(0)71-3417111

GEA GrassoAl meer dan honderd jaren worden er onder de naam Grasso in ’s Her-togenbosch compressoren voor koelinstallaties en warmtepompen ge-fabriceerd. Grasso maakt tegenwoordig onderdeel uit van GEA, dat met verschillende bedrijven actief is in energietechniek en milieu. Zuster-bedrijf GEA Grenco, eveneens gevestigd in Den Bosch, is bekend als koeltechnisch installatiebedrijf. GEA Grasso levert warmtepompen met natuurlijke koudemiddelen zonder broeikaseffect. Een nieuwe ontwik-keling is de warmtepomp voor hoge temperatuur tot 80 ºC.www.grasso.nl Tel. +31 (0)73 6203 911

HSFHSF te Duiven ontwikkelt en fabriceert zelf componenten en aansluit-assemblies voor distributie van aardgas, water en warmte. Warmte en koude afleversets worden in verschillende uitvoeringen en op wens van de klant op maat gemaakt voor woningen en grootverbruikers. HSF be-schikt als onderdeel van Aalberts Industries over een schat aan kennis en ervaring.www.hsfbv.nl Tel. + 31(0)26 319 5757

KamstrupVerbruiksmeters voor energie en water is de business van het Deen-se Kamstrup. Het bedrijf is een van de wereldleiders op het gebied van meters voor warmte en koude. Belangrijke ontwikkelingen van de laatste tijd zijn op afstand uitleesbare meters en intelligente warm-temeters. In de twee projecten van het Europees programma Sorcer worden deze nieuwe ontwikkelingen toegepast. In de Apeldoornse wijk Zuidbroek zijn de meters op straat uitleesbaar met RTD-techniek; in het Deense Hillerød past men intelligente warmtemeters toe. Voor wa-termeters heeft Kamstrup net als bij warmte nu de ultrasone meet-techniek geïntroduceerd.www.kamstrup.com Tel. +31 (0) 313 - 47 19 98

Landis+Gyr“Manage energy better”is het motto van het wereldwijd opererende Landis+Gyr. De ontwikkeling van intelligente meters is een kernactivi-teit geworden bij deze onderneming met meer dan 5.000 medewerkers. Door de overname van het Finse Enermet in 2006 heeft Landis+Gyr haar positie in warmtemeters versterkt. Bij het Deense energiebedrijf Tre-For realiseert men een grootschalig project voor intelligente warmte-, elektriciteit- en watermeters.Het Nederlandse kantoor is gevestigd in Gouda en het Belgische in Beer-sel nabij Brussel.www.landisgyr.com Tel. +31(0) 182 540 888

LOGSTOR NederlandDe Deense onderneming Logstor is wereldleider op het gebied van de productie van voorgeïsoleerde pijpleidingsystemen voor warmte- en koudenetten, industrie, scheepsbouw, glastuinbouw en olie- en gas-sector, waaronder tegenwoordig vooral leidingen voor vloeibaar aard-gas (LNG). Voor warmtetransport en –distributie heeft men meer dan 16.000 km leiding geleverd. Door de belangstelling voor reductie van CO2 groeit de omzet bij de warmte- en koudeleidingen. In een white pa-per geeft Logstor aan welke reducties mogelijk zijn. Het kantoor voor de Benelux is gevestigd in Hoofddorp.www.logstor.com Tel. +31(0)23 5632534

RedenkoRedenko in Breda is onderdeel van de ZEN-groep en gespecialiseerd in toekomstgerichte techniek: efficiënte oplossingen voor de procesindu-strie en de glastuinbouw, warmte-, en koudedistributie voor energiebe-drijven en utiliteit, daarnaast duurzame comfortvoorzieningen in de woning- en utiliteitsbouw. Redenko is de Nederlandse vertegenwoor-diger van Isoplus voorgeïsoleerde leidingsystemen. Verder levert men zon-thermische systemen, zon-PV, warmtepompen, warmtewisselaars, prefab (onder) stations, afsluiters en tapwatersystemen.www.redenko. nl Tel. +31 76 548 44 00

TCB Technisch Centrum van der Bijl ofwel TCB is actief in de verwarmings-techniek . TCB-Trade levert ketels en onderdelen. TCB-Revisie verzorgt het reviseren van branderautomaten en ventilatoren. TCB-IRC ontwik-kelt en bouwt afleversets voor warmtenetten. Deze huisaanslets kun-nen in elke gewenste uitvoering worden geleverd. Ook voor verwar-men/koelen warm tapwater zijn er modellen beschikbaar. Deze worden voornamelijkl toegepast in appartementengebouwen met opslag van warmte en koude in de bodem. www.tcbvof.nl Tel. +31(0)592-351568

ThermaflexDe missie van Thermaflex sluit aan bij die van het Warmtenetwerk: “Bevorderen van duurzaam bouwen door ongebreidelde energieverspil-ling te reduceren.” Thermaflex produceert onder de naam Flexalen een voorgeïsoleerd kunststof leidingsysteem voor warmte- en koudenetten. De leidingen zijn geschikt voor warmtelevering tot een temperatuur van 95° C. Daarnaast is Thermaflex leverancier van speciale buizen en isolatieproducten vervaardigd van milieuvriendelijk polyethyleen. Deze producten worden vervaardigd in eigen fabrieken. Het hoofdkantoor is gevestigd in Waalwijk, maar de voortdurende groei van onze business heeft inmiddels geresulteerd in een netwerk van internationale ver-koop-, productie- en distributiebedrijven in Europa, Azië en Amerika. In Nederland heeft men o.a. Flexalen toegepast in de Spoorwijk in den Haag en de nieuwe wijk Beijaard in Dongen; in Vlaanderen is Texaco in Kruibeke een voorbeeldproject. www.thermaflex.com Tel. +31(0)416 744000

WattsMicroflexMicroflex is een energiebesparend, compleet systeem van voorgeïso-leerde, hyperflexibele PE-Xa leidingen voor toepassingen in verwar-mingsnetwerken (95°C/6 bar), voor het transport van warm sanitair water (95°C/10 bar) en koelvloeistoffen (-40°C tot +25°C/16 bar). De Microflex buizen bestaan uit één of meerdere mediumleidingen uit duurzaam PE-Xa (UNO, DUO, QUADRO), die omwikkeld zijn met een hoogwaardige isolatie en verpakt zitten in een unieke, dubbelwandige buitenmantel voor een maximale bescherming. Microflex buizen zijn verkrijgbaar per lopende meter of op rollen van 100 m. Ze zijn beschik-baar van DN20 tot DN90. Microflex maakt deel uit van Watts Industries Europe, een onderdeel van het beursgenoteerde Watts Water Technolo-gies. Microflex wordt geproduceerd in Rotselaar.www.microflex.be Tel. +32(0)16442131

Weijers WaalwijkWeijers Waalwijk is leverancier van afsluiters en voorgeïsoleerde lei-dingsystemen in verschillende uitvoeringen en materialen voor warmte- en koudenetten en voor de glastuinbouw en de industrie. Voor mestver-gisters heeft men speciale flexibele leidingen, die als warmtewisselaar dienst doen.Als diensten op het gebied van onderhoud verzorgt Wijers Waalwijk het doormeten van warmtenetten en het keuren van lekbe-wakingssystemen. www.weijers-waalwijk.nl Tel. +31 (0)416 340 755

Tebodin Consultants & EngineersMet 3.000 medewerkers verdeeld over vestigingen in twintig landen bedient Tebodin een groot aantal klanten in verschil-lende sectoren. De werkzaamheden variëren van het ontwerp van koudenetten en riolering in Dubai tot de techniek van een SAS Radisson hotel in Polen en een afvalvenergiecentrale in Alkmaar. In Amsterdam verzorgt het ingenieursbureau ontwerp voor het warmtenet vanaf het Afval Energie Bedrijf en een kou-denet voor de Zuidas. Tebodin Consultants & Engineers maakt deel uit van de koninklijke BAM Groep. Het hoofdkantoor is gevestigd in Den Haag.www.tebodin.com

DWA installatie- en energieadviesDWA is een ambitieus adviesbureau met circa 90 medewer-kers. De missie van DWA is: onafhankelijke dienstverlening met hoge toegevoegde waarde op een wijze die het maatschappe-lijk belang dient en de intentie heeft van ‘goed rentmeester-schap’. DWA werkt voor energiebedrijven, overheid, industrie, agrarische sector, zorgsector, woningbouw en utiliteit met een breed scala aan diensten en een Kenniscentrum. Enkele voor-beelden van projecten op het gebied van warmte en koude zijn het 2 MegaWattproject in Haarlem, Pothoofd in Deventer, Paleiskwartier Den Bosch, renovatie van de energiecentrale van het AMC en van het UMC en het masterplan energie 2020 voor Schiphol. Thermo Staete, het hoofdkantoor in Bodegraven, is een bij-zonder duurzaam eigen ontwerp met betonkernactivering en opslag van warmte en koude in de bodem. www.dwa.nl Tel. +31(0)88 163 53 00

EcofysEcofys is met ruim 350 werknemers in dertien landen een van de snelst groeiende adviesbureau’s in Europa op het gebied van energiebesparing, duurzame energie en klimaatvraagstuk-ken. Ecofys maakt onderdeel uit van de Econcern holding waar ook de bedrijven Ecostream, Evelop, Ecoventures en OneCar-bon toe behoren. Deze bedrijven houden zich bezig met duur-zame energie van ontwikkeling van producten tot realisatie van grootschalige projecten zoals offshore windparken.Voor duurzame warmte en koude ondersteunt Ecofys opdracht-gevers al sinds 1984 van eerste verkenning tot aanbestedingen, contractonderhandelingen en subsidieaanvragen. Voorbeelden zijn de Polderwijk in Zeewolde, waar warmte wordt geleverd met een wkk op biogas van een melkveehouderij, stadsverwar-ming ten behoeve van meer dan 30.000 woning equivalenten in Amsterdam, warmtelevering op basis van houtverbranding voor Meerhoven te Eindhoven en warmtepompen met warmte/koude opslag voor De Boschkens te Goirle.www.ecofys.nl Tel. +31(0)30 280 83 00

Grontmij Climate & EnergyGrontmij Climate & Energy werkt aan duurzame energie, ener-giebeleid, energie voor gebouwen en energie voor locaties. Grontmij beschikt over kennis op het gebied van warmtebron-nen, warmtedistributie en overdracht van de gedistribueerde warmte op locaties. Grontmij is specialist op het gebied van kleinschalige warmtelevering met houtsnipperketels, biogas en energie uit afval. Een voorbeeld van het laatste is het pro-ject Bio-energie Rivierenland, waaraan Grontmij met AVRI en RRT werkt. Een bijzondere vorm van warmtevoorziening is de levering van warmte aan glastuinbouwgebieden. Door Gront-mij ETP is een systeem ontwikkeld voor semigesloten kassen met warmte/koude opslag en warmtepompen. Gronrmij is ac-tief in verschillende tuinbouwgebieden waaronder Agriport A7, maar ook in de ontwikkeling van woonwijken en bedrijventer-rein. Grontmij heeft een groot aantal vestigingen in Nederland en Vlaanderen en in diverse andere landen. Het hoofdkantoor is gevestigd in De Bilt. www.grontmij.nl Tel. +31 30 220 75 22

InnoforteHet eerste project van het jonge bureau Innoforte maakte di-rect duidelijk, dat Innoforte staat voor innovatiekracht. Voor meubelfabriek Leolux in Venlo bedacht oprichter Wim Mans een duurzame verwarming. Men gebruikt nu de warmte van de buurman, een rioolwaterzuivering. Innoforte heeft inmiddels verschillende projecten met collectieve opslag van warmte en koude op bedrijventerreinen ontwikkeld. Verder heeft men de levering van warmte van glastuinbouwbedrijf Reproduce aan een zorgpark van Zorggroep Noord- en Midden-Limburg bege-leid.www.innoforte.nl Tel. +31(0) 487-510375

HoStHoSt heeft zich de afgelopen jaren gespecialiseerd in energie uit biomassa: vergisting voor boerderijen en industrie, hout-gestookte wkk en vergassers. Naast het leveren van biomassa energie-installaties is HoSt betrokken bij haalbaarheidsstudies en engineeringstudies voor een brede klantenkring, voorname-lijk in de energie-intensieve industrie. Voor het warmtenet in Lelystad heeft HoSt een houtgestookte warmtekrachtcentrale ontwikkeld. Bij paprikakweker Vink Sion heeft men samen met Imtech Vonk een superefficiënte WKK op hout gerealiseerd. Als hoofdaannemer heeft HoSt een tiental boerderijschaal mest-vergisters gerealiseerd en een aantal industriële vergisters. Op dit moment is HoSt bezig met de voorbereidingen en realisatie van een vergister voor reststromen in Apeldoorn voor Water-schap Veluwe. Het biogas uit deze installatie is de duurzame brandstof voor een WKK, die warmte aan de woonwijk Zuid-broek gaat leveren.www.host.nl Tel. +31 (0)74 240 18 07

Royal HaskoningMet 4.300 medewerkers in 26 landen is Royal Haskoning actief als consultant, architect en ingenieursbureau. Stad & gebouw, infrastructuur & havens, industrie & energie en water & milieu zijn de vier werkgebieden van Royal Haskoning. Het bureau kan alle werkzaamheden van ontwikkeling van woonwijken en be-drijvenparken met infrastructuur voor energie tot het detail-ontwerp van de technische installaties in gebouwen verzorgen. Technies Buro Van Heugten maakt deel uit van Royal Hasko-ming. Het hoofdkantoor is gevestigd in Nijmegen; in Nederland zijn er verdeeld over het land een twintigtal kantoren en in België in Namen en Mechelen.www.royalhaskoning.com Tel. +31 (0)24 328 42 84

12 WARMTENETWERK MAGAZINE

Ingenieursbureaus en adviseurs

NR 1. HERFST 2008 13

Research en kennisoverdracht

Gemeentes

ECNEnergieonderzoek Centrum Nederland (ECN) is met 900 medewerkers het grootste onderzoeksinstituut in Nederland op energiegebied. De on-derzoekers bewegen zich in het overgangsgebied tussen fundamenteel onderzoek en toepassing. ECN richt zich met het energieonderzoek op een duurzame energievoorziening. Er zijn een aantal aandachtsvelden: beleid, industrie, gebouwde omgeving(EGON) en netten, windenergie, biomassa, zonne-energie, kolen en milieu, waterstof en schoon fos-siel en daarnaast heeft men engineering & services. Op het gebied van warmte en koude werkt men o.a. aan opslagsystemen, adsorptiekoeling en de akoestische warmtepomp. Thermische Systemen werkt met Trias Energetica en exergiestudies voor optimalisatie van warmte- en kou-devoorziening. De afdeling Bouwenergetica ontwikkelt concepten voor een energieneutrale omgeving. Bij de groep Industrie werkt men aan het gebruik van restwarmte. www.ecn.nl Tel. +31(0)224564949

Energieprojecten.comHet onafhankelijke bureau Energieprojecten.com heeft als doelstelling om kennisoverdracht te verzorgen van energietechnologie voor een be-ter milieu. Het bureau doet dat via websites, publicaties in vakbladen en seminars. Energieprojecten.com is een van de initiatiefnemers van de projectgroep Biomassa & WKK en van de stichting Warmtenetwerk. www.energieprojecten.comTel. +31(0)521522570

Gemeente AmsterdamDe gemeente Amsterdam voert sinds 2005 een “warmte, tenzij ...”- beleid. De Nederlandse hoofdstad heeft daarvoor drie argumenten: verbetering van de luchtkwaliteit; energiebesparing en CO2-reductie; én de bouw van een robuust en toekomstbestendig energiesysteem waarmee kan worden voorgesorteerd op de toenemende koudevraag. In 2010 zijn er naar verwachting ongeveer 50.000 woningen equivalen-ten aangesloten en jaarlijks komen er daarna zo’n 2.000 equivalenten bij. De grote warmteleveranciers zijn de centrale van NUON in Diemen en de gemeentelijke afvalenergiecentrale. Er wordt gestreeft naar een ‘warmteringnet’, waarmee de warmtebronnen aan elkaar worden ver-bonden. Ook wordt er gewerkt aan realisatie van een duurzaam kou-denet op de Zuidas en in stadsdeel Zuidoost. www.amsterdam.nl Tel OGA. +31(0)20 552 6111

Gemeente DordrechtDe Zuid-Hollandse gemeente Dordrecht heeft evenals de provincie am-bitie om energie te besparen door de aanleg van warmtenetten. Een belangrijk aanknopingspunt is de uitbreiding van de afvalenergiecen-trale van HVC. Bij de bouw van de Sportboulevard is in het ontwerp uitwisseling van warmte tussen verschillende gebouwen meegenomen. Het Leerpark met een vervlechting van de functies leren, ondernemen en wonen krijgt een collectief systeem voor warmte en koude.www.dordrecht.nlTel. +31(0)78 6398989

Gemeente LeeuwardenDe Friese hoofdstad heeft de ambitie om in 2020 energieneutraal te zijn. Leeuwarden heeft een bestaand warmtenet in de wijk Camming-haburen en momenteel wordt er een innovatieve energievoorziening met warmtenet gerealiseerd in de buurtschappen Techum, Jabikswou-de en Buma in het plangebied Zuidlanden. Een wkk op biogas wekt hier duurzame warmte en elektriciteit op. Het biogas wordt via een pijp-leiding met een lengte van 5,5 km geleverd door Nij Bosma Zathe, een praktijkcentrum voor de melkveehouderij van de Animal Science Group van de universiteit van Wageningen.www.leeuwarden.nl Tel. +31(0)58 2338888

projectfinanciering

Postbank Groen N.V.Postbank Groen verzorgt de financiering van duurzame energieprojec-ten in binnen- en buitenland op basis van de Regeling Groenprojecten 2005 van het ministerie van VROM. Deze regeling maakt een aantrek-kelijke financiering mogelijk voor projecten die aan de voorwaarden van VROM voldoen.Postbank maakt deel uit van de ING Groep. Postbank Groen is evenals het hoofdkantoor van ING gevestigd in Amsterdam.www.postbank.nl

Melkveehouder wordt warmteproducentDe maatschap Gerrit Jan en Nienke van Beek in Zeewolde heeft er naast melk een nieuw product bij: groene warmte. Het bedrijf met 140 melkkoeien was al een jaar of wat producent van groene stroom met een eigen windturbine. Afge-lopen zomer is er op het erf een grote mestvergister gebouwd. Met het biogas uit de vergister kan Van Beek de produc-tie van duurzame elektriciteit enorm uitbreiden. De biogasinstallatie is niet afhankelijk van de wind, maar draait het hele jaar door. Daarmee gaat men 11 miljoen kWh groene stroom aan het openbare net leveren. De biogasmotoren, die de elektriciteitsgeneratoren aandrijven, produceren ook warmte. Op een melkveehouderij kun je daar niet veel mee, maar Gerrit Jan van Beek heeft een betalende klant gevonden. Essent Warmte koopt de groene warmte in voor haar warmtenet in de Polderwijk, waar 3000 woningen worden gebouwd. De Polderwijk ligt op vijf kilometer afstand van de boerderij. Het biogas wordt via een pijpleiding van de boerderij naar de energiecentrale bij de wijk gebracht, waardoor de investeringen voor transport van de energie laag blijven.

Veenendaal doet het anders

Voor de nieuwbouwwijken aan de oostkant van Veenendaal wordt een warmte- en koudenet gerealiseerd, dat zowel qua techniek als organi-

satie opmerkelijk is. Er is sprake van een publiek-private samenwerking (PPS). Het nieuwe semi-overheidsbedrijf Devo gaat de energievoorziening voor drie wijken met in totaal ruim 3.000 woningen verzorgen. De aan-

deelhouders van Devo zijn de gemeente en Quattro Energie. Quattro is een samenwerkingsverband van projectontwikkelaars en woonstichting Patrimo-nium. Voor de ontwikkeling van het economisch en technisch concept heeft Veenendaal DWA Installatie- en Energieadvies te Bodegraven ingeschakeld.

Het warmte- en koudenet met de centrale worden gerealiseerd door Heijmans Infra Techniek. In de centrale komt een warmtekrachtinstal-latie en warmtepompen, met een opslag van warmte en koude in de

bodem. Bijzonder aan het technisch concept voor de eerste wijk Buurtstede is dat warmte en koude een gezamenlijke retour-

leiding hebben: een driepijpssysteem.

Betonfabriek levert al 15 jaar warmte

Leveren van restwarmte aan buren is niet moeilijk. Betonfabriek Xella in Meppel doet het al vijftien

jaar. De warmte komt vrij bij de productie van het Ytong-cellenbeton. Dit beton heeft gro-

te milieuvoordelen; het is sterk isolerend en er is weinig grondstof nodig door de

cellenstructuur. De blokken van Ytong worden in autoclaven “gebakken”. De warmte van de autoclaven wordt via een pijpleiding getransporteerd naar het subtropische Bad Hesselingen en naar een naburig kantoorgebouw. Per jaar wordt het equivalent van 350.000 m3 aardgas geleverd door Xella.

KORT NIEUWS

14 WARMTENETWERK MAGAZINE

Hot spot TilburgDe gemeente Tilburg wil CO2-neutraal worden. Op een speciale website www.hotspottilburg.nl is alle informatie over doelen, plannen en organisatie te vinden. Tilburg heeft al een mooie voorsprong t.o.v. veel Nederland-se steden dankzij een uitgebreid warm-tenet, dat gevoed wordt door de Amer-centrale in Geertruidenberg, zo blijkt uit een bericht dat op 2 juli werd geplaatst op de site. Een milieuana-lyse door CE Delft maakt duidelijk dat de besparing op het primaire energieverbruik t.o.v. de HR-ketel op aardgas groot is (± 50%). De winst m.b.t. de CO2-uitstoot is 40% t.o.v. de toepassing van HR-ketels. Advies-bureau CE ziet bovendien verschil-lende kansen om het warmtenet nog verder te verduurzamen. Het terrein De Spinder is een van de mogelijke loca-ties voor duurzame warmteproductie. De gemeente Tilburg en Essent Warmte heb-ben met steun van provincie Noord-Brabant een onderzoek laten doen door Ekwadraat naar de mogelijkheden om organisch afval uit de om-geving om te zetten in duurzame energie op De Spin-der.

NR 1. HERFST 2008 15

Plaatsing van tweehonderdduizend

intelligente meters bij Tre-For

Het Deense energiebedrijf Tre-For gaat bij meer dan 200.000 huishoudens intelligente meters voor elektriciteit, water en warmte plaatsen. Deze grootschalige operatie wordt ondersteund door een intensieve commu-nicatiecampagne. De drie Deense steden Kolding, Vejle en Fredericia, waar Tre-For actief is, hebben warmtenetten, die onderling gekoppeld

zijn. Fredericia wordt vrijwel volledig verwarmd met restwarmte van de raffinaderij van Shell.

In een volgend nummer van Warmtenetwerk Magazine gaan we uitgebreid in op de mogelijkheden van de intelli-

gente meters bij Tre-For.

Rapport EcoheatcoolVan de 63 EJ energieverbruik van de EU wordt meer dan 20 EJ aan warmte geloosd in oppervlaktewater en in de lucht. Euroheat & Power heeft een rapport uitgebracht over de mogelijkheden voor hergebruik van een deel van deze warmte. Het rapport Ecoheatcool beschrijft de situatie en het potentieel in de EU-landen plus Zwitserland, Noorwegen, IJsland en Turkije. De mogelijkheden voor duurzame koudenetten worden eveneens behandeld in het rapport. Het eindrapport is op te vragen bij de projectcoör-dinator Nikolai Pushkarev ([email protected]) of tel +32(0)27402110).

Hout maakt als duurzame brandstof een comeback in de energievoorzie-ning. En dan niet voor de gezelligheid af en toe in de openhaard, maar voor

warmtelevering aan woonwijken en bedrijven. De warmtekrachtcentrale voor het warmtenet van NUON in Lelystad was een van de eerste projecten op dit

gebied. Inmiddels zijn er verschillende andere. Ook al zijn Nederland en Vlaande-ren niet erg bosrijk, toch komt er veel hout vrij en exporteren we zelfs hout naar biomassacentrales in Duitsland, Denemarken en Zweden. Gezien de transportkos-ten en de drukte op de wegen is lokale verwerking meestal wel zo slim. Een mooi voorbeeld is het gebruik van hout, dat vrijkomt bij het onderhoud van boomwallen in Beetsterzwaag. De Biomassa Energiecentrale Sittard gebruikt het plantsoenaf-val van de gemeente Sittard-Geleen en levert warmte aan de wijk Hoogveld. Een

centrale voor tuinders in het Westland gebruikt zaagsel van de houtindustrie.Tot korrels geperst hout (houtpellets) zijn wel goed te transporteren en op te slaan. De Amercentrale, die warmte levert aan Tilburg, Oosterhout en Breda, gebruikt houtpellets om duurzame energie op te wekken op heel

grote schaal, maar houtpellets kunnen ook in kleine cv-ketels voor woningen worden verstookt. De gemeente Zevenaar gaat deze brandstof inzetten voor 1500 woningen in Groot-Holthuizen.

In Antwerpen gebruikt woningcorporatie Zonnige Kem-pen houtpellets als energiebron.

Hout wordt snel populair als brandstof

De ontmoetingsplek voor iedereen die actief is in koude en warmte

Warmte congres 2008Benut de mogelijkheden die de gigantische warmtemarkt u te bieden heeft

Congres 30 oktober 2008Technische verdiepingsdag 31 oktober 2008

Delta HotelMaasboulevard 15

3133 AK VLAARDINGENTel.: 010 - 4 345 477

Voor meer informatie of aanmelden: Tel: 040 - 2 974 980www.sbo.nl/warmte

16 WARMTENETWERK MAGAZINE

Programma 27 november 2008In gemeente Westland

De projectgroep biomassa & wkk organiseert een seminar over het gebruik van hout als brandstof.

Voor meer informatie/inschrijven zie www.biowkk.nl

09:30 – 10:00 Ontvangst met koffie

10:00 – 10:30

De SunmachineZelf duurzame stroom en warmte opwekkek met een Stirling micro-wkk is straks mogelijk. Sunmachine verwacht op korte termijn serieproductie van een 3 kW-unit

Own Energy SolutionsRuinen

10:30 – 11:00Houtpellets: productie en marktHoe staat het met de productie van houtpellets, hoe ziet de markt in Nederland er uit en wat zijn de toekomstverwachtingen?

Hylko Brandsma Labee Energy PelletsMoerdijk

11:00 – 11:15 Pauze

11:15 – 11:45Warmtevoorziening van woonwijk op houtpelletsWoningcorporatie Zonnige Kempen heeft In Antwerpen woningen ge-bouwd met een centrale houtpelletsketel.

Ruben GuissonVITOMol(B)

11:45 – 12:15 Kleinschalige houtvergasser Xylowatt bouwt kleinschalige houtvergassers in combinatie met een wkk.

XylowattCharleroi (B)

12:15 – 13:30 Lunch

13.30 - 14.00Vuurzaam, een duurzaam warmteconceptVoor grootverbruikers van warmte hebben Twente Milieu, Bruins & Kwast en Cogas Duurzaam een concept ontwikkeld met snoeihout als brandstof.

Henk KwastBruins & KwastGoor

14:00 – 14:30Torrefactie van hout Door hout te torrificeren verbetert de verbrandingswaarde en is er min-der transport nodig.

Jacques Poldervaart PolowDen Haag

14:30 – 15:00

Superrendement en CO2-winning bij hout-wkkBij een paprikakweker hebben HoSt en Imtech Vonk een houtgestookte wkk gerealiseerd met een extreem hoog rendement en met CO2-winning uit de rookgassen.

Herman Klein Teeselink Host Hengelo

15:15 – 16:15Bezichtiging vernieuwde biowkk in De LierEen wkk op houtzaagsel levert warmte aan meerdere tuinders en groene stroom.

E. de Lange enAgro adviesburo

SEMI

NAR

NR 1. HERFST 2008 17

18 WARMTENETWERK MAGAZINE

Hoe staat het met de warmtewet?De oprichtingsvergadering van het Warmtenetwerk was op dezelfde dag als de behandeling in de Tweede Kamer van de 6e nota van wijziging van de warmtewet. Een kleine week later heeft de Tweede Kamer de warmtewet aangenomen. In deze week is er nog een aantal kleine wijzigingen doorgevoerd, maar is de hoofdlijn van de wet blijven staan.

De oorspronkelijke doelstelling van de wet was bescher-ming van de gebonden gebruikers en stimulering van warmtelevering als een belangrijke methode om duur-zaamheid vorm te geven. De wet regelt dat de overheid een maximumtarief voor consumenten en MKB (tot 1000 kW) vaststelt, terwijl ook de leveranciers heldere eisen krijgen om zekerheid van levering te waarborgen. Daar-mee is goed aandacht besteed aan de klantbescherming.

Meer twijfel rijst echter over de vraag of de wet ook vol-doende stimulans voor marktpartijen biedt om te blijven investeren in deze vorm van energielevering.

De wet stelt dat per project een tarief wordt vastgesteld (lager dan het maximum) gebaseerd op het kostprijs-plus beginsel per individueel project. Hoe dat er precies gaat uitzien (welke kosten, welke plus) is nog niet ingevuld. Deze regulering houdt wel in dat er geen premie staat op het verbeteren van de efficiëntie en dat prikkels voor doorvoeren van innovatie ontbreken. De positieve effec-ten daarvan worden immers 1 op 1 doorgegeven aan de klant.

Daarnaast is ook de uitvoerbaarheid van een tarief per project zeer complex. Jaarlijks moeten vele honderden tarieven worden vastgesteld. Los van de werklast voor de

Energiekamer betekent dit in de praktijk dat in een stad met meerdere projecten, ook meerdere tarieven gelden die sterk zullen verschillen. Daarnaast zal over de jaren bij bijvoorbeeld extra kosten als gevolg van onderhoud het tarief sterk kunnen fluctueren. Dit leidt jaarlijks tot veel verwarring bij klanten, veel discussie in de pers en veel extra werk om alles toe te lichten.

De vraag is of investeerders in dit soort projecten hierop zitten te wachten. Langjarige projecten hebben immers baat bij een stabiel klimaat.

Tenslotte kunnen ook vraagtekens bij de zorgvuldigheid van wetgeving worden gezet. De rechtszekerheid van de huidige leveranciers wordt aangetast doordat de wet een terugwerkend karakter krijgt. Ook dit draagt niet bij aan een stabiel investeringsklimaat, waarbij nog maar wordt voorbijgegaan aan de grote administratieve lasten als ge-volg van het feit dat in 3 jaar circa 40 % van de klanten verhuisd zijn. Ga die dan nog maar eens achterhalen.

Samengevat kan gesteld worden dat de warmtewet haar doel van consumentenbescherming heeft bereikt maar dat wel de vraag actueel is of warmtelevering als acti-viteit voldoende aantrekkelijk blijft. Daarmee zou geen gebruik worden gemaakt van de belangrijke bijdrage die warmte kan leveren aan de verduurzaming van 40 % van ons nationale energieverbruik. Gijs de Man

Foto: met de warmtewet wil de Tweede Kamer ook hergebruik van restwarmte bevorderen.

Bodemkaart voor opslag van warmte en koude?Net als veel andere gemeenten is Arnhem bezig met het in kaart brengen van de bodem. Het wordt namelijk steeds drukker in onze bodem. In het centrum van Arnhem zijn er al twee ondergrondse systemen voor opslag van warmte en koude (WKO), namelijk voor het provinciehuis en de nieuwbouw bij het centraal station van Arnhem, maar er is vraag naar meer. Een bodemkaart biedt de mogelijkheid om de regie te hebben over de bodem en deze in bestemmingsplan-nen op te nemen. VROM geeft aan dat kennis, informatie en data over de ondergrond van wezenlijk belang is Om een goed gebruik van de ondergrond te bevorderen en conflicten tussen gebruiksfuncties te vermijden (www.vrom.nl/ondergrond). Je kunt de ondergrond immers maar één keer gebruiken. In het volgende nummer gaan we verder in op dit onderwerp.

Statement:Een bodemkaart biedt perspectief voor collectieve WKO bij gecombineerde binnenstedelijke projecten; samen inves-teren en bouwen aan iets voor op langer termijn.(Marion Visser, senior beleidsadviseur milieu, Gemeente Arnhem)

Reacties zijn welkom op [email protected]

NR 1. HERFST 2008 19

ColofonWarmtenetwerk Magazine is een uitgave van de stichting Warmtenetwerk.De stichting Warmtenetwerk heeft als doel om het ge-bruik van duurzame warmte en koude en het hergebruik van restwarmte via collectieve netten te bevorderen. Het Warmtenetwerk Magazine wordt gratis verspreid; aanmelding voor toezending van de digitale nieuwsbrief van de stichting en voor het Warmtenetwerk Magazine kan via de website www.warmtenetwerk.nl of door een mail te sturen met uw gegevens aan [email protected].

RedactieKlaas de JongKirsten van GorkumRutger de JongWilleke Brandsma

e-mail: [email protected]: 0521-523421Postadres:Energieprojecten.comOosterslag 48385 GW Vledderveen Dr

VormgevingWOUWontwerp te Steenwijk

Bestuur WarmtenetwerkRob Kemmeren, gemeente AmsterdamGijs de Man, Essent WarmteHendrik Jan Kors, Logstor NederlandLeo Wartna, Visser & Smit HanabPieter Bach, ECN

Secretariaat st. WarmtenetwerkPostbus 771200 AB HilversumTel. 035-6838833

Deelname aan het WarmtenetwerkHet Warmtenetwerk is een breed platform voor alle or-ganisaties, die betrokken zijn bij collectieve warmte en koude. De contributie is afhankelijk van de hoofdactivi-teiten en de grootte van de organisatie. Het is ook moge-lijk op persoonlijke titel deelnemer te worden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het secretariaat of een mailtje sturen naar [email protected]

Overname van artikelenHet copyright van de artikelen in Warmtenetwerk Maga-zine berust bij de redactie. Overname van artikelen is op aanvraag mogelijk en eigen foto’s zijn beschikbaar voor publicatie door derden met bronvermelding.

www.warmtenetwerk.nl

In het volgende nummer:•Intelligente warmtemeters•Aanvalsplan warmte van EZ• Ambities van Dordrecht• Ondergronds watergevecht?

WARMTENETWERK

meer comfort met minder fossiele energie