Bureau de dépôt Bruxelles XAfgiftebureau Brussel X

2e trimestre 2004 | 2de trimester 20042004Revue trimestrielle de la Fondation Belge de la VocationDriemaandelijks tijdschrift van de Belgische Stichting Roeping

13-14

voca t i ovocatio

couverturevocatio13 5/05/04 8:04 Page 1couverturevocatio13 5/05/04 8:04 Page 1

GRAPHISME | VORMGEVING Marie-Hélène GrégoireRÉ D A C T I O N | RE D A C T I E Séverine Windels

windels@fondationvocation.be | windels@stichtingroeping.beRE L E C T U R E | HE R L E Z I N G Nadine Wampach, Jan H. VerbanckÉDITEUR RESPONSABLE | VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

Alain Philippson, Albertinaplein 2 place de l’Albertine, Bruxelles1000 Brussel

Fondation Belge de laVocationSous le haut patronage de Sa Majesté la Reine Fabiola

Place de l’Albertine 2, 1000 BruxellesTél. 02 213 14 90 | Fax 02 213 14 95E-mail : info@fondationvocation.beSite internet : www.fondationvocation.beLe secrétariat est ouvert lundi, mardi et jeudide 8h30 à 12h30 et de 13h30 à 17h, mercrediet vendredi de 8h30 à 12h30.

Vocatio est la revue trimestrielle de la Fondation Belge de la Vocation.Lancé en février 2001, ce magazine a pour but de faire connaître l’actionde la Fondation par le biais des projets de ses lauréats.La Fondation Belge de la Vocation fut créée en 1963 par Emile Bernheimà l’exemple de la Fondation française de la Vocation fondée parMarcel Bleustein-Blanchet.Chaque année la Fondation décerne une quinzaine de bourses de10 000 € à des jeunes de nationalité belge ayant entre 18 et 30 ans etpouvant témoigner d’une véritable vocation. Elle leur donne l’appuifinancier et le soutien moral nécessaires pour l’accomplir et ce dans desdomaines d’activités aussi divers que la médecine, les arts plastiques, lecinéma, la recherche scientifique, la littérature, etc. Elle attribueégalement une bourse spéciale de 25 000 €, leTrèfle d’Or, décernée à unancien lauréat pour distinguer un projet non commercial situé dans lalignée de la vocation déjà reconnue.

Vocatio is het driemaandelijkse tijdschrift van de Belgische StichtingRoeping. Het is in februari 2001 opgericht en heeft tot doel de Stichtingbekend te maken via de projecten van haar laureaten.Emile Bernheim heeft de Belgische Stichting Roeping in 1963 opgerichtnaar het voorbeeld van de Fondation française de la Vocation, gestichtdoor Marcel Bleustein-Blanchet.Elk jaar reikt de Stichting beurzen van 10 000 € uit aan een vijftientaljonge Belgen die tussen achttien en dertig jaar oud zijn en die kunnengetuigen van een werkelijke roeping ; de beurs verschaft hen de moreleen materiële middelen om ze te realiseren. Alle domeinen komen inaanmerking : geneeskunde, literatuur, plastische kunsten, film,wetenschappelijk onderzoek… De Gouden Klaver is een speciale beursvan 25 000 € . Ze wordt jaarlijks door de Stichting uitgereikt en bekroonteen niet-commercieel project van een oud-laureaat dat in de lijn ligt vande eerder erkende roeping.

Président d’honneur | ErevoorzitterClaude Wielemans

Président | VoorzitterBaron Philippson

Vice-présidents | OndervoorzittersChevalier LeducVicomte Louis le Hardÿ de BeaulieuChristian Koninckx

Trésorier | SchatbewaarderPierre Konings

Membres honoraires | EreledenChevalier Evers, vice-président hreBaronne Vaxelaire, vice-présidente hreBaron de Posch, vice-président hreJacques DopchieRoger ForthommePaul Washer

Belgische Stichting RoepingOnder de hoge bescherming van Hare Majesteit Koningin Fabiola

Albertinaplein 2, 1000 BrusselTel. 02 213 14 90 | Fax 02 213 14 95E-mail : info@stichtingroeping.beWebsite : www.stichtingroeping.beHet secretariaat is open op maandag, dinsdag en donderdagvan 8.30 tot 12.30 uur en van 13.30 tot 17 uur ; op woensdagen vrijdag enkel van 8.30 tot 12.30 uur.

Secrétaire général |Secretaris-generaalEdouard De Ruydts

Membres | Leden

Conseil d’administration | Raad van bestuur Jury

Secrétariat | SecretariaatDéléguée générale | Algemeen afgevaardigdeSylviane Jacquet de Haveskerckejacquet@fondationvocation.be | jacquet@stichtingroeping.beDéléguée | AfgevaardigdeNicole GautierSecrétaires | SecretaressesBernadette StevensRégine de Renesse

Président | Voorzitter : Chevalier EversVice-président | Ondervoorzitter : Chevalier Leduc

page 1 | pagina 1

SopranoSophie Karthaüser

page 3 | pagina 3

ActuaIsabelle Vloeberghs 3Delphine Bauloye 7Anne Kwaspen 9

page 16 | pagina 16

AlbanieChristophe Smetspage 12 | pagina 12

En acteGwendoline Robin

page 10 | pagina 10

Bourses | Beurzen 2004

page 18 | pagina 18

Publications | Publicatiespage 19 | pagina 19

www.page 20 | pagina 20

AgendaNews

page 15 | pagina 15

Portrait | PortretRudi Jacques

Christine BoëlJacques CoertenRik De NolfFrançois Desclée de MaredsousFrie Dierickx VisschersPaul DujardinEdouard JakhianEmmanuel JanssenPierre KoningsMme Jean MichielsJacques PlanchardStéphane RosenblattBaudouin RuquoisDominique SnyersJacques-Ch. Vanden SchrieckBaron Velge

Ludo BekkersGabriel BelgeonneJean BingenBernard BoonThierry BoonHugues Boucher Laurent BusineBaron Coninx Lydia De Pauw-Deveen Frédéric De RoosEric DesoppereAnnie Devreese-Declerck Rafaël D’HaenePierre Drouot

Jan GybelsBaron KestelootChristian KoninckxPierre Laroche Vicomte Louisle Hardÿ de BeaulieuMarc MendelsonGuy-Roland Pâque Luc PutmanGustave StoopFrancis StrauvenFrançoisTerlindenPierre Van Damme

couverturevocatio13 5/05/04 8:04 Page 2couverturevocatio13 5/05/04 8:04 Page 2

Ancien président| Gewezen voorzitterEdouard Jakhian

1

1996

Sophie Karthaüser

SopraanIk werd laureate van de Belgische StichtingRoeping in 1996, bij het beëindigen van mijnstudies aan het Conservatorium van Luik. Dank-zij de beurs schreef ik mij in aan de GuildhallSchool of Music and Drama. Het programmais er erg rijk, niet alleen wat de zanglessenbetreft, waar specifieke aandacht gaat naar deFranse melodie, het Italiaanse belcanto en deDuitse Lieder, maar ook wat de verschillendeaspecten van het podiumwerk betreft.Oorspronkelijk dacht ik er een jaar te blijven,maar uiteindelijk werden het er drie. Kort namijn aankomst deed ik mee aan audities voorde operaklas ; samen met elf anderen werd

Soprano

J’ai été lauréate de la Fondation en 1996.J’avais 22 ans et je terminais mes études auconservatoire de Liège. Grâce à la bourse j’aipu m’inscrire à la Guildhall School of Musicand Drama à Londres. Les études de chant ysont très complètes, non seulement au niveaudes cours d’interprétation (de la mélodie fran-çaise, du bel canto italien et des lieder alle-mands), mais également en ce qui concernetous les aspects liés au travail de la scène. Jecomptais y suivre une année de formation etfinalement je suis restée à Londres trois ans.En effet, peu après mon arrivée j’ai participéà une audition organisée par l’école pourconstituer la classe d’opéra. Plus de 600 can-didats se présentaient, pour 12 placesvacantes. Ce fut une chance inouïe d’être rete-nue. Je n’attribue pas cette sélection à messeules qualités vocales car j’étais encore trèsjeune ; j’ai eu la chance que le jury rechercheune voix de soprano lyrique léger pour com-pléter l’équipe qui devait nécessairement êtrecomposée de 12 voix différentes et complé-mentaires.Pendant la première année, la classe d’opéraprésentait des extraits d’opéras à la fin dechaque trimestre ; en deuxième année, un opé-ra par trimestre. Je ne puis assez souligner laqualité supérieure et la diversité de l’ensei-gnement à la Guildhall School. Nous avionsdes cours d’art dramatique, d’improvisation, dedanse mais également des coachs de languesainsi que, régulièrement, des professeurs invi-tés, comme par exemple Emma Kirkby, chan-teuse baroque renommée ou Graham John-son (UK) et Martin Katz (USA), célèbrespianistes accompagnateurs… La richesse descours associée au fait d’évoluer dans un milieuinternational, furent pour moi une grandedécouverte. Après mon retour en Belgique j’aid’ailleurs continué à voir mon professeur Noel-le Barker chaque mois et aujourd’hui encore jeretourne à Londres tous les deux mois. Celapeut paraître excessif mais c’est une nécessité.

En effet, pour nous, les chanteurs, l’instru-ment se situe à l’intérieur de nous-mêmes etnous avons donc besoin d’une oreille externepuisque notre perception ne correspond pasprécisément à ce qu’entend l’auditeur. Il fautdonc rester vigilant sinon les petits défautsnaturels reviennent, parfois même sans quel’on s’en rende compte. Cela tient parfois àpeu de chose, par exemple une tendance àchanter avec une trop grande tension dans lecorps qui peut s’aggraver et à terme créer deréels problèmes. D’où l’importance pour moid’être suivie par une personne qui me connaîtbien et qui, non seulement reste attentive àmes faiblesses mais remarque également com-ment ma voix évolue, se développe. Ma voix achangé pendant ma grossesse et depuis elle

nlt

frt

vocatio13-14 4/05/04 15:47 Page 1

2

l

ik uit meer dan zeshonderd kandidaten geko-zen ! Die selectie heb ik mijns inziens meer tedanken aan het feit dat mijn stem goed pas-te in de groep die de jury wilde samenstellen,dan aan mijn louter vocale kwaliteiten, wantik was nog heel jong en onervaren.In ieder geval, zowel de school als de opera-klas waren voor een jonge zangeres als ik eenhele ervaring. Ik kan de kwaliteit en de ver-scheidenheid van het onderwijs aan de Guild-hall School niet genoeg onderstrepen.We kre-gen dans-, toneel en improvisatielessen,werden gecoacht door taalleraars en werktenmet gastdocenten als Emma Kirkby, de beken-de barokzangeres, of de begeleiders GrahamJohnson (UK) en Martin Katz (USA).Na mijn terugkeer in België ben ik trouwensin contact gebleven met mijn lerares NoelleBarker ; nu nog bezoek ik haar elke tweemaanden. Ik heb haar advies echt nodig, wanteen zanger hoort niet hoe de stem voor deluisteraar klinkt. Noelle kent mij goed, wijst meop mijn fouten en ziet tevens hoe mijn stemevolueert.Het lijkt misschien gek, maar mijn stem is

vorig jaar tijdens mijn zwangerschap echt welveranderd. Ik heb het gevoel dat ze nu rijperis en voller klinkt. Natuurlijk komen er nogveranderingen en zal ik mij in de keuze vanmijn rollen steeds door mijn stem moetenlaten leiden, want het is echt belangrijk geenrollen te aanvaarden, die een risico inhouden.Je moet jezelf de tijd geven om te groeien. Erzijn rollen voor alle leeftijden.Vorige winter speelde ik in de Muntschouw-burg Zerlina in Don Giovanni. Een mooiedebuutrol, waaraan drie maanden voorberei-ding vooraf gingen. Dat is echt niet zo lang, alsje bedenkt dat sommige grote rollen een voor-bereidingstijd van een jaar of zelfs meer ver-gen. Dat maakt de carrièreplanning er nieteenvoudiger op, zeker als je weet dat de mees-te zangers vaak jaren op voorhand geboektworden. Mijn agenda is al bijna vol tot 2007 !Aan de andere kant leef je ook met een bepaal-de onzekerheid en moet je nuchter blijven,want de carrière van een solist is werkelijkonvoorspelbaar. Alle zangers weten dat hungloriemomenten even magisch als vluchtigzijn…

est, comment dire, plus mature. C’est lié auchangements physiques mais également àl’évolution mentale. Une femme enceinte estplus sensible, plus émotive. Au niveau de mavoix j’ai ressenti tous ces changements com-me un réel épanouissement. Il est certainqu’elle évoluera, grandira encore, et c’est ellequi me guidera pour le choix du répertoire. Ilfaut se connaître et choisir ses rôles, ne jamaisaccepter un rôle si la prise de risque est tropgrande. Je crois qu’à chaque âge correspondun type de rôle, et en ce qui me concerneactuellement, c’est plutôt Mozart - j’étais Zer-lina dans Don Giovanni à la Monnaie cet hiver-et le baroque. De toute façon, l’écriture et lepersonnage sont très importants. Je dois pou-voir travailler le fond du caractère. Pour jouerZerlina, je me suis préparée pendant troismois et les répétitions ont duré un mois. Cen’est pas énorme car je crois que certainsgrands rôles se préparent au moins pendantun an voire plus. Quand on sait que les chan-teurs sont souvent engagés plusieurs annéesà l’avance, il n’est pas toujours évident de pla-nifier sa vie. Mon agenda commence à se rem-plir jusqu’en 2007 mais, je ne sais pas ce quim’attend au-delà. La carrière de soliste estvraiment imprévisible et nous savons tous queles moments de gloire sont aussi magiquesqu’éphémères.Telle est la musique.

Sophie Karthaüser dans / in Don Giovanni, La Monnaie / De Munt, déc. / dec. 2003

©Jo

han

Jaco

bs

frt

nlt

vocatio13-14 4/05/04 15:47 Page 2

3

2001

Isabelle Vloeberghs

Actua

InleidingLe Service des consultations psychosocialesis in 1996 opgericht om tegemoet te komenaan het groeiende aantal Rwandezen met psy-chologische problemen ten gevolge van degenocide (april-juni 1994). Psychiatrie was totop dat moment een zaak van 'gekken' en van detwee psychiaters die in Kigali in een psychia-trische instelling werkten. Na de oorlog ledenhonderdduizenden Rwandezen aan nacht-merries, angstaanvallen, depressie, en psy-chosomatische klachten, maar het woord trau-ma moest nog geïntroduceerd worden vanuithet westen.Dat proces kwam relatief snel op gang : insamenwerking met internationale organisa-ties werden vanuit Kigali initiatieven genomenom zoveel mogelijk Rwandezen te sensibilise-ren en om een beperkte groep artsen, psy-chiatrisch verpleegkundigen en maatschap-pelijk assistenten een vorming rond'traumacounseling' aan te bieden. Zowel in depsychosociale dienst in Kigali als in lokale dis-pensaria werden opgeleide traumacounselorstewerkgesteld. Ik kreeg de kans om zes wekenmee te draaien in de Service de consultationspsychosociales in Kigali, enerzijds om zelf erva-ring op te doen met de problematiek van oor-logstrauma's, anderzijds om mijn kennis enkunde ter beschikking te stellen. Het centrumligt tussen een laboratorium waar malariaon-derzoek gebeurt, een braakliggend terrein meteen autowrak en 'Alimentation chez Venant'.

WerkingMensen van alle leeftijden, uit alle lagen van debevolking en van de verschillende etnischegroepen doen een beroep op de dienst. Eenvan de twee beschikbare artsen ontvangt elkecliënt enkele minuten, beoordeelt het aange-melde probleem als somatisch of psycholo-

Rwanda1994-2004

gisch, en verwijst de cliënt eventueel doornaar een van de psychiatrisch verpleegkundi-gen. Die werkkrachten zijn duizendpoten : zijstaan in voor het voorschrijven en doserenvan medicatie, voor individuele psychothera-pie van kinderen, jongeren en volwassenen, envoor partner- en gezinstherapie.De wachtkamer zit vol : evenveel leed als hoog-gespannen verwachtingen.Toch panikeert nie-mand. De medewerkers weten dat ze niet kun-nen beantwoorden aan de noden van huncliënten, maar laten zich daar niet door ont-moedigen. Met het magere loon (ongeveer 25euro per maand) kunnen zij zelf maar net hethoofd boven water houden. Soms zitten men-sen in de wachtzaal uren zwijgend voor zich uitte staren, om dan op te staan en weg te gaan.Geen gemurmel of commentaar onder dewachtenden, geen spier vertrekt, geen woordvan protest of teleurstelling wordt uitgespro-ken. "Vous, les blancs, vous êtes impatientset enfantins… Vous ne savez pas attendretranquillement, et vous protestez à haute voixsi vous n'obtenez pas ce que vous voulez." Mis-schien."Vous, les blancs…" Dat zinnetje heb ik dage-lijks gehoord in uiteenlopende contexten, evenvaak terecht als onterecht, en zelden positiefbedoeld. Na een tijdje kwam er "mais toi, tu esdifférente" bij, een aanvulling die allerminsthet witte (spook)beeld wijzigt.Wie niet aan denegatieve verwachtingen beantwoordt, wordtgewoon uit de categorie 'blanken' gehaald.

Met "tu as rwandisé" is het evenwicht her-steld. Blankenhaat zit diep geworteld. Er heb-ben verhitte discussies plaats over de nefas-te gevolgen van de kolonisatie, de sluitendeEuropese grenzen, de terugtrekking van deVerenigde Naties bij het uitbreken van de geno-cide enzovoort.Madame Marthe, een maatschappelijk assis-tente die in april 1994 haar echtgenoot en haartwintigjarige dochter verloor, legde de dis-cussies vaak stil. "Laat ons naar onszelf kij-ken. Wij hebben de genocide voorbereid enuitgevoerd." Stilte. Natuurlijk was het voor hetteam veel veiliger om de verantwoordelijkheidvan de genocide volledig af te schuiven op 'lesblancs'. Het is niet draaglijk om bij de pijn vanalle geleden verliezen de pijn van de collec-tieve schuld op te nemen. Het is evenmin draag-lijk om je collega's of patiënten als dader aante wijzen : zowel het team als de patiënten-groep is samengesteld uit Hutu's en Tutsi's.De medewerkers worden dagelijks gecon-fronteerd met de sporen van de genocide :een genocide waar ook zij op een of anderemanier het slachtoffer van werden. "Parfoiscela nous dépasse", zei een jonge vrouw vanhet centrum, die meestal erg uitgelaten enenergiek was, maar soms met tranen in deogen uit de consultatiekamer kwam.

ProblematiekOm een goed beeld te krijgen van de werkingvan de dienst en de aard van de aangemelde

Dans cette rubrique nous évoquons le développement d’un projet abordé dans un précédent VocatioIn deze rubriek hebben we aandacht voor de ontwikkeling van een eerder in Vocatio verschenen project

Kinderen op zoek naar gelukin Vocatio 8

nlt

www.fondationvocation.be | www.stichtingroeping.be

Isabelle en het team van de Service des consultations psychosociales

vocatio13-14 4/05/04 15:47 Page 3

4

macounselors proberen de band met de ver-drongen herinneringen te verduidelijken enmoedigen hun cliënten aan om te spreken overwat gebeurd is, over wat ze voelen en den-ken. Dat is niet vanzelfsprekend in de Rwan-dese cultuur. Van jongs af leren kinderen pijnen verdriet te verbijten ; zeggen wat je denkt,is zinloos en wordt vaak afgestraft. Nog steeds,bijna tien jaar na de feiten, komen mensenvoor het eerst vertellen wat hen overkwam. Deverhalen zijn gruwelijk. Sommige medewer-kers slagen er niet in te verwoorden wat huncliënten hen toevertrouwden : de folteringen,de angst, de pijn. Ook bij hen worden oudewonden geopend, ieder draagt zijn of haareigen verhaal en geheimen met zich mee.Ikzelf was voornamelijk betrokken bij de bege-leiding van kinderen en jongeren. Het warenmeestal ernstige problemen, vooral wanneerhet om emotionele problemen ging. Kinderendie depressief zijn, worden meestal pas aan-gemeld, wanneer ze echt niet meer eten ofspreken, of na een suïcidepoging. Een 'gewoon'stil kind is een gemakkelijk kind ; lastige kin-deren worden veel sneller opgemerkt. Som-mige jongeren die ik zag, hebben heel con-crete herinneringen aan de slachtingen vantien jaar geleden. Wanneer zij aan die perio-de terugdenken, verliezen zij soms de bandmet de realiteit en herbeleven ze de ver-schrikkingen van de genocide. Dezelfde hefti-ge emoties van angst, woede en verdriet, of

dezelfde gevoelsvervlakking van die episodesworden opnieuw opgeroepen.Soms is dat zelfs een collectief proces : insecundaire scholen wordt een leerling die indie toestand vervalt, onmiddellijk afgezonderd,om een epidemie te vermijden. De meeste kin-deren die aangemeld worden, zijn niet recht-streeks getraumatiseerd tijdens de genocide.Door de dood, internering of vlucht van één ofbeide ouders kwamen zij in een zowel emo-tioneel als socio-economisch onstabiel gezinterecht. Sommige kinderen kun je omschrij-ven als 'bodemloos' ; gehechtheidsproblemenzijn legio. In de loop van hun jeugd leerden zijdat zij niet op de steun van één stabiele ouderkunnen rekenen, dat zij zich beter niet aan éénpersoon hechten en dat volwassenen nietbetrouwbaar zijn.Een apart probleem is de situatie in adoptie-gezinnen. Volgens de Rwandese normen benje verplicht om kinderen van overleden fami-lieleden in je gezin op te nemen ; ook als jenauwelijks je eigen kinderen kunt voeden enkleden, ook als je al jaren in conflict lag met deouders van de nu wees geworden kinderen.Ook voor de kinderen zelf is dat niet evident :zij worden verondersteld op korte tijd de doodvan hun ouders en de gruwel van de slachtin-gen te verwerken, en moeten zich aanpassenaan hun nieuwe thuis en omgeving. De adop-ties zijn soms allerminst van harte en mondengeregeld uit in Assepoestersituaties. Kinde-ren en jongeren worden als knechtjes ingezeten moeten hun schoolloopbaan staken. Inbepaalde gevallen was er sprake van emotio-neel en lichamelijk misbruik. Mijn beeld vanadopties in Rwanda kan vertekend zijn, zoalsaltijd wanneer je een maatschappelijk feno-meen vanuit de hulpverlening bekijkt : je komtimmers vooral in contact met gezinnen waar-in het niet goed gaat. Het blijft een bewonde-renswaardig aspect van de Afrikaanse cultuurdat gezinnen zich spontaan over kinderen vanfamilieleden ontfermen.

problemen, mocht ik deelnemen aan allesupervisies en intervisies. Die teamgesprek-ken over het verloop van de psychotherapieënwaren voor alle medewerkers fijne momen-ten : met een kop warm water (theezakjes konhet centrum niet financieren) werden het wes-terse model van cliëntbesprekingen en de Afri-kaanse palavercultuur naadloos geïntegreerd.De besproken problemen van cliënten warenechter in geen enkel kader in te passen : teoeverloos en hopeloos voor diagnostische enandere categorieën. Bij elke gevalsbespre-king werd eerst een cliëntstamboom uitgete-kend op het bord. Bijna altijd hetzelfdepatroon : bijna elke cliënt had veel broers enzussen, in bijna elke familie waren verschil-lende dode ouders en kinderen : = '94.

Tijdens en na de genocide zijn ontelbare gezin-nen ontwricht. Aanvankelijk waren de overle-venden blij de oorlog overleefd te hebben, enze hadden al hun energie nodig om hun levenweer te organiseren. Voor de angst tijdens deslachtingen, de woede jegens de moorde-naars, het verdriet over vermoorde familiele-den en vrienden was er geen tijd. Na enkelejaren kwamen de verdrongen problemen mas-saal aan de oppervlakte in de vorm van psy-chologische problemen : angst- en woede-aanvallen, slapeloosheid, seksuele problemen,prikkelbaarheid, depressieve gevoelens, somsvolledige decompensatie en psychose. De trau-

vocatio13-14 4/05/04 15:47 Page 4

5

Aangezien ik geen Kinyarwanda spreek, voer-den we alle begeleidingen waarbij ik betrok-ken was, met tweeën uit : een medewerkervan het centrum en ikzelf. Vooraf overlegdenwe hoe we de sessie zouden aanpakken, tij-dens het gesprek moesten we voortdurend intwee richtingen vertalen en achteraf evalu-eerden we. Nadeel van dat systeem : misver-standen ontstonden door het vertalen, zodatbepaalde opmerkingen van het kind onduide-lijk bleven, en bepaalde van mijn interventieswerden niet vertaald. Voordeel : de Rwande-se medewerker, die de situatie en de Rwan-dese cultuur en communicatie kent, had heteerste en het laatste woord. Wat volgt, is debeschrijving van de begeleiding van Imma-culée, een meisje met wie ik acht gesprekkenkon voeren.

CasusImmaculée is een zeventienjarig meisje, dataangemeld werd met een posttraumatischestressstoornis. In 1997 viel een groep Inte-rahamwe het internaat aan, waar zij en haarzusje toen verbleven. Haar zus werd voor haarogen vermoord, samen met een tiental ande-re meisjes. Immaculée lijdt aan angst- enpaniekaanvallen, en is licht depressief. Haarschoolloopbaan wordt bedreigd, vooral dooreen gebrek aan motivatie en door concentra-tieproblemen.

Immaculée was in het begin erg stil engedroeg zich als een welopgevoed, rustig meis-je. Ze was beleefd, maar werkte aanvankelijkniet erg mee : ze gaf bijzonder korte ant-woorden op alle vragen die haar gesteld wer-den, en sprak nooit spontaan. Na enkele ses-sies kwam daar verandering in : ze begon zelfraad te vragen. In de begeleiding werden detraumatiserende gebeurtenissen in een veiligkader bespreekbaar gemaakt en werd de bandgelegd tussen de problemen waarmee Imma-culée nu kampt, en de gebeurtenissen in 1997.Daarnaast werkten we aan het exploreren en

Actua

veranderen van andere aspecten van haar per-soonlijkheid en functioneren : de relatie metandere jongeren en volwassenen die eenbelangrijke rol spelen in haar leven, haar stem-ming en de capaciteit om zowel positieve alsnegatieve emoties bij zichzelf toe te laten ente communiceren. De symptomen waarmeeImmaculée werd aangemeld, verminderdenna ongeveer vier sessies sterk en zij begonstilaan meer te reflecteren op haar leven enhaar relaties.In een eerste fase gaven we Immaculée deopdracht haar belevenissen schriftelijk weerte geven, aangezien het haar te zwaar viel ero-ver te spreken. Zo kregen we meer inzicht inde beleving van de elfjarige Immaculée, toende Interahamwe de school binnenvielen, enin haar interpretatie van haar eigen reactiesen beleving. Immaculée beschreef zichzelf opdat moment als een blok hout. "Ik heb nietgehuild, zelfs de volgende dag niet. De mensenvroegen me waarom ik niet huilde : mijn zus-je was toch vermoord !" Uit verschillendeopmerkingen maakten we op dat Immaculée

zich schuldig voelde. De militair die Imma-culées zusje doodgeschoten had, sprak haaronmiddellijk na de moord toe : "Kijk, je zus isniet dood, alleen gewond. Je mag haar nu ver-zorgen." Immaculée vertelde dat ze meteenweggelopen was, op een teken van een vande leerkrachten. Ze beseft wel dat ze hele-maal niets voor haar zus kón doen, maar voeltzich er toch schuldig over. Wanneer gevraagdnaar een fijne herinnering aan haar zus,beschrijft ze, niet toevallig, een situatie waar-in haar zus haar het leven redde.We legden Immaculée uit dat haar 'blok hout'-reactie (de afsplitsing van alle gevoelens) eenheel normale reactie was in zo'n abnormalesituatie. Als mensen iets meemaken dat zeniet kunnen vatten, dat te overweldigend enbeangstigend is om toe te laten, dan bescher-men zij zichzelf door helemaal niets meer tevoelen. Immaculée reageerde op een mense-lijke en gezonde manier : het feit dat zij 'nietsvoelde' bij de dood van haar zus, wijst aller-minst op een gebrek aan liefde of medelijden.In een tweede fase hielpen we Immaculée bij

vocatio13-14 4/05/04 15:47 Page 5

6

het opbouwen van een positiever zelfbeeld.We vroegen haar om positieve aspecten overzichzelf te vertellen.Welke vaardigheden heeftze, binnen en buiten de schoolcontext ? Watappreciëren anderen aan haar ?Wie is Imma-culée eigenlijk : wat is haar rol in haar gezin,hoe verhoudt ze zich tot haar familieleden entot haar dode zusje ? Het expliciteren van haaridentiteit gaf Immaculée steun en duidelijk-heid. Haar huidige problemen werden even-eens benoemd als een normale reactie :Immaculée is een goed en moedig meisje, datveel geleden heeft. Tevens werd besprokenhoe verdriet en woede die je jarenlang ver-dringt, aan de oppervlakte komen onder devorm van depressie en angst.

In de derde en voor mij laatste fase focust debegeleiding op het hier en nu. Gevraagd naarwat ze in haar leven graag veranderd wil zien,zegt Immaculée dat ze vaak moeite heeft metmensen die haar veroordelen, omdat ze psy-chologische problemen heeft. Ze vraagt zelf omslagvaardig te leren antwoorden, wanneermensen vervelende of beledigende opmer-kingen maken, of vragen stellen waar ze nietop wil antwoorden. Dat is des te meer eenprobleem, aangezien een welopgevoed Rwan-dees meisje nooit een grote mond opzet. Wezoeken naar assertieve antwoorden en naartechnieken om jezelf te beschermen tegenkwetsende uitspraken van anderen.

De begeleiding is niet afgerond : er is nog eenhele weg te gaan. De angstaanvallen en dedepressieve stemming zijn bijna verdwenen,en Immaculée voelt zich sterker en gelukkiger.Er is een vertrouwensband gegroeid tussen debegeleiders en Immaculée : ze vertelt spon-taan over dagelijkse gebeurtenissen en overhaar gevoelens erbij. Immaculée zal haarschoolloopbaan hervatten : zij zal in juni aande examens deelnemen en ze heeft nieuwedromen. De schaduw van het verleden is nietverdwenen, maar hij belemmert het uitzichtop de toekomst niet meer.

2001

Isabelle Vloeberghs

Rwanda1994-2004

IntroductionLe Service des consultations psychosociales aété créé en 1996 afin de répondre à la deman-de croissante d’aide psychologique suite augénocide d’ avril-juin 1994. Jusqu’alors le ter-me psychiatrie était synonyme de maladiementale. Kigali comptait deux psychiatres, qui

FonctionnementLes patients viennent consulter toutes classessociales et ethnies confondues. Un des deuxmédecins reçoit chaque personne pendantquelques minutes afin de déterminer si la cau-se du problème est d’ordre somatique ou psy-chologique et le confie si nécessaire à l’un desinfirmiers psychiatriques. Le travail de cesderniers est polyvalent, allant de la prescrip-tion de médicaments à la psychothérapie indi-viduelle pour enfants, adolescents ou adultes,en passant par la thérapie conjugale ou fami-liale. La salle d’attente ne désemplit pas. Pour-

tant jamais une remarque ou un accès d’im-patience, jamais un mot de protestation ou dedépit. « Vous, les Blancs, vous êtes impatientset enfantins… Vous ne savez pas attendretranquillement, et vous protestez à haute voixsi vous n’obtenez pas ce que vous voulez ».Peut-être.« Vous, les blancs… ». Combien de fois n’ai-je pas entendu cette petite phrase ? Dans unemultitude de contextes différents, parfois àtort, parfois à raison, mais rarement commeun compliment. Peu à peu s’y ajoutait : « maistoi tu es différente », ce qui ne signifiait pas for-cément que j’étais mieux perçue. Ceux qui necorrespondent pas aux attentes négatives, onles sort de la catégorie « Blancs ». On vousdit alors « tu as rwandisé ». La haine desBlancs est ancrée au plus profond du cœurdes Rwandais. Les discussions vont bon trainsur les conséquences néfastes de la coloni-sation, sur la fermeture des frontières en Euro-pe, sur le retrait des troupes des Nations uniesau début du génocide, etc. Madame Marthe,une assistante sociale ayant perdu son mari etsa fille en avril 1994, mettait souvent fin à cesdiscussions : « Regardons-nous. Nous avonspréparé le génocide. Nous en sommes les res-ponsables ».

ProblématiqueLe génocide a disloqué des milliers de familles.Au début les survivants étaient heureux d’avoiréchappé aux massacres et il leur fallait

Enfants en quête de bonheurdans Vocatio 8

frt

travaillaient dans un asile. Des centaines demilliers de Rwandais souffraient d’insomnies,de dépressions, d’angoisses et de maux psy-chosomatiques, mais le terme traumatismeétait encore inconnu. Assez rapidement unprocessus fut enclenché visant à sensibiliserla population et à former au counseling post-traumatique un groupe restreint de médecins,d’infirmiers en psychiatries et d’assistantssociaux. Ces conseillers fraîchement formésfurent engagés au Service des consultationspsychosociales à Kigali ainsi que dans lesdispensaires locaux. Fin 2003 début 2004, j’aieu l’occasion de travailler six semaines dansce Service pour y acquérir une expérience enmatière de traitement des traumatismes deguerre mais également pour y mettre à dis-position mon savoir et mes connaissances.

vocatio13-14 4/05/04 15:47 Page 6

7

Mon souhait grâce au Trèfle d’Or obtenu enmai 2003 était : 1) de créer un outil d’évalua-tion et de formation ; 2) de développer un outilmultimédia qui comprendrait des témoignagesd’enfants, des ateliers filmés et des photosdes réalisations des enfants.J’ai commencé à photographier régulièrementdes réalisations d'enfants ainsi que les diffé-rents groupes : chaque enfant peut ainsi repar-tir avec une photo du groupe auquel il a par-ticipé. En effet, nous avons constaté que pourbeaucoup de ces enfants qui ont vécu uneexpérience de rupture, l'expérience en grou-pe permet pour beaucoup de créer des liensétroits avec d'autres enfants et qu'ils aimentrepartir avec un souvenir du groupe. Ces pho-tos étofferont également le site internet quej'aimerais mettre en ligne pour la fin de l'année2004. Ces derniers mois j'ai eu l'occasion derépondre à plusieurs demandes d'interventionauprès de groupes de personnes en cours deformation ainsi qu'à des demandes indivi-duelles. Ce type d'interventions m'a confirméà quel point mon projet de site suscitait del’intérêt. J'ai déjà répertorié les coordonnéesdes personnes rencontrées afin de diffuserrapidement l'information une fois que le sitesera prêt. Parmi elles se trouvent un certainnombre d’enseignants qui souhaitent pouvoirtravailler sur ce thème avec leurs élèves. Dansle cadre d'une démarche d'évaluation desEspaces-Ateliers, j'ai rencontré une chercheuseen psychologie cognitive à l'UCL, EmmanuelleZech, qui est prête à me soutenir dans cette

réflexion et nous avons d’ailleurs déjà com-mencé à échanger sur ce sujet.En mars 2004, j’ai participé au 1er congrèsinternational sur le deuil à Caen et à Rouen(FR). Une expérience enrichissante qui m’apermis d’échanger des idées avec des col-lègues. Ce congrès donnera lieu en octobre2004 à des formations plus ciblées que j’ai étéinvitée à encadrer. Je participerai égalementau Congrès européen francophone organiséconjointement par la Ligue Bruxelloise Fran-cophone pour la Santé Mentale, la Coordina-tion Enfance et la Commission Communautai-re Française, intitulé Et les enfants, ça va… ?qui aura lieu le 16 juin en soirée et les journées

Actua

1998

Delphine Bauloye

Espace-Ateliers

déployer toute leur énergie à la reconstruc-tion d’une nouvelle vie. Pas le temps de digé-rer la peur des tueries, la haine pour les assas-sins, la perte des êtres chers. Quelques annéesplus tard, celles-ci refont surface sous formede problèmes psychologiques d’ordres divers :insomnies, angoisses, accès de colère, ner-vosité, dépressions, problèmes sexuels etmême parfois décompensation totale et psy-chose. Les traumatologues essayent derenouer le lien avec les souvenirs refoulés etencouragent les patients à parler de ce quis’est passé.J’ai participé principalement au suivi desenfants et des adolescents. Ils présentaientsouvent des problèmes émotionnels graves.Certains d’entre eux gardaient des souvenirsprécis des massacres. En y repensant ils per-daient parfois tout contact avec la réalité etils revivaient le passé avec la même intensitéen ressentant les mêmes peines ou colères, oula même absence totale de sentiments. La plu-part des enfants que j’ai vus ne sont pas trau-matisés de manière directe par le génocidemais ont abouti par la perte, la fuite ou l’en-fermement d’un ou des deux parents dans unesituation d’instabilité tant relationnelle quesocio-économique. Ils sont déracinés, ontdésappris à aimer et ne font plus confianceaux adultes.

1999 Bourse de la Fondat ion Belge de la Vocat ion2002 Lauréate du Fonds Princesse Mathi lde2003 Bourse du Trèf le d’Or

L’enfant et le deuildans Vocatio 7

frt

vocatio13-14 4/05/04 15:47 Page 7

8

des 17 et 18 juin 2004 au Centre Culturel et deCongrès de Woluwe-Saint-Pierre (INFO : 02511.55.43). J’y parlerai des Espaces-Ateliersau cours d’un symposium/atelier thématiqueayant pour titre La mort… ?...connais pas.Enfin, je suis très heureuse d’avoir pu lancerdans la lignée des Espaces-Ateliers une nou-velle initiative destinée aux enfants de parentsséparés ou divorcés. Ce projet a bénéficié dusoutien de la Fondation Lippens et a débuté enmars 2004.Le 4 octobre 2003, une après-midi de rappela été organisée avec tous les enfants qui

In mei 2003 ontving ik de beurs van de GoudenKlaver. Die beurs wilde ik besteden aan de ont-wikkeling van (1) een evaluatieprocedure eneen vormingsinstrument (2) en een websitemet getuigenissen van kinderen en foto's vanhun plastisch werk, alsook met filmbeeldenvan de kinderateliers.Ik maak nu regelmatig beelden van de werk-jes van de kinderen, alsook van de verschil-lende groepen die ik begeleid. Elk kind gaatnu naar huis met een foto van de groep, waar-aan hij/zij deelnam. Dat is belangrijk, omdat wegemerkt hebben dat de kinderen vaak bandenleggen met hun lotgenootjes uit de groep en zijbewaren er graag een aandenken aan. Defoto's zullen ook te zien zijn op de website, dietegen eind 2004 klaar zou moeten zijn.De laatste maanden ben ik meermaalsgevraagd om mijn ervaringen over de bege-leiding van kinderen in rouw mee te delen,zowel aan begeleiders in opleiding als aanprivé-personen. Iedereen toonde een groteinteresse voor de toekomstige website.Wat deevaluatie van mijn project betreft, kwam ik incontact met een wetenschappelijke mede-werkster aan de faculteit psychologie van de

1998

Delphine Bauloye

Espace-Ateliers,begeleiding vankinderen in rouw

1999 Beurs van de BelgischeSt icht ing Roeping

2002 Laureate van het FondsPrinses Mathi lde

2003 Beurs van de Gouden Klaver

avaient participé aux Espace-Ateliers jusque-là. Durant cette journée, j'ai eu l'occasion detester un certain mode d'évaluation par ques-tionnaire.Les enfants et les jeunes avaient le choix entredifférents ateliers : contes et musique, terreglaise, peinture, expression corporelle et vidéo.Nous leur avons demandé de réfléchir tout aulong de l'après-midi à comment ils se sentaientà ce moment. La journée s'est terminée parun grand lâcher de ballons.

bauloyed@hotmail.com

Rouwprocesen bij kinderenin Vocatio 7

nlt

4 octobre 2003 : après-midi de rappelavec tous les enfants ayant participéaux Espace-Ateliers jusque-là.

4 oktober 2003: bijeenkomst van allekinderen en jongeren die sinds deoprichting van de Espace-Ateliershebben deelgenomen

vocatio13-14 4/05/04 15:47 Page 8

9

Anne Kwaspen, laureate van de promotie 2001,bekwam een stage in het Textielrestauratie-atelier van het Victoria & Albert Museum inLonden. Ze werkte er van oktober 2003 toteind april 2004 in het Conservation Depart-ment onder leiding van Lynda Hilliyer. Vanaf 1mei 2004 wordt haar een tijdelijk contract aan-geboden als textielconservator in het kadervan de uitleen van kostuums uit het V&A aan

Diaghilev. Meer bepaald zal Anne werken aande conservatie van het kostuum van BorisGodunov, bestaande uit een bontmuts, eenriem en een rijkelijk met pareltjes versierdemantel in metaalweefsel. Het stuk dateert uit1908 en is sterk beschadigd. De behandelingzal enkele maanden in beslag nemen.

Actua

,

w

2002

het Groningermuseum (Groningen, NL) vooreen tentoonstelling over het werk van Serge

Anne Kwaspen

Restauratievan oude kostuumsRestauration de costumes anciens

sche

onds

en Klaver

UCL, die bereid bleek om mij in mijn reflectiete steunen ; zij heeft me al enkele denkpistesaangeboden om mijn analyse tot een goed ein-de te brengen.In maart 2004 nam ik deel aan het eerste inter-nationale congres over rouw, dat plaatsvondin Caen en Rouen (F). Dat congres zal in het

spreek ik op het Franstalige Europese con-gres, mede georganiseerd door de LigueBruxelloise Francophone pour la Santé Men-tale, Coordination Enfance en de CommissionCommunautaire Française met als titel Et lesenfants, ça va… ?Tenslotte ben ik in de lijn vande Espace-Ateliers gestart met een nieuw ini-tiatief, gericht op de begeleiding van kinderenna een scheiding. Het project geniet de steunvan de Stichting Lippens en ging in maart 2004van start.Op 4 oktober 2003 was er een bijeenkomstvan alle kinderen en jongeren die sinds deoprichting van de Espace-Ateliers hebben deel-genomen. Voor mij was dat een uitgelezenkans om aan de hand van een vragenlijstje eenevaluatie te houden.Tijdens die dag mochtende kinderen kiezen tussen verschillende acti-viteiten : sprookjes en muziek, boetseren, licha-melijke expressie en video. Ter afsluiting zijner ballonnen losgelaten.

bauloyed@hotmail.com

Anne Kwaspen, lauréate de la promotion 2001,effectua un stage à l'atelier de restaurationdes textiles du Victorie & Albert Museum àLondres d'octobre 2003 à fin avril 2004 sous ladirection de Lynda Hilliyer.A l'issue de son stage, Anne s'est vue propo-ser un contrat de conservateur d'une duréede six mois pour participer à la restauration decostumes de danse du célèbre chorégrapheSerge Diaghilev, qui feront bientôt l'objet d'unprêt au Groningermuseum (Groningen, NL).Elle travaillera plus précisément à la conser-vation du costume de Boris Godunov. Cettepièce constituée d'un bonnet, d'une ceinture etd'une cape en tissu métallique ornée de perlesdate de 1908 et présente de nombreusesdégradations. Le traitement s'étalera sur plu-sieurs mois.

najaar aanleiding geven tot een reeks work-shops die ik mee zal begeleiden. In juni 2004

en Restauratie van oude kostuumsdans / in Vocatio 9

frt

nlt

vocatio13-14 4/05/04 15:47 Page 9

10

2004Bourses | Beurzen

Valérie BerteauRéalisation de documentaires photo et vidéoFoto- en videodocumentaires maken

Olivier BourguetPhotographe-conférencier :récits de voyages en imagesFotograaf-voordrachtgever :

reisverhalen in beelden

Bjoke CarronLandschapsdeskundigeArchitecte-paysagiste

Alexandre DebrusVioloncelliste

Cellist

Elric PetitDesignerOntwerper

Sara PicavetPianistePianiste

Karen PienEntomologie légaleForensische entomologie

Ariane RousseauLa pratique théâtrale comme

outil de revalorisation socialeToneelspelen als middel

tot sociale herwaardering

Promotion | PromotieIlya Prigogine

vocatio13-14 4/05/04 15:47 Page 10

Le Trèfle d’Or | De Gouden Klaver

11

Sebastian Schutyser

Fotografische Beeldvorming in Afrika.Projet photographique à travers l’Afrique

Jutta De NulAids-preventie in Tanzania :educatief sensibiliseringsprojectProjet éducatif de sensibilisationà la problématique du sida enTanzanie

Charlotte GrégoireRéalisation de documentaires de création.

Artistieke documentaires maken

Mahjouba Hamddan LachkarBegeleiding van kinderenmet diabetes type I in MarokkoAccompagnement d’enfants atteintsde diabète de type 1 au Maroc

Guillaume IstaceRéalisateur sonore et radiophonique

Geluids- en radioregisseur

Tess Van DeynseGetuigen over het leven van autistenTémoigner de la vie des autistes

Virginie VandezandeDanseuseDanseres

Patrick van MaleProjet d'intégration pour jeunes marginauxIntegratieproject voor probleemjongeren

vocatio13-14 4/05/04 15:47 Page 11

1998

Gwendoline Robin

En acte

12

Dès mes tout premiers travaux, j’ai éprouvél’intérêt d’inscrire un projet dans un espacedonné ou choisi : observer, regarder et cir-culer dans un espace. La sculpture s’inscritet évolue dans l’espace comme un rythme,une pause, un jalon. Il s’agit de ne jamais figerune forme, de rester dans l’expérience d’unprésent en train de se dérouler, de se vivre.Ces sculptures-installations sont des cap-teurs, révélateurs de moments éphémères.

Les installations que j’ai réalisées ensuite ontaccentué les jeux de rythmes provoqués pardes matières changeant selon la lumière, ladisposition dans l’espace et la circulation duregard et du corps. Peu à peu, j’ai égalementvoulu mettre en jeu mon propre corps, tou-jours dans l’idée d’une expérience à vivre età communiquer. J’ai alors commencé un tra-vail de performance. Au début le corps étaitstatique, un simple support. L’explosion étaitl’élément perturbateur, celui qui transformeen un bref moment la vision. Ensuite j’ai vou-lu que le corps accompagne le mouvement del’explosion. Le corps parcourt un espace, ilapparaît et disparaît. L’explosion marque lemoment éphémère.

Le danger m’a amenée à collaborer avec lespompiers. La performance devient alors unerencontre basée sur un échange de confian-ce et l’explosion n’est plus le centre de l’ac-tion. Cette évolution m’intéresse beaucoupcar elle ouvre la performance à d’autres pers-pectives. J’ai voulu intégrer une durée, untemps plus ample et une présence physiqueplus appuyée. La rencontre avec la musique etla personnalité de Garrett List m’a beaucoupappris et m’a permis d’oser aller plus loin.

Je dois être à l’écoute de la musique, êtrebeaucoup plus en relation avec moi-même etavec l’autre ainsi qu’avec l’esprit du lieu.Le corps, la durée et la tension entre les dif-férents moments sont plus visibles.

Je souhaite approfondir cette expérience, enintensifiant la résonance sonore apportée parle musicien et en mettant l’accent sur le mou-vement du corps et l’expérimentation de lavoix dans un parcours où l’explosion devientune autre respiration.

frt

1999, First alert

vocatio13-14 4/05/04 15:48 Page 12

13

De observatie van en de beweging in een opge-geven of een gekozen ruimte stonden al in mijneerste werken centraal. Het beeld ritmeert deruimte. Die sculpturen/installaties beli-chaamden de beleving van het momentane,het zich afspelen van een heden. Dan volgdenwerken waarin ritmiek belangrijk was. Ikgebruikte materialen waarvan het uitzicht vol-gens de lichtinval verandert ; ook de bewe-ging van het lichaam in de ruimte kreeg her-nieuwde aandacht.Stilaan groeide de wens om mijn eigen lichaam

te gebruiken en mijn werk evolueerde naarperformance. Eerst was het lichaam drager,een statisch element dat verstoord werd dooreen ontploffing, die even het zicht vertroebel-de. Later voegde ik er beweging aan toe. Hetlichaam beweegt in de ruimte, verschijnt, ver-dwijnt. Begin- en eindpunt vallen samen in deexplosie.Het gevaar bracht me ertoe samen te werkenmet de brandweer. Die interessante evolutieopende perspectieven, want de menselijkeontmoeting en het wederzijdse vertrouwen

kwamen centraal te staan, en niet meer deontploffing. Het leidde tot langere perfor-mances met de aanwezigheid van een anderepersoon. De introductie van muziek en desamenwerking met Garret Lisst waren leer-rijk en werkten stimulerend.In de toekomst wil ik mijn grenzen verder ver-leggen door het aspect geluid te versterken,de beweging extra te benadrukken en te expe-rimenteren met mijn stem, zodat de ontploffingde omslag betekent naar een tweede adem-haling.

nlt

2000, performance avecles pompiers de Bruxelles

vocatio13-14 4/05/04 15:48 Page 13

14

Expositions personnelles

1999-2000 uFirst Alert,photographies, installationvidéo et édition, MAAC,Bruxelles.

1997 uVitrine Piègée,installation et performance,MAAC, Bruxelles.

1996 uOui mais non,installation et édition avecl’écrivain Corinne Bertrand,Galerie Camille von Scholz,Bruxelles.

1994 uInstallation et dessins,Galerie AndréasBrändstrom, Stockholm.

1993 uInstallation, GalerieCamille von Scholz,Bruxelles.

Expositions collectives

2003 uParticules élémentaires,performance avec GarrettList, Atelier Museum 340,Bruxelles.

2001 uIci et maintenant,performance avec GarrettList, Tour&taxis, Bruxelles.

2000 uEditions d’artistes, « lesnuits de Gwendoline »,librairie l’Ecrit vain,Bruxelles.

2000 uContainer NICC,performance avec lacollaboration des pompiersde la ville, Bruxelles.

1999 uCeleste-Terrestre,photographie, espaceJacqmotte, Bruxelles.

1999 uStrange fruits,performance, Espace 251Nord, Liège.

1999 uBureau augmenté,performance, NICC,Antwerpen.

1998 uNord-Sud, performanceavec la chorégraphe KarinVyncke, Ninove.

1997 uSpeelhoven 97,performance, Aarschot.

1997 u9-900c2, dessins etperformance, MAAC,Bruxelles.

1995 uXX, installation, GalerieCamille von Scholz,Bruxelles.

1995 uParcours, installation,Centre d’art Contemporain,Bruxelles.

Formation

1988-1992 uDiplomée del’ENSAV de la cambre,atelier d’espaces urbains etrural.

2003, Particules élémentaires

vocatio13-14 4/05/04 15:48 Page 14

15

Rudi Jacques est né à Namur en 1965 et décide à sept ans d’ap-prendre l’orgue. Au cours de ses études d’harmonie et d’histoire auConservatoire royal de musique de Bruxelles, il travaille en parallè-le la facture d’orgues dans un petit atelier dinantais. Passionné demusique ancienne, il voyage beaucoup et enrichit ses connaissancesauprès de Xavier Darasse, Michel Chapuis et Harald Vogel et reçoitune bourse afin d’étudier auprès de Bernard Lagacé à Montréal. En1986, il est lauréat de la Fondation de la Vocation puis se spécialisedans les ateliers de Barthélemy Formentelly à Vérone où il participeà plusieurs chantiers de restauration d'orgues historiques en Fran-ce et en Italie. Organiste et claveciniste, il a enseigné l'orgue à l'Aca-

collaborateurs des orgues comme autrefois. Artisan au tempérament bien trempé, il a de fortesconvictions mais se définit comme un simple autodidacte en quête de la « belle ouvrage ».II règne dans son atelier le goût du travail bien fait, la bonne humeur et l'humour essentiels à lacréation.

Rudi Jacques is in 1965 in Namen geboren. Op zevenja-rige leeftijd besloot hij orgel te leren spelen.Tijdens zijnstudies harmonie en geschiedenis aan het BrusselseConservatoire Royal de Musique zette hij in een kleinatelier in Dinant zijn eerste stappen in de orgelbouw.Oude muziek was steeds zijn passie en hij studeerdeonder andere bij Xavier Darasse, Michel Chapuis, Har-ald Vogel en Bernard Lagacé in Montreal. In 1986 washij laureaat van de Belgische Stichting Roeping. Nadienvolgde hij een specialisatie in het atelier van Barthélé-my Formentelly in Verona en nam hij deel aan verschil-lende restauraties van historische orgels in Frankrijken Italië. Rudi Jacques is clavecinist en organist ; hijgaf orgelles aan de Académie Saint-Grégoire van Door-nik en orgelbouw aan het IFPME (Institut de Formationdes Petites et Moyennes Entreprises). In 1990 richtte hij zijn eigen atelier op in Maurenne, eenklein gehucht van Hastière-Lavaux. Het is in het voormalige schoolgebouw gevestigd en spitst zichtoe op zowel restauraties als nieuwe creaties naar oude modellen. Rudi Jacques is een gepas-sioneerd ambachtsman, die met zijn team werkt in een rigoureuze, zij het ontspannen sfeer. Zijnmedewerkers en hij weten immers dat creativiteit zowel strengheid als humor vereist.

Principales réalisations

u Restauration et reconstruction del'orgue de Franière.

u Construction d'un orgue des Pays-Basdu 17e siècle pour Arnauld van deCauter, placé en l'église Notre-Dame dela Chapelle à Bruxelles.

u Construction du nouvel orgue duConservatoire royal de musique deMons.

u Construction d'un positif italiendu 18e siècle à Ganshoren (Bruxelles).

u Construction d'un orgue de stylebaroque allemand 18e siècle pourJean-Christophe Leclère.

nlt

frt

Portrait | Portret

1986

stitut de Formation des Petites et Moyennes Entreprises). En 1990, il fonde son propre atelier àMaurenne, un hameau d'Hastière-Lavaux dans l'ancienne école, où il restaure et recrée avec quatre

démie Saint-Grégoire deTournai et la facture d'orgue à l'IFPME (In-

Rudi Jacques

Facteur d’orgueOrgelbouwer

Orgue construit en 1998, Conservatoireroyal de musique, Mons.

vocatio13-14 4/05/04 15:48 Page 15

16

2001

Christophe Smets

Subject : Soleil >Date : Fri, 2 Apr 2004 17:16:39-0000 (GMT) > Merdita, merdita ! Contraire-ment aux apparences, je vous souhaite sim-plement le bonjour en Albanais. Je commenceà m'amuser ici. Aujourd'hui j'ai rencontré ungars super sympa qui est psy au centre pourenfants handicapés que j'ai visité dans la jour-née. Il est prêt à m'acompagner dans pleinsd'endroits et donc à me servir de traducteurgratos. Un bon plan, au vu de mon budget. Pasmal de gens regrettent le communisme visi-

blement. Au vu du chaos (corruption, etc) danslequel le pays est plongé, ça ne m'étonne pas.Les buildings poussent de manière anarchiquecomme des champignons dans toute la ville.C'est hallucinant. Il y a un truc qui me fait beau-coup rire ici. L'Albanie est le pays dans le mon-de qui utilise le plus de Mercedes par habitant !Surprenant quand on connaît le niveau de vie.Soit la mafia est présente partout, soit la dia-spora envoit un paquet de pognon à ceux quisont restés au pays.

Albanie

frt

Quelques instantanés d’un voyage effectué du 30/03/04 au 26/04/04. Projetréalisé dans le cadre d’une collaboration du collectif Luna dans cinq pays desBalkans (Serbie, Kosovo, Bosnie, Macédoine et Albanie) avec Le Soir etHandicap International

vocatio13-14 4/05/04 15:48 Page 16

17

>Subject : Une belle journée>Date : Thu, 15 Apr 200407:55:55 -0000 (GMT) >Et bien,hier fut une journée comme je lesaime… un peu folle. Avec d'abordbeaucoup de mauvaise humeurau lever. Une bad night, le délugesur Tirana, et un je ne sais quoiqui m'emmerdait. Deux heures de trajet plustard ma vision a sensiblement changée endécouvrant les possibilités photographiques dumatin dans un petit centre pour enfants handi-capés. Bonnes images, donc bonne humeur. Etpuis, mais alors, le sommet ! Et c'est le cas dele dire puisque nous sommes allés avec le garsde HI jusqu'au château de Berat (j'adore leschâteaux). Une merveille ! Un village subsistedans l'enceinte, avec des gens qui y vivent enco-re. Le château date du 14e et est immense. Il nesubsiste que partiellement, évidemment, maisla vue sur la vallée est exceptionnelle. C'estaprès une heure de balade que Patriot (le garsde HI) s'est rendu compte qu'il avait perdu les

clés de la bagnole… Mmmmm, toujours gai.Heureusement il les a retrouvées aux abordsd'un mur assez vite sans quoi nous étions "bons"pour voler la bagnole ! Ca c'est de la journée !

>Subject : Vroum >Date : Thu, 22 Apr 200411:53:52 -0000 (GMT) > Salut à tous. Je suisarrive a Korce hier, dans le sud du pays pour 3jours afin de visiter un projet d'une ONG fran-caise (triangle humanitaire). Quatre heures de

minibus pour arriver ici, par une route monta-gneuse en lacets ! On a depasse les ânes, leschevaux, les carioles, les camions, les camion-nettes, les bus, les minibus et même les voi-tures ! J'ai eu l'impression d'être dans unavion… Incroyable. Bref, je suis ici, et doncvivant (du moins je le pense). L'habit tradition-nel est bien loin et l'influence du communismes'évapore chaque jour. Même le souvenir semblese diluer au fil du temps. Personne ne songevraiment à se remémorer les terribles moments

de privation vécus par le peuple albanais pen-dant la dictature de Hoxha. Tout juste se sou-vient-on des beaux parterres de verdure quiont fait place dans nombre de villes a de hautestours carrées d'une quinzaine d'étages.

>Subject : Back from ! the future >Date : Sun,25 Apr 2004 21:33:32 -0000 (GMT) > Ola Ami-gos ! Je viens de terminer avec Max, mondeuxième godet de Raki artisanal ramené de

Miras (petit village du sud où je viens de pas-ser deux jours). Et je peux vous dire que c’estdu bon !!! Il paraît que le Raki fait 20° (tout auplus 21). Comparé au Raki, l’alcool à brûlerc‚est de l’eau douce. Et ben voilà, dans deuxjours, je rentre. J’en suis environ à mon dixiè-me voyage du même tonneau, et à chaque foisje trouve de nouvelles joies, de nouvellessources de vie et d’inspiration dans la ren-contre, le reportage et la découverte de nou-veaux horizons. Avec parfois des moments plus

difficiles, quelques blues. Mea culpa, les pho-tographes de reportage sont fous, je sais, maisils aiment beaucoup la vie.Trop sans doute quepour rester attelés au même endroit sans bou-ger et découvrir le monde. Ce voyage m’auraappris beaucoup. Sur les éternels stéréotypes,sur l’engagement, sur moi et mes enviesfutures.

vocatio13-14 4/05/04 15:48 Page 17

18

Traditionele Vlaamsevolksliederen endansenHubert Boone, Uitgeverij Peeters, Leuven

Meer dan vijfendertig jaar geleden begonHubert Boone met het opzoeken van volkslie-deren en traditionele dansmelodieën in onzegewesten. In 1967 werd hij laureaat van deBelgische Stichting Roeping voor zijn etno-musicologisch onderzoek naar de inlandsevolksmuziek. In 1968 werd hij wetenschappe-lijk medewerker aan het Muziekinstrumen-tenmuseum (MIM) van Brussel en tien jaarlater, in 1978, volgde hij de vermaarde musi-coloog Paul Collaer op in de Koninklijke Belgi-sche Commissie voor Volkskunde (Vlaamsesectie).Als onderzoeker publiceerde hij verschillen-de artikels en een aantal uitgebreide mono-grafieën over de Vlaamse-Waalse en Europe-se volksinstrumenten : De hommel in de LageLanden (1976), De doedelzak (1983), De mond-trom (1986), Het accordeon en de voetbas inBelgië (1990), Volksinstrumenten in België(1995, i.s.m. Wim Bosmans).Zijn interesse voor wat er zich buiten onzegrenzen afspeelt, is ook niet min. Zo had hijreeds in 1966 contacten met Bulgaarse musi-cologen (in 1970 ontmoette hij Philippe Koutev,de grondlegger van "Mystère des voix Bulga-res"), hij had contacten met Denijs Dille (direc-teur van het Bela Bartok-archief in Boeda-pest), Konstantin Vertkov (Russischeorganoloog), de Armeense etnomusicologeMargaret Brutian…

met een honderdtal afbeeldingen : foto's vaninformanten, dansorkesten en andere muziek-ensembles, feestende schuttersgilden, histo-rische documenten, oude balkaarten enzo-voort. In de bundel komen tweehonderdoriginele melodieën voor, geen persoonlijkeinterpretaties of bewerkingen. De meestevoorbeelden werden nog nooit gepubliceerd.

Het boek Traditionele Vlaamse volksliederenen dansen is te bestellen bij Uitgeverij Peeters,Bondgenotenlaan 153, 3000 Leuven (tel. boek-handel : 016 23 51 70, fax : 016 22 85 00, tel.uitgeverij 016 24 40 00) of informeer bij uwboekhandel.

Publicaties | Publications

Vanaf 1990 maakte hij opnamen van traditio-nele muziek in verschillende streken van devoormalige Sovjetunie (ze verschenen ook opcd) : Oekraïne, Armenië,Wit-Rusland, deWol-ga-republiekenTsjoevasjië en Mordovië (Rus-land), Zuid-Ossetië (Georgië) en bij de Koer-dische gemeenschap van Armenië, samen demusicologe Djamila Djalil.Zijn nieuw boek, Traditionele Vlaamse volks-liederen en dansen, is ingedeeld in vijf hoofd-stukken : twee met volksliederen en drie metdansmelodieën. Alle thema's zijn voorzien vaneen muziekhistorische inleiding, met tallozeverwijzingen naar de originele bronnen en bui-tenlandse varianten. Het boek telt 352 pagina's(formaat 21x30 cm) en is fraai geïllustreerd

Geschiedenis van Genoveva. Volksprent uitgegevan door Hemeleers-Van Houter in Schaarbeek.Antwerpen, Museum voor Volkskunde.Notatie van de auteur van het lied van Genoveva, optekend bij Arthur De Winter in Aaigem.

vocatio13-14 4/05/04 15:48 Page 18

19

Demain j’irai mieux

Photographies de GaëlTurine, Peter Knip-ping, Morgan Wouters et Olivier Papegnies,textes et dessins d’enfants.Editions Robert Laffonthttp://www.jiraimieux.com

Rolet

Monographie de Michel Voiturier consacrée àChristian Rolet et éditée par la Maison dela Culture deTournai.

Découvrez le travail d’anciens lauréats sur leur siteOntdek het werk van oud-laureaten op hun website

Isabelle Wilbaux, luthier / vioolmakerwww.hohisse.ca/wilbaux

Ann Vancoillie, violoniste / violistewww.geocities.com/vancoillie_ann

Jean Coenen, sculpteur / beeldhouwerhttp://users.skynet.be/jeancoenen/

Denis Sung-Hô, guitariste / gitaristhttp://membres.lycos.fr/chqb/

Karim Ben Khelifa, photographe / fotograafwww.KarimBenKhelifa.com

Philippe Lelouchier, prestidigitateur / goochelaarwww.lelouchier.com

Christophe Smets, photographe / fotograafwww.laboiteaimages.be

Elisabeth Broekaert, photographe / fotografewww.elisabeth.broekaert.com

FrankTheys, vidéaste / videastwww.frank-theys.net

Séroux, peintre / schilderwww.seroux.be

Jocelyne Coster, artiste graphique / grafisch kunstenaarhttp://home.tiscali.be/j.coster

http://www.

©Ga

ëlTu

rine

©Br

uno

Lest

arqu

it

vocatio13-14 4/05/04 15:48 Page 19

Agenda

News

EXPOSENT |STELLEN TENTOON

André Soupart Photographies

Il disaient Arbre pour Homme23/04/04u29/05/04LA VENERIE – Ecuries3 Place A. Gilson1170 Bruxelles02 660 49 60mercredi à samedi de 15 à 18hrencontre : samedi 15 mai a 15hAurore d'Utopie, Xavier Rijs, AndréSoupart et J.-Ph. Gaufriez

Séroux Peintures22/4/04 u30/05/04Galerie Fred Lanzenberg9 avenue des Klauwaerts1050 Bruxelles02 647 30 15lanzenberg.galerie@skynet.bewww.galeriefredlanzenberg.commardi au samedi de 10h à 12h30 - 14 h à19h -dimanche de 10h à 1 3h.dinsdag tot zaterdag 10 u. tot 12.30 u. -14 u. tot 19 u. - zondag 10 u. tot 13 h.

Veerle Rooms Grafiek01/05/04 u30/05/04Galerie Huyse MolenslootMolenstraat 52-54, 2018 Antwerpen03 248 02 23Huyse.molensloot@pandora.bewww.huysemolensloot.comvrijdag, zaterdag en zondag van 14u tot18u en na afspraakvendredi, samedi et dimanche de 14h à18h et sur rendez-vous

Anouk de Clercq2/05/04 u05/06/04Groepstentoonstelling DE ALPENNetwerk GalerijHoutkaai z/n 9300 Aalst053 70 97 73netwerk@easynet.bewww.netwerkgalerij.bewoensdag t/m zaterdag 14u tot 18udu mercredi au samedi de 14h à 18hgesloten op / fermé le 20/05/04

Christophe Smets Photographies

6/03/04 u06/06/04Musée de la photographie Charleroi11, avenue Paul pastur6032 Mont-sur-MarchienneFermé le lundi / gesloten op maandag071 43 58 10

Vincen Beeckman PhotographiesAlbum30/04/04 u29/05/04Maison Art Actuel Chartreux /Huis Hedendaagse Kunst KartuizersRue des Chartreux /kartuizerstraat 26-281000 Bruxelles / Brussel02 513 14 69maac-hhkk@mail.comDu mercredi au vendredi de 12h à 18h,samedi de 14h à 18hVan woensdag tot vrijdag van 12u tot18u, zaterdag van 14u tot 18u

20

JURY

Le jury de la promotion 2004 a été présidépour la dernière fois par le ChevalierEvers. Le Chevalier Leduc occuperadésormais la fonction de président dujury, assisté du professeur ChristianKoninckx à la vice-présidence.

JURY

De jury van de promotie 2004 werd voorde laatste maal voorgezeten door RidderEvers. Het voorzitterschap wordtvoortaan waargenomen door RidderLeduc. Hij wordt bijgestaan doorprofessor Christian Koninckx in de functievan ondervoorzitter.

CONSEILD’ADMINISTRATION

Le Baron Philippson a été élu président dela Fondation Belge de la Vocation,succédant à M. Edouard Jakhian, appelé àla présidence de la Fondation Bernheim.Le Vicomte Louis le Hardÿ de Beaulieu etle professeur Christian Koninckx ont étéélus vice-présidents en remplacement duChevalier Evers et de la BaronneVaxelaire, admis à l’honorariat.Ont également été admis à l’honorariat :M. Claude Wielemans, présidentd’honneur, M. Jacques Dopchie, M. RogerForthomme et M. Paul Washer.

1940-45 : Un combat pour la Liberté

RAAD VAN BESTUUR

Baron Philippson werd verkozen totvoorzitter van de Belgische StichtingRoeping. Hij volgt Edouard Jakhian op dievanaf heden het voorzitterschapwaarneemt van de Stichting Bernheim.Burggraaf Louis le Hardÿ de Beaulieu enprofessor Christian Koninckx werdenverkozen tot ondervoorzitters envervangen Ridden Evers en BaronesVaxelaire, die net als de heer ClaudeWielemans, erevoorzitter, de heerJacques Dopchie, de heer RogerForthomme en de heer Paul Washer, deraad van bestuur verlaten. Ze wordenbenoemd tot ereleden.

vocatio13-14 4/05/04 15:48 Page 20

GRAPHISME | VORMGEVING Marie-Hélène GrégoireRÉ D A C T I O N | RE D A C T I E Séverine Windels

windels@fondationvocation.be | windels@stichtingroeping.beRE L E C T U R E | HE R L E Z I N G Nadine Wampach, Jan H. VerbanckÉDITEUR RESPONSABLE | VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

Alain Philippson, Albertinaplein 2 place de l’Albertine, Bruxelles1000 Brussel

Fondation Belge de laVocationSous le haut patronage de Sa Majesté la Reine Fabiola

Place de l’Albertine 2, 1000 BruxellesTél. 02 213 14 90 | Fax 02 213 14 95E-mail : info@fondationvocation.beSite internet : www.fondationvocation.beLe secrétariat est ouvert lundi, mardi et jeudide 8h30 à 12h30 et de 13h30 à 17h, mercrediet vendredi de 8h30 à 12h30.

Vocatio est la revue trimestrielle de la Fondation Belge de la Vocation.Lancé en février 2001, ce magazine a pour but de faire connaître l’actionde la Fondation par le biais des projets de ses lauréats.La Fondation Belge de la Vocation fut créée en 1963 par Emile Bernheimà l’exemple de la Fondation française de la Vocation fondée parMarcel Bleustein-Blanchet.Chaque année la Fondation décerne une quinzaine de bourses de10 000 € à des jeunes de nationalité belge ayant entre 18 et 30 ans etpouvant témoigner d’une véritable vocation. Elle leur donne l’appuifinancier et le soutien moral nécessaires pour l’accomplir et ce dans desdomaines d’activités aussi divers que la médecine, les arts plastiques, lecinéma, la recherche scientifique, la littérature, etc. Elle attribueégalement une bourse spéciale de 25 000 €, leTrèfle d’Or, décernée à unancien lauréat pour distinguer un projet non commercial situé dans lalignée de la vocation déjà reconnue.

Vocatio is het driemaandelijkse tijdschrift van de Belgische StichtingRoeping. Het is in februari 2001 opgericht en heeft tot doel de Stichtingbekend te maken via de projecten van haar laureaten.Emile Bernheim heeft de Belgische Stichting Roeping in 1963 opgerichtnaar het voorbeeld van de Fondation française de la Vocation, gestichtdoor Marcel Bleustein-Blanchet.Elk jaar reikt de Stichting beurzen van 10 000 € uit aan een vijftientaljonge Belgen die tussen achttien en dertig jaar oud zijn en die kunnengetuigen van een werkelijke roeping ; de beurs verschaft hen de moreleen materiële middelen om ze te realiseren. Alle domeinen komen inaanmerking : geneeskunde, literatuur, plastische kunsten, film,wetenschappelijk onderzoek… De Gouden Klaver is een speciale beursvan 25 000 € . Ze wordt jaarlijks door de Stichting uitgereikt en bekroonteen niet-commercieel project van een oud-laureaat dat in de lijn ligt vande eerder erkende roeping.

Président d’honneur | ErevoorzitterClaude Wielemans

Président | VoorzitterBaron Philippson

Vice-présidents | OndervoorzittersChevalier LeducVicomte Louis le Hardÿ de BeaulieuChristian Koninckx

Trésorier | SchatbewaarderPierre Konings

Membres honoraires | EreledenChevalier Evers, vice-président hreBaronne Vaxelaire, vice-présidente hreBaron de Posch, vice-président hreJacques DopchieRoger ForthommePaul Washer

Belgische Stichting RoepingOnder de hoge bescherming van Hare Majesteit Koningin Fabiola

Albertinaplein 2, 1000 BrusselTel. 02 213 14 90 | Fax 02 213 14 95E-mail : info@stichtingroeping.beWebsite : www.stichtingroeping.beHet secretariaat is open op maandag, dinsdag en donderdagvan 8.30 tot 12.30 uur en van 13.30 tot 17 uur ; op woensdagen vrijdag enkel van 8.30 tot 12.30 uur.

Secrétaire général |Secretaris-generaalEdouard De Ruydts

Membres | Leden

Conseil d’administration | Raad van bestuur Jury

Secrétariat | SecretariaatDéléguée générale | Algemeen afgevaardigdeSylviane Jacquet de Haveskerckejacquet@fondationvocation.be | jacquet@stichtingroeping.beDéléguée | AfgevaardigdeNicole GautierSecrétaires | SecretaressesBernadette StevensRégine de Renesse

Président | Voorzitter : Chevalier EversVice-président | Ondervoorzitter : Chevalier Leduc

page 1 | pagina 1

SopranoSophie Karthaüser

page 3 | pagina 3

ActuaIsabelle Vloeberghs 3Delphine Bauloye 7Anne Kwaspen 9

page 16 | pagina 16

AlbanieChristophe Smetspage 12 | pagina 12

En acteGwendoline Robin

page 10 | pagina 10

Bourses | Beurzen 2004

page 18 | pagina 18

Publications | Publicatiespage 19 | pagina 19

www.page 20 | pagina 20

AgendaNews

page 15 | pagina 15

Portrait | PortretRudi Jacques

Christine BoëlJacques CoertenRik De NolfFrançois Desclée de MaredsousFrie Dierickx VisschersPaul DujardinEdouard JakhianEmmanuel JanssenPierre KoningsMme Jean MichielsJacques PlanchardStéphane RosenblattBaudouin RuquoisDominique SnyersJacques-Ch. Vanden SchrieckBaron Velge

Ludo BekkersGabriel BelgeonneJean BingenBernard BoonThierry BoonHugues Boucher Laurent BusineBaron Coninx Lydia De Pauw-Deveen Frédéric De RoosEric DesoppereAnnie Devreese-Declerck Rafaël D’HaenePierre Drouot

Jan GybelsBaron KestelootChristian KoninckxPierre Laroche Vicomte Louisle Hardÿ de BeaulieuMarc MendelsonGuy-Roland Pâque Luc PutmanGustave StoopFrancis StrauvenFrançoisTerlindenPierre Van Damme

couverturevocatio13 5/05/04 8:04 Page 2couverturevocatio13 5/05/04 8:04 Page 2

Ancien président| Gewezen voorzitterEdouard Jakhian

Bureau de dépôt Bruxelles XAfgiftebureau Brussel X

2e trimestre 2004 | 2de trimester 20042004Revue trimestrielle de la Fondation Belge de la VocationDriemaandelijks tijdschrift van de Belgische Stichting Roeping

13-14

voca t i ovocatio

couverturevocatio13 5/05/04 8:04 Page 1couverturevocatio13 5/05/04 8:04 Page 1