1

VOORWOORDJE

Voor nu: 25 verhalen rond botten en beenderen van mensen en dieren en wat daar mee gedaan wordt. Niet iedere bezitter van been en bot heeft inspraak gehad met wat er later gebeurde, maar het levert wel mooie en soms kunstzinnige verhalen op. Veel plezier, Nijmegen, 2013

2

INHOUD 1. De schedels van Bolivia 2. Uitwas 3. Dead monk walking 4. Dia de Los Muertos 5. Reuzen 6. De scalp van de Yeti 7. Ribstuk 8. Skelet in de kast 9. Les Diableries 10. De Wyoming mummy 11. Bling bling voor een skelet 12. De mummie van Hannah Beswick 13. Het echtpaar 14. Het wonder van de hondentand 15. Palermo mummies 16. Hoofdzaken en kopzorgen 17. Wee het gebeente 18. Botjesdivinatie 19. De schedel van Theophilius Brome 20. Van alle heiligen 21. Ars Moriendi 22. Curieus 23. Kunst in Ivoor 24. Ongemeen groot - maar wat? 25. Vermaak u in de hel

3

1. DE SCHEDELS VAN BOLIVIA Geweldig. Wij nodigen gidsen en engelen en beschermgeesten uit om ons te assisteren. In Bolivia doen ze dat ook, maar dan anders. In artikel in Fortean Times bericht over de 'miraculeuze schedels van Bolivia' . Een cult die zich voornamelijk in de hoofdstad La Paz afspeelt, draait rondom de schedels van overledenen, soms uit de familie, soms onbekend. Natitas, heten ze, wat zoiets betekent als wipneus. Wat ze allemaal delen is hun enorme belang voor de bezitters, en ook voor hen die er zelf geen hebben, maar in hun gebeden vertrouwen op die van anderen. De schedels, die vaak van generatie op generatie worden overgedragen, worden verwend. Enkele malen per week krijgen ze extra aandacht; ze worden van verse bloemen voorzien en versierd en er worden kaarsen gebrand en offertjes gebracht in de vorm van versnaperingen. Sommigen hebben hun eigen behuizing, een glazen vitrine of een eenvoudig

houten kistje. Tegen de tocht hebben velen een wollen muts, en als het licht te fel is krijgen ze een zonnebril. Die schedels lijken in onze ogen een bizarre uitwas van geloof, maar voor de mensen van La Paz zijn ze een steun en toeverlaat, en niet alleen voor de gewone burgers die wonderen verwachten en hulp en genezingen ervaren. Artsen hebben er een op hun spreekkamer om te helpen met het stellen van de juiste diagnose. Priesters hebben er een ondanks het officiële verbod van de kerk. De politie maak graag gebruik van de Natitas om criminelen een bekentenis te ontfutselen en moeilijke misdaden te helpen oplossen. Iedere divisie van de politie heeft enkele schedels. En het werkt. Het onzichtbare bovennatuurlijke dat de schedel vertegenwoordigt is dwingender dan een boze politieman ooit kan zijn. Eenmaal per jaar, op 8 november, is er een groot festijn op de grootste begraafplaats van La Paz. Daar komen duizenden mensen met hun schedels naartoe, en de een is nog mooier dan de ander. Rituelen worden uitgevoerd en de mis wordt opgedragen. Ondanks het feit dat de kerkelijke authoriteiten die schedels het liefst zouden begraven, en de aartsbisschop de cult de kop in probeert te drukken. Het was dan ook niet helemaal onverwacht dat de bezoekers van het Fiesta de Las Natitas die in 2008 naar binnen wilden voor een gesloten kerk stonden. Dat was ongehoord. 5000 mensen met duizenden schedels, en geen viering. Men was woedend, en blokkeerde de straten. In optocht ging men door de buurt, roepend: "We willen een Mis! Wij willen een Mis!" De politie en zelfs het leger moest eraan te pas komen. Maar waar heb je nou de natita van je grootvader voor als die zulke problemen niet voor je op kan lossen. Uiteindelijk ging de kerk open en kon het feest beginnen. Maar niet alleen voor goeie zaken worden de schedels gebruikt. Ook kwalijke doelen dienen de natitas. Zo werd er eens een boevenbende betrapt bij een inbraak, terwijl in het huis van een van hen een oude vrouw doende was met rituelen voor een natita, die moest zorgen dat de inbraak lukte. Ook is er wel eens ingebroken bij een politiebureau om de schedels van Juan en Juanita, twee bekende natitas die moorden oplossen, te stelen. Gelukkig werd dat op tijd ontdekt.

Al met al gaat voor de Bolivianen hun verering voor de schedels naadloos samen met hun katholicisme, zoals natuurlijk en bovennatuurlijk nou eenmaal samensmelten in veel oorspronkelijke culturen. Voor deze mensen is de vraag of er geesten bestaan en of je daarmee kunt communiceren geen vraag. Ze weten het gewoon. Uit ervaring. "Ik zie geen conflict tussen de kerk en de natitas", zegt een priester, die ondanks de kerkelijke weerstand gewoon de mis blijft doen op het 'Fiesta de las Natitas'. Hij vergelijkt het met de Europese broederschappen die het als hun taak zagen om de zielen in het vagevuur te helpen door ervoor te bidden en er mee te praten. Wat is daar zo anders aan? "Mijn eigen natita heeft me door het seminarie geholpen", bekent hij.

Het lijkt erop dat de kerk in een vergeefs gevecht is gewikkeld met de duizenden natitas en hun trotse eigenaren. Er zijn veel wegen die naar de hemel leiden.

4

2. UITWAS Het is een wonderlijke bijkomstigheid van ons menszijn dat er zo nu en dan door ons typisch menselijke fysiek een beestachtige afwijking heenschemert. Zo zijn er mensen met een rudiment van kieuwen. Er zijn families met dichtbehaarde gezichten die hen meer op een hond dan een mens doen lijken en er zijn mensen die vanwege een familiaire genetische variant vanaf hun geboorte liever op vier dan op twee ledematen lopen. Er zijn vrouwen met een of meer tepeltjes onder hun borsten, alsof ze net als een hond of een varken vele jongen tegelijk hadden moeten kunnen voeden. Dan zijn er de vele gevallen van mensen met staarten, volgens vroege ontdekkingsreizigers zelfs hele volksstammen. Het is geen fabel. En er zijn mensen met horens: Homo Cornutus. Die zijn er altijd geweest. Die mensen stammen niet af van geiten en ook heeft het niets met de duivel te maken, ook al zullen zulke afwijkingen in de Middeleeuwen wel zo geïnterpreteerd zijn.

In het boek 'Medical Curiosities' van Gould en Pyle (1896) staan talloze schrijvers die vanaf de Oudheid melding hebben gemaakt

van mensen op wier hoofd in de loop van hun leven horens kwamen te groeien, maar ook van kinderen die ermee geboren werden, en van mensen die ze niet alleen op hun hoofd maar ook op de rest van hun lichaam hadden. Wat er van die verhalen waar is, is de vraag, want waarheid en verdichtsel mochten nog wel eens door elkaar lopen. Hierboven een afbeelding van Mary Davis, geboren in 1594 nabij Chester. In 1671 verwijderde chirurgijn Arthur Temple haar horens, die nu nog te bewonderen zijn in de collectie van een medisch museum in Edinburgh. Gelukkig voor Mary zaten haar horens op een onverdachte plaats, anders was ze misschien als heks gestorven. Hier ► een foto van een onbekende vrouw uit een modern medisch tekstboek. Volgens Jan Bondeson, schrijver en verzamelaar van vergeten geschiedenissen, was de eerste degelijk beschreven gehoornde vrouw een Welshwoman, Margaret Gryffith die in 1588 in Londen opdook, waar ze werd tentoongesteld. De reden van haar hoornige aanhangsels werd gevonden in een vloek die ze over zichzelf had uitgesproken: "mag er een hoorn op m'n hoofd groeien als ik overspel heb gepleegd". Nooit zeggen, zoiets, zeker niet als de beschuldiging waar is. Korte tijd later kreeg ze verdachte knobbels op haar hoofd. Haar geval is in de

literatuur en op het toneel nog lange tijd uitgebuit. Tien jaar later, in 1598 was een groep Franse heren aan het jagen in de bossen van Mezières. Daar ontmoetten ze een aantal dorpelingen, waarvan er een, François Trouvillou, weigerde zijn hoofddeksel af te doen. Eronder bleek een lange gekrulde horen midden op zijn voorhoofd te zitten, die de man, begrijpelijk, liever niet ontblootte. Het gezelschap, van de schrik bekomen, ondervroeg hem. Al op zijn zevende jaar was de horen begonnen te groeien. Hij vijlde hem regelmatig bij. François Trouvillou ◄ werd tentoongesteld en zette Parijs op stelten, maar enkele maanden later stierf hij in Orléans. Geleerden bogen zich nog lang over zijn gehoornde hoofd.

Hier ► het hoofd van Madame Dimanche, een Parijse schone, die haar horen pas liet verwijderen toen ze al 82 was. Ze leefde nog zeven jaar. Haar hele leven had ze geweigerd ervan te scheiden, en dat leverde haar veel bekendheid op. Omdat de hoorn niet vastzat aan het bot moest ze altijd een constructie

5

op haar hoofd dragen om het ding omhoog te houden. Nu kan men de afdruk van haar bijzondere hoofd bewonderen in Amerikaanse en Franse curiositeiten kabinetten.

Tegenwoordig weten we dat horens bij mensen een dermatologische afwijking zijn, een soort wildgroei die overal op het lichaam kan voorkomen. Maar 30% groeit uit het hoofd. Op andere plekken kan men ze makkelijker verbergen. Horens van dieren hebben een kern van been. Dat is bij deze horens niet zo, ze bestaan uit concentrische lagen huidcellen. Een recente pathologische studie liet zien dat 65 % van alle horens goedaardige aandoeningen zijn, zoals de meeste wratten. 20% ontstaat door een in principe carcinogene afwijking (basaal cel carcinoom), en 15 % is werkelijk een kwaadaardige

huidtumor. Tegenwoordig zal het in onze Westelijke wereld nauwelijks meer gebeuren dat iemand met zo'n ontsierend aanhangsel niet vroegtijdig behandeld wordt, maar recent zijn er in andere delen van de wereld, vooral in China en Indonesië, nog mensen met horens gesignaleerd. In dit verband moeten we toch nog even terug naar de historie van gehoornde mensen. De mythologische Satyr, waaruit het beeld van de duivel is ontstaan

droeg horens op zijn hoofd, een teken van de symbiose tussen menselijk verstand en dierlijk instinct. Joden werden er in de Middeleeuwen vaak van verdacht met horens te zijn geboren, een zeker teken van hun geheime liaison met de duivel. Dat dat nog steeds leeft, blijkt uit dit Poolse passiespel (2006).◄ Een factor daarin was zeker ook het feit dat de bijbel in sommige vertalingen zegt (Ex..34: 29 ev.) dat Mozes horens had, en de Vulgaat, de Latijnse vertaling het Hebreeuwse woord 'Keren' - verwant aan het Griekse 'keras' en het Latijnse 'cornu', dat zowel hoorn als straal betekent , vertaalt met hoorn. Het Hebreeuwse woord 'Kerenim' , de meervoudsvorm, betekent behalve 'horens' ook 'stralen van licht'. Vanuit deze verkeerde vertaling van 'keren' en 'cornu' is in

de iconografie Mozes afgebeeld met horens, het meest bekend in het prachtige beeld van Michelangelo. Inmiddels is die fout gelukkig hersteld. De Willebrord vertaling (1975) zegt: "Toen Mozes van de berg afdaalde met de twee stenen platen, de tekst van het Verbond, was hij er zich niet van bewust dat zijn gezicht glansde omdat hij met Hem gesproken had. Maar Aaron en de

overige Israëlieten zagen de glans op het gezicht van Mozes wel, en zij durfden hem niet te naderen. Maar toen Mozes hen riep kwamen Aaron en al de leiders van de gemeenschap naar hem toe. Mozes bracht hen verslag uit. Daarna kwamen al de Israëlieten naar hem toe. Hij hield hen alles voor wat Jahwe hem op de berg Sinai gezegd had. Toen Mozes zijn toespraak beëindigd had, deed hij een doek over zijn gezicht. En telkens als Mozes naar Jahwe ging om Hem te spreken, deed hij de doek af tot hij weer buiten kwam. Als hij dan, naar buiten gekomen, de Israëlieten ging meedelen wat zij moesten doen, deed hij, om de Israëlieten de glans van zijn gezicht niet te laten zien, de doek weer over zijn gezicht tot hij opnieuw naar binnen ging om met Jahwe te spreken." De Statenvertaling van 1750 zegt: "Mozes wist niet dat het vel van zijn aangezicht glinsterde" . Prachtig. En zoveel logischer dan horentjes, want wie zou er niet stralen als hij met God mocht praten, en ook nog antwoord kreeg?

6

3. DEAD MONK WALKING... Bron: Fortean Times

Niet alleen katholieken zijn dol op relieken, en de dode heiligen aan wie de overblijfselen toebehoorden. Ook andere godsdiensten hebben die merkwaardige gebruiken rond de dood. Zoals hier: een jaarlijks ritueel rond de voormalige abt van Wat Krang Chu Si Charoensuk, een Boeddhistisch klooster ten noorden van Bangkok. Die abt was Luang Phoo, nu bijna 20 jaar dood. Voor zijn door in de 90er jaren was het klooster een bloeiend en veelbezocht bedrijf. Het charisma van de abt zorgde voor aanwas van monniken - toen zo'n 100 -, onderhoud van het terrein en veel inkomsten voor het klooster. Tienduizenden mensen kwamen af op de roem van wat eens een bolwerk van Thais Boeddhisme was, maar nu is weggezakt in verwaarlozing en leegloop. Net als in onze kloosters komt er niets meer bij, en wordt er alleen nog doodgegaan. Maar het jaarlijkse

ritueel rond Luang Phoo zal blijven bestaan zolang er in het Thailand van vandaag nog mensen zijn die zich hem herinneren. Althans, dat is te hopen. Hier is een verslag van de ceremonie uit 2007... De monnik Phra Somchai is de ceremoniemeester.

Hij geeft aanwijzingen om Luang Phoo voorzichtig uit zijn glazen kist te lichten. De monniken trekken en tillen, de stoelen waar ze op staan wiebelen gevaarlijk. Dan, in perfecte coördinatie, stappen ze naar beneden, waarbij ieder een deel van de eerbiedwaardige dode in zijn handen heeft, een schouder, een arm, een been. Voor iedereen die verzameld is voor het ritueel is dit een wonderlijke belevenis. Ondersteund door zijn getrouwen staat monnik Luang Phoo rechtop voor zijn congregatie, 101 jaar oud, 13 jaar dood. Phra Somchai legt uit: "we denken dat Luang Phoo een verlicht wezen was. Nu woont hij niet meer in het klooster van Charoensuk, maar ieder jaar komt hij terug in zijn oude klooster om de ceremonie te leiden".

Luang Phoo werd geboren in 1894, en 18 jaar later gewijd. Op zijn verjaardag vindt de ceremonie plaats. Hij wordt uit zijn sluimer gewekt, schoongemaakt en rond geparadeerd voor de steeds kleiner wordende groep aanhangers. Er zijn nog maar tien monniken over in het klooster van Charoensuk. Wonderlijk genoeg is de abt nooit vergaan. Zijn lichaam is gemummificeerd. Luang Phoo droogde zichzelf al uit op zijn sterfbed, dat schijnt het proces te bespoedigen. Staande voor zijn aanhangers wordt Luang Phoo voorzichtig uitgekleed. Hij krijgt een nieuwe oranje pij aan, en een andere wollen muts wordt over zijn kale schedel getrokken. Zelfs zijn sokken worden verwisseld.

Dan dringt iedereen naar voren om zijn respect te betuigen. Velen hebben een klein stukje bladgoud in hun hand, dat ze eerbiedig op zijn toch al gouden gelaat aanbrengen. Als iedereen een kans heeft gehad pakken Phra Somchai en de andere monniken het voorwerp van hun verering weer op en manoeuvreren hem voorzichtig terug in de kist. Dat is geen gemakkelijke kwestie. De sokken passen niet bij elkaar, maar dat schijnt niemand erg te vinden. Monniken en bezoekers bidden voor de abt, en er wordt geld opgehaald. Phra Somchai is blij dat hij ook dit jaar weer

de lange reis heeft gemaakt om zijn vroegere abt eer te bewijzen. "Wie zal zeggen hoeveel mensen er volgend jaar nog zullen komen? " peinst hij.

7

4. DIA DE LOS MUERTOS De oorspronkelijke bewoners van Mexico, voor de Spanjaarden daar alle culturen naar hun hand zetten, waren veelal nomadische stammen, ieder met hun eigen goden, heilige plaatsen en gebruiken. De Azteken die vanuit het noorden vanaf de 6de eeuw het land bevolkten, plantten hun goden stevig in Mexicaanse grond. Voor de Azteken was het universum een magische plaats, en de dood de deur naar andere bestaansvormen. De schepping was voor hen een eeuwig draaiend wiel van dood en leven, aan de gang gehouden door rituelen en offers. Toen de Spanjaarden in de 16de eeuw het Christelijke pantheon van heiligen introduceerde bleven de goden van de Mexicanen intact, en de kerkelijke autoriteiten zagen dat het verstandig was te kiezen voor een compromis, want uitroeien, dat bleek niet te lukken. Zo ontstond er in Mexico - en ook in andere landen in de regio - een uniek mengsel van oude, Azteekse

gebruiken met een Katholieke saus. Daaraan werd nog eens de godenwereld van de Afrikaanse geïmporteerde slaven toegevoegd. Een recept voor een veelkleurig en magisch geloofsleven. Op 2 november, ons Allerzielen, vieren de Mexicanen een wild feest: de 'Dia de los Muertos' , de dag van de doden. Of liever: carnaval van de doden, want verkleden

en feesten en veel eten en drinken hoort erbij. Soms begint men al in september met de voorbereidingen, en de laatste week voor het feest zijn de markten overladen met bloemen en kleurig fruit. Niets treurigs aan de Dag van de Doden. Het is een feest dat het Leven viert. Daarom is alles nieuw: nieuwe kleren, nieuwe versieringen, soms zelfs nieuwe kookpotten voor het voedsel. Alles draait om de voorouders, voor wie deze dag de mooiste van het jaar moet zijn. Op 30 of 31 oktober wordt een altaar opgericht voor de 'offrenda', de offers van fruit en bloemen, tabak, kaarsen en wierook. Deze dag wordt de gemeenschap gevierd van levenden en doden, en de hele familie doet mee. Tegelijk is het ook een vruchtbaarheidsfeest, gesymboliseerd in alle producten van de aarde. Iedere traditionele Mexicaanse familie heeft een permanent huisaltaar. Daarop vindt men beeldjes van heiligen maar ook foto's van overleden familie en voorwerpen van betekenis. Dat altaar wordt het hele jaar door voorzien van offertjes in de vorm van voedsel, tabak en

bloemen. Dat altaartje weerspiegelt het leven van de familie in de steeds wisselende voorwerpen van devotie. Er wordt bij dat altaar gebeden, advies gevraagd, en dankoffers gebracht. Het speciale altaar voor de Dia de Los Muertos is vaak een tijdelijke uitbreiding van het permanente altaar. Daarvoor worden schedels gebakken van brood of van suikergoed gemaakt en kleurig beschilderd. De naam van de betreffende voorouder wordt op het voorhoofd van de schedel geschilderd. Die gewoonte gaat terug op een oud gebruik waarbij de echte schedels van voorouders een plaats kregen in huis, als vraagbaak en bescherming, een gebruik dat nog steeds plaatselijk in ere wordt gehouden. Wij vinden zoiets luguber, maar voor de Mexicanen is de dood iets wat er gewoon bijhoort. En omdat doden misschien koude voeten hebben worden er langbrandende kaarsen op het altaar gezet, zodat de voorouders zich kunnen warmen. Wierookbranders hebben de functie kwade geesten te verdrijven met hun scherpe rook. Persoonlijke eigendommen, kledingstukken, hoeden, sieraden, en zelfs dekens worden neergelegd. Als alles op het altaar helemaal gereed is voor de ontvangst van de voorouders, treden de levenden terug en laten ze de doden genieten. Na verloop van tijd kunnen de offrenda door de levenden gegeten worden of verspreid onder familie, en soms worden de gaven naar het kerkhof gebracht. Het is een drukke dag voor iedereen. In de steden worden op straat offergaven geconstrueerd, en daar komt veel creativiteit en vakmanschap aan te pas. Papier maché figuren en decoraties worden gemaakt en overal opgehangen. Soms zijn er wedstrijden aan verbonden. Party's worden georganiseerd waar de dood het thema is. De schedels lachen zich dood, maar er onder is een echt respect voor de doden, en niemand haalt het in zijn hoofd hen tegen zich in het harnas te jagen. Want dan zal het lachen je vergaan.

8

5. REUZEN Wie internet afstruint komt plaatjes tegen van zogenaamde vondsten van reusachtige skeletten, soms meters hoog, waarbij de 'archeologen' op dwergjes lijken.◄ Het grote nadeel van internet is dat mensen alles van elkaar overschrijven, en een per ongeluk of expres foutje dus ad infinitum rond blijft zingen. Want die foto's zijn gefotoshopt door een deelnemer aan een wedstrijd in hoaxes. Puur grap dus. Maar zijn er dan nooit botten gevonden van reuzen, zullen de Bijbelvasten zich misschien afvragen. Want in het Oude Testament, Gen. 6:4 is sprake van 'Nephilim' in de aarde, later vertaald met 'reuzen'. Dan is er het verhaal van de reus Goliath die door Davids steentje werd geveld. In het apocriefe boek ENOCH worden de 'Watchers' genoemd, en

ook die worden aangezien voor reuzen. In onze New Age cultuur stikt het opeens van boodschappen van die 'Watchers' die dan weer van buitenaardse oorsprong blijken te wezen. Zoek het maar uit. Hoe dan ook, er is iets raars met reuzen. Want die botten lijken toch wel gevonden te worden. Maar vreemd genoeg komen ze nooit op het journaal, of in een wetenschappelijk tijdschrift terecht. Onze media zijn beter in verzwijgen dan in vrije nieuwsgaring. Los van tijdens komkommertijd uit de duim gezogen rapporten over reuzen-vondsten die in de 19de eeuw de ronde deden, is er bijvoorbeeld dit geverifieerde rapport van de secretaris van het Smithonian Institute, uit 1894 over diverse delen van buitengewoon grote menselijke botten in Roane County in Tenessee: "Onder een laag schelpen was de aarde heel donker en leek te zijn vermengd met plantenresten. Onder die laag van 30 cm werd het skelet gevonden van 2.50 m. Later werd een ander ontdekt dat nog groter was, maar die viel uit elkaar toen men probeerde de botten uit het graf te halen.." Volgens Brad Steiger, schrijver over merkwaardige verschijnselen, zijn een aantal van zulke vondsten in privé musea terechtgekomen. Ze zijn niet te achterhalen. William Corliss, verzamelaar van onverklaarde feiten uit meest wetenschappelijke tijdschriften, vond berichten uit 1885 over een Indiaanse grafheuvel in Pennsylvania waar door wetenschappers van het Smithonian een skelet

van 2.40m was gevonden met lang zwart haar. In Ohio werd in 1880 een vrouw opgegraven van 2.60m en een man van 3m. Ongelofelijke maten. Een onbekend ras? Deze ◄ voetstap die in Australie werd ontdekt is echt. Net als dit bot ▼dat in Turkije gevonden werd en nu in een Texas museum te zien is. De bezitter van zo'n dijbeen moet tussen de 6 en 7 meter lang geweest zijn. en zijn wereldwijd verbreid. De meeste daarvan verhalen van een reuzenras vóór de zondvloed. Na die wereldramp werden mensen kleiner en ze leefden aanzienlijk korter. Waren die reuzen overlevenden van Atlantis? Of bewoonden ze soms het binnenste van de aarde? Zoveel theorieën en zo weinig vastigheid. En naast menselijke reuzen zijn er dan ook nog de hardnekkige waarnemingen van Big Foot, de Yeti, Sasquatch, de Yowi en hoe ze in verschillende landen ook mogen heten: aapmensen, de 'missing link' , of gewoon een parallelle ontwikkeling. Hoe dan ook,

zolang er geen keiharde bewijzen zijn in de vorm van een dode BigFoot, zal de wetenschap zich van prints, films en waarnemingen niets aantrekken. Bioloog en cryptozooloog Ivan Sanderson (1911-1973) schreef over een brief die hij in de 60er jaren ontving. Daarin werd een vondst beschreven op Shemya, een eiland voor de kust van Alaska. In WWII was daar een landingsbaan gebouwd, en bij de werkzaamheden werden menselijke resten gevonden, maar van buitengewone proporties. Ook bijzonder was dat de enorme schedels allemaal bovenop een gat hadden, iets wat in diverse culturen werd gedaan om bijzondere gaven mogelijk te maken. Sanderson zocht - en vond - bevestiging voor dit verhaal. De resten waren naar het Smithonian gestuurd voor verder onderzoek. Daar verdwenen ze. Het zou niet de eerste keer zijn dat buitensporige vondsten worden verdonkeremaand. Je moet er niet aan denken dat alle geschiedenisboeken herschreven moeten worden. Wetenschappers blijven mensen, tenslotte.

9

6. DE SCALP VAN DE YETI

De Yeti, hier in de jaren '50 beter bekend als de 'verschrikkelijke sneeuwman' is een van de meest bekende cryptids. We zien hem zelfs in reclames. Maar hoewel hij dus in Nederland pas ruim een halve eeuw geleden, toen het Himalaya gebied werd ontsloten en de Mt Everest beklommen een beroemdheid werd, zijn de vroegste Westerse rapporten over de Yeti al van de 13de eeuwse filosoof Roger Bacon, die opschreef dat er in het hooggebergte van Tibet en China een harige wilde man leefde, die de bevolking lokte en ving met likeur. Hoe Roger Bacon aan die wijsheid kwam weet ik niet, misschien van handelskaravanen die dat gebied aandeden. In de 19de eeuw kwamen er zo nu en dan berichten over ontmoetingen met een wezen dat op twee benen liep, en men vond voetafdrukken. De eerste keer dat de term 'Yeti' werd gebruikt was in 1882, toen Majoor L.A. Waddell voetstappen in de sneeuw zag bij een expeditie naar Sikkim, in noordoost India. De sherpa- gidsen vertelden dat die door een harige man gemaakt waren, de Yeh-teh. De Yeti maakte krantenkoppen in 1921, toen Luitenant C.K. Howard -Bury op een expeditie in het Everest gebied 3 vreemde wezens zag die zich op 7000m over een sneeuwveld bewogen.

Toen de klimmers daar aankwamen vonden ze verschillende voetafdrukken, die de sherpa's benoemden als van de 'metoh-kangmi' , wat vertaald kan worden als 'verschrikkelijke sneeuwman'. In 1951 kwam bergbeklimmer Eric Shipton terug van zijn expeditie met foto's van een Yeti voetstap, hoog in de bergen gemaakt. Deze voetstap werd algemeen gezien als een goed bewijs van het bestaan van de Yeti. Vanaf dat moment liet de Yeti ook prints achter in onze kranten, zeker na de succesvolle beklimming van de Mount Everest van Sir Edmund Hillary en zijn sherpa Tensing. Java Bode 10-7 1954 Hillary gelooft in sneeuwmannen Sir Edmund Hillary, overwinnaar van de Mount Everest, die Donderdag uit Calcutta naar Nieuw Zeeland vertrok, heeft verklaard, dat hij gelooft aan het bestaan van het fenomeen, dat bekend staat als de „Verschrikkelijke sneeuwman". De Tibetanen kennen deze figuur als de Yetis. Twee leden van zijn expeditie hebben sporen gezien van deze sneeuwman, op 14.000 voet hoogte in de sneeuw. Hier nog zo'n Yetiberichtje: Nieuwsblad van het Noorden 13-1 1958 Kleine dingen in 'n grote wereld - Sneeuwmannen worden balorig De sneeuwmannen zijn nog steeds niet verdwenen uit het berglandschap van Nepal. Dezer dagen kwamen weer twee Sherpa's uit Kulu aan de grens van Tibet naar de hoofdstad Kathmandu gelopen (een trektocht van dagen), om de hulp van de regering in te roepen tegen deze aapachtige wezens, die grote onrust veroorzaken in het dorp. Volgens hen komen de sneeuwmannen, of Yeti's, zoals zij hen noemen, van de bergen naar beneden vanwege de voedselschaarste daarboven. Tien dagen geleden had een Yeti bij een molenaar al het meel opgegeten en vervolgens de molensteen kapotgeslagen. Daarna was hij verdwenen met een snelheid, die geen mens ooit kan bereiken. Het was een wezen geweest met een behaard lichaam, ruim twee meter groot en met een kegelvormig hoofd. Ook bij de tweede Sherpa, een vrouw, had een Yeti het meel opgegeten en vervolgens de molensteen stukgegooid. De Yeti's worden altijd erg balorig, als ze niet voldoende te eten krijgen, aldus de Sherpa's. In 1960 ging Hillary opnieuw de Himalaya in, de Yeti liet hem blijkbaar niet los. Hij kwam terug met een scalp, geleend van een Tibetaans klooster waar hij vereerd werd. Maar toen de trofee onderzocht werd bleek hij van geitenvel gemaakt te zijn. Dat was meteen de doodsteek, zowel voor de Yeti als voor het geloof van Sir Hillary.

10

Dit stond er in de krant: De Waarheid 30- 12 1960 Hillary gelooft niet meer in Yeti Scalp- mysterie spoedig opgelost De ontknoping van het Yeti-mysterie is nabij. In Parijs, Chicago en Londen zijn monsters genomen van de Yetiscalp en binnen enkele weken kan het resultaat van de onderzoekingen worden verwacht. Dit deelde sir Edmund Hillary mee, toen hij donderdagmorgen op Schiphol (op doorreis van Londen naar New Delhi) Nederlandse verslaggevers te woord stond. Zelf gelooft de 41-jarige bedwinger van de Mount Everest niet meer in het bestaan van de verschrikkelijke sneeuwman. Er is volgens hem geen enkele reden om in iets onnatuurlijks te geloven. Voor de voetsporen, die de Nepalezen geregeld in de sneeuw op grote hoogte vinden, is al een redelijke verklaring gevonden. „Wij hebben ze ook gezien", zei Hillary. „Het zijn sporen van kleine dieren, die later aan de zon blootgesteld tot grotere omvang weggesmolten zijn." „Er blijft alleen nog de vraag wie de vreemde geluiden voortbrengen, die volgens de inheemse bevolking afkomstig zijn van wat zij de Yeti's noemen. Maar ook daarvoor geloof ik dat wij een volkomen rationele verklaring zullen

vinden", aldus de Himalaya-bestormer. Hillary was vergezeld van de Britse journalist Desmond Dong, die als tolk optreedt tussen sir Edmund en het 48-jarige dorpshoofd Khoenjo Tsjoembi, zonder wie de bevolking de beroemde Yeti-scalp niet voor onderzoek wilde uitlenen. Hij paste dan ook op de doos waarin de scalp zich bevindt en zorgt er voor dat dit vreemde relikwie als „geluk en voorspoed brengende talisman" weer in zijn dorp Khoenjoeng terug komt. Zij het echter met wat rode haren

minder, die voor onderzoek in Parijs, Chicago en Londen bleven. Hillary meent echter dat het geen authentieke scalpen zijn en dat zij lang geleden door de inheemse bevolking zijn vervaardigd en dat het haar er aan geplakt is. Maar de lachende en kleurig uitgedoste Tsjoembi gelooft nog wel degelijk in de echtheid van de scalp en het bestaan van de Yeti. Over die scalp is heel wat te doen geweest. William Corliss haalt een bericht naar boven uit 'Science' , uit 1958: "Er is een merkwaardige stilte in de wetenschappelijke literatuur wat betreft de twee ongewone scalps die in twee verschillende kloosters in de Khumbu regio van oost Nepal zijn gevonden. Een zoöloog uit India,

Biswamoy Biswas, ◄ heeft de scalps onderzocht en geconcludeerd dat het geen fabricaties zijn. Foto's van de scalps zijn opmerkelijk omdat ze een konische scalp laten zien. De vorm suggereert een grote mensaap." Het onderzoek van Dr. Biswas vond plaats in 1954.

Zoals meestal bij omstreden fenomenen spelen bedrog en waarheid verstoppertje met elkaar. Loren Coleman, vooraanstaand cryptozoöloog en auteur van verschillende boeken over o.a. de Yeti, schrijft op zijn website 'cryptomundo' dat intussen is gebleken dat Sir Hillary zijn Himalaya expeditie in 1960 nooit met kosjere bedoelingen is begonnen. Hij heeft in Nepal een scalp laten maken van de huid van de serow, een plaatselijke geitensoort. Die sjouwde hij mee in een koffertje, en liet hem testen door wetenschappers, waarbij de uitkomst al vaststond. In zekere zin was het Sir Hillary die heeft gemaakt dat de Yeti werd afgeserveerd als een fabel. Wat zijn motieven waren is everybody's guess. Hij kreeg er in ieder geval een hoop gratis publiciteit mee. Overigens zijn ook de twee scalpen uit de kloosters niet echt, en de monniken hebben daar nooit doekjes om gewonden. Ze werden gemaakt en gebruikt voor rituele doeleinden, zegt Loren Coleman. Hieronder nog een verhaal over de yeti en zijn schedelkap.....

11

12

7. RIBSTUK Niet lang geleden hoorde ik iemand tijdens een lezing met overtuiging en in volle ernst beweren dat mannen een rib minder hebben dan vrouwen. Niemand in de volle zaal protesteerde, ik ook niet, maar wat deze man verder te vertellen had werd voor mij een stuk minder geloofwaardig. Want hoe kom je op het idee. En hoe denk je dat mannen hun symmetrie behouden, met een asymmetrische borstkas. Wat een onzin, en je hoeft alleen maar je eigen ribbenkast te voelen om te weten hoe het zit. Maar blijkbaar speelt het Bijbelse verhaal nog steeds een rol in de anatomische opvattingen van sommigen. Zo lees ik op een website: Some believe that females have 24 ribs and men have less. That belief is usually based on the Biblical account of Adam and Eve. In reality, men and women have the same number of ribs, 24. Die opvattingen zijn oud. Want in 'The Works of the Learned Thomas Browne, uit

1686, vind ik een interessante verhandeling rond dit gegeven. Thomas Browne (1605-1682) was een arts en filosoof, het meest bekend geworden om zijn boek 'Religio Medici'. Maar hij schreef ook graag over andere dingen, zoals 'common errors' . Ofwel: algemeen gangbaar bijgeloof. In zijn 'Enquiries in Vulgar and Common Errors', Book VII, Chap.II gaat Browne in op deze merkwaardige misvatting, en het blijkt dat er in zijn tijd en eerder heel wat over gediscussieerd werd. Men stelde zich blijkbaar vragen als: 'Was één rib wel genoeg om Eva uit te vormen?' en 'Was het de linker of de rechter rib die God gebruikte?' en 'Hield Eva er een extra rib aan over?' en ' Is het niet zo dat mannen nog steeds die rib terugverlangen van de vrouw'? Diepe, diepe vragen, waar Browne, een licht in zijn tijd, een simpel maar doeltreffend antwoord op had: "Als we de skeletten van beide seksen naast elkaar zetten dan zien we dat ze allebei 24 ribben hebben, 12 aan elke kant.". En hij voegt eraan toe dat de ribbenkast van de vrouw meer naar voren komt omdat ze van binnen ruimte nodig heeft voor een kind, en dat het zo nu en dan voorkomt dat een skelet onregelmatigheden vertoond, zoals een onvolgroeide of extra rib, maar dat dat in dezelfde orde is als iemand met 6 vingers of 6 tenen, of een andere afwijking in het skelet. En dan zegt hij , als een goed kind van zijn tijd, dat God weliswaar van Adam de rib gebruikte, maar dat het "een aanfluiting voor de rede en voor de gewone observatie" is om aan te nemen dat Adams nageslacht ook een rib zou missen. Want, zegt hij, verminkingen worden niet van vader op zoon overgedragen. Iemand die blind wordt draagt die blindheid niet over op zijn kinderen. Hetzelfde met iemand die kreupel wordt: zijn kinderen zijn gezond. Maar er zijn ook gevallen waarbij de ouders iets op hun kinderen overdragen. En dan zegt hij iets waarmee hij zijn tijd in feite twee eeuwen vooruit is: "Want het zaad draagt niet alleen het idee van ieder deel in zich, waarbij het perfectheid en de gebreken overbrengt, maar dupliceert die eigenschappen ook, zoals in een tweeling, en over vele generaties. Gedeelten van het zaad schijnen het Idee en de kracht van het geheel te bevatten. Ouders die geen handen hebben, krijgen kinderen met gebreken aan hun handen, en die gebreken zetten zich voort in volgende geslachten. In één korrel graan die niet in staat lijkt om meer dan één plant voort te brengen, ligt de kracht voor een heel zaaiveld te slapen. Browne borduurt daar nog wat op door, maar dit is de hoofdzaak. En dan te bedenken dat de genetica pas met de plantproeven van Gregor Johann Mendel (1822-1884) van de grond kwam...

Maar om terug te komen op de ribben: het schijnt voor sommigen nog steeds een vraag te zijn hoe het nou zat met Adam en Eva, en er staan creatieve antwoorden op sommige sites. Blijkbaar staat er in verschillende theologische boekwerken nog steeds de fabel dat de man een rib kwijt is, alsof er geen anatomie bestaat en er geen eeuwen zijn verstreken om de Bijbelse fabel afdoende te weerleggen. Op een site die aan het ribprobleem is gewijd zegt een wetenschapper: Unlike people in the Middle Ages, we do science these days (most of the time). We don’t just guess at how many teeth horses have or how many ribs people have. We get in there and count them, and then we know: both men and women have twelve pairs of ribs.

En zo is het maar net. http://biology.clc.uc.edu/courses/bio105/ribs.htm

13

8. SKELET IN DE KAST

Wie het plaatje hieronder ziet zal begrijpen dat iemand die in de kast zit onmiddellijk mijn warme belangstelling heeft, ook al had ik nooit eerder van Jeremy Bentham

gehoord. U misschien ook niet. Welnu, Jeremy was een Londense filosoof, en eentje die nogal wat op z'n naam heeft. Hij werd in 1748 geboren, en las Latijn toen hij 4 was, ging naar Oxford met 12 om rechten te studeren en had zijn graad met 18. Sneller dan de meesten van ons. Maar de rest van zijn leven besteedde hij niet aan praktisch bezig zijn maar aan filosoferen en schrijven, over zowat alles wat hij de moeite waard vond. Daaronder vielen dierenwelzijn, seksualiteit, economie, gevangeniswezen en

onderwijs. De grondgedachte betrof welzijn en geluk en hoe dat voor zoveel mogelijk mensen (en dieren) zo goed mogelijk bereikt kon worden.

Wat Bentham betreft was daar geen God voor nodig, het was een humanistisch streven dat voor iedereen het meeste profijt zou opleveren.

Al op zijn 11de jaar was Bentham overtuigd van de gelijkheid van mannen en vrouwen. Dat was halverwege de 18de eeuw revolutionair te noemen. En hoewel hij homoseksualiteit niet goedkeurde vond hij de publieke respons op die 'afwijking' idioot en verwerpelijk. Bentham deed aan joggen, twee eeuwen voor het woord was uitgevonden. Hoewel zijn ideeën lang niet iedereen verrukten, had Bentham veel invloed op het denken en beleidsmaken van zijn tijd. En hij schreef; gemiddeld zo'n 12 pagina's per dag, zodat er in de loop van zijn leven heel wat op papier stond. 50 jaar geleden ging het 'Bentham Project' van start, met de bedoeling ooit tot publicatie te komen van al zijn manuscripten. Daarvan zijn inmiddels 28 delen uitgekomen, van het geschatte totaal van 70 delen. Vorig jaar oktober is het publiek ingeschakeld om mee te helpen. Daarvoor werd op internet actie gevoerd: 'Transcribe Bentham'. Foto's van de te transcriberen pagina's kunnen worden gedownload en 'vertaald' . Duizenden vrijwilligers uit de hele wereld hebben zich opgegeven, en het werk schiet ineens lekker op. De documenten worden vervolgens door historici nagekeken en verbeterd. Er is nog steeds behoefte aan transcribisten. In 1826 werd de eerste steen gelegd voor de universiteit van Londen, die in 1836 het University College van Londen werd. Bentham was toen 78, maar hij kocht een aandeel van £ 100.- Deze universiteit was de eerste in Engeland waar iedereen werd toegelaten, onafhankelijk van ras of geloof, en dat was bijzonder, en zeker mede te danken aan vrijdenkers als Jeremy Bentham.

Maar het meest excentrieke idee dat Jeremy Bentham had was dat hij niet begraven wilde worden, maar opgezet. Hij bepaalde dat zijn resten moesten worden tot een 'auto-ikoon' . Dat gebeurde. Hoewel men zijn gebalsemde hoofd te weinig aantrekkelijk vond om het in de kast te zetten (maar het wel bewaarde ◄) werd dat vervangen door een wassen hoofd. Zelf schreef Bentham dat "verder plezier en instructie voor de levenden zou kunnen komen van het bewaren in plaats van het begraven van doden". Praktisch was het ook: het was goedkoper. Lichamen, vond Bentham, legden een nodeloos gewicht op de toch al magere financiën van vooral de armen, die vaak hun beperkte reserves met de dode in het graf gooiden. Zonde. Iedereen zou zijn eigen 'auto-ikoon' kunnen worden, en dat kon geld opleveren. Bentham haalde wat voorbeelden aan om zijn idee substantie te geven: de relieken van een moordenaar die in een museum waren geplaatst brachten heel wat geld

op. De dode crimineel was veel nuttiger voor de maatschappij dan de levende was geweest. Bentham zag voor zijn geestesoog rijen en rijen auto-ikonen opgesteld in kerken en kathedralen, musea en andere openbare gelegenheden. Nam het hele lichaam te veel plaats in, dan was alleen het hoofd ook mogelijk. Jeremy Bentham stierf in 1832. De beste plaats voor hem zelf was natuurlijk de universiteit. Daar zit hij nu als aangekleed skelet in de kast. We hopen dat hij tevreden is.

14

9. LES DIABLERIES Vanaf 1860 tot 1900 is door een klein groepje artiesten, maar voornamelijk twee mannen, Pierre Adolphe Hennetier en zijn vriend Habert, een serie van 72 scènes gemaakt van klei en ander materiaal; diorama's van de hel, zoals ze zich die voorstelden, of zoals ze dachten dat anderen zich die voorstelden. Dat leverde een vrolijke hel op. De scènes waren vervaardigd speciaal met het oog op de ontluikende stereofotografie, een techniek die immens populair werd in de loop van de 19de eeuw. Uiteindelijk werden het 72 scènes met een dikke knipoog naar menselijke zwakten, maatschappelijke hangijzers en politieke schandalen. Het Napoleontische Frankrijk van die jaren was een land vol politieke en sociale valkuilen, en satire moest voorzichtig gebracht worden, anders kwamen er problemen met de autoriteiten. De 'hel' sneed aan twee kanten: het waren jaren waarin er een morbide belangstelling was voor dood en wat daarna kwam, en de voorstellingen maakten het mogelijk humoristische kritiek te leveren die voor

de goede verstaander geen uitleg behoefde, maar voor de machthebbers, nooit sterk in relativeren van hun pompeuze macht, niet makkelijk te interpreteren was. Hemelse scènes hadden

in die maatschappij -kritiek onmogelijk kunnen voorzien. Maar met de hel kon men zich uitleven. De scènes werden gefotografeerd met een stereo -camera, en iedere

foto werd aan de achterkant geschilderd en de ogen van duivels en skeletten doorgeprikt en van lichtdoorlatende rode vernis voorzien. Daarna werd er dun papier tegen de achterkant geplakt. Met licht achter de positieven schenen de kleuren door de monochrome voorkant, wat een spannend effect opleverde. Van 'Les Diableries' werden talloze series vervaardigd. In 2013 komt er een prachtig boek over uit met veel foto's, van de fotohistorici Dennis Pellerin, Paula Fleming en Brian May.

15

10. DE WYOMING MUMMY

Veel mensen kennen waarschijnlijk de foto van deze merkwaardige mummie, misschien zonder te weten wat het precies is. Een vriend stuurde dit artikeltje ◄ uit 1950 over een onderzoek waarbij enkele deskundigen, eentje wat betreft fossiele reptielen en een ander in het vak van de botjes anatomie, na onderzoek met röntgenapparatuur hadden vastgesteld dat dit meditatief gezeten 'monster' een baby is met anencefalie (geen hersens). Daarmee hoopten ze alle speculaties over iets wonderlijkers dan dat succesvol te hebben weersproken. Ook hielden ze het erop dat hier geen sprake was van een mummie maar van een uitgedroogd lichaam, niet oud, want hooguit (in 1950) 25 jaar eerder in de grot achtergelaten waar hij was gevonden. Maar nu de geschiedenis van dit enigma, die ik haal van de website van Dr. Karl Shuker, een betrouwbaarder informant dan de reptielenwijsneus uit 1950. Toen in oktober 1932 de goudzoekers Cecil Main en Frank Carr een gat bliezen in de wand van een ravijn in de San Pedro Mountains in Wyoming, deden ze een verbazende ontdekking. Achter de wand lag een grot, en op een richel in die grot zat, met gekruiste benen en zijn armen gevouwen over de borst, een mummie van een kleine menselijke figuur, zittend nog geen 20 cm hoog en uitgevouwen ongeveer 35 cm (14 inch) Dat is buitengewoon klein. Natuurlijk werd het eerst gedacht aan een hoax, maar dan wel eentje op een onwaarschijnlijke plaats. Wat er gebeurde tussen 1932 en 1950 is niet duidelijk, maar in 1950 werd behalve het onderzoek hiernaast een degelijker poging gedaan te achterhalen wat precies deze mummie was. Antropoloog, Dr Henry Shapiro van het American Museum of Natural History bevestigde dat de mummie geen fake was, maar een volledig en volwassen skelet bevatte, een schedel waarvan de naden dicht waren, wat betekende dat het zeker geen baby was, en dat z'n mond vol tanden zat, waarvan de snijtanden opvallend lang en scherp waren.

Hij schatte hem op een jaar of 65. Zo kunnen de resultaten van onderzoeken uiteen lopen. Daarbij kun je je afvragen of de 'deskundigen' uit het artikeltje hiernaast de mummie überhaupt van binnen hebben bekeken. Anders moet je concluderen dat ze nooit een baby van dichtbij hadden gezien. Men noemde de mummie Pedro, naar de grot die lang z'n graf was geweest, want dat de mummie oud was, daaraan viel niet te twijfelen. Pedro was gewelddadig aan zijn eind gekomen: er waren botbreuken, zijn schedel was ingeslagen en gestold bloed puilde naar buiten, wat hem het aanzien geeft van een menneke met een pet op. Maar nu: waar is Pedro gebleven?

16

Het laatst werd hij in het openbaar gezien in 1955. Sindsdien is hij spoorloos. In 2005 werd er een beloning uitgeloofd van $10.000, door John Adolfi van Bibleland Studios, maar zelfs dat had geen resultaat. Gelukkig zijn er wel originele röntgenfoto's bewaard gebleven. De wegen van zeldzame vondsten zijn ondoorgrondelijk, en het is maar zelden dat ze terechtkomen op plekken waar ze veilig zijn. 'Spirited away' is in dit verband een goeie uitdrukking. Pedro bleek niet de enige klein uitgevallen mens-vondst. In dezelfde buurt werd een nog kleinere mummie gevonden, een vrouwelijk figuurtje van maar 4 inch, 10cm. Dr. Gill kwam op het spoor van dit ukkie, en onderzocht haar in 1980. Hij dacht aan een prematuur geboren baby. Hij gaf het figuurtje terug aan de familie die het bezat, en er werd nooit meer iets van vernomen. Kort na Pedro's ontdekking vond een Mexicaanse schaapherder, Jos Martinez, nog een mummie, en 6 losse schedeltjes in dezelfde omgeving. Hij nam ze mee, maar werd daarna zo geplaagd door ongelukken dat hij de hele verzameling ijlings terugbracht naar waar ze vandaan kwam. Twee jongemannen, schrijft Shuker, ontdekten een dode pygmee met scherpe tanden in de Wyoming Wind River Mountains, in 1933. Ze namen hem mee. Beide stierven kort daarna, en ook anderen die met de dwerg in aanraking waren geweest stierven aan een onbekende ziekte. Zulke verhalen hebben wel wat weg van de 'vloek van Tutanchamon'. Hadden we Pedro nog maar. Misschien was er DNA ergens in zijn skeletje. Misschien zou met moderne middelen veel duidelijk hebben kunnen worden. Er doen veel verhalen onder Native Americans de ronde over 'little people' . De Shoshone Indianen van Wyoming hebben het specifiek over de Nimerigar, een ras van agressieve dwergjes, van 50 cm tot 1.10 lang. Volgens de legenden waren die ukkies in constant gevecht gewikkeld met de Shoshone Tribe. Daarbij maakten ze gebruik van vergiftigde pijltjes. Ze bewoonden de San Pedro Mountains van Wyoming, en als er eentje oud of ziek werd, dan werd hem door zijn stamgenoten de schedel ingeslagen, lees ik op Wikipedia. Is dat met Pedro gebeurd?

11. BLING BLING VOOR EEN SKELET uit: Fortean Times 275

We kunnen het ons nauwelijks voorstellen, maar in 16de eeuws Katholiek Centraal Europa was het heel gewoon om de kale resten van mensen te versieren met het mooiste brokaat, gouden ornamenten en edelstenen. Luguber, zeggen wij. Mooi en passend, dachten ze toen. Goedbeschouwd een vreemde gedachte voor een kerk die zegt in een leven na de dood te geloven. Niet alleen heiligen werden zo opgetuigd. In het Beierse dorp Rott-am-Inn liggen bijvoorbeeld de versierde resten van Constantijn de Grote, voor wie het wil geloven. Het kwam zo: in 1578 werden in de Romeinse catacomben graven herontdekt waarvan men aannam dat ze van Christelijke martelaren waren. Dat kwam goed uit, want de Contra Reformatie was in volle gang, en tijdens het Concilie van Trente (1545-1563) was besloten in antwoord op de aanvallen van

Protestanten, de reliekenhandel serieus aan te pakken, en, mogelijk of onmogelijk, van een identiteit te voorzien. De vondsten uit de 2de tot de 5de eeuw waren welkom. Met een flinke dosis fantasie kon iedere martelaar er tussen zitten. Dat de graven niet van een naam waren voorzien was jammer maar niet onoverkomelijk; daarvoor had men de hulp van boven. Priesters met helderziende gaven daalden af in de catacomben en stelden mediamiek de herkomst van de resten vast. Natuurlijk waren de heiligen daarboven maar al

17

te gretig bereid hun boodschappen door te geven. Misschien heeft er wel eens een tevergeefs geroepen "laat mij asjeblieft lekker liggen!". Deze praktijk van identificatie zette zich door tot in de 19de eeuw, en zelfs paus Gregorius de XVI schijnt afgedaald te zijn om de botten postuum te dopen en heiligheid te verlenen. Vergissingen lagen op de loer. Soms werd een skelet helderziende 'geïdentificeerd', terwijl later bleek dat dezelfde heilige al ergens anders was ondergebracht. Dat overkwam bijvoorbeeld St. Pancreas, ◄, in de 17de eeuw opgegraven, terwijl hij toen al eeuwen in de Pancreas basiliek in Rome lag. Geen nood, dan maar twee Pancreassen. Het plaatsje Waldsassen in Duitsland ontving in 1688 een St. Deodatus, terwijl er daar in Italië al twee van waren. Sommige heiligen deden tijdens hun leven aan bilocatie, maar na hun dood kan dat de verklaring niet wezen. Skeletten waren handel. De kerk was een soort postorderbedrijf. Het Diocees van Konstanz

bestelde er 120 in de 17de en 18de eeuw. Identificatie was begrijpelijkerwijs iets waar men zich niet druk over wilde maken. Belangrijker was hoe de skeletten zouden worden gepresenteerd. Dat maakte iedere kerk die een skelet ontving zelf uit, ook weer liefst met mediamieke middelen: Nonnen waren vaak degenen die de kleren moesten maken, en dus baden die over de resten in de hoop inspiratie voor een design door te krijgen. "Heilige zus en zo, hoe wilt u het liefst liggen? Wat wilt u aan? " Kunnen we u machtig mooi versieren of geeft u de voorkeur aan een simpeler outfit? Wat zegt u? Iets moois op uw schedel? Niet de benen bloot? Komt in orde."

Niet alleen nonnen werkten aan de versieringen. De bekendste kunstenaar die zich ermee bezig hield was de Cisterciënzer broeder Adalbert Eder uit Waldsassen, die bekend was om zijn vermogen direct met de botten te communiceren. De Basiliek van Waldsassen bezit dan ook meer bling-heiligen dan enige andere kerk: 10 stuks, allemaal gemaakt in de 18de eeuw. De laatste aanwinst, St. Maximus, een martelaar, zweeg als het graf. Eder was ten einde raad, zegt de overlevering. Hoe wilde de heilige liggen? Dat is toch een belangrijke vraag in het licht van de eeuwigheid, maar de martelaar liet niet van zich horen. Adalbart Eder deelde zijn frustratie met het

skelet, en zie, toen hij de botten verliet om te gaan eten, bleek bij zijn terugkeer St. Maximus zelf een houding te hebben gekozen. ▲ De gids in de kerk van St. Peter en Paul in Rott-am-Inn in Beieren, meent dat ook al is de identiteit van de bling-heiligen niet met zekerheid vast te stellen, ze een heilig doel dienen. Skeletten in de kerk maakt dat ook Heavy Metal liefhebbers vinden dat het 'cool' is om naar de kerk gaan....

18

12. DE MUMMIE VAN HANNAH BESWICK Halverwege de 18de eeuw stierf er in Manchester een rijke ongetrouwde vrouw, juffrouw Hannah Beswick of Birchin Bower (1688-1758), die als de dood was om levend begraven te worden. Haar angst was ontstaan nadat haar broer tijdens het begraven tekenen van leven had vertoond. Haar pathologische angst dat haar hetzelfde zou overkomen was verklaarbaar, maar leidde tot excentrieke maatregelen. Haar dokter Charles White kreeg de opdracht haar dagelijks te controleren op tekenen van leven. Dat deed de dokter door haar te balsemen. Nadat ze in die toestand eerst een tijd was opgeslagen in het huis van een familielid, werd ze al gauw overgebracht naar het huis van de dokter, die haar opborg in de kast van een staande klok. Hannah Beswick werd een lokale beroemdheid, en menig burger bezocht haar, met toestemming van de goede dokter, in haar klok-behuizing.

Dr. White was een bekende arts in die tijd. Hij was een van de stichters van de Manchester Royal Infirmary. Er is historisch weinig duidelijkheid over wat Hannah de dokter precies naliet, en in haar testament staat niets over balsemen maar wel over begraven, waarvoor ze een financiële regeling trof. Het is daarom waarschijnlijk dat de dokter het aanzienlijke bedrag bedoeld voor haar begrafenis in zijn eigen zak stak, en door haar te balsemen had hij een aantrekkelijke mummie die hij kon toevoegen aan zijn collectie curiosa die hij was begonnen te verzamelen. Na White's dood in 1813 verhuisde Hannah naar een Dr. Ollier, die haar in zijn testament vermaakte aan het Museum of Natural History in Manchester. Daar werd ze bekend als de 'Manchester Mummy' , of 'de Mummy van Birchin Bower' . Ze werd tentoongesteld in de hal van het museum, naast Peruviaanse en Egyptische mummies. Haar familie had gratis toegang om haar een bezoekje te brengen. Een bezoeker aan het museum schreef in 1844 dat ze een van de meest opmerkelijke objecten van de collectie was.

Niet dat ze er uitzag. Haar gezicht was zwart en gekrompen en de rest van haar lichaam was ingewikkeld in zwachtels, zoals dat gaat bij mummies. Helaas is er geen afbeelding van de levende, of dode Hannah Beswick bewaard gebleven. Toen de collectie van het museum in 1867 werd verhuisd naar de Universiteit van Manchester, werd besloten dat Hanna, die overduidelijk dood was, eindelijk eeuwige rust zou krijgen; het werd tijd haar te begraven. Maar zo makkelijk gaat dat nou ook weer niet in een bureaucratische samenleving. Want sinds 1837 was er in Engeland een wet die eiste dat een lichaam door een patholoog anatoom werd onderzocht, zodat er een overlijdenscertificaat kon worden afgegeven. En aangezien Hannah in 1758 was gestorven moest er een verzoek aan de Raad van State gericht worden, en daarnaast moest de bisschop van Manchester permissie verlenen. Dat gebeurde uiteindelijk. Je zou zeggen dat ook zonder gebalsemd te zijn Hannah intussen duidelijk dood zou zijn, maar ambtenaren nemen zoiets niet zomaar aan. Hannah Beswick werd uiteindelijk op 22 juli 1868 begraven in een ongemerkt graf, op de Harpurhey Begraafplaats, meer dan 110 jaar na haar dood. Maar er is nog een spookgeschiedenis gehecht aan Hanna Beswick: Toen in 1745 Prince Charles Edward Stuart - bekend als Bonnie Prince Charlie ► - Manchester in 1745 veroverde, raakte Beswick ernstig bezorgd over haar kapitaal, en ze begroef het in de grond. Kort voor haar dood beloofde ze haar familie dat ze de plaats zou aanwijzen, maar dat is er niet meer van gekomen. Na haar dood werd Birchin Bower omgebouwd voor arbeiders woningen. Sommigen zagen een figuur in het zwart met een witte kap door de gangen lopen, en altijd verdwijnen bij een bepaalde steen. Volgens de overlevering is haar schat tenslotte gevonden door een wever. Een Manchester goudhandelaar, Mr. Oliphant, betaalde een hoop geld voor de gouden munten. Birchin Bower werd uiteindelijk gesloopt en op die plaats kwam een fabriek. Maar het schijnt dat daar nog steeds een geest wordt gezien....

19

13. HET ECHTPAAR.... Dit opmerkelijke stel is een in de muur van een kerkhof ingemetselde steen, de bedekking van een graf uit de 16de eeuw. Het waren bij leven Sir Edward Golding van Piristone Laundy, en zijn vrouw Elizabeth Fleming, een barones van Slane. De steen bevindt zich op het St Peter's kerkhof van Drogheda, County Meath, zuid Ierland. De echtelieden verdronken in een mysterieus ongeval met een boot op de rivier de Boyne. Ook Sir Edwards liefje kwam om, maar waar zij is gebleven weet niemand. De begraafplaats ligt midden in een moderne wijk, en de vele televisieantennes geven de oude steen een nog meer bizar en out-of-place aanzien. De priester van St. Peter's Church zegt dat hij niet weet of de legende waar is, maar dat de beide skeletten van oudsher met enige angst worden bejegend. Hij noemt het 'Holy Horror' , en natuurlijk zitten daar spookverhalen achter. De fotograaf uit wiens boek 'Phantom of the Isles' ik deze informatie haal is Simon Marsden. Hij vertelt dat zodra hij arriveerde de regen begon te vallen uit een zwarte lucht, en toen de zon weer scheen viel het licht op een onaardse manier op de echtelieden. We kennen dat wel. Vroeger noemde men dat 'vals licht' , die groenig gouden schijn als zon en regen elkaar afwisselen en de zon al laag staat. Onder het fotograferen stond een oude dame de vorderingen gade te slaan. Zij kon Marsden niets nieuws vertellen over het leven van de beide figuren, maar wel dat

over de jaren er steeds weer mensen waren geweest die zagen hoe de geraamten tot leven kwamen. Zelf had ze dat nooit meegemaakt en ze geloofde er niet in, maar sinds haar man was overleden liep ze in het donker nooit meer langs de muur. Want eenmaal was er daar een lange donkere schaduw over haar heen gevallen.....

14. HET WONDER VAN DE HONDENTAND Uit Alexandra David - Neel: Mystiek en Magie in Thibet, vert. J.H.W.Boelens 1938

De oude moeder van een koopman die elk jaar naar India ging, vroeg haar zoon op zekere dag een reliek uit het heilige land voor haar mee te brengen. (Voor de Tibetanen is India, de bakermat van het Boeddhisme, het Heilige Land) De koopman beloofde dat te zullen doen, maar doordat zijn zaken hem voortdurend bezighielden, vergat hij het. De oude Tibetaanse was diep bedroefd, en toen een jaar later de karavaan van haar zoon opnieuw naar India trok, liet ze hem nogmaals beloven dat hij een reliek voor haar mee zou brengen. De zoon beloofde het...maar vergat het ook nu weer. Nog een jaar daarna deed zich precies hetzelfde voor. Maar bij deze derde gelegenheid schoot de koopman op de terugweg het verzoek van zijn moeder te binnen, waarbij de gedachte aan haar hevige verdriet dat hij de vrome vrouw nu al voor de derde keer zou berokkenen, hem oprecht bedroefd deed zijn. Terwijl hij nadacht over een middel om de aangelegenheid toch nog in orde te kunnen brengen, viel zijn blik op een langs de kant van de weg liggend afgebroken stuk van een hondenkaak. Toen kreeg hij opeens een ingeving. Hij maakte uit het verdorde kaakbeen een tand los, ontdeed die van de laag stof waarmee hij bedekt was, en wikkelde hem daarna in een lapje zijde. Bij zijn thuiskomst bood hij zijn moeder dit voorwerp aan als een zeer waardevolle reliek: een tand van de grote Saripoetra (een leerling van Boeddha). Buiten zichzelf van blijdschap en vol verering, legde de goede vrouw de tand in een relikwie-kastje die op een altaar stond. Ieder dag verrichtte ze er een eredienst voor, waarbij ze lampen aanstak en wierook brandde. Er voegden zich nog andere gelovigen bij haar, en na verloop van tijd begon de tot heilige reliek gepromoveerde hondentand licht uit te stralen.

20

15. PALERMO MUMMIES Vlees vergaat, botten blijven. Dat is maar goed ook, want onze kennis van de wereldgeschiedenis zou er anders uitzien als er nooit botten, van mensen en dieren waren gevonden. In vroeger eeuwen had men een heel andere relatie met de dood. Botten, en vooral schedels, werden niet luguber gevonden, maar waren een aanzet tot filosofie, ter ondersteuning van het adagium: Memento Mori. Dat kloosterorden een speciale relatie hadden met de doden valt te begrijpen. In veel oude abdijen vindt men dan ook 'ossuaria' , een opeenstapeling van schedels en botten waar men in de dood de individualiteit zichtbaar heeft verloren. Maar wie intreedt in een slotklooster doet dat ook niet om zijn ego op te poetsen.

Maar in sommige ossuaria heeft iedere dode nog een gezicht. Dat maakt zulke plekken tot een interessant stuk geschiedenis, en natuurlijk tot een toeristische trekpleister. Zo'n ossuarium is te vinden in de 'Catacombe dei Cappuccini' in Palermo, Sicilië. Toen de begraafplaats van de abdij in de 16de eeuw te klein werd, groeven de monniken crypts onder de begraafplaats. In 1599 mummificeerden ze een recent overleden broeder, Silvestro van Gubbio, en plaatsten hem in de nieuwe crypte. Anderen volgden. Er werden rekken aangelegd langs de wanden, waar de broeders de eeuwigheid konden doorbrengen. Sommige lichamen werden gebalsemd en anderen in glazen kisten gelegd. Monniken hielden meestal hun pij aan. Oorspronkelijk was deze manier van begraven uitsluitend bedoeld voor de Capucijner monniken, maar in latere eeuwen werd het in palermo een statussymbool om daar begraven te worden.. Men gaf opdracht in bepaalde kledij opgesteld te worden en soms zelfs te wisselen van outfit. Priesters ▼ werden opgesteld in hun rituele gewaad. Familie zorgde voor een representabele aanblik. Voor de kosten werd zorg gedragen door de omgeving van de doden. De kerk heeft altijd goed geweten hoe het aardse slijk vermeerderd moest worden, en als familieleden niet langer betaalden voor hun dierbaren, werd het stoffelijk overschot ergens uit het zicht weggeborgen...tot men weer met geld op de proppen kwam. De laatste broeder werd in 1871 bijgezet, en de catacomben werden in 1880 officieel gesloten. Maar toeristen bleven komen, en ook de notabelen die een plaatsje wilden. Een van de laatste mummies is een in de 20er jaren overleden meisje van 2 jaar, Rosalia Lombardo dat ongelofelijk goed bewaard is gebleven. Het lijkt of ze slaapt.

De catacomben bevatten 8000 mummies die hoofdzakelijk langs de wanden zijn opgesteld. Voor de familie zijn er dagen waarop men de gemeenschap van levenden en doden viert en samen bidt.... De catacomben gingen een nieuw tijdperk in toen ze in 2008 grondig werden gerenoveerd. De Capucijnen zijn ervan overtuigd geraakt dat er iets moet gebeuren, want de toeloop van toeristen en de vergankelijkheid tasten de kwaliteit van de mummies aan. Bovendien is hier een interessant studieobject voor genetici en andere wetenschappers. Met geld van de Europese Unie worden de catacomben nu uitgerust met camera's, klimaatbewaking, brandpreventie en koptelefoons voor de toeristen. Fotografe Cynthia Karalia kreeg permissie om close-ups te maken van de figuren, waarvan er maar 1000 met zekerheid te identificeren zijn. Per ongeluk werd ze ingesloten, en moest ze uren in de catacomben doorbrengen met als enig gezelschap de mummies. "Maar", zegt ze, "ik voelde alleen vrede. Ik besloot de mummies te trakteren op hedendaagse muziek terwijl ik ze fotografeerde. Het leek of ze dansten. " Karalia was zich scherp bewust dat ze niet allen foto's maakte van een

fenomeen, maar ook een glimp opving van de geheimen die iedere mummie tot in eeuwigheid met zich meedraagt; ervaringen en wijsheid die hun aardse resten verbindt met hun eeuwige ziel.

21

16. HOOFDZAKEN EN KOPZORGEN Bron: Edwin Murphy, Fortean Times en Internet

We gaan er meestal gewoon van uit dat we, als we doodgaan en begraven worden, in één stuk de eeuwigheid trotseren. Maar dat blijkt lang niet altijd het geval. Niet alleen heiligen lopen gevaar uit elkaar geplukt te worden, ook beroemde mensen kunnen hun hoofd of hun hersens verliezen aan wetenschappers, aanbidders of mensen die een bijzonder hebbedingetje zoeken.

Laten we eens een paar van zulke gevallen nader bekijken.

Neem nou de componist Joseph Haydn (1732-1809) Zijn hoofd werd kort na zijn begrafenis gestolen. Pas 145 jaar later, in 1954, werd hij

met zijn schedel verenigd. In de tussenliggende tijd beleefde zijn schedel meer avonturen dan de maestro zelf tijdens zijn leven. Over het eigendomsrecht van zijn schedel werd gevochten door mensen, museums en landen. Hij ging van hand tot hand, werd vervangen door een andere, verborgen, tentoongesteld, geleend en onderzocht door frenologen, die merkwaardige lieden die in elke bobbel op het cranium een eigenschap meenden te ontdekken. Hoe de omzwervingen van Haydns schedel precies hebben plaatsgevonden is

nooit meer exact te achterhalen door gebrek aan documentatie, maar we weten er genoeg van om de hoofdzaken te traceren..

Haydn stierf in zijn huis in Wenen, 77 jaar oud. Het was een turbulente tijd; Napoleon bezette de stad en van een rustige begrafenis kwam weinig terecht.

Frenologen hadden al langer op zijn schedel zitten azen, en enkelen van hen, waaronder een goede vriend van Haydn, besloten zijn schedel een tijdje te lenen voor onderzoek. De begraafplaats employé's werden omgekocht om de andere kant op te kijken, en enkele dagen na de begrafenis werd Haydns hoofd van de romp gescheiden en de rest herbegraven. Je moet er maar zin in hebben. De diefstal zou misschien nooit ontdekt zijn als in 1820 er niet een verzoek was ingediend bij prins Nicolaus II Esterhazy, de kleinzoon van Haydns patroon, om de grote componist te herbegraven in een speciaal gebouwd mausoleum op het familielandgoed in Eisenstadt, waar Haydn geleefd en gewerkt had. Esterhazy liet er geen gras over groeien en groef het lichaam op. Grote schrik; waar was het hoofd gebleven? De prins was razend. De politie werd ingeschakeld. De schedel bevond zich in het huis van Joseph Rosenbaum, die als secretaris van Esterhazy in het complot zat, en zich later het hoofd had toegeëigend. Maar omdat de 'zieke' Frau Rosenbaum de schedel onder haar matras verborg werd hij niet gevonden. Esterhazy werd meegedeeld dat hij tegen een flinke som de schedel kon terugkopen. Hij kreeg een vervanging. De echte schedel werd verkocht aan een Oostenrijkse professor, die het later aan een museum vermaakte. Maar het Weense 'Gesellschaft der Musikfreunde' vond dat de schedel haar toebehoorde, en begon een proces. Esterhazy deed z'n best de schedel alsnog terug te geven aan de rechtmatige eigenaar: Haydn, maar verloor van het Gesellschaft, in wier bezit het hoofd sindsdien is gebleven - tot 1954, toen de Esterhazy familie eindelijk weer zeggenschap kreeg, en de schedel uiteindelijk, na veel gedoe vanwege de onduidelijke politieke situatie, weer werd verenigd met de rest van Haydn. Op 5 juni 1954 werd de schedel gezegend door de Aartsbisschop van Wenen, en in processie naar Eisenstadt gebracht. Kerkklokken luidden. Met veel ceremonie werd de schedel toegevoegd aan Haydns inmiddels tentoongestelde resten en op een kussen gevleid. De complete Haydn werd na een passende kerkdienst herbegraven. Op zijn graf staat: 'Non moriar - sed vivam et narrabo opera Domini' : Ik zal niet sterven maar leven en de werken van de Heer verkondigen. Een ander geval van hoofdpijn is het verhaal van de Zweedse filosoof Emanuel Swedenborg (1688-1772) Aan Swedenborg hebben we veel te danken. Hij was een veelzijdig mens; mysticus, filosoof, wiskundige, en we zouden kunnen zeggen 'Spiritualist'. Swedenborg beschreef zijn astrale reizen in verschillende dikke boeken, waarvan 'Hemel en Hel' het bekendste is. Hoewel hij het grootste deel van zijn leven in Zweden doorbracht stierf hij in Engeland, Hij werd begraven op het kerkhof van de Zweedse kerk van Londen. In 1908 vond de Zweedse regering het tijd worden om de zoon des vaderlands naar huis te halen, maar zijn hoofd bleek te ontbreken. Vijftig jaar eerder had een onbetamelijke frenoloog het in zijn hoofd gekregen dat van Swedenborg te verwijderen. In de 100 jaren die op de diefstal volgden ging de schedel van hand tot hand en kwam eindelijk aan het licht in een antiekwinkel in Wales. Erfgenamen van de filosoof hoorden ervan en kochten het artifact. Tot 1978 bleef de schedel in de familie, en dook toen op in de veiling catalogus van Sotheby in Londen. Een Zweedse bieder betaalde er $3,200 voor. Waar de schedel nu is weet alleen Swedenborg zelf.

22

17. WEE HET GEBEENTE Botten. En schedels. Het enige

stevige dat ons weke lichaam beschermt tegen instortings- gevaar. Symbool van onze sterfelijkheid, dat ook. Of van kwaadaardigheid: een schedel met gekruiste botten. Symboliek die we allemaal begrijpen en waar we niet gek op zijn. Onze voorouders dachten anders over die dingen. Op een studeerkamer stonden symbolen van de dood en vergankelijkheid: een schedel, of een zandloper. Het leven was

eindig, en vol verrassingen die dat einde snel dichterbij konden brengen. Daarom bereidde men zich er liever op voor. 'Memento Mori' : Herinner u dat ge sterfelijk zijt. Op veel schilderijen en houtsnedes uit de renaissance vinden we zulke symbolen terug. Het was een goede Middeleeuwse gewoonte om beenderen en schedels op te slaan in een z.g. 'Ossuarium' , een beenderplaats. Kloosters en abdijen hadden vaak een ossuarium, maar ook werd dikwijls ruimte bespaard op kleine begraafplaatsen, door mensen in een tijdelijk graf te begraven en daar later plaats te maken door de beenderen naar een ossuarium te brengen. Er zijn ossuaria in steden en kerken en crypten en er zijn zelfs ossuaria waar de beenderen van onbekende soldaten zijn samengebracht in één monument.

Maar het meest bijzondere ossuarium is ongetwijfeld dat van Sedlec in Tsjechië. Aan de samenstelling van dit bizarre monument gaat een interessante geschiedenis vooraf. Op deze plek werd in het jaar 1142 een Cisterciënzer abdij gesticht. In 1278 werd Henry, de abt van de abdij, op een diplomatieke missie gestuurd naar het Heilige Land. Toen hij terugkwam had hij uit Jeruzalem wat aarde meegenomen uit van Golgotha, en dat verspreidde hij over de graven van het klooster. Daardoor werd de begraafplaats beroemd, en veel mensen wilden er begraven worden. In 1318 waren al 30.000 mensen begraven op het inmiddels groter gemaakte kerkhof. Begin 15de eeuw verrees een Gotische kerk in het midden van het kerkhof, met een kapel in de catacomben voor de beenderen van geruimde graven. Ruimte is nou eenmaal niet eeuwig rekbaar. Begin 18de eeuw werd die kapel in barokstijl opnieuw gedecoreerd door een

beroemde architect van Italiaanse afkomst.

Maar in 1870 was er een houtsnijder, Frantisek Rint, die de opdracht kreeg de botten netjes te ordenen. Blijkbaar ging Rint helemaal uit z'n dak van de artistieke potentie van al die beenderen, want hij maakte er iets unieks van dat in de hele wereld dit ossuarium op de kaart heeft gezet. Daar deed hij 40 jaar over.

Het bizarre ossuarium bevat de beenderen van 40.000 mensen. Het moet een paradijs zijn voor orthopeden, craniometristen en mensen als 'Bones' , die er hun beroep van maken beenderen te meten en te identificeren. Het meesterstuk is de centrale kroon : een weelde aan botten. Maar ook de vele details zoals de beker ◄ en de monstrans ► zijn een nadere beschouwing waard. Hoeveel geesten zouden er rondwaren in dit unieke bottenbouwwerk?

En belangrijker: zijn ze gelukkig met hun artistieke bijdrage, of lagen ze toch liever gewoon onder de grond?

23

18. BOTJES DIVINATIE

De methoden om er achter te komen wat de toekomst voor ons verborgen houdt zijn eindeloos divers. Divinatie maakt gebruik van zo ongeveer alle materialen die er te bedenken zijn, van theebladeren tot geitendarmen. Maar welke traditie men ook volgt, het gaat maar om één

doel: te weten komen hoe onze persoonlijke vork in de steel zit. In Afrika, maar ook in Azië zijn er culturen die daarvoor van oudsher botjes

gebruiken, een methode die ook binnen de Wicca gemeenschap weer aan populariteit wint.. Bekend zijn de 'Sangoma's' uit Zuidelijk Afrika, en wie meer wil weten over de opleiding van een Sangoma, hij leze het boeiende boek 'Sangoma' van James Hall, die als Amerikaan het divineren met de traditionele middelen leerde beheersen. Feitelijk bestaan de 'Divining Bones' uit botjes van verschillende dieren, cowrie schelpen, geld, kristallen, dobbelstenen, stokjes, zaden en wat verder de persoonlijke voorkeur van de Sangoma heeft. Al die voorwerpen hebben een betekenis, en met elkaar bestrijken ze het hele scala van menselijke emoties en handelingen. Daarnaast is er de plaats die ze bij het werpen innemen, die de Sangoma informatie geeft over heden en toekomst. Een vaardige Sangoma is een goede psycholoog. Een Sangoma is ook een healer. Mensen komen om raad wanneer ze door een kwaal zijn getroffen, en de Sangoma vindt de oorzaak in de Divining Bones, en kan van daaruit de nodige rituelen vaststellen om de patiënt te helpen.

Voor hij de inhoud van zijn buidel werpt zal de Sangoma eerst met een ritueel de voorouders aanroepen en een reukoffer brengen . Dan volgt er een algemene reading, waarna de cliënt vragen kan stellen die aan de hand van aparte worpen worden beantwoord. Ook in West Afrika wordt deze vorm van divinatie toegepast. Malidoma Somé, een Dagara Sjamaan uit Burkina Faso die op zijn rondreizen door de wereld de bone divinatie beoefent, schrijft in zijn boek "The Healing Wisdom of Africa": "Dag in dag uit zat ik naast Guisso, de wichelaar terwijl hij consulten gaf, waarbij hij de situatie van ieder persoon interpreteerde met symbolen in een traditionele en mystiek taal. Die taal was besloten in cowrie schelpen, oude botten, versleten stukjes metaal, stenen van verschillende vormen en grootte." Dag in dag uit getuige zijn van de interpretaties van Guisso, en soms heel organisch het proces overnemend als zijn mentor andere besognes heeft midden in een divinatie, maakt dat Malidoma leert wat hij moet weten, zonder zichzelf daar echt rekenschap van te geven. Het 'gevoel' voor de divinatie wordt niet bewust geleerd; het is een proces dat zich afspeelt in het onderbewuste, de associaties, de inzichten. Alleen door waarnemen, luisteren en in het diepe springen leert Malidoma - en elka Sangoma of Sjamaan - op zijn eigen intuïtie te vertrouwen.

24

In Azië is bottendivinatie al heel oud. In China zijn uit de Shang Dynastie ( 1751-1112 B.C.) dierenbotten gevonden met inscripties, de alleroudste voorwerpen met Chinees schrift. De orakelbotten zijn getuigenis van het begin van de schrijfcultuur in China en zijn daarom archeologisch en historisch van enorme waarde. Hierboven schedel- en andere botten, een

enkelbot van een os en het schedeldak met gewei van een hert, alles beschreven en be-tekend. De meeste orakel inscripties zijn gegraveerd op schildpad schilden en dierenbotten. Wonderlijk is dat de eerste sporen van calligrafie op deze 3000 jaar oude artifacten te vinden zijn. Dat betekent dat de Shang dynastie schrijvers over extreem goed materiaal hebben beschikt, want zelfs het rode pigment die soms gebruikt werd heeft nog niets van zijn kleur verloren. Orakelbotten en materialen werden eerst zo dun mogelijk geslepen, waarna er zwakke plekken in gemaakt werden. Gedurende de divinatie werd een smeulende stok in de zwakke plekkengezet, waardoor het materiaal barstte. Die barsten - bu zhao - waren wat eigenlijk 'gelezen' werd. Dezelfde methode werd toegepast door de Kalmyk van Centraal Azië, die de schouderbladen van hun vee gebruikten om te divineren. Het bot werd verhit en de ontstane barsten werden geïnterpreteerd. ►

Voor meer recente divinatie in Mongolië werden, en worden nog, de spronggewrichten van schapen gebruikt. De vier zijden van zo'n botje worden genummerd, en afhankelijk van hoe ze vallen worden ze geïnterpreteerd. Grappig is dat wij vroeger precies dezelfde botjes gebruikten voor het

lang uitgestorven bikkelspel. Hier ►een paar opgegraven bikkels uit Dordrecht. Op internet vond ik een artikel van een sjamaan uit Laos die een traditie beschrijft van de Kammu uit noord Laos, die in samenwerking met een Zweedse antropoloog er zijn levensopdracht van maakt de Kammu tradities voor uitsterven te bewaren en ze vast te leggen. Verscheurd door oorlog en de moderne tijd kennen alleen de ouderen

de rituelen nog, en geven die meestal niet meer door aan de jongeren. De Kammu geloven in het Lot, en hopen, als ieder mens, op voorspoed. Ze gebruiken kippenbotjes om te divineren. Dat doen ze door een haan te offeren, en zijn dijbeenbotten te gebruiken. Daar zitten holtes in die geteld worden. Die holtes voorspellen voor- en tegenspoed, en er worden stukjes ingestoken. Zitten in de bovenkant van het bot meer stokjes dan in de onderkant, dan is het wel in orde; het verstand zal iemand helpen zijn brood te verdienen. Maar andersom is niet best. Het ontbreekt die persoon dan aan verstand en inzicht en zijn vooruitzichten zijn niet gunstig. Ook aan andere delen van dieren wordt voorspellende waarde gehecht, zoals aan de snavel van een kip. Betekenis kan overal gevonden worden. Misschien moeten wij aan onze kippenbotjes ook eens zin zien te ontlenen.

25

19. DE SCHEDEL VAN THEOPHILUS BROME

Schedels zijn omgeven door vreemdheid. Hoewel de Katholieke kerk al een knieval doet voor een onbetekenend heilig teenbotje, zijn het toch de complete heiligen of hun schedels die op de meest emotionele reacties kunnen rekenen. Maar hier gaat het niet om een heilige. Ik vond Theophilus Brome, wiens bovenhoofd u hiernaast in de ogen staart, in 'Phantoms of the Isles', een boek van Simon Marsden, over de aan onroerend goed gehechte geesten. 'Higher Farm', de hoeve waar de schedel zich bevindt is van de familie Kerton, en staat in Chilton Cantelo, Somerset, UK. Mrs Kerton vertelde de fotograaf dat Theophilus Broom oorspronkelijk uit Warwickshire kwam en in de Engelse Civil War (1640-1649) had gevochten tegen King Charles I. Nadat hij ernstig gewond was geraakt in de strijd vluchtte Theophilus naar zijn zuster in Chilton Cantelo, die in de boerderij ▼woonde. Hij genas, en werd niet opgespoord tot zijn dood in 1670. Maar in de

tijd van de Restauratie, enkele jaren eerder, was het gewoonte geworden om de lichamen van soldaten die tegen de monarchie hadden gestreden op te graven en van hun schedel te ontdoen, om de hoofden daarna op een prominente plaats ten toon te stellen. Wraakgevoelens gaan lustig door, zelfs als iemand dood is en begraven. Maar Brome had die bui al zien hangen, en hij pleitte bij zijn zuster dat ze na zijn dood zijn hoofd zou afhakken en zou opbergen op een geheime plaats, zodat hij niet door vijanden zijn hoofd zou verliezen. Zuster, uit liefde, deed wat hij vroeg. Heel wat, lijkt me. En zo kwam het hoofd in een doos terecht in het oudste gedeelte van het gebouw, waar ouderdom van het hoofd een schedel had gemaakt. De rest van Brome werd gewoon begraven in de dorpskerk, en gemarkeerd met een steen. Mrs Kerton beschikte over oude documenten uit 1829, waarin verklaard werd dat vroegere bewoners meerdere malen hadden geprobeerd de schedel met het lichaam te herenigen, maar dat er dan ijselijke geluiden waren gehoord en zich paranormale gebeurtenissen voltrokken. Dus hadden die bewoners maar van hun plannen afgezien. De Kertons zijn ervan overtuigd dat Brome in huis rondwaart, maar ze zijn niet bang voor hem. Hij wordt alleen onaardig als er iets in het huis wordt veranderd.. Toen ze aan het behangen waren hoorden ze telkens de zware voetstappen van een man terwijl er niemand was. Spullen verdwenen maar kwamen weer terecht. Een barometer sprong van de muur en viel op de stenen vloer, maar desondanks was hij niet kapot. Mr. Kerton had nog een verhaal: 13 jaar eerder was er een reporter geweest die een programma wilde maken rond de schedel. Maar toen hij naar huis reed was er iets gebeurd waardoor hij nooit meer terug wilde komen. . Dominee en historicus Sabine Baring-Gould (1834-1924) schrijft in zijn 'A Book of Folklore' (1913) dat de laatste keer dat men probeerde de schedel te begraven, de spade van de grafdelver in tweeën brak, waardoor die zwoer nooit meer tegen de wens van de schedel in te gaan. Bij de restauratie van de kerk, rond 1850, werd het stoffelijk overschot van de begraven Brome gevonden --zonder hoofd. Waarmee het verhaal waarschijnlijker wordt. Baring Gould gaat even in op het waarom van de wens van Brome, en hij denkt dat er de behoefte achter zat, en het geloof, dat hij op die manier het huis en zijn bewoners in de gaten kon houden, en eventueel beschermen. Dat verklaart zijn tegenzin in een normale begrafenis. Misschien is het waar. Je weet maar nooit. Voor de liefhebbers: Het huis met de schedel is een B & B. Ook al kunt u hem de hand niet schudden, maak desondanks kennis met Theophilus Brome als u naar Engeland gaat op vakantie.

26

20. VAN ALLE HEILIGEN Men zou geneigd zijn te denken dat relieken een overblijfsel zijn van Middeleeuwse devotie, uit de tijd, maar nog werkzaam voor wie de kerk is trouw gebleven. Niets is minder waar. Relieken zijn very much van deze tijd. Zo vertelt een website waarop ik word begroet met een opgewekte melodie: het hymne 'For All the Saints' Alleluja, Alleluja. Muziek van Vaughan Williams, niet de eerste de beste. Het blijkt dan ook geen Rooms lied te zijn maar een Anglicaans. Maar nu we in de stemming zijn gekomen exploreer ik de rest van de site, en die informeert de bezoeker over wie en wat ze zijn www.forallsaints.info/index.htm "For All The Saints is een Katholieke missie in het diocees van El Paso, Texas. Onze missie is om authentieke heilige relieken beschikbaar te maken voor lokale parochies voor feestdagen en andere speciale gelegenheden. Als uw parochie een reliek wil lenen of een grootse verering van diverse relieken wil sponsoren, neem dan contact op. We hebben 80 relieken in de aanbieding, met authentieke documenten."

That's the Spirit. Het ontbreekt er nog maar aan dat de heiligen zelf hun document van authenticiteit hebben ondertekend. Beroerd is een beetje dat de documenten in het Latijn zijn gedocumenteerd, dus voor de meesten zal de beschrijving van hun 'authentieke' herkomst potjeslatijn zijn. Wat ik nooit begrijp is waarom er in een kerk die zoveel nadruk legt op de eeuwige zaligheid, de waarde van de stoffelijke overblijfselen van de omhooggestegen heiligen zo wordt aangeprezen. Wat is nou een botje? Of een tand? Of een stukje stof? Maar we dwalen af. Ik leer een hoop van deze website. Er blijken 1ste klas relieken te zijn, en tweede klas, en tenslotte zelfs derde klas. Laat me't uitleggen. Eerste klas, dat zijn fragmenten van botten (ex ossibus), van vlees (ex carne), van het lichaam (ex corpore), van de ingewanden en de maag (ex praecordis, bent u er nog?), en van de as (ex cineribus), en dan natuurlijk stukje van kruis, doornenkroon, lendendoek, spijkers, en zo.. De Tweede klas relieken zijn van jas, habijt, nachthemd, ondergoed, sokken, of van de doodskist. Ook die relieken hebben Latijnse namen, die ze een grotere eerbiedwaardigheid verleden. De Derde klas, dat kan alles zijn dat met de Eerste klas of Tweede klas in aanraking is geweest.

St. Dominic de Guzman,

founder of the Dominican Order

St. Joseph of

Cupertino.

St. Lawrence

St. Francis of Assisi

De Ministry verleent zijn diensten gratis, hoewel bijdragen uiteraard op prijs worden gesteld. Er zijn wel wat regels. De heilige resten zijn voor in een kerk, en niet voor in een cafetaria. Dat valt te begrijpen. Sfeer wil ook wat. Men dient zijn plan van aanpak te presenteren, en voor secure bewaring zorg dragen. Beschermheiligen houden dieven niet tegen. Op aanvraag (een maand tevoren) kan men de relikwie in een passende monstrans lenen, handig voor processies.

27

21. ARS MORIENDI

Het symbool van 'Skull and Bones' kennen we allemaal van piratenfilms. Maar piraten waren tam vergeleken bij wat je vindt als je schedels googelt. Dan kom je terecht bij de meest waanzinnige uitingen van griezel en geweld. De schedel staat model voor angst, wilde waanzin, alcoholisch opgezweepte 'muziek' en criminele bloeddorstigheid. Schedels hebben tegenwoordig weinig moois te melden, en de kwade vibraties rond zwart leren jacks en screaming skull tatouages zijn bijna tastbaar. Schedelsymboliek had ooit een heel ander karakter. Het 'Memento Mori' - gedenk te sterven - werd verbeeld in de zandloper en in de schedel, en vaak afgebeeld in kunst uit de late Middeleeuwen en de Renaissance. Niets mis met een schedel: de mens is sterfelijk, en het is goed je dat te realiseren, waardoor het leven niet minder maar juist meer belang krijgt. Hoewel het in de meeste mensen niet op zou komen om de schedel van een dierbare op de schoorsteenmantel te zetten en

er tegen te praten, werd ook dat vroeger blijkbaar gedaan, zoals in Shakespeare's Hamlet, hier ▲ in gesprek met Yoricks schedel. De dood was een persoonlijke vriend of vijand, of een abstractie waarover men filosofeerde. Want de dood was, en is nog steeds, het grote enigma, of je het nou ziet als een zwart gat of als het 'Zomerland' - echt de vinger erachter krijgen kunnen we niet. Er zijn culturen waar schedels een bijzondere plaats in het familieleven blijven vervullen, zoals in de schedelcult in Bolivia, waar men opa's schedel met warmte bejegent en vertroetelt of het een baby is...mits opa dan ook af en toe goede raad geeft en behoedt voor gevaar. Een koppige beschermgeest, zou je kunnen zeggen. Maar de schedel kan ook een opvallend kunstvoorwerp zijn Zoals deze met diamanten bedekte 18de eeuwse schedel waar de Britse kunstenaar Damien Hirst 8.601 gave geslepen diamanten op heeft geplakt nadat hij de schedel met platina had bekleed , heeft een waarde van $99 miljoen. De roze diamant op het voorhoofd van 52 karaat is alleen al enkele miljoenen waard. Niet een hebbedingetje dat voor iedereen bereikbaar is. ►

◄ Deze kleurrijke schedel is heel wat voordeliger. Hij is

beplakt met kralen door een design team dat zich liet inspireren door het kralenwerk van de Huichol Indianen uit Mexico, waar ook een levendige schedeltraditie bestaat, op de Dia de los Muertos, ons Allerzielen.. Deze schedels

28

worden eerst met een laagje was bedekt om de kralen houvast te geven. Zet hem dus niet bij de kachel! Men kan kiezen uit verschillende patronen. Wie zijn schedel hiervoor heeft afgestaan vermeldt de website niet. De schedel rechts is van de Japanse kunstenaar Katsyo Aoki, die een aantal schedelvormen maakte van porselein, waarin nog maar net de schedelvorm te herkennen is.

Voor € 300.- hebt u een vrolijke papieren schedel, beschilderd door een Engels kunstenaarscollectief. ◄ Zo'n schedel misstaat niemand. Maar het meest fijnzinnig is wat mij betreft het werk van de Amerikaanse kunstenaar Joshua Harker, die met een 3D printer schedeltjes maakt van kunststof. Hij maakt ook heel veel andere dingen,

maar die moet u zelf maar opzoeken. Op de foto kunt u het formaat van het voorwerp afleiden. Hoeveel ze kosten weet ik niet. 3D printing is een wonderbaarlijke ontwikkeling, zeker ook voor kunstenaars. De schedels zijn ook in andere uitvoeringen te krijgen, want met deze techniek is alles mogelijk. Ars Moriendi - kunst van de dood. Dus dan toch maar een schedel op de schoorsteenmantel? http://www.joshharker.com/?p=1328

29

22. CURIEUS Het was, en is misschien nog steeds, een kick voor sommigen om er vandoor te gaan met een glas, een bordje of een badhanddoek uit restaurant of hotel. Sommigen spaarden zulke gestolen goederen, en voor neringhouders was het menigmaal een plaag die veel geld kostte. Wat is het dat mensen tot verzamelaars maakt? Het moet wel genetisch bepaald zijn, want de een heeft het, en de ander heeft het zeker niet. De een kan makkelijk iets weggooien, zelfs iets waar een dierbare herinnering aankleeft, de ander voelt zich schuldig als hij een bananenschil dumpt. Zo'n angst om zelfs afval weg te gooien is een kwaal die kan leiden tot ongelofelijke en ongezonde taferelen. Dat is ziekelijk. Maar is het ook ziekelijk als je afval verzamelt en er iets moois van maakt? Omdat ik altijd op zoek ben naar uitzonderlijke mensen en hun boeken, heb ik heel wat weirdo's in de kast staan. Neem nu het boek van Barton Lidice Benes, 'Curiosa' .

Aangeschaft op een ingeving. Benes is een compulsieve verzamelaar, en dat begon al in zijn jonge jaren, toen hij - een veeg teken - moeite had om sinaasappelschillen weg te gooien. Het eerste item van waarde dat hij te pakken kreeg was een botje van de heilige Sebastiaan uit de catacomben van Rome, waar hij in 1963 met zijn vriend Howard was. Een illegaal botje, natuurlijk, want als iedereen daar aan het pulken ging bleef er geen heilige meer over. Maar Benes maakte er wel iets moois van: hij lijstte het in en schreef de herkomst eronder. Zo hoopte hij "to keep the spirit happy". "Over de jaren heen", schrijft hij, "verzamelde ik veel meer relieken en ik bezocht meer kerken met reliekschrijnen. Mijn appartement werd een enorm reliquarium." Heiligen zijn meestal goed opgeborgen, dus op zich een hele kunst om ze te plunderen. Ruim 30 jaar na dat eerste botje stierf Howard, aan aids. Een lapje waarmee Benes Howard's neus had geveegd op het moment van sterven, werd een relikwie.

Benes kon het verzamelen niet meer laten. Veel van hun vrienden stierven aan aids, en van al die mensen wist hij een kleinigheid te bemachtigen, als aandenken, of liever: als aanwinst voor de verzameling. Benes heeft blijkbaar de innerlijke structuur om een voorwerp te kunnen personifiëren; dat kan niet iedereen. Al die reliekjes vroegen om een zorgvuldige behandeling. Die konden niet zomaar op een hoop, dat spreekt vanzelf. Benes' liefde voor kunst en zijn ervaring met museumbezoek kwam goed te pas, en hij lijstte zijn kostbaarheden niet alleen in maar gaf ze ook een plaats, op onderwerp, in een grote kast met veel laatjes.

30

Een dagtaak, stel ik me voor, vooral omdat na wat publiciteit de relieken van alle kanten begonnen binnen te stromen. Meerdere malen per week kreeg hij met de post een envelop met inhoud. Vanwege zijn werk bij de televisie kwam Benes in aanraking met beroemdheden, politici, kunstenaars, advocaten en wat er maar aan BNers , of liever BAers - beroemde Amerikanen - binnen zijn gretig bereik kwam. En wie staat er niet graag een egobevestigende zakdoek of sigarettenpeuk af voor het goede doel? Soms ruilde Benes ook wel, een rietje van Monica Lewinsky voor haren van iemands hoofd. Maar het moest niet veel kosten, dus kopen deed hij zelden. Alles wat hij opgestuurd kreeg kwam met een begeleidend schrijven: wat het was, van wie, en bij welke gelegenheid gescheiden van de eigenaar. Die brieven vormden het bewijs van authenticiteit, en werden dus zuinig bewaard en opgeborgen. Benes is langzaam toegegroeid naar bekendheid. Controversieel ook. Vooral toen hij eenmaal zijn met HIV besmette bloed, dat naar buiten kwam na een keuken-ongelukje, bewaarde en er een waterpistool, een injectiespuit en nog zo'n paar dingen mee vulde. 'Lethal Weapens', vooral in een land waar het hebben van HIV je al tot een outcast maakt. Bloed in z'n meest bedreigende vorm. Soms gebeurden er grappige dingen. Bij een diner, waar een van de gasten Ed Koch, de toenmalige burgemeester van New York was, stopte Benes de vuile vork van Koch stiekem en dubbelgevouwen in zijn broekzak, waar het ding binnen de kortste keren door zijn kleding heenstak.. Hij verliet haastig de tafel. Koch kwam er pas achter toen de vork op een tentoonstelling verscheen. Hij schreef een briefje aan Benes: "Ik verwachtte niet zo vroeg in m'n leven al een reliek te zijn." Barton Lidice Benes stierf in 2012 aan Aids, op 69 jarige leeftijd.

31

23. KUNST IN IVOOR

Als kind kwam ik wel eens bij een uit Nederlands Indië afkomstige familie van wie het huis vol stond met Oosterse schatten. Dat was intrigerend. Ik kon er geen genoeg van krijgen. Maar het mooiste was een complete slagtand van een olifant, die kunstig bewerkt was met scènes uit een Aziatische wonderwereld. Ik kon er geen genoeg van krijgen. Er werd me door de eigenaars steeds verteld dat dat een kostbaar stuk was, maar wat kon mij dat schelen. Het was zo móói! Natuurlijk weten we nu dat ivoor foute boel is, en dat de slagtanden maar beter bij hun eigenaar kunnen blijven. Maar dat neemt niet weg dat menigeen in het verleden er

onvergankelijke schoonheid in heeft gekerfd. Hier een geliefd onderwerp van meestersnijders: torens van vormen in vormen. Die werden gemaakt voor de zg 'Wunderkammer' of 'Cabinets of Curiosity' , verzamelingen van heel uiteenlopende kunst en natuurlijke voorwerpen, die vooral in de 16de en 17de

eeuw werden samengesteld. Van dit soort torens zijn er honderden gemaakt. De kunst was om zoveel mogelijk vormen in elkaar te snijden. Een vergissing en je kon opnieuw beginnen. De kurkentrekkertoren links boven werd gemaakt door de Milanese instrumentmaker Manfredo Settala (1600-1680), hier met een van zijn kunstwerkjes. ► Er was in die tijd grote fascinatie met geometrie, en wiskundige figuren werden ook in hout gesneden en als ornament gebruikt. Keizer Rudolf II van Habsburg was een amateur ivoorsnijder. Er zijn nog maar weinig van deze torens over, mede door hun kwetsbaarheid.

32

24. ONGEMEEN GROOT....MAAR WAT?

Nieuwe Curaçaosche Courant

17-12-1831

Ongemeen groot geraamte van een onbekend dier, in Noord- Amerika gevonden.

In Noord-Amerika is een riviertje, hetwelk in den Ohio valt, en Big Bone Lick genaamd wordt, dat wil zeggen grootbeenderen zout-riviertje; omdat men elders de ontdekking van dat land, in het bed van dit riviertje oneindig groote geraamten van dieren gevonden heeft, welke tot geene der thans bekende diersoorten kunnen gebragt worden, het is 3¼ myl zuidelyk van Cincinnati, in het kanton Boone, in het noorden van den staat Kentucky; aldaar nu is in de maand December 1830 een geraamte gevonden, van zulk eene verbazende grootte als nog nimmer bevorens is ontdekt of opgedolven geweest. De schedel heeft 10 à 12 ryen

slagtanden, van 1 tot 12 voet lang ; de tanden staan in eene kringvormige orde zoo als de vingers in de hand eens menschen; de kleinere zyn 4 voet lang en 3 voet breed ; het dier was voor het minst 25 voet hoog, 60 voet lang, de schedel weegt 400 pond. De heer Finney vond dit geraamte 14 voet onder de oppervlakte der aarde ; men heeft hem reeds 5000 dollars voor hetzelve geboden. Dit geheel vreeselyk groot beengebouw is volledig, er ontbreken slechts een paar ribben aan. Wanneer dit ondier geleefd hebbe, is zeer moeyelyk te ontraadselen. De Mammouth zelf is een kind by dit monster, was het vleeschvretend, dan zal een buffel naauwlyks genoeg geweest zyn om het te verzadigen, en leefde het van voedsel uit het plantenryk, dan heeft het waarschynlyk de hoogste boomen afgegeten gelijk een stier het gras van veld eet. Big Bone Lick is een plek waar de paleontologie van de US van start is gegaan met vondsten van vooral mammoeten en mastodonten. Nu is er een museum en diorama ►

33

25. VERMAAK U IN DE HEL Wie op internet zoekt kan diverse, vooral Amerikaanse gelegenheden vinden die Heaven en Hell heten en waar men, stel ik me voor, zijn gelukkige dronk voor een forse kater kan verwisselen. Ik heb geen verstand van drank, omdat ik al m'n leven lang geheel onthoud (op een incidentele kersenbonbon na), dus ik kan alleen afgaan op wat ik zie. Maar in steden waar de etablisementen huis aan huis tegen elkaar aanleunen is het belangrijk je te onderscheiden, dat is logisch. Zoals we tegenwoordig de 'Goth' subcultuur hebben, gekenmerkt door veel zwart, en Heavy Metal music, gekenmerkt door duivels gimmicks, zo waren er eind 19de eeuw ook veel mensen die zich met dood en verderf ophielden. Er was een preoccupatie met sterven, wat niet zo gek was, want er gingen vreselijk veel mensen, en vooral kinderen dood. Er was geen ontkomen aan, zelfs de bofkont in sociaal opzicht zag zijn kinderen sterven of zijn geliefde aan TBC bezwijken. . Dat leidde tot de meest uitzinnige literatuur en kunst, fotografie van geesten en doden, geloof, vreemd geloof, bizar geloof en ook tot pogingen de hel op aarde vorm te geven. Misschien dat laatste als remedie: 'confront your worst fears'. En met een slok op ben je gauw vergeten dat je door de poorten van de hel bent gegaan. Zo kende Parijs in de laatste decennia van de 19de eeuw het 'Cabaret de Néant' ('Cabaret van het Niets)' waar het drinkende publiek op doodskisten plaatsnam. Lijkbezorgers bedienden de klanten en de dranken hadden namen van dodelijke ziekten. De muren waren gedecoreerd met schedels en

botten, skeletten in bizarre houdingen en guillotines die op en neer klapten. Dood, slachting en moord waren de dominante thema's. Een andere plek in Parijs was het 'Cabaret de l'Enfer', 'cabaret van het Inferno', waar de aarzelende bezoeker naar binnen werd gelokt met "Treed binnen en wees verdoemd, Satan wacht op je." Boven een vuur hing een pot waarin 6 musici een selectie van Faust speelden, terwijl rode monstertjes ze met gloeiend hete ijzeren vorken prikten als ze niet in de maat bleven. Overal waren als duveltjes uitgedoste figuren bezig de klanten onaangenaam te verrassen. Het cabaret bleef bestaan tot 1952. . Wonderlijk genoeg was er een deur verderop een Cabaret du Ciel, waar het ongeveer net zo toeging, alleen waren daar de duvels door engelen vervangen. Het hoofd van Petrus, de sleuteldrager van de Hemel, verscheen op onverwachte momenten in het plafond, bezag het volk beneden en krabde peinzend aan zijn linkervleugel. Niet alles wat hij zag was 'Heaven material'.