VRIENDENMAGAZINEOKT-DEC 2019 # 04

Beste lezers,

De herfst heeft zijn intrede gedaan. Alweer het laatste nummer van 2019. Gelukkig is er straks met de wintertijd één uur extra om de inhoud van dit magazine te consumeren. Het magazine wordt door de Vrienden gefinan­cierd. Dankzij de jaarlijkse contributie van de Vrienden lukt dat. Alle Vrienden krijgen het blad ieder kwartaal gratis thuisgestuurd. Het is gevuld met wetenswaardig heden over het Museon en Omniversum. Zonder Vrienden dus ook geen magazine. Van de bijdragen worden natuurlijk ook projecten van de twee instellingen gefinancierd. We zijn tenslotte niet voor niets Vrienden. En daarbij blijft het niet. De Museonwinkel wordt gerund door de Vrienden. Met een enthousiaste groep van veertig vrijwilligers is deze winkel zes en in de vakantieperiode zelfs zeven dagen per week open. De nettowinst van de Museonwinkel komt ten goede aan projecten van het Museon.

Ons initiatief om aan Vrienden bij wijze van experiment gratis Museonlessen aan te bieden bleek een succes. De openingsles De groene woestijn krijgt dan ook een vervolg. In november start de les Dinosaurussen en andere fossielen. In de rubriek Berichten van het Bestuur zijn nadere informatie en de aanmeldprocedure opgenomen. Aanmelden vóór 1 november. En natuurlijk: aanmelden als Vriend kan dag en nacht door te mailen naar ons secretariaat vvv@museon.nl. Dick van der Krogt

Voorzitter Vrienden

03 Wild Canada

05 Grote Berenbosweetjes

06 Op zoek naar Ötzi

08 Wetenschap en technologie

10 Voyage of time

14 Duurzame sponsoring

15 Fietsen langs de Atlantikwall

16 Het DNA van het Museon

17 Korte berichten

18 Bezoekersrecensie Superpower dogs

19 Blind? Welkom in het depot!

20 Agenda Museon

22 Filmoverzicht Omniversum

23 Berichten van het Bestuur

Redactioneel Inhoudsopgave Wild Canada

Op 8 oktober gaat er een nieuwe groot­beeld film in première bij Omniversum: Wild Canada, een prachtige film over de wonderschone natuur en ongerepte wilder­nis van een zeldzaam regenwoud. Langs de Pacifische kust in het noorden van Canada bevindt zich een eeuwenoud landschap waar bergen en mistige regenwouden spiegelen in kristalheldere meren. Verborgen voor de buitenwereld is het één van de wildste, onaangetaste plekken op aarde: het Great Bear Rainforest.

Het Great Bear RainforestHet Great Bear Rainforest is een zeldzaam gematigd regenwoud waar bijzondere dieren leven. Met dichtbeboste eilanden, bezaaid met oude, rode cederbomen en doorsneden door zalmrijke rivieren, lijkt het een landschap uit een sprookje. Het regenwoud vormt de thuisbasis voor zowel grizzlyberen, wolven, zeeotters en bultruggen als voor genetisch unieke varianten van andere soorten, zoals

wolven die vissen en herten die zwemmen. Het spectaculairst is een zeldzame witte beer die ijsbeer noch albino is, de Kermodebeer of spirit bear (geestbeer).

Spirit bearDe spirit bear lijkt op een ijsbeer maar stamt af van de zwarte beer. Hij heeft zijn vanillekleur te danken aan een zeldzame genetische afwijking, waardoor hij enigszins op een albinobeer lijkt. Met minder dan vijfhonderd van deze bijzondere beren is deze soort echt één van de zeldzaamste beren op aarde. In de film volgen we moederbeer Mox in haar dage­lijkse routine, zoals het vangen van zalmen. Ook zien we haar zoeken naar een nieuw onderkomen na een alles verwoestende modderstroom.

First NationsDe oorspronkelijke bewoners van het regen­woud, de First Nations, noemen de Kermode­beer moskgm’ol, wat simpelweg witte beer

0405

goed. De geluidsapparatuur en het formaat van de IMAX­apparatuur waren gewoonweg nog niet ‘klaar’ om op een onop vallende manier dieren in het wild vast te leggen. Het is fantastisch dat de digitale technologie nu eindelijk zover is dat we stil en flexibel mee kunnen bewegen om het natuur lijke gedrag van de dieren vast te leggen. Met de techno­logie van een paar jaar geleden was dat nog niet mogelijk.’

Wild Canada geeft een beeld van de harmonie tussen de inheemse gemeenschap en de natuur. Een prachtige film die een stukje onontdekt Canada laat zien, vol natuurbeelden en een verhaal over een bijzondere beer en haar relatie met de First Nations.

Tessa Kennepohl

betekent. Zij wonen al duizenden jaren in het Great Bear Rainforest en geloven dat de spirit bear heilig is. The First Nations hebben van generatie op generatie kennis doorgegeven over hoe het regenwoud en de bewoners beschermd kunnen worden. Voor de regisseur van de film was het dan ook erg belangrijk om te laten zien hoe de geschiedenis en cultuur van de First Nations onlosmakelijk verbonden zijn met het Great Bear Rainforest.

Het maken van de filmRegisseur Ian McAllister maakte dertig jaar geleden voor het eerst kennis met het natuur­gebied. ‘Waar ik dacht dat het een verkennende reis van een week zou zijn, veranderde dit in een reis van dertig jaar. Het maken van een grootbeeldfilm over dit gebied speelde al langere tijd in mijn gedachten. Twintig jaar geleden bracht ik voor het eerst een IMAX­regisseur naar het regenwoud om de moge­lijkheden te bekijken. Maar de timing was niet

Grote Berenbosweetjes

strekt zich uit over meer dan 450 kilometer langs de kust van British Columbia en wordt soms de Amazone van het Noorden genoemd.

The Great Bear Sea, de zee die langs het Great Bear Rainforest loopt, herbergt enkele van de grootste kelpbossen ter wereld. Stierenkelp is een meestal eenjarige waterplant die meer dan dertig meter lang kan worden en in één dag wel 25 cm kan groeien. Dat maakt deze kelp tot een van de snelst groeiende planten ter wereld.

Een op de tien zwarte beren is ‘wit’. Om witte welpen te produceren moeten beide ouders ­ wit of zwart ­ het gen dragen dat resulteert in de witte of crèmekleurige vacht. Dat betekent dat de kans dat een paar beren een spirit beer produceren vrij klein is, zelfs als een van de ouders een spirit beer is.

Een gemiddelde beer eet 20.000 calorieën per dag. Dat is te vergelijken met veertig Big Macs!

De zalm is zowel een zoet­ als zoutwatervis. Na één tot drie jaar in zee keren ze terug naar hun geboorterivier om te paaien. Ze gebruiken waarschijnlijk een intern magne­tisch kompas om de weg terug te vinden. Geur speelt ook een rol. Terug in zoet water herkent de zalm de geur van zijn geboorte­beek.

Kermodeberen zijn beter in het vangen van zalm dan zwarte beren. Door hun bleke vacht steken ze minder af tegen de heldere hemel.

Robert F. Kennedy Jr. noemt het Great Bear Rainforest ‘het laatste bastion van het Noord­Amerikaanse regenwoud langs de kust’. De wildernis van 21 miljoen hectare

0607

Op zoek naar Ötzi

plaatse professor Kees Koud heeft hulp nodig, want er is in korte tijd veel te onderzoeken. De sporen verdwijnen snel. Trek je labjas aan en neem je sporendossier mee! Via een levens­grote scene van de vindplaats in de Alpen kom je in het sporenlab terecht. Hoe ziet het lichaam eruit, waar is het precies gevonden, welke voorwerpen zijn er bij het lichaam aan­getroffen? Allemaal vragen die moeten worden beantwoord. Je kunt via een grote aanraak­tafel zelfs een kijkje nemen in het lichaam van de mummie via verschillende methodes, zoals een MRI­, een CT­ of röntgenscan. MysterieNu je iets meer weet over het lichaam, ga je naar nog meer sporen op zoek. Bij drie grote werkstations kun je de sporen op, in en om het lichaam onderzoeken. Zijn er vingerafdruk ken van de mysterieuze persoon bewaard geble­ven? Hoe zien jouw eigen vingerafdrukken eruit? Is het lichaam van een man of van een vrouw? De schedel, de botten in het bekken en natuurlijk de lichaamsbeharing geven

een flinke afstand afgelegd. Check jouw conditie om te ontdekken of jij net zo fit bent als de mysterieuze mummie.

Levensechte reconstructieNa al deze theorieën is het tijd om de uit­komsten van de verschillende onderzoeken bij elkaar te brengen en te kijken wat we nu weten over de man. Ontmoet Ötzi! Een meer dan vijfduizend jaar oude mummie van een man die leefde in de Alpen. De broers Adrie en Alfons Kennis maakten een levensechte reconstructie van Ötzi. Eindelijk kun je de mysterieuze man uit het ijs in de ogen kijken zoals hij er vijfduizend jaar geleden uitzag. En wat blijkt? Hij verschilt maar heel weinig van ons. Een bezoekje aan de kapper en een trendy modewinkel en niemand kijkt vreemd op als je hem op straat tegenkomt. Willemien Meinders

Foto: Continium

Foto: Continium

Op 5 oktober opent in het Museon Ötzi the Iceman, onderzoek de mysterieuze ijs­mummie. De tentoonstelling gaat over de ijsmummie Ötzi, die ruim 25 jaar geleden aan de rand van een gletsjer op 3.210 meter hoogte in de Ötztaler Alpen op de grens van Oostenrijk en Italië werd gevonden.

Er is in de afgelopen twintig jaar veel onder­zoek gedaan naar de ijsmummie. Zijn vind­plaats is meerdere malen onderzocht. Ook het lichaam is op allerlei manieren onderzocht. De uitkomsten van deze onderzoekengeven ons een kijkje in het leven en de dood van de meer dan vijfduizend jaar oude mummie. In de tentoonstelling word je mee­genomen in het verhaal achter de ijsmummie. Het is een spannende cold case rondom een millennia oud mysterie.

Breaking newsDe tentoonstelling start in de nieuwsstudio. Er komt nieuws binnen: er is een lichaam gevonden hoog in de Alpen. Onderzoeker ter

aanwijzingen. Heeft deze persoon misschien een baard? Welke onzichtbare sporen kunnen via uv­licht zichtbaar worden gemaakt? Misschien zijn er wel bloedsporen bewaard gebleven op het lichaam of de kleren. Is dat bloed van het slachtoffer? Is de persoon mis­schien aangevallen? Het is nog een mysterie.

Inwendig onderzoekNu is het tijd om een aantal theorieën of hypo­theses te onderzoeken. Het blijkt het lichaam van een man. In zijn schouder zit een pijlwond. Is hij aangevallen of was het een ongeluk? Onderzoek het traject van de pijlpunt en ont­dek waar de pijl vandaan werd geschoten en met hoeveel kracht. Wat zijn de uiterlijke kenmerken van de man? Welke kleur haren had hij en is er een methode om te achter­halen wat voor kleur ogen en huid hij had? Ook is er inwendig onderzoek naar zijn organen gedaan. In de darmen werden pollen gevonden die erop wijzen dat de man twaalf uur voor zijn dood op een veel lagere hoogte in de bergen was. Hij heeft voor zijn dood dus

0809

uitvoeren: van vraag, via voorspelling, onder­zoek en resultaten naar een conclusie. Dit kan in een versimpelde vorm al op jonge leeftijd beginnen.

Natuurkundige verschijnselen ontdekkenNaast deze lessen ontwikkelt het Museon een DiscoverLab: een multifunctionele ruimte waarin schoolklassen en families natuur­kundige verschijnselen kunnen ontdekken. Het is een plek waar je kennis maakt met de wetenschappelijke manier van observeren en concluderen en het effect ervaart van weten­schap en technologie op onze dagelijkse leefomgeving. Je kunt er experimenten uitvoeren, workshops volgen en voorwerpen uit de collectie bekijken die de koppeling tussen theorie en toepassing demonstreren.

Zelf aan de slagJe kunt denken aan een opstelling waarin het energieverbruik van verschillende lampen wordt vergeleken of waar je kunt experi­menteren met elektrische schakelingen.

Ook proefjes met licht, lasers en lenzen of specta culaire demonstraties met vuur of statische elektriciteit staan op het programma. Verschillende nieuwe media bieden een eenvoudige manier om bezoekers bijvoor­beeld robotjes opdrachten te laten doen of om een kijkje achter de schermen te geven in de installaties en de techniek in het museum­gebouw. Op deze manier wakkert het Museon het enthousiasme en de nieuwsgierigheid van bezoekers aan en daagt het hen uit om de wetenschappelijke wereld en toepassingen van wetenschappelijke kennis te verkennen.

Alom aanwezige wetenschapMet het nieuwe DiscoverLab en het bijbe­horende W&T­aanbod speelt het Museon in op de veranderde behoeftes van het onder­wijs en laat het bezoekers kennis maken met de veelzijdige, breed toepasbare en alom aanwezige wetenschap.

Richard Hoedt

Om de personeelstekorten in de technische sector te verhelpen en de leerlingen voor te bereiden op de toekomst moeten basisscholen vanaf 2020 in hun onderwijsprogramma aandacht besteden aan W&T. Sinds de aan­kondiging daarvan blijken veel scholen moeite te hebben om de kennis en middelen hiervoor in huis te krijgen. De gemeente Den Haag en bedrijven uit de Corporate Ambassador Club van het Museon zien dan ook de noodzaak voor een gezamenlijk programma waarin het Museon samen met andere partijen een W&T­programma voor het onderwijs ontwikkelt. Dit programma moet jaarlijks zo’n 20.000 scholieren bereiken. Er liggen al voorstellen voor de verschillende onderdelen, waarbij het Museon een sleutelrol vervult.

Vernieuwd aanbodEen belangrijk onderdeel is een vernieuwd aanbod van W&T­ lessen bij het Museon en collega­instellingen. Lessen waarin een wetenschappelijke aanpak wordt gevolgd en leerlingen stapsgewijs een onderzoek leren

‘Wetenschap en technologie maakt nieuws­gierig en stimuleert kinderen om creatief, kritisch en ondernemend te zijn, op onder­zoek uit te gaan en oplossingen te bedenken. Het zijn die vaardigheden en instel lingen die kinderen nu en in de toekomst nodig hebben.’ Zo definieert het landelijk kennis­centrum voor de curriculumontwikkeling in het onderwijs SLO het belang van W&T­onderwijs.

Wetenschap en Technologie nemen in onze samenleving een steeds belangrijkere rol in. Hierbij denken mensen al snel aan mobiele communicatie, geautomatiseerde fabrieken, zelfrijdende auto’s en andere hightech­toepassingen. Maar ook ontwikkelingen in duurzame energiebronnen, verbeterde recycle­methodes, effectievere gezondheidszorg en natuurbehoud worden aangedreven door nieuwe ontdekkingen in de wetenschap. Het is dan ook belangrijk dat de bèta­sector zich blijft ontwikkelen.

Wetenschap en technologie

1011

Op 29 oktober gaat er een visueel spektakel in première op het grote koepelscherm van Omniversum: Voyage of time. Deze adem­benemende IMAX­film van Terrence Malick (The Thin Red Line, The Tree of Life) neemt je mee op een reis door de geschiedenis van het heelal: van de oerknal via het dino­saurustijdperk tot onze huidige wereld.

Veertig jaar lang heeft de gevierde filmmaker aan deze documentaire gewerkt, met als resultaat een unieke viering van het leven waar in je wordt meegevoerd door de grootse geschiedenis van de kosmos. Met fascinerende beelden zoals niet eerder zijn gemaakt, word je als kijker meegenomen naar het hart van fundamentele gebeurtenissen, van de geboorte van de sterren en sterrenstelsels tot aan het ontstaan van de talloze levensvormen op onze planeet, inclusief de mensheid. De opnamen vonden plaats over de gehele wereld, van IJsland tot Chili en van Amerika tot Papoea­Nieuw­Guinea. De film is een

feest voor het oog en raakt aan de meest fundamentele vragen van het leven. Hoe zijn de eerste levensvormen ontstaan? Wat speelt zich af in het heelal? Waar komt de mens van­daan? In de film blijven deze vragen weliswaar onbeantwoord, maar als kijker kun je je eigen invulling eraan geven.

Making ofDe regisseur heeft samen met een team van wetenschappers en specialisten op het gebied van visual effects eindeloos geëxperimenteerd om bepaalde levensvormen in beeld te brengen. Hoe visualiseer je de eerste vis op het land? En waar ga je heen om de eerste flora op aarde in beeld te brengen? Dit bracht de filmmaker naar IJsland, waar een uitge­strekt heid te vinden is die volgens weten­schappers in de buurt komt van het landschap in de tijd van de eerste land planten. Met beeldmateriaal van de ruimte telescoop Hubble en de Solar Dynamic Observatory, een satelliet die de zon obser veert, werd het

IJslands landschap

In de verre toekomst: de zon ontdoet de aarde van haar atm

osfeer.

OmmekeerHet project betekende een ommekeer in het leven van Glass: ‘Ik heb altijd een fascinatie gehad voor het begin van het leven en alles in het universum, maar dit heeft me echt gedwongen om op een nieuwe manier naar de wereld te kijken. Je beseft dat je leven slechts een heel klein deel van een groter verhaal is en toch zie je ook hoe al deze ongelooflijke en toevallige gebeurtenissen hebben geleid tot wie we nu zijn. Dat is een verbazingwekkend idee.’

Laat je meevoeren op een poëtische reis en verbaas je over beelden van minuscule bacte­riën tot aan met mos bedekte lavastromen. De film wordt vertoond in de originele versie met de stem van Brad Pitt. Op het 840 m² grote koepelscherm van Omniversum is Voyage of time: The IMAX Experience een onvergetelijke ervaring voor alle leeftijden.

Tessa Kennepohl

mogelijk buitengewone film beelden te maken die de ruimte en de zon laten zien als nooit tevoren.

Visual effectsDaarnaast creëerden regisseur Malick en visual effects­specialist Dan Glass een project dat ze ‘Skunkworks’ noemden, naar een term die in de industriële en technische wereld wordt gebruikt voor een groep onderzoekers die gericht is op radicale innovatie. Skunkworks van Voyage of time begon als een laboratorium in Austin, Texas, dat zich concentreerde op uiteenlopende fotografische experimenten. ‘Het waren letterlijk chemische experimenten die we aan het doen waren’, legt Dan Glass uit, ‘om te zien hoe verschil­lende vloeistoffen, kleurstoffen, gassen en vloeistoffen zich zouden kunnen gedragen terwijl we ze met hoge snelheid filmden. We gebruikten alles, van gels en glas tot rook­machines en vloeistoftanks om een hele reeks effecten te creëren.’

Voyage of time

1213

Vorming van het oogvlies

1415

Duurzame sponsoring

De foto boven dit artikel is in oktober 1945 ge maakt. Je ziet het Gemeentemuseum vlak na de bevrijding. Op de plek waar tegen woordig het Museon staat, liep toen een antitankgracht. Deze was in opdracht van de Duitse bezetter gegraven als onder­deel van de Atlantikwall.

Het verhaal van deze plek wordt verteld op een informatiepaneel bij de bushalte voor het Museon. Dit paneel maakt onderdeel uit van de Atlantikwallroute die het museum een paar jaar geleden samen met bewoners van de wijken Duinoord en Zorgvliet heeft ontwikkeld. Deze route voert door de brede strook dwars door Den Haag waar gebouwen zijn gesloopt en bomen gerooid om plaats te maken voor de verdedigingswerken die het Derde Rijk moesten beschermen tegen een invasiemacht. Al bij de oplevering van de route stond de uit­breiding ervan op het programma, waaraan momenteel de laatste hand wordt gelegd. In de loop van december brengt een fietsroute je langs markante punten rond de voormalige

Vaak ontbreekt het organisaties zoals het Museon aan budget voor verdere verduur­zaming. Zo willen wij al heel lang het hele gebouw voorzien van ledverlichting. Niet alleen in de tentoonstellingsruimten, maar ook in de kantoren van de werknemers. Een ingreep die, vanwege het prijskaartje, ieder jaar ‘tot nader order’ wordt uitgesteld. Al­thans … totdat Softs met een nieuwe techno­ logie en businessmodel op ons pad kwam.

EnergiecentraleAls een van de maatregelen om klimaatver­andering tegen te gaan wil men het opwekken van zonne­energie en het toepassen van inno vatieve energiebesparende maatregelen voor gebouwen versneld realiseren. Daartoe heeft het bedrijf Surface of Things de Softs Point ontwikkeld.Een Softs Point is een multifunctionele ‘energie­centrale’ op een gevel van een gebouw, een scherm langs de weg of rondom een sport­veld. Een Softs Point wordt voor de duur van vijf jaar aan een bedrijf verhuurd tezamen met

Softs Point

Antitankgracht op de plek van het Museon (C

ollectie Haags G

emeentearchief)

Fietsen langs de Atlantikwall

‘Festung Scheveningen’ en ‘Festung Clingen­dael’. Je komt langs puinduinen, radarbunkers en uitkijkposten. Je maakt kennis met de oorlogsverhalen van Radio Scheveningen en Duindorp. Ken je de ‘Kleine Ridderzaal’ en weet je dat er in de stad nog steeds stukken betonnen antitankmuur zijn? Heb je je ooit gerealiseerd dat er door de Atlantikwall extra veel vis in de Noordzee rondzwom? Op een aantal plekken langs de nieuwe Atlantikwall­route komen dezelfde mooie informatie­panelen te staan als langs de bestaande route. Bij een heleboel andere plekken komt infor­matie beschikbaar via een vernieuwde mobiele website atlantikwall.museon.nl. Niet het mili taire verhaal over beton en staal staat centraal in de Atlantikwallroute, maar het menselijke verhaal achter de bunkers: wat waren de gevolgen van de Atlantikwall voor Den Haag en de inwoners van Den Haag tijdens de bezet ting maar zeker ook in de periode daarna?

Hub Kockelkorn

daaraan gekoppelde zonnepanelen. De op ­brengst van zo’n multifunctioneel systeem wordt ingezet om de verduurzamings wensen van een begunstigde instelling te realiseren.

TrekfietsviaductDrie ambassadeurs van het Museon hebben ons tot begunstigde gekozen: Bank Nederlandse Gemeente, DHV en Dura Vermeer. In september is het eerste mobiele Softs Point door Dura Vermeer geplaatst bij het nieuwe Trekfietsviaduct over de A4 tussen de knooppunten Ypenburg en Prins Claus­plein. Met dit Softs Point wordt een duurzaam ­heidsbudget gecreëerd voor het Museon en krijgt het museum minimaal 80 m2 aan zonne panelen ter beschikking. De energie die hiermee wordt opgewekt komt bij wijze van sponsoring ten goede aan de verdere verduurzaming van het museum, waaronder ledverlichting voor de rest van het gebouw.

Karin van Rooyen

1617

Het DNA van het Museon

kwartje’ ook de collectie komen bewonderen. Een drijfveer van veel historici, ook van mij, is dat het goed is om te weten waar we vandaan komen, om te kunnen bepalen waar we naar toe zouden willen. In die zin is dit verhaal over het ontstaan van het museum nog steeds relevant. Educatie, verwondering én kennis bieden, zit in ons DNA. Onze collectie is speciaal daarvoor verzameld. Bij vrijwel alle andere wetenschapsmusea is de collectie vooral bron of instrument van onderzoek. Met onze collectie verzorgen we nog steeds ‘aanschouwelijk’ onderwijs. En met de collectie, tentoonstellingen, workshops en science shows voeren we families op ontdek­kingstocht over de hele wereld. Ons bereik, de middelen en de manieren van overdracht zijn inmiddels anders geworden en het school­meestersvingertje laten we achterwege, maar onze bron, ons DNA is gelukkig nog steeds zichtbaar en voelbaar!

Peter de Haan,

Directeur Museon

Op mijn kennismakingsronde in het Museon en Den Haag heb ik van iemand het boekje Het Haags Geheugen, de 75 dingen die geen Hagenaar mag vergeten van Ineke Mahieu en Ad van Gaalen gekregen. 75 korte verhaaltjes over Haagse geschiedenis die voor een nieuw­komer in deze stad erg leuk en nuttig zijn. Tussen de hoofdstukken over Strafkamp Duindorp en het Expopaviljoen in Duinzigt staat een hoofdstuk over het Museum voor het Onderwijs, de voorloper van het Museon.Voor velen van u is het waarschijnlijk wel bekend, maar in 1904 is door een dertigtal Haagse burgers en ondernemers het initiatief genomen voor de oprichting van een ‘Museum ten bate van het Onderwijs’. Door ‘aanschou­we lijk onderwijs’ met echte objecten wilden deze ‘heeren’ de Haagse school kinderen een wereld laten ontdekken die ze in hun eigen school of omgeving niet tegen kwamen. Het initiatief sloeg aan en al snel brachten alle Haagse leerlingen jaarlijks een bezoek aan het museum. De inwoners van Den Haag mochten aan het eind van de dag ‘voor een

Korte berichten

Museum

ten bate van het Onderw

ijs, 1913 (collectie Haags G

emeentearchief)

Museumnacht

Alweer voor de tiende keer vindt in Den Haag de Museumnacht plaats! Op zaterdag 5 oktober, om 20.00 uur openen meer dan 45 Haagse musea hun deuren voor de grootste editie ooit. Ook in het Museon hebben we een leuk avond vullend programma bedacht. Maak kennis met met Ötzi,the Iceman, de held uit onze nieuwe familietentoonstelling.

Opening

Binnenkort is in het Museon de tentoonstelling Ötzi the Iceman te zien. Deze ijsmummie van een man die meer dan vijfduizend jaar geleden leefde, werd in 1991 hoog in de Ötztaler Alpen gevonden. Op zondag 6 oktober is de opening van deze tentoonstelling waarvoor de Vrienden een uitnodiging krijgen.

Filmdag

De jaarlijkse filmdag in Omniversum voor de Vrienden staat gepland voor donderdag 14 november. Van 13.00 uur tot 20.00 uur kun je kiezen uit één van de aangeboden film­voorstellingen. 29 oktober valt de uitnodiging hiervoor op de mat.

Lespakketten

Omniversum biedt lespakketten aan bij twee films: D-Day en Backyard wilderness. Nu én in 2020 viert Nederland 75 jaar bevrijding. Omniversum biedt een interactief lespakket aan voor het voortgezet onderwijs. Onder de naam Wat zou jij beslissen? krijgen leerlingen inzicht in de situatie waarin je als militair kunt komen te verkeren in een oorlog of conflict. De leerling kruipt in de huid van een veteraan en komt voor moeilijke keuzes te staan. Het keuzespel wordt in Omniversum begeleid door een veteraan. Na afloop van de gastles door de veteraan wordt de film D­Day vertoond.

In samenwerking met Staatsbosbeheer brengt Omniversum het onderwijs dichter naar de natuur. Door deelname aan het educatie­programma maken leerlingen op een posi­tieve en aansprekende manier kennis met de bijzonderheden van de natuur dicht bij huis. Het programma bestaat uit drie vaste onder­delen: een introductie van de boswachter, de film Backyard wilderness en een safari in de achtertuin van Omniversum.

Kijk voor meer informatie over de lespak­ketten op www.omniversum.nl/onderwijs of neem contact op via 070­416 8200 / info@omniversum.nl

Verzoek

Ben je Vriend van het Museon en Omniversum en heb je ook een Museumjaarkaart? Dan is het financieel gunstig voor het Museon als je bij de ingang je Museumjaarkaart laat zien. Het Museon ontvangt dan per bezoeker € 6,00.

1819

Bezoekersrecensie Superpower dogs

Nu kijken we films soms op dvd of op televisie, maar zo zag het er vroeger uit in de bioscopen. Straks in de zaal zul je het beter zien.’

Leuk extraatjeHet grote koepelscherm blijft je verbazen en overweldigen. Het loopt helemaal rondom en de kinderen genoten van iedere minuut, vergezeld door de superpowers van honden van over de hele wereld, ook voor de katten­lief hebbers onder ons echt een aanrader. Na nog een tijdje in de winkel rondgekeken te hebben (ik kom zeker terug voor de interes­sante boekencollectie!), wilden de kinderen de speurtocht nog even doen. Leuk dat dit als ‘extraatje’ wordt aangeboden, kinderen kunnen in de hal van Omniversum een speur­tocht maken en alles staat natuurlijk in het teken van Superpower dogs. Ook wij steken als volwassenen nog wat op: nooit geweten dat honden maar twee kleuren kunnen onderscheiden.

Saskia Kemerink

handen kreeg. Michael (14) en Job (15) bedis­cussieerden elk object dat ze vasthielden en wisselden na afloop telefoonnummers uit om te bespreken welke voorwerpen zij hier de volgende keer wilden zien. Jasper (16) zei dat je hem echt níet blij maakte met een museum­bezoek. Het aantal musea dat hij ooit heeft bezocht, is op één hand te tellen. ‘Je mag niets aanraken! Mensen zeggen dat iets héél mooi is, maar zelf zie ik alleen iets wazigs’. Dit museum vond hij wel cool, hij mocht voor­werpen aanraken: geoden die ruw van buiten, maar glad en scherp van binnen aanvoelden. Hij verwonderde zich over de kinderreis­grammofoon met een vinylplaat: ‘Staat hier Tiësto op?’, ‘Kan je hiermee alleen maar één liedje meenemen?’. Ook Jasper komt graag nog eens terug en op de vraag wat hij het mooiste voorwerp vond, was zijn antwoord: ‘Dat Tiësto­apparaat!.’

Magda van Hien

Een middagje met kinderen ergens naartoe? Tja, met de jaren wordt het steeds lastiger te bedenken ‘wat gaan we doen?’. Tot er een berichtje oppopte op mijn telefoon­scherm: ‘Heb je zin om met de kinderen Omniversum te bezoeken?’ Natuurlijk! Dus togen we met twee kinderen naar Omniversum voor een bezoekje aan de film Superpower dogs. Ontzettende voorpret bij de kinderen, want ondanks vergeefse pogingen houden we het mooi bij een kat als huisdier.

Enorm gevaarteEenmaal in Omniversum verbaas ik mij erover hoe leuk het eigenlijk is om hier een film te bekijken. Voordat de film begint, kijken we nog even door de glazen wand naar de IMAX­projector. Wat een enorm gevaarte is dat ook! Je staat er niet zo snel bij stil dat de film nog op een heel authentieke en ‘ambachtelijke’ wijze wordt geprojecteerd. ‘Wat is dat mama?’, vraagt de jongste en ze wijst naar de grote filmrol die klaarligt. ‘Nou’, antwoord ik, ‘dat is waarschijnlijk de film die we zo gaan kijken.

Onder het Museon bevindt zich een schat­kamer met meer dan 300.000 voorwerpen. Deze worden zelden tentoongesteld en nog minder aangeraakt. Sinds juli van dit jaar mogen wij, rondleiders, hier kleine groepen mensen met een visuele beperking rond­leiden. Dit initiatief werd vorig jaar tweede bij de RAAK Stimuleringsprijs. Voordat de museumdepot rondleidingen van start gingen, kregen wij, rondleiders, een training. Zodat wij zelf konden ervaren hoe het is om blind of slechtziend te zijn.

Enthousiaste reacties De bezoekers reageren razend enthousiast. Mail van een bezoekster: ‘Ik vond het heel bijzonder zulke oude voorwerpen te mogen aanraken en zelfs in mijn handen te mogen houden.’ Joop (85), slechtziend, herkende een Romeins olielampje als ‘zo’n Alladin­achtig ding met tuut’. Over de doopvont­schelp vertelde hij dat ‘je in zee niet in zo’n schelp moest stappen, die klapt dicht en dan ben je zó je voet kwijt’. Wouter (26) was onder de indruk van een opgezette python, die hij in

Blind? Welkom in het depot!Rondleiding door het M

useondepot. (Foto: Frits van Rhijn)

2021

Agenda Museon

Maak je eigen UV-lampjeSchrijf je in voor de Makeshop en leer spelen ­derwijs hoe een stroomkring werkt. Zet je eigen UV­lampje in elkaar en doe mee met de proefjes. Wat heb jij allemaal met UV­licht ontdekt? Vanaf 8 jaarExtra kosten: € 5,00 Iedere zondag, tijdens vakanties dagelijks, van 14.00 tot 15.00 uurInschrijven bij de balie op basis van vol=vol Workshop Vang je eigen DNAZelf aan de slag met je eigen DNA? Kruip in de huid van een echte onderzoeker en ont­dek hoe je eigen DNA eruitziet. In deze work­shop vang jij je eigen DNA in een reageer­buisje. In het CSI Lab ga je daarna aan de slag om je eigen DNA zichtbaar te maken. Aan het einde van de workshop maak je van je eigen DNA een kettinkje dat je na afloop van de workshop mee naar huis neemt.Vanaf 9 jaarExtra kosten: € 4,00Iedere zondag, tijdens vakanties dagelijks, van 12.00 tot 13.00 uurInschrijven bij de balie op basis van vol=vol

Ötzi in Virtual RealityDoe mee aan de archeologische VR expe­rience en neem een kijkje in de tijd van ÖtziAlle leeftijdenIedere zondag, tijdens vakanties dagelijks, van 11.30 tot 13.30 uur en van 14.00 uur tot 16.00 uur

Maak je eigen skeletGa creatief aan de slag met papier, kleurpotlood en krijt en maak je eigen skelet. Alle leeftijdenDagelijks, doorlopend tot 16.30 uur

Tentoonstellingen

Ötzi the IcemanMaak kennis met de archeologische vondst van Ötzi, de ijsmummie uit de Alpen, en het forensisch onderzoek dat volgdevanaf 5 oktober

National Geographic – Colors of the WorldMaak een adembenemende visuele reis door een regenboog van prachtige foto’s

Caribbean TiesWie stonden er op het strand te kijken toen Columbus in 1492 kwam aanvaren?t/m juni 2020

Activiteiten voor kinderen

Museon Detectivetraining Er is een voorwerp verdwenen en een slacht­offer gevonden in het Museon! Help jij de dader te vinden? Kruip in de huid van een echte sporenonderzoeker en probeer deze misdaad op te lossen. Vanaf 6 jaarExtra kosten: € 2,00 Inloop woensdag tussen 13.30 en 14.30 uur, zondag van 11.30-15.30 uur. In vakanties inloop dagelijks tussen 11.30 en 15.30 uur

Presentaties op dinsdagmiddag

1 oktoberHet Haagse leven van Cornelis Lelydoor archivaris Coos Wentholt

8 oktoberEen volk zonder eigen landEen film van Bob Entrop, filmregisseur, documentairemaker en producent

15 oktober Amazonen. Woeste vrouwen uit de Griekse mythologie door archeologe Diana de Wild

29 oktober Focus op Noord-Koreadoor fotograaf Robert van Sluis

5 novemberComposities voor feestelijke gelegenhedenAudiovisuele presentatie met muziek door musicus en musicoloog Margaret Krill

12 november Van het middeleeuws koninkrijk naar het moderne Bosnië-Herzegovinadoor historica Ingrid Kler

19 novemberGrenzeloos in Panorama - Deel 12Panoramische multimediashow door Ko Hoogesteger, Wout Kroon en Chris Stenger

26 november Turn the tide: Vogels rond de Noordzeedoor natuurfotograaf Sijmen Hendriks

3 decemberChamlang, de eerste Nederlandse vrouwenexpeditiedoor geoloog en schrijfster Myra de Rooy

10 december De geschiedenis van het restaurantdoor culinair­historisch journalist en schrijver Onno Kleyn

17 december Dakloos: keuze of noodlot?door Henk Griffioen

Geologielezingen

Georganiseerd door de Haagse Geologische Vereniging13.30­16.00 uur, gratis met geldig toegangs­bewijs voor het Museon. Niet­leden: graag vooraf aanmelden via Rose Denters, dentersrose@gmail.com

Zaterdag 12 oktober Wat is zand?door Ap Bernhart

Zaterdag 9 november Plaattektoniek in Europadoor Kerstin Werner

Zaterdag 14 december Alles over T. rex (voor volwassenen)door Anne Schulp

2223

Filmoverzicht Omniversum

Wild CanadaAdembenemende film over de wonderschone natuur, de beren en andere bewoners van het Canadese natuurpark Great Bear Rainforest.

Superpower DogsReis over de wereld langs zes superhelden op vier poten. .

EverestGa mee op avontuur en klim mee naar de hoogste top ter wereld in deze klassieker.

Voyage of timeTerrence Malick neemt je mee op een reis door de geschiedenis van het heelal.

Apollo 11Beleef opnieuw de eerste bemande maanreis, een van de grootste menselijke prestaties uit de geschiedenis.

Deze programmering is onder voorbehoud van wijzigingen.

Oceans, our blue planetOntdek de wonderlijke wereld van de oceanen.

Pandas, a new storyDe pandawelp Qian Qian, geboren in het reservaat voor reuzenpanda’s Chengdu Panda Base, staat voor het grootste avontuur van haar leven.

D­Day, Normandy 1944Ervaar de bijzondere wijze waarop de slag om Normandië in beeld is gebracht.

Backyard wildernessAdembenemende beelden die uitnodigen om er zelf op uit te trekken en de natuur (opnieuw) te ontdekken.

Dinosaurs, Giants of PatagoniaDe prehistorische dieren en overweldigende landschappen van miljoenen jaren geleden komen tot leven.

Kijk voor actuele films en draai tijden altijd even op de website.

Les over de dinoZoals je wellicht al weet, staat er sinds medio 2019 een mooie Allosaurus te pronken in onze Museonwinkel. Maar wanneer en hoe deze leefde weet je misschien nog niet. Het Museon verzorgt voor scholieren een uitge­breid lesprogramma Dinosaurussen en andere fossielen. Daarin wordt niet alleen ingegaan op onze Allosaurus, maar komen ook veel andere fossielen aan bod en wordt de vraag beantwoord hoe dieren en planten zo lang bewaard kunnen blijven. Deze voor het onderwijs ontwikkelde les wordt op ons verzoek ook aan onze volwassen Vrienden aangeboden.

De les wordt door Sandra Harmsen in een van de themazalen op de eerste etage van het Museon gegeven op de donderdagen 28 november, 5 december en 12 december om 13.30 uur en duurt circa één uur. Vrienden met maximaal één introducé kunnen zich kosteloos en met vermelding van hun Vriend­nummer aanmelden voor 1 november, bij voorkeur per email op lesvoorvrienden@outlook.com of telefonisch op 0622911381. Er geldt een minimum van 5 en een maximum van 20 deelnemers per les. BestuursmutatiesDe huidige voorzitter van de Vrienden, Dick van der Krogt, is tijdens de laatste Jaarvergadering voor een vierde bestuurstermijn van drie jaar benoemd. Hij heeft te kennen gegeven dat hij zal terugtreden zodra zich een opvolger aan­dient. Het bestuur prijst zich gelukkig dat zij in de persoon van Roos van Dijk een uitstekende kandidaat heeft gevonden. Zij zal in de Jaar­vergadering 2020 officieel door het bestuur worden voorgedragen. Intussen loopt zij zich warm in het bestuur.

Word Vriend van Museon en Omniversum en geniet van de voordelenAls Vriend steun je het mooie werk van het Museon en Omniversum. Je krijgt voordelen zoals gratis toegang voor twee personen tot het Museon. Daarnaast geeft de ledenpas je recht op 25 procent korting op een film of de Virtuality Ride in Omniversum. Ook de dinsdag­ middagpresentaties in het Museon zijn gratis. Tevens krijgen Vrienden in de winkels van Museon en Omniversum 10% korting. Stuur een e­mail naar vvv@museon.nl of meld je aan in de winkel of aan de kassa van Museon of Omniversum. Storten van de contributie (tot 18 jaar: €17,50 ; volwassenen: € 25,00) kan op NL45INGB0000611959 t.n.v. Vrienden van Museon en Omniversum onder vermelding van nieuw lid en voor jeugdleden ook de geboortedatum.

Colofon

Redactie: Carin den Dulk, Marjan Engels, Simone de Graaff, Christine Gündisch, Jennifer de Haas, Tessa Kennepohl, Hub Kockelkorn en Frits van RhijnE-mail redactie: cgundisch@museon.nlOntwerp: Wout de VringerDruk: Mail SuccesISSN: 2214­1634

Berichten van het Bestuur

MuseonStadhouderslaan 37, 2517 HV Den Haag070­3381338www.museon.nl

OmniversumPresident Kennedylaan 5, 2517 JK Den Haag0900­6664837 www.omniversum.nl

Wild C

anada: een prachtige film over de w

onderschone natuur en ongerepte wildernis van een zeldzaam

regenwoud: het G

reat Bear Rainforest. Nu te zien in O

mniversum

!