Warmtenetwerk Magazine Nr. 15 Winter 2013

Winnaars van de Warmtenetwerk Awards 2012Groen warmtenet in Marum

Europa zorgt voor actief warmtebeleid

NR 15. WINTER 2013WARMTENETWERK MAGAZINE

foto: Visser & Smit Hanab – Leen van Blois

3 Column

4 Introductie nieuwe deelnemers Warmtenetwerk 5 Nieuw lid Nathan introduceert concept voor lt-‐warmtenetten

6 Spannende jaarbijeenkomst Warmtenetwerk

8 Best Practice Award 2012

10 Innovation Award 2012

13 Primeur op congres ‘Slimmer met de rest’

14 Groen warmtenet Marum

15 Europa zorgt met EED voor actief warmtebeleid 16 Financiële steun van EU voor warmtenetten

18 Volle zaal bij congres Vlaanderen 19 Warmtenetten in Bosatlas van de energie 20 Warmtenetwerk actief in EU-‐project BiogasHeat Biogaswarmte voor Amernet in Breda

21 Warmtenet met dubbele cascade

22 Overzicht deelnemers

23 Energiefonds Overijssel Studiereis naar Parijs Colofon

2 WARMTENETWERK MAGAZINE

Inhoud

Omslagfoto:

De werkzaamheden voor De Nieuwe Warmteweg van AVR Rozenburg naar

het centrum van Rotterdam zijn in volle gang. Op de foto de werkzaam-‐

heden voor een kruising met de Oude Maas bij Hoogvliet. De kruising is

gemaakt met leidingen van meer dan een kilometer aan één stuk. Net als bij

een thermoskan is de isolatie een vacuüm tussen de dubbelwandige leiding.

Het contract van Warmtebedrijf Rotterdam met hoofdaannemer Visser &

Smit Hanab heeft een waarde van 100 miljoen Euro.

NR 15. WINTER 2013 3

Het doel voor het aandeel duurzaam in 2020 is in

het regeerakkoord Rutte-‐Samson verhoogd van 14

naar 16 procent van het eindverbruik. Gedurfd,

want ECN, de adviseur van het ministerie, heeft al

meerdere malen aangegeven dat we de afspraak met

de EU voor 14 procent in 2020 niet halen. Ook andere

partijen als Energie Nederland en AER twijfelen aan de

haalbaarheid van die 14 procent. Maar in die discussies

wordt eigenlijk alleen gepraat over groene stroom en

vergeet men dat er ook groene warmte bestaat.

Gelukkig geldt dat niet voor de nieuwe minister van

EZ Henk Kamp. In zijn brief van 10 december aan de

Tweede Kamer stelt minister Kamp:

'De SDE+ heeft laten zien dat het potentieel voor

duurzame energie breder is dan alleen elektriciteit.

Waar voorheen de nadruk lag op stimulering van

elektriciteit kreeg in 2011 groen gas een grotere rol.

In 2012 is hernieuwbare warmte opgenomen in de SDE+

en ook hiervoor bleek veel animo te zijn. De komende

jaren wil ik dan ook al deze energie vormen blijven

benutten en laten concurreren binnen de SDE+.'

IntroductieHet doel van de in 2008 opgerichte stichting Warm-‐

tenetwerk is een duurzame warmte-‐ en koudevoorzie-‐

ning in Nederland en Vlaanderen.

Met het Warmtenetwerk Magazine willen we u kennis

laten maken met de ontwikkelingen en mogelijkheden

van warmte-‐ en koudenetten en met het netwerk aan

spelers op dit gebied. Meer dan 180 organisaties ne-‐

men deel aan het Warmtenetwerk.

Dat klinkt goed en wat het nog beter maakt is dat

de minister het budget van de SDE+ in 2013 bijna

verdubbelt ten opzichte van 2012. In 2012 was er

1,7 miljard Euro beschikbaar voor nieuwe projecten

en in 2013 wordt dat maar liefst 3 miljard. Daarmee

wordt de kans op succes bij een aanvraag sterk

verhoogd. Het miljardenbedrag wordt als vergoeding

voor daadwerkelijke productie van duurzame energie

over een periode van vijftien jaren uitgekeerd aan de

producenten.

Gunstig is verder ook dat de minister gekozen heeft

voor stabiliteit. In grote lijnen is de regeling identiek

aan die van 2012. In het kader van kosteneffectiviteit

is wel het basistarief in de eerste fase verlaagd en

is er een tussenfase bij gekomen om aanvragers te

bedienen, die deze verlaging niet kunnen halen.

De eerste fase van de SDE+ 2013 wordt op 4 april

door Agentschap NL open gesteld. Hopelijk worden de

beleidsmakers net als in 2012 weer blij verrast met een

vloed van groene warmteprojecten!

Klaas de Jong

Minister Kamp steunt groene warmte in komende jaren

WARMTENETWERK

meer comfort met minder fossiele energie

In 2013 gaan de energiebelastingen omhoog en komt er

een opslag duurzame energie op stroom en aardgas ter

CO2

van warmtekrachtinstallaties(WKK) maar is minder goed

warmtepompen.

De energiebelasting op aardgas stijgt in 2013 met 1,55

ct per m3 voor kleinverbruikers en maar liefst 3 ct per

m3 in de zone 5.000-‐170.000 m3; boven 170.000 m3 is de

stijging 0,3 ct per m3. Die stijging is niet leuk maar biedt

wel meer kansen voor WKK en voor warmtenetten mits die

voldoende duurzame warmte distribueren.

Hogere belastingen in 2013 gunstig voor warmtenetten


Agro Adviesburo: innovatief met warmteMet haar inzending van het project 'warmtelevering

uit stortgas in Assendelft' was Agro AdviesBuro één van

de genomineerden voor de Wamtenetwerk Innovation

Award 2012. Maar het bureau had ook nog samen met

VB Projects het project Green Well Westland ingezon-‐

den en was betrokken bij het project geothermie in

de Koekoekspolder waarmee Greenhouse GeoPower de

zich als een innovatieve adviseur voor de warmtesector.

Agro Adviesburo heeft een breed pakket aan adviesdien-‐

sten zoals: makelaardij, business valuation, bedrijfs-‐

kunde, subsidies, energiemanagement, vergunningen

en ruimtelijke ontwikkeling, projectmanagement en

-‐begeleiding, technisch ontwerp en uitvoering. Klanten

zijn ondernemingen in de glastuinbouw, tuinbouwtoele-‐

vering, overheden en utiliteit.

Dalkia: wereldwijd 837 warmte- en koudenettenDalkia, een onderneming met 53.000 medewerkers,

beheert warmte-‐ en koudenetten in Parijs, Lille, Lodz,

Vilnius, Tallin, Singapore enzovoorts. In Nederland en

België is Dalkia met 1.800 medewerkers actief op ener-‐

-‐

laties.

De Nederlandse vestiging is medeoprichter van het

nieuwe platform voor energiediensten Esconetwerk.nl.

In de nieuwe richtlijn EED heeft de Europese Unie een

belangrijke rol toebedeeld aan Esco’s (Energy Service

-‐

vestigd in Brussel.

HDM Pipelines: dienstverlening voor leidingnettenHDM Pipelines adviseert op het gebied van pijpleidingen

en kabels en verzorgt het ontwerp van netten, project-‐

management bij aanleg en onderhoud, en beheer en

asset management van leiding-‐ en kabelnetten. Het bu-‐

reau werkt aan warmte-‐, koude-‐ en stoomnetten, maar

ook aan leidingen voor drinkwater, afvalwater, olie,

aardgas en biogas.

Introductie nieuwe leden 4e kwartaal 2012

Momenteel is het bedrijf bezig met de uitbreiding van

zich een nieuwe afnemer van stoom heeft gevestigd.

HDM Pipelines is gevestigd in het Friese Wommels.

ISVAG: afvalenergiecentrale in WilrijkISVAG is de intergemeentelijke samenwerking voor af-‐

valverwerking van Antwerpen, Mortsel, Boom, Puurs,

-‐

valverbrandingsoven die stoom levert aan een stoom-‐

turbine van Electrabel met elektrisch vermogen van

10,7 MW. De elektriciteitsproductie uit afval is vol-‐

doende om te voorzien in het verbruik van bijna 27.000

huishoudens.

ISVAG is lid van de Belgische vereniging voor Waste-‐to-‐

Energy BW2E.

3E: duurzame energie 3E is een onafhankelijk adviesbureau dat zich heeft

toegelegd op duurzame energie, energiebesparing en

optimalisatie van het energieverbruik van installaties.

Het bedrijf is actief in een groot aantal landen; het

hoofdkantoor is gevestigd in Brussel en er zijn vestigin-‐

gen in Gent, Toulouse, Beijing, Istanboel en Kaapstad.

Windenergie, zonnestroom, smart grids, offshore elek-‐

triciteitstransport en energie in de gebouwde omgeving

zijn de kernactiviteiten van 3E. Voor het havengebied

van Antwerpen heeft men een onderzoek uitgevoerd

naar de benutting van restwarmte.

VK Engineering: intelligente duurzaamheidHet advies-‐ en ingenieursbureau VK is actief in de zorg-‐

sector, gebouwen, industrie en infrastructuur met dien-‐

sten variërend van architectuur en landschapinrichting

-‐

bouwen voor BREEAM. VK streeft naar intelligente duur-‐

techniek en materiaalkeuze.

Het bedrijf heeft vier vestigingen in België waaronder

-‐

naast vestigingen in Rusland, Kazachstan en Vietnam.

De Nathan Group telt ongeveer honderd medewer-‐

kers verdeeld over zes business units. De Nathan

Group levert onder andere de stadsverwarmingsunits

-‐

gen voor warmte en koude van Uponor, de verdelers

van Komfort SBK, de appendages van Oventrop en de

warmtepompen van Alpha-‐InnoTec; stuk voor stuk in-‐

teressante producten voor warmtenetten. Voor Peter

Centen, directeur van Nathan, is het lidmaatschap

van Warmtenetwerk dan ook een logische stap.

De jongste noviteit van de Nathan Group is direct een

bijzonder interessante innovatie voor warm tapwater

in lt-‐warmtenetten: de Alpha-‐InnoTec Boosterwarmte-‐

pomp. Met dit nieuwe concept kunnen warmtenetten

op een lage watertemperatuur werken zonder proble-‐

men met de tapwatervoorziening.

De primeur van het Alpha-‐InnoTec Boosterprincipe is

voor woningbouwvereniging Rhiant. De warmtelevering

aan het 74 woningen tellende project Sophiastate te

Hendrik Ido Ambacht wordt verzorgd door een net met

een collectieve warmtepomp van Nathan en gekoppeld

aan dit net heeft elke woning een eigen Boosterwarm-‐

tepomp.

De temperatuur van het warmtenet varieert hier tussen

20 graden in de zomer en 42 in de winter. Dat is goed

voor het rendement van de collectieve warmtepomp,

maar een te lage temperatuur voor douchewater. De

Alpha-‐InnoTec individuele Boosterwarmtepomp voor-‐

ziet iedere woning van warm tapwater met een veilige

boilertemperatuur.

Nathan ziet grote kansen voor dit innovatieve concept

binnen warmtenetten met relatief lage aanvoertempe-‐

raturen, zoals restwarmte uit industrie. De Alpha-‐Inno-‐

Tec Boosterwarmtepomp heeft een thermisch vermo-‐

gen van 2 kW en wordt geleverd met een bijpassende

180 liter boiler. Een 120 liter boiler is vanaf het tweede

kwartaal van 2013 leverbaar.

Introductie nieuwe leden 4e kwartaal 2012 Nathan introduceert concept voor warmtenet met lage temperatuurPrimeur voor Sophiastaete van Rhiant


De vierde jaarbijeenkomst van de stichting Warm-‐tenetwerk op 10 oktober 2012 in Den Bosch was heel druk bezocht. De uitreiking van de Warmtenetwerk Awards op deze bijeenkomst zorgde voor de nodi-‐ge spanning. Achttien deelnemers konden met een

-‐ten. Daarna maakte de vakjury de winnaars bekend. Tot slot kon men stemmen voor de publieksprijzen. Op bladzij 8-‐11 leest u hier meer over.

2013 wordt lustrumjaarOp 1 juli 2008 werd in Den Haag de oprichtingsbijeen-‐

komst van de stichting Warmtenetwerk gehouden. In

2013 kunnen we ons vijfjarig bestaan vieren, aldus Gijs

de Man. ‘Er wordt nog hard gewerkt aan de plannen

maar het wordt een feestjaar’, zei hij.

Penningmeester Hendrik Jan Kors liet bij zijn presen-‐

tatie van de jaarcijfers zien dat de stichting zich een

feestje kan permitteren. Dankzij de groei van het aan-‐

tal deelnemers en veel vrijwilligerswerk is de stichting

Primeur ISSO-publicatieEnkele jaren geleden stelde André Derksen aan het

bestuur van Warmtenetwerk voor om de oude publi-‐

catie over aanleg van ondergrondse warmteleidingen

te vervangen door een nieuwe. Warmtenetwerk stelde

VNI, OTIB en de stichting Promotie Installatietechniek.

Daarnaast zorgde Warmtenetwerk voor een bijdrage in

-‐

sen aan kwaliteit en actualiteit van de nieuwe publica-‐

tie. Het werd dan ook een hele klus maar uiteindelijk

bijeenkomst af te leveren.

Rob van Bergen, directeur van ISSO, overhandigde in

zegde toe dat elke contribuant van Warmtenetwerk

De publicatie is verder te bestellen bij ISSO en kost 95

Euro.

Veel activiteiten in 2012Voorzitter Gijs de Man gaf een overzicht van de ac-‐

tiviteiten die Warmtenetwerk in 2012 heeft georgani-‐

seerd. Er was een fors aantal congressen en seminars

te melden. Opvallend daarbij is dat er nogal wat bij-‐

eenkomsten zij georganiseerd met kennisinstituten en

andere stichtingen of verenigingen zoals Bodemenergie

NL, Platform Geothermie, SKB en KWR Water Cycle Re-‐

search.

In januari organiseerde Warmtenetwerk een congres

over energielabels in Nieuwspoort. Verschillende spre-‐

kers zoals de Bredase wethouder Willemse, energie-‐

deskundige Zeno Winkels van Woonbron en Kamerlid

Paulus Jansen gaven daar hun visie op dit onderwerp.

Die bijeenkomst eindigde met een oproep aan de over-‐

heid om het gebruik van duurzame warmte in de ener-‐

gielabels te verwerken.

De werkgroep Beleid & Regelgeving van Warmtenet-‐

werk heeft in 2012 ook een actieve rol gespeld bij het

Bouwbesluit, de Warmtewet, EMG en de steunregeling

voor duurzame energie SDE+. De toevoeging van de ca-‐

tegorie duurzame warmte aan de SDE+ in 2012 was een

groot succes voor de warmtesector.


Spannende jaarbijeenkomst WARMTENETWERK


Internationaal actiefLeren van andere landen is bij Warmtenetwerk een

kernactiviteit. De studiereis naar Dresden was wat dat

betreft bijzonder succesvol. Maar het is mooi om te

kunnen constateren dat het niet meer alleen halen

is maar nu ook brengen. De innovatieve ontwikkelin-‐

gen in onze warmtesector en de activiteiten van onze

stichting hebben ook aandacht gekregen in het buiten-‐

land. De Deense organisatie voor warmtenetten Dansk

Fjernvaermen publiceerde een uitgebreid artikel over

Warmtenetwerk in haar eigen magazine. Het artikel

werd overgenomen in het internationale blad Hot-‐Cool

van de Danish Board of District Heating (DBDH).

Warmtenetwerk is in 2012 lid geworden van het Euro-‐

pese technologieplatform voor warmte-‐ en koudenet-‐

ten DHC+.

Veel nieuwe leden uit VlaanderenDe stichting Warmtenetwerk groeit gestaag door rich-‐

ting 200 deelnemende organisaties. De groei in 2012

was voor een groot deel te danken aan Vlaanderen.

Koen Van Overberghe, voorzitter van Warmtenetwerk

Vlaanderen, was uiteraard erg blij met de grote be-‐

langstelling. Er is een breed draagvlak met steun van-‐

uit parlement en regering. De Vlaamse deelnemers

komen vanuit verschillende sectoren: afvalverwerking,

beheerders van gas-‐ en elektriciteitsnetten, aanne-‐

mers, fabrikanten van leidingen en warmtewisselaars,

ingenieursbureaus, wetenschappelijke organisaties en

gemeenten.

Van Overberghe gaf aan dat er nog heel veel moet ge-‐

beuren om de implementatie van warmtenetten suc-‐

cesvol te maken maar de eerste nieuwe projecten

dienen zich aan. Zo heeft Stad Antwerpen een besluit

genomen om een net aan te leggen en is MIROM in

Roeselare begonnen met de aanleg van een net in een

nieuwe woonwijk.

Jan Rooijakkers pitcht inzending van

Twence voor Best Practie Award

overhandiging ISSO-‐publicatie

stembiljetten voor de publieksprijzen

de stand op de vakbeurs Energie 2012

had als thema restwarmte


WARMTENETWERK Best Practice Award 2012

Bij de inzendingen voor de Best Practice Award ging het om daadwerkelijk behaalde CO2-‐reductie in 2011, aandeel duurzame warmte, innovatie en groei.

warmteproducenten konden deelnemen.

94 procent CO2-reductie in MaastrichtMarjon van Ginneken, Essent Local Energy Solutions

Warmtebron: schoorsteen papierfabriek Sappi

Afnemers: stadskantoor, winkelcentrum en woningen

Warmteproductie 2011: 42.000 GJ waarvan 96 % restwarmte

Innovatie: koudenet met absorptiekoelmachines

-‐

siemachine

Stoomleiding in Hengelo bespaart 42 miljoen m3 gas Jan Rooijakkers, Twence Afval en Energie

Warmtebron: afvalenergiecentrale Boeldershoek

Afnemer: zoutfabriek AKZO Nobel Hengelo

Resultaat 2011: reductie van 75.000 ton CO2

Uitbreiding: verdubbeling stoomlevering vanaf 2013

warmtelevering aan het warmtenet in

Enschede.

100 % groene warmte vers van de koeGerrit Jan van Beek, maatschap Van Beek Zeewolde

Warmtebron: WKK op biogas

Warmtelevering 2011: 7,6 miljoen kWh

Innovatie: biogas wordt via pijpleiding van 5,5 km

naar woonwijk getransporteerd

Uitbreiding: verdubbeling gasproductie en WKK in

2012 door aanleg van biogashub.

Groei naar 200.000 woningen in 2030Erik Koldenhof, Westpoort Warmte Amsterdam

Warmtebronnen: afvalenergiecentrale AEB en WKK op

biogas van Waternet en Orgaworld

CO2-‐reductie: 80 % -‐ 18.000 ton

Innovatie: koppeling netten Amsterdam West, Zuid-‐

oost en Noord en Almere

Uitbreiding: net met equivalent van 200.000 woning

in 2030

Het oordeel van de vakjuryTeus van Eck, voorzitter van de vakjury, constateerde

dat alle vier genomineerden in 2011 geweldige pres-‐

taties hebben geleverd. De keus was niet eenvoudig

maar men kon toch een keus maken. Dat werd West-‐

poort Warmte en voor de jury waren het gebruik van

meerdere duurzame warmtebronnen, de samenwer-‐

king tussen een private onderneming en gemeente plus

jaarlijks een stevige groei genoeg reden om het Am-‐

sterdamse warmtenet tot winnaar uit te roepen.

Publieksprijs voor melkveehouder Van BeekMaar liefst 47 van de bijna honderd stemmen gingen

naar het project ‘Groene warmte vers van de koe’. Een

overtuigende winnaar en dat niet alleen vanwege zijn

enthousiaste verhaal maar ook vanwege zijn onderne-‐

merschap en perfecte prestaties.


Juryvoorzitter Teus

van Eck overhandigt

cheque aan Erik

Koldenhof van

Westpoort Warmte

Klaas de Jong

feliciteert

publieksprijswinnaar

Gerrit Jan van Beek

International District Energy Climate Awards 2013Evenals in 2009 en 2011 wordt er in 2013 weer een we-‐

reldwijde wedstrijd georganiseerd door de International

District Energy Association en Euroheat & Power met

als sponsor het Internationale Energie Agentschap (IEA)

te Parijs. De International District Energy Award is een

best practice award voor warmte-‐ en koudenetten. Je

kunt dan ook alleen deelnemen met een net dat tenmin-‐

ste twee jaren in bedrijf is. De praktijkresultaten voor

reductie van CO2 tellen zwaar mee in de beoordeling

door de jury. De prijzen worden op 23 september 2013

uitgereikt in het Hudson Theater te New York.

In 2011 was Essent met het project Polderwijk Zeewolde

winnaar in de categorie nieuwe netten en stonden Ger-‐

rit Jan van Beek en Klaas de Jong op het erepodium in

Parijs naast Barcelona, Helsinki en Göteborg.

www.districtenergyaward.org

Paris, 9 May 2011

This is to certify that ESSENT LOCAL ENERGY SOLUTIONS has been officially recognised by a team of international experts chaired by the International Energy Agency (IEA), for its outstanding achievement in demonstrating local District Energy leadership in providing clean, sustainable energy solutions to protect against the risk of climate change.

In recognition of outstanding performance/achievement, the review panel recognises ESSENT LOCAL ENERGY SOLUTIONS as an excellent example of District Energy.

INTERNATIONAL DISTRICT ENERGY CLIMATE AWARDS

In the category New Scheme

Award of Excellence


Inzendingen voor de Innovation Award werden be-‐oordeeld op hun bijdrage aan de doelstellingen van Warmtenetwerk: uitbouw van de infrastructuur voor warmte en koude en vermindering van de afhanke-‐lijkheid van aardgas en andere fossiele brandstoffen. Verder keek de jury naar praktische uitvoerbaarheid van de innovaties.

Duurzaam aardwarmtenetwerk Koekoekspolder Radboud Vorage, Greenhouse GeoPower

Innovaties: eerste aardwarmtenetwerk in Nederland

integratie bestaande warmtebuffers en WKK in

warmtenet

Status: in bedrijf; besparing op aardgas in

beginperiode 70 procent

RiothermieDoede Boomsma, Tauw

Innovatie: warmte uit rioolwater

Status: potentieel onderzocht en kansenkaarten voor

steden gemaakt

Stoomnetwerk Botlek West en ZuidWim Roelofs, Stedin

Innovaties: ontwikkelmethodiek en samenwerking

Havenbedrijf, VS Hanab en Stedin

beheer en balanceren: dispatch

Status: in aanbouw

Smart Climate Grid RoosendaalWim Uijtdehaag, Roosendaal

Jan van der Meer, SITA

Innovaties:

aanvoertemperatuur (minder dan 40 °C)

toepassing microwarmtepomp voor tapwater in

woningen

Status: in ontwikkeling

Seizoen Toppen Energie ReservoirRuben Rothuizen, Visser & Smit Hanab

Innovatie: seizoenopslag van warmte op hoge

temperatuur

Geprefabriceerde warmte- en koudenetten

Innovatie: geïsoleerde leiding met voorgemonteerde

aftakkingen geleverd op rol

Status: commercieel beschikbaar; eerste project met

straat in één dag bij Warmtebedrijf Hengelo

Warmte/koude van de burenMartine Groenewegen, De Klik

Innovatie: website met vraag en aanbod van warmte

en koude

Status: in ontwikkeling

Warmtenet DordrechtRobert Crabbendam, HVCenergie

Innovaties: ontwikkeling warmtenet volledig in bestaande

bouw

combinaties met opslag van warmte en koude in

de bodem

WARMTENETWERK Innovation Award 2012

NR 15. WINTER 2013 11

Warmte en koude uit stortgasLéon Lankester, Agro Adviesburo

Innovatie: warmte en koude (absorptiekoelmachine)

uit stortgas voor kassen en kantoor

Status: succesvol in bedrijf

Green Well WestlandTon Driessen, VB Projects

Innovatie: geothermiebron met diepte van 2.850 m

Status: in realisatie; investering 11 miljoen Euro

Warmtegedreven adsorptiekoeling: Loevenhout UtrechtAndrew Glavimans, Eneco Warmte & Koude

Innovatie: koudelevering met adsorptiekoelmachine

die werkt op warmte uit net van 70 °C

Status: zes adsorptiekoelmachines van 15 kW

geplaatst in Loevenhout

Warmtenet NijmegenKees van Daalen, gemeente Nijmegen

Innovatie: warmte-‐infrabedrijf van gemeente samen

met netbeheerder Alliander

Status: realisatie in voorbereiding

Tapwaterwarmtepomp voor warmtenetten op lage temperatuur

Innovatie: mini tapwaterwarmtepomp voor bronnen

van 10 tot 40 graden (lt-‐warmtenet, restwarmte)

status: demonstratiefase

Vakjury kiest voor prefab nettenDe keus was niet eenvoudig voor de vakjury. De inzen-‐

dingen waren heel divers. De innovatiekracht van de

Nederlandse bedrijven op het gebied van warmte-‐ en

koudenetten is opmerkelijk. De veertien genomineerde

inzendingen waren bepaald geen papieren tijgers. De

meeste inzenders waren al gestart met de realisatie

van hun plannen zoals het Smart Climate Grid Roo-‐

sendaal, Warmtenet Dordrecht, Warmtenet Nijmegen,

Green Well Westland en anderen konden zelfs al hun

eerste praktijkresultaten presenteren. Zo meldden

Radboud Vorage van Greenhouse Geopower en Léon

Lankester van Agro Adviesburo al forse besparingen op

aardgas bij de op het nieuwe warmtenet aangesloten

tuinders in de Koekoekspolder in IJsselmuiden en in As-‐

sendelft.

Uiteindelijk koos de jury voor de inzending van Ther-‐

geprefabriceerde leidingnetten voldeed naar het oor-‐

deel van de jury het beste aan de eis om een bijdrage

te leveren aan de uitbouw van de infrastructuur voor

warmte en koude.

Publieksprijzen voor aardwarmtenet en tapwaterwarmtepomp De honderd deelnemers aan de jaarbijeenkomst stem-‐

den heel verdeeld bij de Innovation Awards. Met elk

elf stemmen werden Radboud Vorage van Greenhouse

gedeeld winnaar van de publieksprijs.

Christian Broks van

van Eck

publieksprijswinnaars

Radboud Vorage(l) en

Martijn Bos(r)


Congres over restwarmte met primeur van Agentschap Nl

Veel warmte die vrijkomt bij industriële of bedrijfs-‐processen verdwijnt nog altijd via de schoorsteen of het koelwater in ons milieu. Deze onbenutte energie kan men elders echter goed gebruiken. Bijvoorbeeld bij bedrijven of woningen in de omgeving. Daardoor kunnen we de CO2-‐uitstoot in belangrijke mate te-‐rugbrengen en ontstaat er een duurzame, circulaire economie op lokaal niveau. Het seminar ‘Slimmer met de rest’, georganiseerd door DWA in samen-‐werking met CE Delft, Stichting Warmtenetwerk en Agentschap NL, bracht alle partijen bij elkaar die een rol spelen in processen van warmte-‐uitwisseling; overheden, de industrie, fabrikanten van technische oplossingen en adviseurs. Zo’n 120 deelnemers wis-‐selden van gedachten over de actuele stand van zaken, voorbeeldprojecten en de knelpunten in de praktijk.

Handreiking Gebiedsgerichte Warmte-uitwisselingGoed businessplan vereist samenwerking. Warmte-‐

uitwisseling staat of valt met samenwerking en goede

businessplannen. Alleen de aanwezigheid van aanbod

en vraag van warmte is niet genoeg. Partijen moeten

tot elkaar komen en vervolgens een realistisch plan

-‐

schap NL lanceerden op het congres een tool dat de

aanjagers van projecten houvast geeft bij het orga-‐

nisatorische proces. De Handreiking Gebiedsgerichte

Warmte-‐uitwisseling geeft snel inzicht of plannen

kansrijk zijn en leidt de initiatiefnemers stap voor stap

door het proces. De instrumenten in de handreiking

dragen bij aan weloverwogen beslissingen en gedegen

businessplannen waardoor projecten kansrijker worden

De handreiking is te vinden op de site van Agentschap

NL en is een dynamisch document. Nieuwe ervaringen

en kennis zullen het hulpmiddel constant verder opti-‐

maliseren.

Mooie praktijkvoorbeeldenDat er al veel positiefs is bereikt op het gebied van

warmte-‐uitwisseling in Nederland, dat werd wel dui-‐

delijk tijdens het seminar. De bereidheid is er en het

groeiend technisch vernuft verbreedt de mogelijkhe-‐

den. Er zijn dan ook een aantal fraaie praktijkvoor-‐

beelden. Op het congres werden een stuk of wat pro-‐

jecten gepresenteerd:

warmtenet Marum (zie blz 14)

Composteerwarmte en CO2 van De Meerlanden

naar kassen bij Aalsmeer

warmte van AVR Rozenburg voor Rotterdam

restwarmte van papierfabriek Sappi voor

Noordwest Entree Maastricht

Green Deal Warmtenetten Zuid-‐Holland

Agro & Food Cluster Nieuw Prinsenland bij

Suikerunie Dinteloord

Innovatie biedt nieuwe mogelijkheden Bij de praktijkvoorbeelden kwamen al meerdere inno-‐

vaties aan de orde. Marjon van Ginneken van Essent

Local Energy Solutions liet zien hoe in Maastricht in-‐

dustriewarmte koude levert en zelfs klimaatneutrale

elektriciteit. Meer dan twee miljoen kWh stroom per

jaar levert de combinatie van restwarmte en aardgas-‐

NR 15. WINTER 2013 13

Nieuwe ontwikkelingen in de techniek bieden nieuwe

kansen voor restwarmte. Klaas de Jong van Warm-‐

tenetwerk gaf een aantal voorbeelden uit Scandinavië

en Milaan waar men warmte van lage temperatuur met

speciale warmtepompen opwaardeert tot een bruik-‐

bare temperatuur voor een warmtenet. ‘Laagwaardige

warmte is er in overvloed’ aldus De Jong. Sportiom

in den Bosch is een voorbeeld uit Nederland met een

warmtepomp van GEA Grasso voor hoge temperaturen.

Restwarmte is ook niet meer beperkt tot korte afstan-‐

den en pijpleidingen. Mobiele warmte biedt hiervoor

de oplossing, zo meldde Egbert Klop van DWA. Door

restwarmte op te slaan in speciale containers, kan de

energie zelfs worden verplaatst via weg-‐ of watertrans-‐

port. Veel van deze nieuwe mogelijkheden stonden nog

van het seminar.

Innovatie hoeft overigens niet alleen techniek te zijn.

Marc van der Steen van RebelGroup kwam met innova-‐

een methode om gebruik te maken van energielabels

bij groene warmte.

Brede uitrol forceren Dat de praktijk vaak weerbarstig is, kon Teun Biemond

van Agrimaco toelichten aan de hand van de onderhan-‐

delingen over het project T4P (Tinte-‐Vierpolders). Bij

dit project liep de discussie tussen winst op korte ter-‐

mijn met WKK in de glastuinbouw en winst op lange

termijn met industriewarmte. Tijdens de onderhande-‐

lingen was de verhouding tussen gas-‐ en stroomprijs

nog gunstig voor WKK maar bij de huidige marktsituatie

zou industriewarmte voor de tuinders veel voordeliger

zijn geweest.

Jos Benner van adviesbureau CE Delft sloot het seminar

af met een pakkende samenvatting. Daarin kwam naar

voren dat het onacceptabel is dat veel warmte verlo-‐

ren gaat. Er kan veel en er moet veel, er gebeurt ook al

veel, maar het gaat nog niet vanzelf. Om een bredere

uitrol te forceren, moeten we slimmer verder met rest-‐

warmte. Door te zorgen voor brede maatschappelijke

beleidsvisies – waarin alle doelen en wensen zijn mee-‐

genomen – en die te hanteren als structurerend kader.

Maar ook door het aanbieden van restwarmte aantrek-‐

kelijker te maken, bijvoorbeeld door te laten betalen

voor lozing of aanbieders van restwarmte te belonen.

Het is duidelijk dat de grote stappen komen van en-‐

energiebedrijven. Daarnaast kunnen overheden hun

verantwoordelijkheid nemen door intelligente infra-‐

structuren en buffers te stimuleren, via garantstellin-‐

gen en stimuleringsbeleid.

De presentaties zijn beschikbaar op www.dwa.nl

Restwarmte aan dagvoorzitter Marga Hoek

Marjon van Ginneken presenteert

innovatief project in Maastricht

Op 8 november zijn biomassacentrale en warmtenet van het Groningse Marum met een spetterend vuur-‐festijn in gebruik genomen. Janny Vlietstra, burge-‐meester van Marum en lid van de Eerste Kamer voor de PvdA, gaf aan dat dit project een prachtig voor-‐beeld is van duurzame energie op lokaal niveau.Het project in Marum is goed voor meerdere pri-‐meurs:

project met subsidie voor groene warmte vanuit de steunregeling SDE het is het eerste kleinschalige groene

warmtenet in bestaande bouw het warmtenet en de centrale worden

Warmtenet in bestaande bouwHet warmtenet in Marum heeft een lengte van 1,5 ki-‐

lometer en telt negen afnemers waaronder gemeente-‐

huis, bibliotheek, zwembad, school en wooncentrum

De Hoorn. Het net is volledig in kunststof uitgevoerd

en geleverd en aangelegd door leden van het Warm-‐

tenetwerk.

De brandstof van de biomassacentrale is snoeihout van

de boomwallen in de regio. Het karakteristieke land-‐

schap van het Westerkwartier telt maart liefst 1.100

en centrale heeft een contract voor 15 jaren met de

eigenaren van deze boomwallen.

Groene warmte succes in SDEDit jaar ondersteunt het ministerie van Economische

Zaken voor het eerst de productie van groene warmte.

In het verleden was er alleen aandacht voor groene

stroom en sinds enkele jaren ook voor groen gas. Maar

duurzame warmte is een veel kosteneffectievere ma-‐

nier om de doelstelling van 16 procent duurzame ener-‐

gie te bereiken. Bovendien is warmte veruit de groot-‐

ste post in de Nederlandse energiebalans.

Het project in Marum laat zien dat projecten voor

groene warmte snel gebouwd kunnen worden.


Groen warmtenet in Marum

NR 15. WINTER 2013 15

Uiterlijk 31 december 2015 moeten de lidstaten van de EU een uitgebreide beoordeling gereed hebben van het potentieel voor warmtekrachtkoppeling en stadsverwarming en -‐koeling. Vervolgens moet elke vijf jaar een actualisatie worden gedaan. Deze eisen

-‐

Directive) die door het Europees Parlement is aan-‐genomen. Het onderzoek naar potentieel moet een kosten/baten-‐analyse op gebiedsniveau bevatten en de uitkomsten zijn niet vrijblijvend. Als projecten met warmtekrachtkoppeling met een hoog energe-‐tisch rendement en warmte-‐ en/of koudenetten lo-‐kaal haalbaar zijn, dan is een lidstaat verplicht om uitvoering te bevorderen.

Verplichtingen bij restwarmteDe EED kent voor elektriciteitscentrales bepalingen

voor gebruik van warmte, maar een door de commis-‐

sie voorgestelde verplichting is niet aanvaard door de

lidstaten.

Op basis van de EED kunnen lidstaten niet alleen aan

centrales maar ook aan de industrie bij nieuwbouw en

bij renovatie eisen stellen om het lozen van warmte te

beperken.

Voorbeeldfunctie voor rijksgebouwenIn de EED is vastgelegd dat de lidstaten met hun ei-‐

gen gebouwen een voorbeeld geven bij het realiseren

van energiebesparende maatregelen. Een inventarisa-‐

tie van het energieverbruik van de eigen gebouwen is

verplicht. Ook verplichten de centrale overheden zich

er toe om gebouwen, producten en diensten met hoge

De lidstaten van de EU zijn verplicht om de markt voor

energiediensten te bevorderen. Ze zijn ook verplicht

om er voor te zorgen dat energieleveranciers en net-‐

werkbeheerders de activiteiten van energiediensten-‐

bedrijven (ESCO's) niet belemmeren.

-‐

ciliteiten voor investeringen in energiebesparing. Op-‐

richting van een nationaal fonds en ontwikkeling van

uit de emissieruimten worden als mogelijke instrumen-‐

ten genoemd in de EED.

Europa zorgt met EED voor actief warmtebeleid

Het Binnenhof in Den Haag met het

torentje van de minister-‐president is

al aangesloten op een warmtenet

Inspiratiekaart voor uitwisseling van warmte van

industrieterrein Moerdijk (provincie Noord-‐Brabant)


Financiële steun van EU voor warmtenetten

De Europese Unie heeft met de nieuwe richtlijn EED druk gezet op het realiseren van energiebesparing.

-‐-‐

ten van warmtenetten hebben al steun ontvangen -‐

trum Internationaal Onderzoek & Innovatie van Agentschap NL in Den Haag geeft een overzicht van de mogelijkheden van lopende programma’s.

Demo projecten in Europese Onderzoeksprogramma’sOnder de noemer ‘Smart Cities’ is de EU bereid om

-‐

nancieel te ondersteunen die in een stad naar keuze

op wijkniveau hun eigen technologie testen. Er moeten

voordelen zijn voor burgers en de Europese Unie als

geheel. Behalve technologische innovatie is het toege-‐

staan dat de innovatie juist zit in nieuwe samenwer-‐

kingsvormen van verschillende partijen uit verschil-‐

lende sectoren.

pas rond als een complete projectaanvraag op tijd is

ingediend en het contract met de Europese Commis-‐

sie is uitonderhandeld. Dit vergt een inspanning van

het bedrijf en zijn Europese samenwerkingspartners.

Ze moeten meedoen aan zeer competitieve calls for

proposals.

50 procent van de kosten van de demonstratie. Dit kan

project. Omdat het om demonstratieprojecten gaat zal

een groot deel van het budget in één land worden be-‐

steed. Als er onderzoek wordt uitgevoerd staat dat in

het teken van de demonstratie.

Een van de minimum eisen is dat op lokale schaal reno-‐

vatie van woningen gecombineerd wordt met warmte/

koude netten en smart electricity distribution grids.

Meer informatie: http://www.agentschapnl.nl/kp7

http://ec.europa.eu/energy/technology/initiatives/

smart_cities_en.htm

Project Development Assistance binnen het Intelligent Energy for Europe ProgrammaProject development assistance is een subsidie en

wordt doorgaans verstrekt aan publieke autoriteiten

en instellingen die een duurzaam energieproject in de

pijplijn hebben en technisch personeel nodig hebben

om het project tot een investeringsproject om te zet-‐

ten. PDA kent verschillende instrumenten die hieron-‐

der worden omschreven.

Mobilising Local Energy Investment - MLEI Het IEE programma van de EU richt zich via het in-‐

strument MLEI – een vorm van Project Development As-‐

sistance -‐ op lokale (rest)warmteprojecten en andere

duurzame energieprojecten. Een publieke instelling

(provincie, gemeente, gemeentelijk energiebedrijf,

etc.) kan subsidie aanvragen voor technische assisten-‐

tie. Dit betekent dat de subsidie wordt besteed aan het

businesscase. Voorwaarde is dat de aanvrager kan aan-‐

tonen dat de investeerders het project zullen realise-‐

ren als het haalbaar is (projecten moeten “bankable”

zijn). De minimale investering moet tussen 5 en 50 mil-‐

joen zijn. Dit maakt het aantrekkelijk voor lokale over-‐

heden in Nederland die kleinschalige projecten willen

realiseren. De te ontvangen subsidie is een percentage

van de investering. Er geldt een hefboomfactor van 15.

De gemeente Apeldoorn heeft met waterschap

Veluwe en Essent Local Energy Solutions een Europese

subsidie gekregen in het programma Sorcer

NR 15. WINTER 2013 17

ELENA regelingen bij Europese en nationale bankenNaast de EU zijn een aantal grote en kleine banken

in Europa geïnteresseerd in duurzame energieprojec-‐

ten. De Europese Investeringsbank (EIB) en de Duitse

KfW Bankengruppe zijn voorbeelden, maar ook banken

in Nederland willen het zeker weten als u een mooi

project heeft. Het stapelen/bundelen van projecten

maakt dat kleine projecten gezamenlijk makkelijker

passen binnen de kaders van een regeling. Bij de EIB

geldt een minimale investering van 50 miljoen euro en

een hefboomfactor van 20 voor de subsidie.

De aanvrager van de subsidie kan zijn eigen bank als

investeerder gebruiken en is niet gebonden aan bij-‐

voorbeeld de EIB als investeringsmaatschappij. Het is

wel zo dat velen de kosten van lenen bij de EIB lager

vinden dan elders.

Ook bij deze instrumenten via banken is gebleken dat

onderhandelingen met banken traag zijn en projecten

pas een jaar(en) na de eerste aanvraag van start kun-‐

nen gaan. Het delen van ervaring met bestaande pro-‐

jecten (oa Stadsverwarming Purmerend) is daarom een

aanrader vanwegen het leereffect.

Een publieke instelling moet de aanvrager zijn van

de subsidie. Dit is omdat men beredeneerd dat lokale

overheden, provincies, etc. in deze tijd nog wel duur-‐

zame energieprojecten van de grond kunnen krijgen.

De subsidie wordt doorgaans gebruik voor het inhuren

van project assistentie, in de vorm van architecten,

technische ingenieursbureaus etc.

Maar uiteindelijk komt de subsidie terecht bij private

partijen!

Meer informatie: http://www.agentschapnl.nl/programmas-‐

regelingen/intelligent-‐energy-‐europe-‐iee

http://ec.europa.eu/energy/intelligent/getting-‐

funds/pda/

http://www.kfw.de/kfw/en/KfW_Group/About_KfW/

Mission/Special_Tasks/ELENA_-‐_European_Local_

ENergy_Assistance.jsp

Deutsche Bank beheert het EEE-‐F. Er kunnen leningen,

garanties etc. worden verstrekt. Projecten zijn van

publieke aard. Ook kan er project development as-‐

sistance gegeven worden voor projecten die het EEE-‐F

Meer informatie:http://www.eeef.eu

Financiële steun van EU voor warmtenetten

energiebesparingsproject wordt door

Johnson Controls gerealiseerd bij het Joods

Museum in Berlijn. Het project levert een

CO2-‐reductie op van 55 procent en het

museum won hiermee de European Energy

Services Initiative Award


Volle zaal bij congres Vlaanderen

De belangstelling voor warmtenetten in Vlaanderen

was af te lezen aan het grote aantal deelnemers aan

het congres op 23 november in Antwerpen. De organi-‐

satoren hadden dan ook gekozen voor een heel breed

programma met de situatie en kansen in de glastuin-‐

bouw, de chemische industrie, de afvalverwerking en

de stad Antwerpen.

Ten aanzien van aanleg en beheer zijn in Vlaanderen

alle mogelijkheden nog open. Op het congres dienden

zich een paar belangrijke partijen aan. Paul Coomans

van elektriciteitsnetten en gasnetten liggen. Netbe-‐

heerders zijn daarmee een logische partij voor warm-‐

tenetten. Coomans ziet ook kansen voor warmte bij

smart grids. Met warmteneten kun je de stabiliteit van

het elektriciteitsnet verbeteren.

Ben Segers van Dalkia presenteerde de mogelijkheden

van het energiedienstenbedrijf (ESCO) bij warmte-‐ en

koudenetten. ESCO’s kunnen het niet alleen maar le-‐

veren een meerwaarde door kennis en ervaring in een

grote organisatie. Dalkia beheert meer dan 800 warm-‐

tenetten. Segers is er van overtuigd dat daar in de ko-‐

mende jaren Vlaamse netten bij komen.

Heat Roadmap Europe 2050-‐

de Birger Lauersen, vice-‐voorzitter van de vereniging

Euroheat & Power. Er wordt voor een waarde van bijna

500 miljard euro aan warmte verspild. Met warmte-‐ en

koudenetten kunnen die verliezen worden verminderd,

maar de warmtesector moet vechten tegen een aantal

hardnekkige vooroordelen. Bijvoorbeeld het idee dat

emissie handel de problemen oplost of dat gebouwen

in 2050 geen verwarming meer nodig hebben.

De studie Heat Roadmap Europe 2050 is bedoeld om

deze vooroordelen te bestrijden en om te laten zien

dat distributie van warmte en koude tot wezenlijke be-‐

sparingen leiden en ook tot werkgelegenheid.

Naar een duidelijk beleidskaderBart Martens, voorzitter van de commissie Leefmilieu

van het Vlaams Parlement, gaf vanuit de landelijke po-‐

litiek een tiental aanbevelingen voor het overheidsbe-‐

leid om warmtenetten te bevorderen:

1. opmaak van een Vlaamse warmteatlas

2. maken van warmteplannen conform EED op basis

van deze atlas

3.investeringsbijdragen

4. restwarmtebenutting inbrengen in steunregeling

voor klimaatneutrale bedrijventerreinen

5. verplichte haalbaarheidsstudies warmte/

koudenetten bij stadsontwikkeling en

bedrijventerreinen

6. minimum energetisch rendement verplicht

stellen bij (her)vergunning van

afvalverbrandingsinstallaties

7. prijsregulering voor bescherming van consumenten

8. stedenbouwkundige verordeningen met

aansluitplicht voor warmtenetten en voorschriften

voor centrale warmtevoorziening bij

9. systeemgrenzen bij energieprestatieregeling

opentrekken zodat ook energiebesparing buiten het

gebouw meetelt.

10. voorbeeldfunctie overheid door aansluiten van

overheidsgebouwen.

De voorstellen sluiten aan bij de nieuwe Europese

Presentaties op internet De presentaties zijn op de internetsite van ODE, het

secretariaat van Warmtenetwerk Vlaanderen:

http://ode.be/presentaties-‐congres-‐warmtenetwerk-‐

vlaanderen

NR 15. WINTER 2013 19

Voor het eerst in haar geschiedenis heeft Bos-‐

atlas een atlas van de energie in Nederland ge-‐

maakt. Eind november verscheen deze nieuwe

atlas in de boekhandel. De atlas van de ener-‐

gie is onderverdeeld in tien hoofdstukken. Het

eerste hoofdstuk behandelt de geschiedenis

van houtkap, turfwinning en de ontdekking van

olie-‐ en aardgasvelden. In het laatste hoofdstuk

wordt een toekomstvisie gegeven.

De stichting Warmtenetwerk heeft gepartici-‐

peerd in hoofdstuk zes ‘Energieproductie en –

distributie. Dat hoofdstuk geeft een beeld van

distributie van olie en benzine.

Op de bladzijden van warmtedistributie staan onder andere

een fraai principeschema van het groene warmtenet in de

nieuwe dorpen Techum en Jabikswoude in de gemeente Leeu-‐

warden en een kaart met de toekomstvisie voor warmtenet-‐

ten in de provincie Zuid-‐Holland.

De fraai uitgevoerde Bosatlas van de energie is in de boekhandel te krijgen voor €24,50

Warmtenetten in Bosatlas van de energie

Heat Roadmap 2050 op jaarcongres Euroheat in WenenOp het 36e jaarcongres van Euroheat & Power wordt een plenaire sessie gewijd

aan de Europese energieroute naar 2050:

Energy Roadmap 2050, Mechtild Wörsdörfer van de Europese Commissie

Heat Roadmap 2050, professor Henrik Lund van universiteit Aalborg

Cost-‐Optimal Pathways for Future Buildings, Thomas Boermans van Ecofys

New CHP & DHC Support in Germany, Frank May van Vattenfall.

Het congres is op 27 en 28 mei 2013 met als gastheer Wien Energie.

Het programma is te vinden op www.ehpcongress.org


Warmtenetwerk is door het Europees technologie plat-‐

form DHC+ gevraagd om haar kennis in te brengen in

het project BiogasHeat, dat wordt ondersteund door

het programma ‘Intelligent Energy Europe’. BiogasHeat

wil het gebruik van biogas als groene energiebron voor

warmtenetten bevorderen. In Nederland hebben we

ervaring met dit onderwerp. In Zeewolde en Leeuwar-‐

den wordt al enkele jaren biogas van mestcovergisting

gebruikt voor een warmtenet en in Apeldoorn biogas

van rioolslib en slachtafval. Vorig jaar ging in Hengelo

een WKK op biogas uit GFT in bedrijf die warmte levert

aan het warmtenet van Enschede.

Klaas de Jong nam op 16 november namens Warm-‐

tenetwerk deel aan de eerste bijeenkomst van de ad-‐

viesraad van BiogasHeat bij het Tsjechische centrum

voor energiebesparing SEVEn in Praag.

Projectcoördinator van BiogasHeat is Ilze Dzene van de

organisatie Ekodoma uit Letland.

Warmtenetwerk actief in EU-project BiogasHeat

Euroheat & Power neemt deel aan het projectconsor-‐

tium met als taak het verspreiden van kennis. Er is al

een website www.biogasheat.org met daarop een

twintigtal voorbeeldprojecten waaronder de Polder-‐

wijk in Zeewolde.

Biogaswarmte voor Amernet in Breda Gemeente Breda, waterschap Brabantse Delta en

Essent Local Energy Solutions hebben op 29 no-‐

vember een overeenkomst gesloten voor gebruik

van restwarmte voor het warmtenet in de Haagse

Beemden. In de zomer van 2013 wil het waterschap

een WKK op biogas verplaatsen naar deze wijk om

de warmtelevering mogelijk te maken. Dit Groene

Warmtestation wordt dan met een biogasleiding en

stroomkabel gekoppeld aan de rioolwaterzuivering

Nieuwveer.

NR 15. WINTER 2013 21

Warmtenet met dubbele cascade

De wijk Reeshof had de primeur voor Nederland met een warmtenet dat is aangesloten op de retour van het Amernet in Tilburg. Het Amernet is een traditi-‐oneel net met een hoge watertemperatuur. De tem-‐peratuur in de retourleiding naar de Amercentrale in Geertruidenberg is 70 oC. Dat is voldoende als aanvoertemperatuur voor een modern warmtenet in een nieuwbouwwijk zoals de Reeshof. Voor het com-‐

nog een stap verder. Het door Evert Vrins Energie-‐advies ontwikkelde concept behelsde een dubbele cascade van het warmtenet. De verwarming van de nieuwe woningen zou met water van 40 oC moeten werken.

Concept met innovatieve tapwatervoorzieningEen zo laag mogelijke temperatuur van het verwar-‐

mingswater beperkt uiteraard de leidingverliezen en

maakt het mogelijk om laagwaardige restwarmte te

gebruiken of het rendement van een warmtekracht-‐

centrale te verbeteren. Vanuit die gedachte werkt de

Heating’. Dat onderzoek heeft twee doelen, name-‐

lijk vermindering van netverliezen en uitbreiding van

warmtenetten die op de normale aansluitmethode

geen capaciteit meer beschikbaar hebben.

Een warmtenet met heel lage aanvoertemperatuur

vereist innovatie voor de tapwatervoorziening. Om

besmetting van douchewater met legionella te vermij-‐

den, is een aanvoertemperatuur van 70 oC in Nederland

verplicht.

Evert Vrins ontwikkelde voor Forum Reeshof een con-‐

cept waarbij een collectieve tapwatervoorziening zorgt

voor de benodigde temperatuur. Zonnecollectoren en

een collectieve warmtepomp zorgen voor duurzame

warmte; een circulatienet met een warmtewisselaar

per woning distribueert deze warmte.

Voordelen van het nieuwe conceptVoordelen van dit concept zijn de lagere distributie-‐

verliezen in het warmtenet, verlaging van de pieklast

door locale buffering en gebruik van locale duurzame

energie.

Uiteraard zorgt deze innovatieve warmwatervoorzie-‐

conventionele oplossing. Voor de meerinvesteringen

in het project kreeg WonenBreburg een subsidie van

Agentschap NL toegekend in het kader van de regeling

UKP.

-‐

ploitant van het Amernet, besloten uiteindelijk van-‐

wege bouwplanning toch geen gebruik te maken van

het innovatieve concept.

Aantrekkelijk voor restwarmte en uitbreiding van nettenHet concept met warmtenet op lage temperatuur en

collectieve warmtepompen voor tapwater heeft toe-‐

komst. Het concept is aantrekkelijk wanneer de warm-‐

tebron een lage temperatuur heeft. Er is heel veel

restwarmte op een temperatuur van 40 oC beschikbaar.

Die temperatuur is voldoende voor verwarming van ge-‐

bouwen. Een net met direct gebruik van laagwaardige

restwarmte of duurzame warmte maakt de gebouw-‐

verwarming bijna klimaatneutraal. De restwarmte kan

dan als warmtebron dienen voor collectieve of indivi-‐

duele warmtepompen die tapwater van 60 oC maken.

Het concept is ook een interessante optie bij warm-‐

tenetten die geen capaciteit meer beschikbaar hebben

op de conventionele manier.


Deelnemersoverzicht 1 januari 2013

Een beschrijving van alle deelnemende organisaties met links naar de websites vindt u op www.warmtenetwerk.nl en op www.warmtenetwerk.be

warmte/koudenetten en warmteproducentenAfval Energie Bedrijf AmsterdamAVR Van GansewinkelAtteroBionergaCofely Energy SolutionsCogas DuurzaamDalkia

Eneco Warmte & KoudeEssent Local Energy SolutionsGETECGMB BeheerHVCenergieIMOGIndaverING Groen FinancieringenIVAGOIVBO – Warmtenet BruggeMilieuzorg Roeselaere en Menen(MIROM)Mijnwater HeerlenNUON WarmteSITA ReEnergyStadsverwarming PurmerendTwence Afval en EnergieWarmCO2Warmtebedrijf RotterdamWarmtenet Hengelo

Aannemers en installateursBAM Infratechniek CanalcoCofely Services GDF-‐SuezDenysDura Vermeer Ondergrondse InfraFeenstra Warmte Totaal ZorgGMB BeheerA. Hak WestVan den HeuvelHeijmans Infra TechniekJoulzMarconi OranjeNijkamp AannemingSiers Leiding-‐ MontageprojectenStrukton WorksphereVan Gelder KLM VB ProjectsVisser & Smit Hanab

Fabrikanten en leveranciers van componenten BTG BioliquidsCarnoyCarrier AirconditioningDanfoss Energie SystemenDykaEcompany

GEA GrassoGeveke Technical SolutionsGreenchoiceHermans TechniekHR WooncomfortHSF

Kamstrup

Kapp Nederland

Landis+GyrLOGSTOR NederlandLowaraNathan GroupNIBE Energietechniek

RedenkoRehauSamson RegeltechniekSpirotechSWEPTCB

Timmerman EHSVan Marcke Projects

Weijers WaalwijkWILO PompenWMS Warmtemeterservice

Adviseurs en ingenieursbureausAdviesbureau WognumAgro AdviesburoAnteaARN Remondis ConsultingBanning AdvocatenBird & BirdCarbonMattersCCS Cornelissen Consulting ServicesClean Energy Innovative ProjectsDeernsDe Kleijn Energy Consulting De KlikDNV KEMADOZ energieregieDriven By ValuesDWA installatie-‐ en energieadvies3EEcofysEkwadraat AdviesEnergyMattersE-‐STERGreenvis Energy SolutionsGrontmij NederlandHDM PipelinesHoStIF TechnologyIngeniaIngeniumIngenieursbureau XYZInnoforteKIWAKWA BedrijfsadviseursLiandonLievenseRebelGroupRotterdam EngineeringRoukemaRoos + BijlRoyal HaskoningRTB De BeijerT&A SurveyTauwTebodinTeus van Eck Klimaat & EnergieTwynstra & GuddeVK Engineering

Universiteiten en kennisinstitutenAvans HogescholenDeltaresEnergieprojecten.comHaagse HogeschoolHogeschool ZuydKWR Water Cycle ResearchTNOTU DelftUniversiteit van GentUniversiteit TwenteVITO

WoningcorporatiesWonenBreburgYmere

(Semi-‐)OverhedenBrabant WaterEandisGemeente AlkmaarGemeente AmsterdamGemeente ArnhemGemeente BredaGemeente DelftGemeente DordrechtGemeente EindhovenGemeente GroningenGemeente HaarlemGemeente HeerlenGemeente LeeuwardenGemeente NijmegenGemeente RotterdamGemeente UtrechtGemeente ZaanstadGemeente ZeewoldeGroningen Seaports

ISVAGPOM West-‐VlaanderenProvincie GelderlandProvincie Noord-‐BrabantProvincie OverijsselProvincie Zuid-‐HollandStad AntwerpenStadsgewest HaaglandenWaterbedrijf Groningen

Brancheorganisaties en verenigingenCogen NederlandCogen VlaanderenKoninklijke VNPVereniging Afvalbedrijven

ColofonWarmtenetwerk Magazine is een uitgave van de stichting Warmtenetwerk.De stichting Warmtenetwerk heeft als doel om het gebruik van duurzame warmte en koude en het hergebruik van restwarmte via collectieve netten te bevorderen. Het Warmtenetwerk Magazine wordt gratis verspreid; aanmelding voor toezending van de digitale nieuwsbrief van de stichting en voor het Warmtenetwerk Magazine kan via de website www.warmtenetwerk.nl of door een mail te sturen met uw gegevens aan [email protected]

RedactieKlaas de JongTjitske YpmaJet CeelenWilleke Brandsma

Het artikel op bladzij 16-‐17 is geschreven door Kathrin Braun van Agentschap NL

e-‐mail: [email protected]:Energieprojecten.comOosterslag 4NL -‐ 8385 GW Vledderveen Dr

VormgevingWOUWontwerp te Steenwijk

Bestuur WarmtenetwerkSecretaris: Rob Kemmeren, gemeente Amsterdam (Waternet)Voorzitter: Gijs de Man, Essent Local Energy SolutionsPenningmeester: Hendrik Jan Kors, Logstor NederlandJan Rooijakkers: Vereniging Afvalbedrijven

Voorzitter Vlaanderen: Koen van Overberghe, MIROMSecretaris Vlaanderen: Francies van Gijzeghem

Secretariaat Warmtenetwerk NederlandPostbus 77NL -‐ 1200 AB HilversumTel. 0031-‐35-‐6838833

Secretariaat Warmtenetwerk VlaanderenKoningsstraat 35B – 1000 BrusselTel. 0032-‐2-‐2188747

Deelname aan het WarmtenetwerkHet Warmtenetwerk is een breed platform voor alle organisaties, die betrokken zijn bij collectieve warmte en koude. De contributie is afhankelijk van de hoofdactiviteiten en de grootte van de organisatie. Het is ook mogelijk op persoonlijke titel deelnemer te worden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het secretariaat of een mailtje sturen naar [email protected]

Overname van artikelenHet copyright van de artikelen in Warmtenetwerk Magazine berust bij de redactie. Overname van artikelen is op aanvraag mogelijk en eigen foto’s zijn beschikbaar voor publicatie door derden met bronvermelding.

www.warmtenetwerk.nl en www.warmtenetwerk.be

NR 15. WINTER 2013 23

250 miljoen Energiefonds OverijsselHet Energiefonds van de provincie Overijssel is of-‐

2013 open zijn. Het beheer van het fonds van 250

miljoen Euro is ondergebracht bij ASN Bank die daar-‐

bij gaat samenwerken met Royal Haskoning. Duur-‐

zame warmte en koude en warmtenetten zijn voor

Overijssel belangrijk onderdelen van de beoogde

-‐

voorziening. Belangstellenden kunnen zich via een

contactformulier al aanmelden.

Studiereis naar ParijsWarmtenetwerk organiseert in 2013 een studiereis

naar Parijs. CPCU heeft in de Franse hoofdstad een

groot warmtenet dat het equivalent van 460.000 wo-‐

ningen bedient. Het centrum van Parijs heeft ook

een van de grootste koudenetten van Europa. In het

bekken van Parijs heeft men al tientallen jaren erva-‐

ring met winning van diepe aardwarmte. Momenteel

worden er ongeveer vijf nieuwe geothermieprojec-‐

ten per jaar gerealiseerd. Vanwege ruimtegebrek

zijn er bijzondere oplossingen te zien zoals een on-‐

dergrondse afvalverbrander en ondergrondse koude-‐

centrales direct aan de Seine.

Genoeg aanleidingen voor een meerdaags bezoek.

De inschrijving wordt aangekondigd in onze digitale

nieuwsbrief.

Als u die nog niet ontvangt, stuur dan een mailtje

naar [email protected]

WARMTENETWERK

meer comfort met minder fossiele energie

Warmtenetwerk Magazine Nr. 15 Winter 2013

Documents

Transcript of Warmtenetwerk Magazine Nr. 15 Winter 2013