Vier meter Molenlandschap 2 Derckx 100 jaar! Is er nog ......zowel de gemeente als eigenaar Van den...

Nr. 10 oktober 2000

Vier meterMolenlandschap 2

Derckx 100 jaar!

Is er nog hoop voorhet land van Cuijk?

Maandblad over molens en hun opvolgers 3de jaargang, nr. 10

Bij de omslag voorzijde: Op 8 september werd de korenmolen DeMars in De Blesse in gebruik genomen, een molen waarvan alleende onderbouw tientallen jaren lang de herinnering aan zijn voor-ganger levend hield. Dat heeft toch gewerkt (foto J.L.J. Tersteeg, 21juli 2000).

Bij de omslag achterzijde: De korenmolen De Hoop in Wachtumwas jarenlang een zorgenkind onder de Drentse molens. Tijdens deDrentse Molendag op 26 augustus vond dan toch de inbedrijfstel-ling van de gerestaureerde molen plaats (foto H. Noot).

COLOFON

Redactie & administratie: Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle,Tel./fax: +31 (0)79-5931303E-mail adres: [email protected]

Verschijning: elf maal per jaar, als regel op de eerste woensdag van demaand. Gedurende de maanden juli en augustus verschijntéén gecombineerd nummer

Uitgave:De 'Molenwereld' is een uitgave van de Stichting MolenwereldBenedenrijweg 521 2987 VA RidderkerkTel.: 0180-411018

Uitgever:dhr. Sj. J. VeermanNeptunushof 28 2931 XS Krimpen a/d LekTel.: 0180-524509E-mail adres: [email protected]

Eindredacteuren:dhr. J.S. BakkerMoerdijkstraat 37 2751 BE Moerkapelle,Tel/fax 079-5931303E-mail adres: [email protected]. W.A. RooseVest 65 2801 VE Gouda Tel.: 0182-522041E-mail adres: [email protected]

Advertenties:J. OttevangerMolenviergang 2 2761 BK ZevenhuizenTel.: 0180-638180 / Fax: 0180-638179 E-mail adres: [email protected]

Abonnementen:Tel.: +31 (079)-5931303 (na 18.00 uur) / Fax: +31 (079)-5931303Nederland ƒ 97,50 per jaar (incl. 6% BTW)

(Leden van de Vereniging 'De Hollandsche Molen', het Gilde van Vrijwillige Molenaars en het Ambachtelijk Korenmolenaarsgilde betalen ƒ 95,-)België: 1850 Bfr per jaar (incl. 6% BTW)Overige landen op aanvraag

De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan.Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaanen worden automatisch verlengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaarschriftelijk wordt opgezegdDe in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenen nummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden,indien nog voorradig

Prijs losse nummers: in Nederland ƒ 12,50; in België 250 Bfr (exclusief porto)

Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het blad gratis bij een minimum-donatie van ƒ 125,- Op schenkingen en legaten aan de Stichting Molenwereld isartikel 24 lid 4 van de Successiewet van toepassing

Bankrelatie:Voor Nederland: Postbank 4506935 / Rabobank 3750.30.867Voor België: Postcheque 000-1746998-28

Kopij:Zenden aan de redactie van de Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle

Lay-out en Druk:Vis Offset, Alphen aan den Rijn

ISSN 1387-2974

© COPYRIGHT 2000 Stichting Molenwereld MoerkapelleNiets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ofopenbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zondervoorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever

Inhoud pagina

Molens Actueel 203

Papiermolen: Overijsselse molenkaart 207

De triomf van Jan Mars en klaas Rodenburg 208J.S. Bakker

Derckx 100 jaar! 210Willem Roose

Vier meter molenlandschap 2 214J.S. Bakker

Is er nog hoop voor het land van Cuijk? 216

‘t Betere werk: Roenummers 218

Column: [email protected] (!!) 219WvdL

Zoeker 219

‘t Betere werk: Nogmaals de brand van de bovenmolen van de polder Oud- en Nieuw-Wateringseveld 219

De Dortantsmolen in Oirsbeek; hoe verder? 220

‘t Betere werk: De veldmuis alias de Kikkert 222

Papiermolen: De molens van ‘s-Herthogenbosch 225

RedactioneelDit jaar bestaat Derckx Konstruktie een eeuw, het bedrijf dat in binnen- en bui-tenland grote bekendheid heeft verworven als leverancier van molenroeden.Ook al is de laatste jaren de concurrentie toegenomen, het aantal gelaste roe-den dat door Derckx inmiddels is gemaakt zal waarschijnlijk niet geëvenaard,laat staan gebroken worden.In dit nummer is de tweede aflevering van het Zaanse molenpanorama anno1915 opgenomen moeten worden. Aan deze plaat zit zoveel herkenbare mo-lengeschiedenis, dat we de beschrijvende tekst, uiteraard weer met de nodigeafbeeldingen, voortzetten in het volgende of mogelijk zelfs de twee volgendenummers.Verder staat dit nummer in het teken van een aantal molenrestanten, waarmeeiets ‘loos’ is. Zo krijgt De Kikker of Velmuis in Westzaan de kans om toch weer vande grond te komen; een kans die de molen in Beers op een niet tot vreugdestemmende manier wordt onthouden. En dan is er nog de stomp in Oirsbeek, diewaarschijnlijk als complete molen van zeer bijzondere constructie is geweest endaarom misschien een kans zou moeten krijgen.Tot slot een ander onderwerp: in de achterliggende tijd hebben wij twee be -talingen ontvangen, waarvan het adres van de betalers ons niet bekend is. Debedragen zijn afgeschreven van bankrek.no. 3764.51.416 en 2698.82.839. Willende desbetreffende personen contact opnemen met de redactie/administratie?

JSB

Afsluitdatum van de kopij voor het novembernummer van de Molenwereld: 6 oktober 2000; kort nieuws (Molensactueel) mag een weekje later.

2033de jaargang 2000 nr. 10

MOLENSACTUEEL

Informatie bestemd voor deze rubriek: schriftelijk: Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303

telefonisch: W. Roose, tel. 0182-522041E-mail adres: [email protected]

Opening moleninfocentrumWoudsend

Een jaar geleden heeft de gemeenteWymbritseradiel het pand Molestritte 6 teWoudsend, de voormalige molenaarswo-ning naast ‘t Lam, aangekocht en zijn erplannen ontwikkeld om in dit pand eenwinkeltje te vestigen (waar producten uit ‘tLam verkocht zullen worden) en een infor-matiecentrum in te richten, waar bezoe-kers alles te weten kunnen komen over devijf molens in de gemeente (behalve overde korenmolen ‘t Lam, ook over de hout-zaagmolens De Rat en De Jager, DorusMooltsje en de Geeuwpoldermolen).Dankzij een WCL-subsidie hebben de plan-nen daadwerkelijk vorm gekregen. Namaanden van verbouwen zijn de werk-zaamheden afgerond en is het Moleninfo-centrum en molenwinkeltje op zaterdag 23september 2000 geopend door gedepu-teerde drs. K.S. Heldorn.Alle vijf molens in Wymbritseradiel waren ‘inde zeilen’. Als onderdeel van een feestelijkprogramma “Molens in Bedrijf” zijn er fiets-en vaarroutes uitgestippeld, zodat alle vijfin één dag kunnen worden bezocht. Gemeente Wymbritseradeel

Start Overijsselse Molendag

Op zaterdag 2 september werd voor deachtste maal de Overijsselse molendag ge-houden onder de vlag van de Stichting DeOverijsselse Molen. Met een bijkans profes-sioneel opgezette pr-campagne weetmen iedere keer weer duizenden bezoe-kers naar de Overijsselse molens te lokken.De provincie telt een grote verscheiden-heid aan molens tegen de achtergrondvan een sterk wisselend landschap. Juistdie combinatie maakt de molens vanOverijssel zo boeiend en waardevol. De molendag ging dit maal van start op deBökkers Mölle in Olst, waar ing. G.J. Perforsnamens het bestuur van de Stichting De

Overijsselse Molen de opzet van deze dagtoelichtte en alle medewerkers bedanktevoor hun inzet, zoals de werkgroep onderleiding van Adriaan Gunst die de dagdaadwerkelijk voorbereid en Staatsbosbe-heer voor de medewerking aan de natuur-dimensie. Verder vroeg de heer Perfors nogaandacht voor het immer weerkerendezorgenkind bij het molenbehoud, de bio-toop, een zorgenkind, dat soms het karak-ter van een boze stiefmoeder krijgt.Het onthullen van de nieuwe molenkaartvan de provincie Overijssel aan gedepu-teerde Oosterhof vormde een van dehoogtepunten op deze dag (zie rubriek‘Papiermolen’).

De Passiebloem blijft de gemoederen bezig houden

Het al-dan-niet-verplaatsen van de oliemo-len De Passiebloem aan de Vondelkade inZwolle blijft de gemoederen bezig. Het lijktzo ongeveer wel knopen tellen gaat-iewel? Gaat-ie niet?Eind augustus presenteerden de voetbal-

De molen Het lam in Woudsend metlinks daarvan de molenaarswoning, nuinformatiecentrum.

verenigingen FC Zwolle en Be Quick deplannen voor het nieuwe stadion en watermee samenhangt. De bouw van wind-belemmerende kantoren is noodzakelijkvoor de financiering van de voetbalplan-nen. Als de molen blijft dan staan de kostenen baten tegenover elkaar als 79 tegen 65miljoen (een verlies van 14 miljoen door delagere bouwhoogte) als de molen gaat als124 tegen 126 miljoen (winst 2 miljoen) vol-gens de gepresenteerde plannen. Als hetom de guldens gaat, dan is de conclusieduidelijk: De Passiebloem kan maar beternaar de IJssel verdwijnen. Daar tegenoverstaat dat de buurt alles op alles heeft gezetom de molen te behouden en zich niet al-leen als praters, maar ook als doeners heeftopgesteld. De stadionplannen dreigen nueen grote streep door alle afspraken te ha-len.De molenaars en de Vereniging Vriendenvan De Passiebloem bepleiten een com-promis, waarbij de nieuwbouw niet hogerwordt dan het bestaande stadion zodat dewindbelemmering per saldo niet verergerten de molen kan blijven

De in de oorlog opgeblazen korenmo-len van Doesburg.

204 3de jaargang 2000 nr. 10

MOLENSACTUEEL

Toch nog kans herbouw Doesburgse korenmolen

In 1999 kwamen de plannen voor de bouwvan een korenmolen als opvolger van deop 15 april 1945 opgeblazen korenmolenvan Doesburg in het gedrang. De molenzou niet op de oorspronkelijk plaats aan deKoepoortwal herrijzen, maar op een meer inhet oog lopende plaats aan de Hanzeweg.De bouw van 170 woningen dreigde roet inhet eten te gooien (zie Molenwereld 1999-7/8-148,149). Toch heeft de gemeenteDoesburg nu opdracht gegeven om eenstedebouwkundige visie te ontwerpenwaarin een molen een plaats krijgt aan dekop van de Hanzeweg. De nu geplandeplaats is op een waterkerende dijk endaarom moeten Rijkswaterstaat en het Wa-terschap Rijn en IJssel ook akkoord gaanmet de plannen. Het waterschap heeft in-middels al aangegeven geen bezwaar tehebben, terwijl de verwachting is dat Rijks-waterstaat die mening zal delen. Vervol-gens moet de Stichting Stadsmolen Does-burg de geraamde 1,3 miljoen gulden bij el-kaar zien te sprokkelen die voor de bouwnodig is; voorwaar geen geringe opgave.

Doorbraak restauratie MaallustAmerongen

De impasse over de restauratie van de ko-renmolen in Amerongen lijkt nu eindelijk de-finitie uit de wereld. De gemeente kooptde grond en het oude pakhuis voor 216.000gulden. Dit pakhuis zal gesloopt worden enplaats maken voor een plantsoentje. Dekosten hiervan worden gedragen door degemeente Amerongen. Verder brengenzowel de gemeente als eigenaar Van denBrink een ton in voor het herstel van de mo-len. Van den Brink verplicht zich om binnentwee jaar na de afgifte van de bouwver-gunning voor zijn supermarkt de molen ge-restaureerd te hebben. Wanneer Van denBrink dit niet waar maakt, dan moet hij demolen aanbieden aan een molenstichtingtegen een prijs die niet hoger is dan hetdoor hem in de molen geïnvesteerde be-drag. Als hij niet binnen twee jaar begintdan moeten verstrekte subsidies terugbe-taald worden. De langdurige impasse heeft er wel voorgezorgd dat de restauratiekosten onge-veer een ton hoger zijn dan geraamd.Wel dreigt er nu weer gevaar uit een heelandere hoek. In het nabijgelegen Leersumwordt een grote supermarkt gesticht diehet draagvlak voor die van Van den Brink inAmerongen kan ondermijnen. In dat gevalontstaat een heel nieuwe situatie. Maallustheeft zijn naam wel nodig!

Molenaar van Spijkenisse overleden

Op 27 augustus overleed in Spijkenisse op84-jarige leeftijd de heer Jan van Kranen-burg, oud-molenaar op en eigenaar vande korenmolen Nooit Gedacht in Spijke-nisse. Van Kranenburg werd op 24 oktober

1915 in Moordrecht geboren. Enige jareneerder, in 1911, was de molen van Spijke-nisse overgegaan in de handen van decoöperatie Ons Belang. In 1919 zocht decoöperatie een nieuwe zaakvoerder endie vond men in de persoon van Jan vanKranenburg sr., de vader van de overle-dene. Het gezin Van Kranenburg verhuisdenaar Spijkenisse. In de crisistijd, in 1937, werdde coöperatie ontbonden en nam VanKranenburg sr. het bedrijf met de molenover. Er werd toen een nieuwe motor in hetaangebouwde pakhuis geplaatst, maarde Van Kranenburgs bleven de windkrachtook gebruiken. In 1943 werd de molengrondig onder handen genomen. Hij werdverbusseld en kreeg de voor Van Busselkenmerkende rode Icopal kapbedekking.Nog in 1953 werd een nieuw koppel stenengelegd, maar daarna ging het door deveranderende tijdsomstandigheden plusde snelle verstedelijking van het ooit lande-lijke Spijkenisse met het klassieke mole-naarsbedrijf bergafwaarts. In 1965 werdmet het malen gestopt en concentreerde

men zich op de handel, waarbij kleindier-voeders etc. steeds belangrijker werden.Het bedrijf groeide zo uit tot Dierenspeci-aalzaak ‘De Molen’. Ondanks dat de mo-len voor het bedrijf geen werkelijke beteke-nis meer had bleef Van Kranenburg de mo-len goed verzorgen. Zo vond er van 1972tot 1975 een grote restauratie plaats ennog onlangs werd hij duchtig onderhan-den genomen (zie Molenwereld 2000-7-153). De molen draait regelmatig, nu onderde derde generatie Van Kranenburg. Methet heengaan van Jan van Kranenburg isde molenwereld weer een lid van de oudegarde ontvallen.

Sloop café De Bonte Haas

In Molenwereld 1999-12 kreeg het café DeBonte Haas in Wateringen aandacht om-dat dit is gebouwd op de plaats van deOud-Wateringseveldmolen. Gedurendede zomermaanden is dit café met alles water onder zat gesloopt. Het is niet bekend

De korenmolen van Spijkenisse in 1928.


De Hargmolen bij kethel, de gewezenZuidplasmolen No. 5 in Nieuwerkerka/d IJssel, die van 1893 tot 1925 werktemet een wateras van de polder Oud-en Nieuw-Wateringseveld.

wat hierbij nog van de molenfundering isaangetroffen en nog minder of hiervan ietsis gedocumenteerd.Verder is er nog wel iets te melden over eentweede leven van een onderdeel van eender molens van de polder Oud- en Nieuw-Wateringseveld. Onlangs verscheen vande hand van W.A. Korpershoek: Niet alle tij-den zijn eender over de geschiedenis vande Hargmolen. Daaruit blijkt, dat de Harg-polder een ijzeren wateras heeft gekochtvan Jb. de Boer Pz. in Oostzaan. Deze aswordt evenwel op 29 juli 1893 afgehaaldaan de Wateringse Zweth. Dit moet wel dewateras zijn van molen 2 of 3 van de polderOud- en Nieuw-Wateringseveld zijn die im-mers voor sloop aan De Boer waren ver-kocht en waarvan de afbraak in juni 1893begon. Vervolgens trapt ook Korpershoekin de klassieke De Boer-val en schrijft overhet transport van de as uit de Zaanstreek,terwijl de as daar nooit is geweest. Hetoverbrengen van deze wateras per praamvan Wateringen naar Kethel, hemelsbreed12 km, duurde 21⁄2 dag! Na de sloop van deHargmolen in juli 1925 zal de as wel in hetschroot terecht zijn gekomen.

Kritiek op plannen voor de Meerburgerpolder

In een commissievergadering op 24 augus-tus vielen harde woorden te beluisterenover de plannen voor de Meerburgerpol-der met inbegrip van de verplaatsing vande molen. De gemeente wil in de polder

Het complex van de ECI in Roermond kort voor de oorlog. Uiterst rechts is dewaterkrachtcentrale te zien. Het gebouw ernaast is het sterk verbouwde pand vande Bovenste Molen (afb. Noury & Van der Lande 1838-1938).

bouwen en met de opbrengst ervan eenverdiepte snelweg A4 financieren. Dewoordvoerder van het CDA had ernstigekritiek op de gang van zaken en vindt debebouwing van de polder een schendingvan eerdere afspraken.Overigens is de verplaatsing van de Meer-burger Molen bepaald nog geen gelopenkoers. De in Molenwereld 2000-7-153 ge-noemde locatie is verre van optimaal, ter-wijl elders in Zoeterwoude eigenlijk geengeschikte locatie is te vinden. Dat klem metname op de verhoudingen van de molen.Alle eventueel bruikbare locaties in de pol-der eisen een opvoerhoogte die veel ho-ger is dan de Meerburger Molen aan kan.

Financiering restauratie molenKuitaart rond

De geraamde kosten voor de restauratievan de molen Vogelzicht in Kuitaart bedra-gen 330.000 gulden. Omdat de molen inhanden is van een stichting bedraagt hetsubsidiepercentage 70% en zo is er 227.000gulden beschikbaar. Aangezien het ge-meentebestuur van Hontenisse zich op hetloffelijk standpunt stelt dat monumentenbe-houd een gemeenschapszaak is en des-wege financiële inspanningen van die ge-meenschap rechtvaardigt is zij bereid omde ontbrekende 113.000 gulden te finan-cieren. Helaas is de molen volgens het lijstjenog niet aan de beurt en dat betekent uit-stel. Aangezien de werkzaamheden urgentzijn en uitstel alleen maar kostenverhogendwerkt wil het gemeentebestuur ook devoorfinancieringskosten, 13.625 gulden voorhaar rekening nemen. Als de gemeente-raad met de voorstellen akkoord is gegaandan staat niets de restauratie van dezeZeeuws-Vlaamse grondzeiler in de weg.Overigens ben ik wel benieuwd hoe hetkruirad er na de restauratie uit zal zien. Oor-

spronkelijk had deze molen een typischOost-Vlaams kruirad, later een kruilier. Bij derestauratie van 1970 werd dit weer een rad,dat op enige afstand wel op het oorspron-kelijk leek, maar in wezen sterk afweek. Endat terwijl het oude rad bewaard was ge-bleven!

Mogelijk resten van een water-molen bij Haelen gevonden

In de buurt van de kasteelhoeve Ghoor opde grens van Haelen en Neer zijn muurres-ten gevonden die volgens amateurar-cheoloog Sjra Hansen het restant zijn vaneen Middeleeuwse watermolen. Het zoueen volmolen zijn geweest die al in 1483 isvermeld als horend bij kasteel Neyenghoor.Omstreeks 1560 zou de molen buiten ge-bruik gekomen zijn, waarna het gebouwnog lang dienst zou hebben gedaan alsschuur. Op een kaart uit 1790 staat de mo-len vermeld als ‘oude schuyr’. Hij lag op deplaats waar de Haelense beek in de Neer-beek stroomde.

ECI-waterkrachtcentrale weer inbedrijf

Op 8 september is de gerestaureerde wa-terkrachtinstallatie uit 1920 die in deTweede Wereldoorlog deels de elektrici-teitsvoorziening van het ziekenhuis in Roer-mond verzorgde na 26 jaar stilstand op-nieuw in gebruik genomen.Nederstroom, een samenwerking tussenhet Belgische Ecowatt en energie- en wa-teronderneming Nuon, neemt de ECI-cen-trale na 26 jaar stilstand weer in gebruik. Dewaterkrachtinstallatie uit 1920 is geheel ge-restaureerd, Vele oude elementen zijndaarbij bewaard gebleven. Een modernewaterkrachtinstallatie is toegevoegd. De


ECI-centrale zal jaarlijks voldoende elektrici-teit produceren voor ruim 700 Natuur-stroomklanten. Natuurstroom is de merk-naam van Nuon voor energie opgewektmet zon, wind en water. In Nederland isNuon marktleider op het gebied van duur-zame energie.Op deze plaats wordt van het water vande Roer al eeuwen gebruik gemaakt voorkoren-, schors-, vol- en oliemolens. Van dezes molens blijven er twee over, de Boven-ste en de Onderste Molen, beide dubbelemolens. De waterkrachtcentrale hoort bijde Bovenste Molens, die in de vorige eeuwgebruikt werden als bloemmolen (rechter-oever) en papierfabriek (linkeroever). In1883 werden beide molens, uitgegroeid totindrukwekkende fabriekscomplexen, ge-veild, waarna de papierfabriek ook veran-derd werd in een graanmolen. In 1918 wer-den beide Bovenste Molens verkocht aande N.V. Vereenigde Conservenfabrieken tePrincenhage die er de dochteronderne-ming N.V. Het Steel vestigde, zo genoemd

De opbouw van de kap van de Sevink Mölle met de molenmakers Gerben Vaags enAndrè Nibbelink (foto mevr. P.D. Scholten-Ballast).

naar het eiland waar de linkermolen oplag. Het Steel liet direct beneden de On-derste Molens de waterkrachtcentralebouwen, uitgerust met twee Francisturbinesmet een totaal maximaal vermogen van400 pk, toentertijd - en nog heel lang - degrootste waterkrachtcentrale van ons land.Kort na de Eerste Wereldoorlog wilde debloemfabriek van Noury & Van der Landeuit Deventer in Nederland een chemischeindustrie op poten zetten. Daartoe werd innovember 1926 de N.V. ElektrochemischeIndustrie in het leven geroepen. Men wildenamelijk in Roermond elektrochemischeproducten maken als meelverbeteraars engrondstoffen voor de wasmiddelenindus-trie. Dat vroeg veel elektriciteit en de Roerkon die goedkoop leveren en zo werd deECI in 1926 eigenaar van het grootste deelvan de opstallen van de failliete N.V. HetSteel. Op 28 februari 1945 blazen de Duit-sers de centrale op, maar in 1948 volgt her-stel, nu met één turbine.In 1965 fuseert het Deventer bedrijf met deKon. Zwanenberg-Organon groep. Nog inhetzelfde jaar wordt de sluiting van demeelfabriek aangekondigd. In 1969 fuseertde AKU (Algemene Kunstzijde Unie) metKZO tot AKZO. Dan komt er binnen AKZOeen herstructuringsproces op gang datleidt tot de sluiting van de vestiging in Roer-mond en het stilleggen van de water-krachtcentrale in 1974. Het lot van de cen-trale hangt dan nog gedurende lange tijdaan een zijden draad. Eind 1990, begin1991 is dat gevaar geweken wanneer deECI-centrale op de rijksmonumentenlijstwordt geplaatst.

De molenmakers Johan Barten en Ceesde Ruijter van Van Gelder Favier aanhet werk aan de Vlietmolen in Lex-mond (foto J.L.J. Tersteeg).


MOLENSACTUEEL

Papiermolen: Overijsselse MolenkaartTijdens de Overijsselse Molendag onthulde gedeputeerde Oosterhof de molenkaart van de Provincie Overijssel. De kaart is ver-

vaardigd in vierkleurendruk en heeft een formaat van 90 bij 63 cm. De ene zijde vertoont de eigenlijke kaart van Overijssel,waarop niet alleen de molens met een symbool en een nummer staan vermeld, maar ook andere toeristische informatie als kas-telen, VVV’s enz. Ook wordt Overijssel verdeeld in vier streken met van elke streekeen korte typering. De andere zijde bevat een afbeelding van alle 61 molens inOverijssel inclusief de gewezen stoomzagerij/zaagmolen van Twickel bij Delden ende waterkrachtcentrale De Haandrik bij Gramsbergen. Verder zijn er ook enige mo-lens in naburig Duitsland opgenomen. Van iedere molen is een korte beschrijvingopgenomen, gebaseerd op De winden watermolens in Overijssel, indien nodig ge-actualiseerd. Aan de bladranden is aanvullende informatie opgenomen zoals overmolentypen en de Stichting De Overijsselse Molen.In de beschrijvingen treft men historische bijzonderheden aan plus informatie overde vlucht, de baliehoogte en het binnenwerk, zij het niet altijd even consequent.Hier en daar komen onvermijdelijke slippertjes voor. Zo is de korenmolen van Hasseltniet gebouwd in 1784, maar in 1866 na het afbranden van zijn voorganger in denacht van 9 op 10 mei 1866. Verder zal het speciaal een molenliefhebber storen datde foto van de molen van Kampen gespiegeld is afgedrukt. Heel opmerkelijk is hetgrote aantal molens, dat een herkomst uit westelijk Nederland krijgt toegedicht, zon-der dat daar in vrijwel de meeste gevallen grond voor is. Is dit een soort Overijsselsminderwaardigheidscomplex?Desalniettemin is deze kaart een bruikbaar instrument voor mensen die in Overijssel‘op molenjacht’ willen gaan, onverschillig of het nu een willekeurige toerist dan weleen doorgewinterde molenliefhebber betreft. jsb.

De kaart kost exclusief verzendkosten (bij VVV’s e.d.) ƒ 3,95. Als men de kaart perpost toegezonden wil hebben dan is de prijs ƒ 7,- (inclusief porto) Bij een afnamevan 2 t/m 5 kaarten bedraagt de prijs ƒ 6, per exemplaar en bij 6 t/m 10 exempla-ren ƒ 5,- per stuk. De kaarten zijn te bestellen door het desbetreffende bedrag over te maken op bankrek.no. 12.86.90.429 t.n.v. Stichting De Overijsselse Molen te Heino onder vermelding van het aantal gewenste kaarten.

Het vernieuwdezomerhuis bijde bovenmolenvan de Twee-manspolder, numet schoonmetselwerk(foto J.L.J. Ter-steeg).

in ‘t kort:

• De gemeente Tubbergen neemt de mo-len De Vier Winden in Reutum op in het res-tauratieuitvoeringsprogramma 2001- 2006.De eigenaar hoopt in de tweede helft van2001 met de broodnodige restauratie vande vervallen molen te kunnen beginnen.• Vorige maand is er hard gewerkt aan deopbouw van de kap van de Sevink Mölletussen Winterswijk en Meddo. De kap wordtnu met spaan gedekt, niet zoals vroegergebruikelijk gekloofd, maar gezaagd opde Agneta in Ruurlo.• Er is een nieuwe informatiefolder uitgeko-men over de vorig jaar herbouwde zaag-

molen De Ster in Utrecht. De molen heeftook een eigen website: www.houtzaag-molen-de-ster.nl.• Aan het herstel van de in november 1997door brand zwaar beschadigde Vlietmolenin Lexmond wordt gewerkt. Gelijktijdig metde herbouw zal ook een sprinklerinstallatieworden aangebracht. De inmiddels her-bouwde Blokker bij Kinderdijk is bij de her-bouw voorzien van de hoofdleiding vooreen dergelijke installatie.• Op 7 september zijn na kadeverhogingde dammen uit de Akkersloot verwijderd,zodat de Akkerslootmolen bij Rijpweteringweer kan uitmalen op Rijnlands boezem endus weer een echte maalfunctie kan ver-

vullen (zie Molenwereld 1998-12-244).• Het zomerhuis van de bovenmolen vande Tweemanspolder onder Zevenhuizen isgeheel gerenoveerd, waarbij het voor eengroot deel vanaf de grond opnieuw is op-gebouwd.• De gemeente en Rijkswaterstaat zijn over-eengekomen om de kosten voor de fun-deringsaanpassing en het omhoog bren-gen van de Oranjemolen te Vlissingen ge-zamenlijk te dragen (zieMolenwereld 2000-50-103 en 2000-7/8-154).

Molenkalender

8 oktober Peellandse Molendag.21 oktober Molendag Krimpener- en Lopi-kerwaard.22 oktober Molendag Alkemade-Jacobs-woude-Warmond.4 november Molenruilbeurs in de recreatie-ruimte van de Bethelkerk in Utrecht. 11 november Molendag Tielerwaard.

Tentoonstellingen

Vanaf 13 mei ‘Molens anders belicht’ foto-tentoonstelling in expositieruimte korenmo-len ‘t Roode Hert Alkmaar.Van 13 aug. t/m 26 november Fototen-toonstelling herbouw molen Melick-Herken-bosch in het Roerstreekmuseum te Sint Odi-liënberg


Molenactueel

De triomf van Jan Mars en Klaas Rodenburg

J.S. Bakker

Op 8 september werd in De Blesse de korenmo-len De Mars in gebruik genomen. De bouw vandeze molen is een indrukwekkend succes vantwee mensen: eigenaar Jan Mars en zijn rechter-handen in de persoon van Klaas Rodenburg. Zijslaagden, als particulieren waarin de gemeente

Het Bildt het schromelijk liet afweten.

De heer J.A.M. Mars is sinds 1985 eige -naar van de onderbouw van de ko-renmolen van De Blesse in de ge-

meente Weststellingwerf, aan de weg vanWolvega naar Steen wijk.Deze molen werd in 1834 gebouwd, waar-schijnlijk in opdracht van Phi lips Schlecht.De voorganger van deze molen stond aande andere kant van de weg. Op de baardstond het jaartal 1834 met de initialenC.B.B. Later was Roelof Schlecht (1865-1948) eigenaar.

Coöperatie

In 1916 ging de molen over in eigendomvan de coöpe ratie, in dit geval de afdelingSteggerda van de ABTB. Schlecht bleef alszaak voerder voor de coöperatie op demolen werken. Dat kwam in die tijd meervoor. Coöpera ties waren in opkomst. Vaakprobeerden zij een plaatse lijke mole naaronder druk te zetten. Dat kon prijs afsprakenbetreffen, maar ook de overname van demolen. Het dreigement was dan als regelhet stichten van een eigen maalderij doorde coöperatie. Na de overname kon de ei-genaar, als doekje voor het bloeden, indienst treden bij de coöperatie als mole-naar/zaakvoerder. Het is heel goed moge-lijk dat Schlecht iets dergelijks overkomen is.In 1919 gingen de wieken van de molen afen nadien werd er elektrisch gemalen. Eenandere lezing vermeldt roedebreuk in1924/1925, waarna de andere roede eruitging en men elektrisch ging malen. Maareen in 1918 verzonden ansichtkaart toont

de molen nog compleet, maar duidelijkbuiten gebruik. Later werd de coöperatiezelf standig, en zo was de molen in 1943 ei-genaar van de Coöpera tieve Aan- en Ver-koopvereniging Mutua Fides (= WederzijdsGeloof) GA Blesse.Omstreeks 1958 werd de molen tot op deonderbouw afgebroken en de maalderijgroeide uit tot een complete, zelfs flinkemeng voederfabriek. De schaalvergrotingin de mengvoederindustrie ging decoöpera tie in De Blesse desondanks nietvoorbij. De fabriek werd in 1985 stilgelegd.

Plannen

In 1985 kocht de heer Mars het com plex enzette de Welkoop-winkel voort. Langzamer-

Jan Mars en Klaas Rodenburg bij dezojuist onthulde gevelsteen (foto J.L.J.Tersteeg).

Onder toeziend oog van Klaas Rodenburg (l.) en Jan Mars (r.) licht loco-burge-meester Werkman de vang (foto J.L.J. Tersteeg).

hand rijpte bij hem het plan om de molenweer in complete staat te her stellen. Hijnam contact op met het gemeentebe-stuur van West stellingwerf, waarna het Col-lege van B & W de molen, of wat daarvanover was in oktober 1996 met een bezoekvereerde. Daarna schreef Mars een briefwaarin hij zijn plannen ontvouw de en metwethouder mevrouw Harder verder sprak.De heer Mars sprak ook met Monumenten-zorg, die technisch de mogelijkheid vanherstel onderschreef.

Zwarte Haan

De heer Mars werd getipt over een ver-kommerend achtkant bij Zwarte Haan inde gemeente Het Bildt van de rond 1877


gebouwde molen van de polder ‘HetNoorden’ bij Zwarte Haan, even achter deZeedijk. In het boek ‘Friese Molens’ wordtde landschappelijke waarde groot ge-noemd: “de molen is een opvallende ver-schijning in het vlakke landschap’.Het bovendien bijzonder fraaie molentjedeed dienst tot in de twintiger jaren. In dietijd werd het zelfs nog voorzien van zelf-zwichting. Daar had men niet lang pleziervan. Ze waaide eraf, waarna de molenonttakeld werd en ingericht tot motorge-maal. Op een kaart uit 1928 staat de molenal als motorgemaal aangegeven. Dit ge-maal verliest zijn functie en verandert vaneigenaar door de grote waterstaatkundigeveran deringen van de laatste jaren. Hetwaterschap Noardlik Wester goa wil van demolen af. Dit waterschap biedt dan de mo-len aan ‘De Fryske Mole’ aan. Men pro-beert dan gezamenlijk de molen op derijksmonumentenlijst te krijgen. Maar dievlieger gaat niet op omdat de gemeenteHet Bildt niet wenst mee te werken. Maakte‘Friese Molens’ uit 1995 nog melding vaneen geconserveerde romp, nauwelijks eenjaar later, in de winter van 1996/1997 staatde molen er grotendeels ‘naakt’ bij. De on-dergang van de molen begint zich over-duidelijk af te tekenen. Omdat men daar voor de molen alle hoopmoest laten varen, was het waterschap‘De Waadkant’ bereid om de molen bijZwarte Haan af te staan aan de heer Marsvoor zijn plannen, dit met instemming van‘De Fryske Mole’ en na overleg met deRijksdienst voor de Monumentenzorg. Inapril 1997 volgde demontage van de mo-lenromp in het noorden van Friesland diedaarna op reis ging naar het zuiden van deprovincie.

Opbouw

Nog in hetzelfde jaar wordt begonnen metde restauratie van de oude molenonder-bouw die eerst tot op de hoogte van deaangebouwde pakhuizen wordt geslooptom vervolgens op maat voor het achtkantweer opgemetseld te worden. Tegelijkertijdwordt naast de onderbouw het achtkantweer opgebouwd. Gijs van Reeuwijk vande RDMZ maakt de schetsplannen voor deherbouw als maalvaardige korenmolen.Jan Mars voert het werk in eigen beheer uit,maar een wel heel groot deel van de werk-zaamheden wordt uitgevoerd door KlaasRodenburg, een gepensioneerde dragline-machinist uit Krimpen a/d Lek, met nogenige andere vrijwilligers. Het zijn geen vanalle ervaren molenmakers of molenaars.Rodenburg heeft enige jaren zes dagenper week aan de molen gewerkt en eigen-lijk is de hele molen ‘door zijn handen heen-gegaan’. Men probeert en slaagt erin omzoveel mogelijk onderdelen van anderemolens te gebruiken. Zo is de kap afkomstigvan een Duitse molen (uit Neustadtgödens-Wedelfeld bij Wilhelmshafen), welke echterte groot was en pas moest worden ge-maakt. Molenmaker Vaags uit Aalten konvoor een gebruikt bovenwiel zorgen af-

Alles wat over bleef na de sloop van de romp omstreeks 1958 (foto P. Timmermans)

Op maandag 8 november worden deroeden gestoken en gelijk opgehekt, Dedag erop draaide De Mars al met zei-len van de korenmolen van Noord-wolde!(foto Sake Bergsma).

komstig van de korenmolen van ten Post(Groningen).Als het nodig is kan men terugvallen opmannen van het vak als molenmaker Jo-hannes Kooistra. Al in november 1997 wordthet achtkant op de onderbouw geplaatsten op 8 juni 1999 krijgt de kap zijn plaats. Indie kap ligt een Hardinxveld-as, gegoten in1999, no. 81. Op 6 november 1999 wordende roeden gestoken (fabr. Buurma, no. 352en 353; vlucht 18,20 m).In de molen werd 1 koppel vijftiender ste-nen gelegd op een halfzolder, zodat debaliezolder tevens maalzolder is. De balie-hoogte is 5,85 m.Op 8 september wordt de molen officieel ingebruik gesteld door loco-burgemeesterHero Werkman. Bij die gelegenheid eertJan Mars Klaas Rodenburg, inmiddels 70jaar oud, met een gevelsteen in de molendie als inscriptie heeft: ‘Gouden handen,zeer gedreven, Klaas Rodenburg’.Zoals de molen is gebouwd wordt hij ookbemalen. Het heeft er alles van weg dathet een van de meest draaiende molensvan Friesland, zo niet de meest draaiendezal worden.Al met al is in goed drie jaar tijd van eenstomp, een onderbouw, een malende mo-len gemaakt en dat door een hele kleinegroep mensen, waarbij veel van dit respectafdwingend werk, zowel in kwantiteit enkwaliteit, is uitgevoerd door mensen die be-paald geen molenspecialisten zijn. Zo is hettot stand komen van de molen De Mars inDe Blesse een spraakmakend karwei dattot stilzwijgen stemt.


Mens en molen

100 jaarDerckx 100 jaar!Willem Roose

Het huidige kantoor annex werkplaats van Derckx Konstruktie BV te Wessem.

Ter land, ter zee en in de lucht; HarryDerckx bij het kunstwerk dat hij vanhet personeel aangeboden kreeg ter erevan het 100-jarige bestaan van het be-drijf.

Vrijdag 2 juni 2000: Om één uur ‘s mid-dags heb ik een afspraak met Harry.Het is de dag na Hemelvaartsdag en

er zou vandaag niet gewerkt worden. Tochontwaar ik bij aankomst in de prach tige,ruime werkplaats op het industrieterreinvan Wessem enkele mensen die drukdoende zijn met laswerkzaamheden. OokHarry is nog even ‘druk’ en excuseert zichvoor het feit dat alles er niet, zoals hij vanplan was, op z’n ‘Paasbest’ bij staat’. Wat hijdaarmee bedoelt, is mij tot dusver nietduide lijk: Alles ziet er - volgens mij althans -piekfijn uit. Als Harry een klein kwartiertje la-ter toch tijd heeft voor mijn interview, wordtmij snel duidelijk dat het behoorlijk hecti -sche weken zijn geweest: De receptie washèèl gezellig, hèèl erg druk bezocht (meerdan 200 man/vrouw) en men heeft zelfseen Koninklijke onderscheiding gekregen!De glimmende oorkon den liggen al op ta-fel en Harry praat er bijzonder enthousiastover. Vanwege de logica in deze repor-tage lijkt het mij echter zinvoller om te be-ginnen bij het begin en na een gastvrijeontvangst met frisdrank (Tsja, het is heelwarm...) en een enorme punt Limburgsevlaai, kunnen we van start gaan.

Dorpssmid

Het is 1900 wanneer de grootvader vanHarry, Peter Hendrik Derckx (in de volks-mond ‘Driek de Sjmeed’), een smederij op-richt in Beegden. Als leverancier aanhoofdzakelijk boeren bedrijven heeft hetbedrijf de eerste jaren nog geen vaste lo-catie. Bovendien zijn het karige tijden en ishet een ge vecht om te overleven. Tochwaagt ‘Driek’ twee jaar na de oprich tingde stap om via een huurcontract zijn bedrijfeen vaste locatie te geven in de Kruisstraat.Het vervaardigen van stalen banden voorkarrewielen is in de beginjaren van het be-drijf èèn van de specialiteiten. Ook wordter in die tijd reeds aan - om het maar eensmet een modern woord te zeggen - ‘inno-vatie’ gedaan: De aanschaf van een au-togeen lasapparaat was aan het beginvan de 20e eeuw zeker zeer vooruitstre-vend te noemen. Ook wordt na verloopvan tijd een winkel opgericht voor de ver-koop van ijzerwaren en huis houdelijke arti-kelen. Het blijven echter karige tijden en‘Driek’ moet creatief blijven om het hoofdfinancieel boven water te kunnen houden.Zo houdt hij bijvoorbeeld ook varkens en

kippen en met de opbrengsten van de ver-koop daarvan worden de inkomsten op-gevijzeld.

Van smidse tot constructiebedrijf

‘Driek’ is in 1905 in het huwelijk getredenmet Maria Margar etha Geurts. Uit dit huwe-lijk komen drie zonen (Jan, Sef en Pierre) enèèn dochter (Anna) voort. Hoewel alle driezonen aanvankelijk in het bedrijf werkzaamzijn, is het uiteindelijk Sef (voluit: Josef) diehet bedrijf in 1948 overneemt. In de daar op -volgende periode ontwikkelt het bedrijf zichverder van smidse tot konstruktiebedrijf.De eerste stap naar vergroting van de klan-

Op vrijdag 26 mei jl. vond een feestelijke receptie plaats terere van het 100-jarige bestaan van het staalkonstruktiebedrijfDerckx te Wessem (L.); In de molenwereld vooral bekendvanwege de molenroe den. ‘Molenwereld’ liet verstek gaan,maar keerde precies een week later alsnog naar het - op datmoment - wel zeer warme en zonnige zuiden, voor een ge-sprek met directeur Harry Derckx over heden, verleden en

toekomst van het b e drijf...


100 jaarzijde gestaan door hun echtgenotes Toosen Marian - die het bedrijf, dat vanaf mid-den jaren ‘80 voluit ‘Derckx Konstruktie BV’zou gaan heten, overnemen.Ook na 1973 breiden de werkzaamhedenzich gestaag uit: Ver warmingsystemen voorde champignon- en fresiateelt worden ont-wikkeld en toegepast. Op zoek naar eennieuwe uitdaging vinden de gebroedersDerckx werk in zgn. oplaswerk voor spin -wielen (die erg aan slijtage onderhevig zijn)in de isolatie materialen industrie. Zelfs dehiervoor benodigde oplasautomaat wordt

Bilausysteem in opbouw voor molen Breberen.

zontale voor het water en de naar bovengebogen voor de lucht. Het zijn de drie sec-toren waarin het bedrijf werkzaam is: Hetoplaswerk en de steenfabrieken op hetland, de baggermolens en zandzuigers ophet water en de molenroeden in de lucht’.Ja, inderdaad, over het belangrijkste heb-ben we het nog niet gehad: Derckx heeftzijn faam in de molenwereld natuurlijk tedanken aan het maken van molenroeden.Hoewel dit ‘slechts’éénderde van de to-tale werkzaamheden omvat, is het uiter-aard wel de aanlei ding van mijn bezoek.

tenkring was de zgn. ‘witlofkachel’: Een ei-gen ontwerp van Derckx voor de witlof teelt- als een soort C.V.-systeem - dat bijzonderaanslaat en de produktnaam ‘DEKA’ krijgt.Ook de winkel wordt flink uitge breid met deverkoop van o.a. haarden, kachels enhuishoude lijke artikelen. Het klantenbe-stand breidt zich uit tot over de Maas. Hetoversteken van die rivier gaat aanvankelijknog niet zo gemakkelijk: Men moet gebruikmaken van een veer, of desnoods een roei-boot!Inmiddels is ook de grindwinning in de om-geving flink op gang gekomen. Derckx ont-wikkelt ervoor o.a. baggeremmers en eenkiep wagen en creëert hiermee weer eennieuwe afzetmarkt. Datzelfde geldt voorde diverse steenfabrieken in de omgevingwaar Derckx onderhouds- en reparatie-werkzaamheden voor gaat verrichten. Indie tijd groeit het personeelsbestand uit totgemid deld drie à vijf werknemers. De smid -se in de vroegere schuur van een boerderijheeft inmiddels, in 1961, plaats gemaaktvoor een werkplaats van 20 bij 12 meterachter de bestaande smidse.

Verdere groei en verplaatsing

In 1973 staat de derde generatie Derckxgereed om het roer over te nemen. Uit hethuwelijk van Sef Derckx met Maria Cou -mans zijn vier zonen voortgekomen: Harry,Jan, Jos en Piet. Het zijn Harry en Jos - ter-

geheel in eigen beheer ontwikkeld en inproductie ge nomen! Langzaam maar zeker groeit het bedrijf inBeegden uit zijn voegen en in 1990 verhuistmen naar een industrieterrein in Wessem.Het bedrijf heeft op dat moment acht me-dewerkers in dienst. Wanneer het bedrijfdrie jaar later flinke schade oploopt doorhet hoge Maaswater, grijpt men de revisieaan om de bedrijfsoppervlakte met nogeens 800 vierkante meter te ver groten (ver-dubbelen!), waarmee de huidige bedrijfs -opper vlakte dus niet minder dan 1600 vier-kante meter bedraagt. In 1995 overlijdt Sef Derckx. In datzelfde jaarverlaat Jos de BV om gezondheidsreden.Het verlet Harry echter niet om het ingesla-gen pad van groei onverminderd voort tezetten: Anno 2000 telt het bedrijf inmiddelszeventien vaste medewerkers1).

Molenroeden

Waarmee we weer terug zijn in het heden:‘Begrijp je waar dat voor staat?’, vraagtHarry terwijl hij door het raam naar buitenwijst. Ik ontwaar een kunst werk dat hem on-langs werd aangebo den door het perso-neel naar aanleiding van het 100-jarige be-staan van het bedrijf. Excusez, verslaggeveris blijkbaar ernstig bevan gen door de hitteen begrijpt het even niet. Het bedoeldekunst werk bestaat uit driemaal drie metalensta ven. Harry legt uit: ‘De rechte, horizon-tale staan voor het land, de golvende hori-

Stalen borststukken met toebehoren voor roeden met zelf zwichting (standerdmo-len Berlijn-Marzahn. Houtwerk: Mo lenmaker Beijk).


100Min of meer per toeval belandde Derckx inde molenroedenbouw; In 1968 moest deplaatselijke standerdmolen gerestaureerdworden (op het moment van dit schrijven iseen nieuwe, ingrij pende restauratie van deBeegdense molen bijna afgerond), waarbijeen roede vervangen moest worden. Detijd waarin men gemakkelijk een ‘tweede-handsje’ op de kop kon tikken, was echtervoorbij, dus moest er een nieuwe ge maaktworden. Het was de toenmalige mole-naar/eigenaar Niessen die molenmakerAdriaens attendeerde op het plaatselijkeconstructiebedrijf Derckx: dat moestenmaar eens een nieuwe roede gaan ma-ken! Derckx pakte de klus voortvarendaan, zich waarschijnlijk niet realiserend dathij dertig jaar later 900 van die roeden zouhebben afgeleverd!

Die goeie ouwe Potroeden...

Bij molenroeden gaan mijn gedachtentoch altijd uit naar die stokoude Potroedevan ‘mijn opleidingsmolen’ in Biggekerkedie in 1985 naar beneden stortte na maar liefst 116 jaar (!) trouwe dienst. Zo degelijken duurzaam worden ze tegenwoordigniet meer gemaakt, ben ik van mening.Harry beaamt: ‘De oudste Potroeden wer-den gemaakt van zogenaamd ‘puddelij-zer’; een zeer elastisch ijzer met een hoogkoolstofgehalte. Dat is tegen woordig nietmeer leverbaar. Het had trouwens ook eennadeel: Het was totaal niet te lassen (eenprobleem dat toen uiteraard niet relevantwas). Nu werken we met ‘veredelde staal-soorten’; dat heeft een aanzienlijk lagerkoolstofgehalte en is daardoor veel beterte lassen. Aan de andere kant zijn ze welvan een minder goede kwaliteit voor hetmaken van molenroeden...’. Harry neemteen korte pauze, om er later veelzeggendaan toe te voegen: ‘Het dagelijks draaienis goed voor het behoud van molenroe-den: dan kan het water er uit en ventileert

Uitreiking van de oorkonde behorendebij de toekenning van de zilveren leg-penning van de gemeente Heel aanDerckx Konstruktie door burgemeesterK.W. Th. van Jorit.

zo’n roede. Dat gebeurt tegenwoordig nietmeer zo vaak; in ieder geval veel minderdan vroeger’.

All over the World...

Hoe dan ook, Derckx heeft de afgelopendecennia zondermeer bewezen een kwa-liteitsprodukt te kunnen leveren. Ruim 900roeden in 32 jaar spreken wat dat betreftboekdelen en de roedenleveranties ble-ven zeker niet beperkt tot Nederland:Derckxroeden vonden de afgelopen jarenook hun weg naar Belgi ë en ‘verre oorden’als Japan en Australië! De meeste ‘niet-Ne-derlandse’ roeden gingen (vanaf ca. eindjaren ‘80) echter naar Duitsland. Een en-kele ‘molenpurist’ zal hierover mis schien zijnbedenkingen hebben (doorgaande, ge-laste stalen roeden kwamen van oorsprongnauwelijks voor in Duitsland2); Feit is dat dein Duitsland tot in de jaren ‘80 veelvuldigtoegepaste houten borstroeden -’Attrap-penkreuzen’- ieder model - en daarmeeauthenticiteit - misten en ook niet bepaaldduur zaam waren: Niet zelden lag zo’n kruisna 5 jaar (!) alweer verrot beneden! Wat dat betreft kan gesteld worden datDerckx het Duitse molenbehoud de afgelo-pen jaren een flinke kwali teitsimpuls heeftgeven.Kwaliteit is een woord dat overigens meer-maals uit Harry’s mond komt als hij spreektover ‘zijn’ roeden; (mij) onbekende vakter-men als ‘stuiklassen’ en ‘zekeren’ (hetgeenscheuren op de hoeken van molenroedenvoorkomt) komen ter sprake als Harry uit-legt voortdurend met innovatie bezig tezijn, om de roeden steeds verder te verbe-teren. Een Derckxroede is daarbij niet altijdzomaar een Derckxroede: Reeds meer-dere malen constru eerde Derckx - op spe-ciaal verzoek - ‘Potroeden’; d.w.z gelas teroeden, maar wël met de voor Pot zo ken-merkende gebogen lijn.

De langste, de kortste...

Wie veel roeden maakt, maakt ze ook inalle maten en groten: De langste Derckx-roede ooit gemaakt was de buitenroedevoor de Dijkmolen in Maasland (nr. 410)met een lengte van 29,2 meter. Dient hier-bij overigens te worden opgemerkt dat dein 1984 geleverde roeden voor Overwaard-molen nr. 2 te Kinderdijk (binnenroede 28,60meter en buitenroede 28,80 meter) laterwerden aangelast tot 29,56 meter: Delangste Derckxroeden in Nederland (enwaarschijnlijk welke-soort-roeden-dan-ookter wereld) draaien dus aan de Kinderdijk!De kortste Derckxroede draait op spinne-kopmolen Fatum bij Tzum: Het betreft hierde binnenroede die slechts 11,46 ‘lang’ isen het nummer 628 draagt. Hìerbij dient teworden opmerkt dat Derckx de allerkortste‘roeden’, nrs. 763 en 764, aflever de voor deBritzer Mühle in Berlijn met een ‘lengte’ vanslechts 8 meter. Hier betreft het echter 4 af-zonderlijke einden op een ‘askopkruis’waar door de vlucht toch minimaal 16 me-ter zal bedragen; Dit maakt dit gegeveniets minder rele vant.

Wieksystemen

Met de productie van molenroeden, ont-stond in de loop der jaren ook een steedsgroter wordende productie van wieksyste -men. Reeds eind jaren ‘70 ontwikkeldeDerckx, in samenwerking met molenmakerStraver uit Almkerk, een compleet VanRietsys teem voor de molen van Nispen endeze ontwikkeling breidde zich de daaropvolgende jaren alleen maar uit. Inmiddelsheeft Derckx zijn sporen ruimschoots ver-diend in het ontwikkelen en v ervaar digenvan diverse andere wieksystemen: Allemetaalwer ken (hefbomen ect.) voor fo-kwieken, Van Busselneuzen (al dan niet metneusremkleppen; in z’n geheel demonta-bel van de roede), zelfzwichting, of combi-naties van deze systemen. Het meest re-cente wapenfeit is een Bilausysteem voorde molen van Brebe ren (Duitsland, evenover de grens ten ZO van Roermond).

Interieur van de werkplaats met roeden in aanbouw voor de Adriaan in Haarlem(voor de statistici: nummers 906 en 907, vlucht 24,30 meter; ze zullen voorzienworden van fokken).


jaar

Vroeger had dit systeem als nadeel dat hetdoorgaans veel te zwaar was. Harry weetdesgevraagd te melden dat dit probleemthans stukken kleiner is door toepassing vanlichtere materia len (aluminium).Het bleef bij Derckx in de loop der jaren nietbij molenroeden en toebehoren. Ook sta-len assen met lagers, spruiten, staart balken,schoren en een waterrad (molen Grat-hem) verlieten tot tevredenheid van deklanten de Wessemse werkplaats.

Koninklijke onderscheiding

Alle reden dus om groots uit te pakken bijhet 100-jarige jubileum. Dat dit ook buitende eigen kring niet onopgemerkt bleef,blijkt wel uit het feit dat het bedrijf maarliefsttwee onderscheidingen kreeg: De ZilverenLegpenning van de gemeente Heel eneen Koninklijke onderscheiding, waardoorDerckx Kon struktie BV zich sinds kort offi-cieel Hofleverancier mag noemen. Zo’nonderscheiding krijg je niet zomaar, daarmoet je wel wat voor doen. Harry, trots: ‘Jemoet voor zo’n onder scheiding aan veeleisen voldoen en ze keuren heel streng. Hetbedrijf moet 100 jaar bestaan, het moeteen familiebedrijf zijn en de familie moetvan onbesproken gedrag zijn; geen men-sen met strafbladen dus. Daarnaast kijkenze ook naar de financiën over de afgelo-pen honderd jaar: Je moet geen sur -seance van betaling hebben gehad en alhelemaal geen failli sement. Tot slot kijkenze naar de bedrijfstechnische situa tie; diemoet ook in orde zijn’.Het moge duidelijk zijn, bij Derckx is alles

De standerdmolen van Beegden bij hetbegin van de restau ratie (foto jsb 17juli 1999).

prima in orde. Ik maak een foto van depronkende onderscheidingen en maaknog even een korte rondgang door dewerkplaats. Vijf loopkatten zijn er aanwezigmet 3 takels van 6 ton, 1 van 2 ton en 1 van500 kg. Verder is er nog een mobiele kraaná 7 ton en een heftruck á 5 ton. Tweenieuwe roeden voor de in herbouw zijndeAdriaan in Haarlem wachten op een laat-ste afwerking en acht windroosbladen lig-gen gereed voor transport naar Duits land;O ja, die maken ze bij Derckx ook!

Na Harry te hebben bedankt voor de gast-vrije ontvangst, neem ik afscheid en keerhuiswaarts. Derckx Konstruktie BV: Op naarde komende 100 jaar? Feit is dat HarmDerckx, zoon van Harry, reeds vanaf 1992als vierde generatie in het bedrijf werk-zaam is en met diens kinderen, Niels enMaudy, dient zich - hoewel zeer pril - al-weer een vijfde generatie Derckx aan.Wanneer was die duizendste Derckxroedeook alweer gepland, Harry?: ‘Over tweejaar... in ieder geval vóór 2005’. Vooruit,afge sproken: Derckx Konstruktie BV opnaar de volgen de 100 jaar!

Voetnoten:

1) Voor de historische gegevens van dit artikelwerd dankbaar gebruik gemaakt van het jubi-leumboek ‘Derckx 100 jaar ijzer sterk’: Een 88pagina’s tellend en rijk geïllustreerd boek datechter louter voor relaties bestemd is en dusniet in de handel verkrijgbaar is.

2) Begin jaren ‘30 maakte de toenmalige mole-naar Heyken van de molen in Nesse (Ost-Fries-land), tijdens een reis, onverwacht kennis metdoorgaande stalen Potroeden op molen DeNoord in Rotterdam. Onder de indruk hiervan

De molen van Breberen, nog met het oude Bilau-kruis.

DERCKX KONSTRUKTIE B.V.

Waage Naak 106019 AA WessemPostbus 5018 6097 ZG Heel

Tel.: 0475 - 56 33 42

Fax: 0475 - 56 33 43

DE

RC

KX

KO

NS

TR

UK

TIE

B.V

.

Molenroeden en Toebehoren�

Waterraderen�

Nieuwbouw en reparatie Bagger-Steenindustrie�

Oplas- en Spuitoplaswerk

ging hij direct met mole naar Arie Kluit naar Potin Kinderdijk en bestelde zo nog tijdens zijn ver-blijf in Nederland twee roeden. Ze werden ge-stoken door molenmaker Dirks uit Emden die inde volgende jaren een soort ‘vertegenwoordi -ger’ van Pot in Ost-Friesland zou worden. Hier-door kan men in deze streek ook tegenwoor-dig nog (sporadisch) Potroeden aantreffen. Eind jaren ‘70 begon de toepassing van door-gaande stalen roeden in de noordelijksteDuitse deelstaat Schleswig-Hol stein. Dit ge-beurde destijds onder impuls van de bekendelocale molenmaker, wijlen Ernst Hoop. Dezeheeft er nooit een geheim van gemaakt dat hijhiertoe was geïnspireerd door de Nederlandseroeden.


Vier meter molenlandschap (2a)J.S. BakkerIn Molenwereld 2000-6 waren onze blikken vanaf de silo van

Duyvis in Koog a/d Zaan westwaarts gericht, richting Westzaan. In deze aflevering kijken we noordelijker, richting

Wormerveer. De Zaan slingert zich als het ware over deze afbeelding heen.

Links staat een vijftal molens te malen, de laatst overgeblevenenvan de groep die in de vorige aflevering werden genoemd.

Papiermolen De Witte Veer bij het Guispad in Zaandijk.

De Witte Veer

De voorste van die vijf molens was De WitteVeer die na het maken van deze foto nogeen anderhalf jaar had te gaan. Het waseen kleine molen, zeker voor een papier-molen. De molen zou oorspronkelijk inZaandam-W zijn gebouwd om kort voor1689 naar het Kerkeland in Zaandijk te ver-huizen. In 1689 maalde de molen mosterd,maar was eerder een veerzager. Aan diefunctie ontleent de molen zijn naam. Verenwaren dunne houten latten die gebruiktwerden om planken aan elkaar te latensluiten zoals nu met messing en groef. Nuwas het vroeger moeilijk om planken tevoorzien van een messing. Daarommaakte men aan beide kanten van deplanken een groef en de losse veer kop-pelde als de messing de beide planken. In1695 kocht Claes Cornelisz. Schenk DeWitte Veer en liet hem verbouwen tot ofherbouwen als tabaksstampmolen. Zijn for-maat, als een soort ‘halfwasmolen’ sluit uit-stekend bij deze functie aan (vergelijk ookde molen De Kikker of Veldmuis) elders in ditnummer). In 1749 wordt de snuifmolen ver-

kocht aan Adriaan en Jan Kouwenhoven,eigenaars van de naburige verfmolen DeValk. Het is waarschijnlijk dat de Kouwenho-vens de molen hebben ingepast in hun be-drijf: het malen van verf. Nu is een snuifmo-len een molen waarmee je veel kanten opkunt, dus dat was niet zo moeilijk. In 1869kocht Gerbrand de Jong de molen en hijbleef er verf mee malen. In 1840 had DeJong zijn eerste papiermolen, De Kaarsen-maker in Koog a/d Zaan, gekocht endaarna verwierf hij in 1852 De Schoolmees-ter in Westzaan en in 1854 De Vergulde Bij-korf in Zaandijk. In 1899 werd De Witte Veeraangepast aan de totaal veranderde be-drijfsomstandigheden en ook ingericht voorde papierfabricage, zij het als ‘stofmaler’,dat wil zeggen om lompenstof te malendat op de andere papiermolens van defirma verder werd verwerkt tot papier. Uit-eindelijk brandde de molen, dan nogsteeds eigendom van De Jong, op 11 april1917 af. Hij stortte in nadat de wieken albrandend zo’n 150 asomwentelingen had-den gemaakt. De molen stond ten noorden van het Guis-pad, ten oosten van het spoor. Achter De

Witte Veer maalt Het Jonge Big. De spoor-lijn trekt een streep tussen beide molens. Derijdende trein is dezelfde, die wij in de eer-ste aflevering zagen. Die heeft gewoon defotograaf ingehaald!

Het Jonge Big

Het Jonge Big, een der vele Zaanse molensmet een dierennaam. Nu had men in dietijd in Nederland een voorliefde voor die-rennamen; ook voor schepen. Zo schrijft deEngelse historicus Motley over de slag bij Gi-braltar in 1609, dat namen van de Hol-landse en Zeeuwse schepen aan een die-rentuin deden denken!Ondanks zijn weinig inspirerende naam kanHet Jonge Big, zoals zoveel Zaanse molens,terugzien op een respectabele geschiede-nis. De windbrief werd verleend op 30 mei1675 aan Cornelis Maartsz (Wildeman?). Demolen was toen al een half jaar in bedrijf,want hij zou omstreeks 1 november 1674 inbedrijf gekomen zijn. Toch was de molentoen al aan een tweede jeugd begonnen,want voordien stond hij als hennepskoek-molen in Assendelft. In Zaandijk begon hijmet het pellen van gerst, in 1729 deed hijdat nog. Vier jaar later, in 1733 wordt demolen opgenomen in het Olieslagerscon-tract, waaruit de conclusie valt te trekkendat Het Jonge Big toen verbouwd is tot olie-molen. Dat is waarschijnlijk gebeurd voor re-kening van Pieter Lubbertsz. Koopman, voordie tijd een groot-ondernemer op molen-gebied als eigenaar van vier oliemolens(Het Jonge Big, De Roode Wagter, De Engelen Het Jonge Vool) en twee pelmolens (DeGrauwe Gans en De Witte Klok). Verderhield hij zich bezig met de walvisvaart.


De brand van De Witte Veer op 11april 1917.

Verdwenen molenschoon in Zaandijk. Op de voorgrond de witpapiermolen De Ver-gulde Bijkorf, alias De Guisman vanwege zijn ligging bij het Guispad. (Een Guiswijfen een Guiskind ontbraken evenmin.) Deze indrukwekkende molen, afgebrand in1902, was evenals De Schoolmeester (zie vorige aflevering) en De Witte Veer vanGebr. De Jong). Daarachter zien we de verfmolen De Valk, afgebrand in 1903 endaarachter De Witte Veer. De molen links is De Zwarte Ruiter. Niets ter plaatseherinnert meer aan deze molens. Alleen het Guispad bleef, nu Guisweg.

Oliemolen Het Jonge Big met rechtsDe Zoeker. De watertoren van West-zaan is heel flauw op de achtergrond tezien.

In 1777 wordt Jan Cornelisz. Haremakervoor 6200 gulden eigenaar van Het JongeBig en binnen niet al te lange tijd wordt demolen zelfs de inzet van een politiek ge-schil.

‘Hoog geele zijlen’

In januari 1795 stortte onder Franse druk deroemruchte Republiek der zeven ver-enigde Nederlanden ineen. Op 18 januarivertrekt stadhouder Willem V naar Enge-land (met de beroemde woorden: ‘Deware bron onzer ongelukken ligt (...) in de

nationale zonden en ongerechtigheden.God heeft een twist met Nederland (...)Wie zal oprigten als God ter neer werpt!’).De Franse tijd begint dan met een reekspartijtwisten, waarin diverse groeperingenfel tegenover elkaar staan, maar waarbijde meeste één zijn in hun afschuw van hetOranjehuis. Het stadhouderlijk geslachtmocht in het algemeen rekenen op desympathie van het gewone volk. Maar diescheiding tussen ‘het gemeene graauw’en de gezeten burgerij was niet absoluut.Zo was Jan Haremaker een voorstandervan het Oranjehuis en dat laat hij merken. De Zaanse molens malen ‘s zomers met

twee rode en twee witte zeilen. In de herfstworden die vervangen door de winterzei-len, okergeel van kleur. De winterzeilen vanHet Jonge Big, zijn voor de winter van1795/1796 een tikkeltje anders uitgevallen.Korte tijd later krijgt Haremaker het vol-gende briefje thuis:

Zaandijk 25 Octr. 1795.

De Burger Jan Haremaker Cz.te Koog

De zijlen van den molen het Big loopen hierge durig in het oog; daarvoor wordennieuwe aanzoeken gedaan: zo zelfs dat in-dien dit voortduurd, gij moog lijk door ‘tcommitté van waakzaamheid vriendelijkzult verzogd worden om dien aanstootweg te nemen.Zeer aangenaam zoude het mij zijn, indiengij dit verzoek wildet voorkomen. Daar uwmolen nu de eenige is op onze plaats, diemet zulke hoog geele zijlen maalt en dusuitmunt, twijfel ik niet of gij zult op deneenen dag of de ander op een U meestgeschikte wijze hier in wel voorzien en danblijft het tusschen ons.

Uw vrind,JAN VAN VLEUTEN


Het woord oranje wilde blijkbaar Jan vanVleuten niet uit zijn pen vloeien, hoog geelklonk beter en was duidelijk genoeg. Hetbriefje ademt een nauwelijks verholen drei-gement. Het Comité van Waakzaamheidzou ongetwijfeld duidelijke taal spreken enmisschien nog wat meer; terreur in Zaan-dijk?

De laatste eeuw

Haremaker werkte met drie oliemolens: DeBagijn, De Christoffel en Het Jonge Big. Nahet overlijden van zijn zoon Cornelis in 1799verkoopt vader Jan de molens al snel. HetBig wordt voor 4300 gulden verkocht aande Zaandijker oliefabrikant Jan Nan & Co.Dit was een voor die tijd zeer grote onder-neming met niet minder dan elf oliemolens:De Zwarte Ruyter, De Pelicaan, De Samson,‘t Vliegend Hart, De Kogmeeuw, De Zee-meeuw, De Zaadzaaier, De Os, De Peper-boom, De Eenhoorn en Het Jonge Big. Nahet overlijden van Jan Nan op 11 april 1804zetten zijn schoonzoons Klaas de Jager enHajo Houttuyn het bedrijf voort. Als Klaas deJager op 7 november 1827 overlijdt, danwordt Het Big toebedeeld aan zijn schoon-zoon Jacob Kop. Op 31 juli 1839 wordt HetBig in veiling gebracht en gekocht doorJan Hondius en Jan Spekham Duyvis.Laatstgenoemde is niet alleen koopmanen oliefabrikant, maar wordt ook burge-meester van Koog a/d Zaan. Voor HetJonge Big nog geen pettenbazen! Via zijndochter Aagje Duyvis komt de molen inhanden van schoonzoon Adrianus Hout-tuijn. Wanneer die in 1872 zijn oliemolen DeWildeman in Wormerveer door de Gebr.Vredenduin laat vervangen door de oliefa-briek De Toekomst dan wordt Het Jonge Bigin 1873 verkocht aan Pieter Kluyver Az. Dan

gaat het weldra fout met het klassieke olie-slagersbedrijf en zo deelt Het Jonge Big hetlot van veel van zijn soortgenoten: poeier-molen; het malen van cacaoafval, ook on-der zijn laatste eigenaar Jan Stuurman Dz.Op 19 november 1923 gaat de molen, dietoen nog volop in bedrijf was, door brandten onder, waardoor een streep gezetwordt onder een memorabele geschiede-nis.

Het Herderskind

Links van Het Jonge Big maalt de zaagmo-len Het Herderskind, de laatst overgeble-vene van een verwant trio witpapiermo-lens, De Herder, gebouwd in 1689, De Her-derin uit 1690 en Het Herderskind uit 1694.De drie genoemde molens waren buren:De Herderin stond halverwege tussen HetBig en Het Herderskind, terwijl De Herderintussen Het Herderskind en de Zaan stond.(Halverwege tussen Het Herderskind en DeHerderin heeft nog de snuifmolen De(Spaanse) Vlieg gestaan, gebouwd in 1697en definitief verdwenen in 1763 door sloop).Na de sloop van De Herderin in 1830 (her-bouwd als gelijknamige oliemolen inLeeuwarden) en De Herder in 1842(hoogstwaarschijnlijk als korenmolen DeOostermolen in Nijkerk herbouwd) bleefHet Herderskind verweesd achter.De windbrief voor Het Herderskind werd op8 april 1694 verleend aan Jan Jacobsz.Doncker, de gaandehouder (directeur)van het bedrijf, waartoe ook de anderetwee ‘herderlijke’ molens behoren. Al snelwordt Het Herderskind het eigendom vanGrietje Gijsberts van Elstland. Zij overleed inof kort voor 1717 en liet een vermogen vanbijna een half miljoen gulden na; voor dietijd een onvoorstelbaar groot bedrag. Zet

daar nu maar twee nullen achter en voor-zichtig aan drie denken mag ook! In haartestament had zij de zonderlinge bepalingopgenomen dat eerst zestien jaar en zesweken na haar overlijden tot boedelschei-ding mocht worden overgegaan. Danwordt Het Herderskind verkocht aan Cor-nelis Jacobsz. Honigh, die samen met zijnbroer Jan ook De Vergulde Bijkorf en DeVeenboer exploiteerde. Na het overlijdenvan zijn zoon Jacob Cornelisz. Honig in1770, (ook schatrijk met een vermogen van360.000 gulden), Werden de molens DeVeenboer en Het Herderskind toen ver-kocht aan zijn neven Cornelis en ArendBreet. Zij bleven papier maken onder denaam C. & J. Honig Breet. De volgende ge-neratie Breet kocht in 1838 De Herder ernog bij, maar dat was korte vreugd, in 1842werd deze al gesloopt. Met Het Herders-kind bleef men nog tot 1856 papier maken.Het jaar erop werd de molen verkocht aanPieter Donker en die liet Het Herderskindverbouwen tot zaagmolen. Als zodanigbleef de molen als een der laatste zaag-molen-bovenkruiers van de Zaanstreek inbedrijf. In de late avond van zaterdag 17november 1928 brandde Het herderskind,nog steeds eigendom van de firma Donker,geheel af. Diezelfde dag had Dirk Bakker,de meesterknecht, zijn molen overgedra-gen een z’n opvolger. Die had dus nietlang plezier van zijn nieuwe functie. Deschuren van Het Herderskind hielden hetnog een klein veertig jaar uit om vervolgensin 1965 af te branden.

(De beschrijving van de middenplaatwordt in het volgende nummer voortgezet.)

Het Herderskind nog als papiermolen. De zandbak op de voorgrond is voor denoodzakelijke zuivering van het water voor schrijfpapier (H. Voorn: Papiermolens inNoord- Holland).

Zaagmolen Het Herderskind. De be-kleding van de romp met houten plan-ken herinnert aan het verleden als wit-papiermolen. Rietdek zou teveel stofen daarmee vervuling veroorzaakt heb-ben. Het naambord op de romp heeftde brand van 1928 overleefd en bevindtzich nu in het Molenmuseum te Koog.

Van rompen en stompen (112)


Is er nog HOOP

voor het

Land van

Cuijk?

Vereniging Molenvrienden Land van Cuijk

In 1960 werd de in 1850 gebouwde korenmolen De Hoopin Beers onttakeld. Tot overmaat van ramp brandde de verdernog complete molen op 12 oktober 1970 gedeeltelijk uit.Het definitieve einde van de molen leek onafwendbaar. In1978 leek zich een wonder te voltrekken: de gemeente Beerskocht de molen met de bedoeling er weer een echte molenvan te maken. Het bleek een zaak van lange adem te worden,waaraan de gemeentelijke herindeling niet geheel vreemdwas. Desondanks bleven de vooruitzichten in principe gun-stig. Een recent besluit van de monumentencommissie vanCuijk bracht de zaak evenwel zo ongeveer terug bij af. DeVereniging Molenvrienden Land van Cuijk ondernam actieom alsnog het tij te keren en wendde zich op 20 augustusmet een warm pleidooi voor restauratie van de molen in devorm van een open brief tot het gemeentebestuur van Cuijk.We laten de tekst van deze brief hieronder integraal volgen:

Wat hebben het monument van destier, een molenromp (De Hoop)en het monument de Beersche

Overlaat met elkaar te maken? Goed zeliggen allen in de gemeente Cuijk Maar eris nog een ander verband. Hiervoor gaanwe even terug in de geschiedenis van Bra-bant en het Land van Cuijk. We schrijvenbegin 1800. Brabant is juist een eigen pro-vincie. De Maas meandert vanaf Maas-hees door Brabant en mondt uit in de Bies-bosch. Grote gedeeltes langs de Maasstaan regelmatig onder water tot zelfsvoorbij Breda. Deze gebieden, zoals deBeersche Oveilaat, waren alleen geschikals hooiland waar men rundvee op hield.Op de overgang van deze gebieden naarwoeste zandgronden (de naad) kwameneiken- en berkenbossen. Daar werden var-kens en pluimvee en schapen gehouden.Zo ontstonden hier kleine gemengde vee-teeltbedrijfjes.

De kale romp in Beers, niet mooi,maar meer dan het lijkt en het kanworden als in de jaren ‘30: draaiend enoogstrelend voor inwoners en vreem-delingen! Molen- of monumentenbe-houd is geen hobbyisme maar staat tendienste van de gemeenschap! (fotoF.D.A. Harteman 1993).

De molen De Hoop van Beers in dejaren ‘30 nog in vol bedrijf. Dat wastoen een mooi gezicht en dat zou hetnu weer zijn.


Koning Willem I regeert en stimuleert deontwikkeling van Brabant voor de in op-komst zijnde industrie door o.a. het gravenvan kanalen, de aanleg van spoorwegenen het verharden van wegen. Zo ken zienhier een op de veeteelt geënte industrieontwikkelen. Denk maar eens aan de sl-achterijen in o.a. Boxmeer, Cuijk en Oss. Deleerindustrie in Cuijk en Waalwijk en de an-dere nog heden ten dage grote bedrjvenin deze regio Hendrix, Stork, Plukon, Norma,Intervet, Nutricia en Homburg. Het monu-ment van ‘de Stier’ in Cuijk symboliseertdeze relatie.

Unieke schorsmolen

Vanaf 1833 is voor het bouwen van eenmolen geen toestemming van de koningmeer nodig. Vanuit Holland zijn er doorhet bouwen van stoom gedreven polder-gemalen goedkoop onderdelen van ge -sloopte windmolens te betrekken. Het ge-tuigde dan ook van ondernemingsgeestom toen hier in Beers een schors- annexkorenmolen te bouwen. Het is nu het oud-ste restant (1840) van een schorsmolen inBrabant. In Megen, Raamdonksveer en

Dat meer dan het lijkt is vanwege het nog aanwezige binnenwerk, zoals hier hetspoorwiel met de draagbalk (foto F.D.A. Harteman).

Hilvarenbeek staan ook nog van oor-sprong gebouwde schorsmolens. De eer-ste twee liggen ook in het eerderge-noemd inundatie-gebied (de naad) aande Maas.Een schorsmolen, ook wel eek- of runmo-len genaamd, vermaalt gedroogde bastvan eikenboompjes. Het verkregenschors meel bevat veel tannine. Deze looi -stof werd gebruikt bij het leerlooien. InBeers had de molenaar zijn inkoop en af-zet naast de deur. Het eikenhout werdverder gebruikt voor stookhout of ver-werkt tot houtskool.

Het Land van Cuijk was verhoudingsge-wijs rijk gezegend met molens, Dit medevanwege het malen van veevoer voorhet vele vee, Op het huidige grondge-bied van de gemeente Cuijk stondenrond 1900 8 windmolens. Tengevolge vandiverse ontwikkelingen zijn er nu nogmaar 3 molens in redelijke staat over endaarnaast de kale romp van ‘de Hoop’.Enkele van deze ontwikkelingen zijn noe-menswaardig met betrekking tot deschorsmolen. Na de Eerste Wereldoorlogwerden de natuurlijke looistoffen steedsmeer vervangen door chemische. Deelektrificatie, de mechanisatie en het toe-passen van kunststoffen deed de vraagnaar leer inkrimpen. Naast deze nationaleontwikkelingen hadden op regionaal ni-veau ook een aantal zaken invloed. Nade kanalisatie van de Maas met als sluit-stuk het dichten van de Beerschie Over-laat werden de voorheen drassige hooi-landen aangewend voor de landbouwZo werd de regio geleidelijk aan een be-langrijk gebied voor de pluimvee- en devarkenshouderij. Ook door de ontginningvan de woeste gronden o.a. De Peel ende grootschalige aanplant van dennen-bossen gingen de oude eiken- en berken-

bossen verloren. Het dennenhout werd inde mijnen gebruikt als stuthout. Door de.mijnbouw verdween ook de vraag naarstookhout en houtskool. Dit alles bete-kende dat de moler, die bijna 100 jaar alsschorsmolen en ca. 120 jaar als korenmo-len had gefunctioneerd, overbodig werd.Alleen al hierdoor verdient hij een monu-mentale plaats naast de stier en het nonu-ment van de Beersche Overlaat als pionierin de industriële ontwikkeling van de regio.Verder is vermeldenswaardig dat twee ge-neraties van molenaars, namelijk de fami-lie Van Riet vanaf 1850 tot 1935 dagboe-

ken hebben bijgehouden waarin het welen wee van molen, dorp en samenlevingvan die tijd beschreven staat.

Gemeente Cuijk verplicht totrestauratie Beerse molen

De Vereniging Molenvrienden Land vanCuijk hoopt met deze uiteenzetting het be-lang aangegeven te hebben waaromdeze molen voor het nageslacht behou-den moet blijven. De adellijke gemeenteCuijk zou trots moeten zijn met de liggingvan drie voor de wereld unieke molens ophaar grondgebied. We noemen dan dezeskante gepotdekselde Mariamolen inHaps, de achtkante stellingmolen op eenwoonhuis te Katwijk aan de Maas en deschors- en korenmolen De Hoop in Beers.De - overigens prachtige molen - Jan vanCuijk in Cuijk tellen we hier niet bij. Wantvan dit type beltmolens gaan er, nog,twaalf in een dozjn. Maar ook nu nog geldt‘noblesse oblige’.De gemeente Beers besefte het historischbelang van deze molen. Ze besloot, na hetopmaken van een restauratierapport, demolen van de molenaar Van de Besselearin augustus 1978 te kopen. Men had dui-delijk de intentie om tot restauratie over tegaan. Dit blijkt te meer omdat men in ‘84en ‘85 in overleg met de Rijksdienst voor deMonumentenzorg (RDMZ) na het opstellenvan weer een rapport, besloot de nog tegebruiken onderdelen op te slaan. De mo-len werd waterdicht gemaakt en de on-derdelen liggen nu nog op de gemeente-werf van Beers.Bij de gemeentelijke herindeling in 1994nam de gemeente Cuijk niet alleen de lus-ten maar ook de lasten van Beers over. Dusook de plicht om de molen De Hoop terestaureren. Tot voor kort was erg weinigreden om aan deze intentie te twijfelen.Wel werd de restauratie telkens op delange baan geschoven omdat men an-dere prioriteiten stelde. In 1997 werd er metde inmiddels opgerichte molenstiohting‘De Hoop’ te Beers overlegd over een ge-faseerd restauratieplan, opgesteld doormolenmaker H. Beijk te Afferden (L). Demolen stond toen ook hoog op het vijfja-renplan van monumentenrestauraties.Ook nu werd er weer doorgeschoven, -maar de suggestie werd gewekt dat derestauratie dit jaar (2000 dus!) op de priori-teitenlijst van de Provincie geplaatst zouworden.Het is in dit licht gezien ongehoord dat deCuijkse Monumentencommissie de ge-meenteraad nu adviseert van restauratieaf te zien. Men heeft kennelijk meer oogvoor de patriciërshuizen van eerder geme-moreerde industriëlen dan voor de gebou-wen waarmee ze hun geld verdienden.Natuurlijk zijn de restauratiekosten hoog enblijven er steeds onderhoudskosten ko-men. Dat is nu eenmaal met alle dingendie je voor het nageslacht wilt bewaren.Een ding is zeker. Hce langer je deze zaakvoor je uitschuift, boe hoger de kosten zul-len zijn. Dit kan dan ook geen argumentzijn om het dus maar niet te doen. Een an-


der, maar ons inziens zeker zo’n belangrijkaspect, is het feit dat je als overheid zeerongeloofwaardig overkomt. Er wordt eenmonumentenwet gehanteerd waarmeeiedere burger, die zonder vergunning ietsaan een monument verandert, beboetkan worden. Wat moet je dan denken vaneen overheid die moedwillig een rjksmo-nument laat vervallen, Dit neigt naar on-behoorlijk bestuur. Tevens past het een ge-meentebestuur niet om gedane toezeg-gingen en verplichtingen niet na te ko-men. Via deze weg willen wij een oproepdoen aan eenieder om zich te bezinnenop zijn verantwoordelijkheic in deze. Metname de Cuijkse Monumentencommissie,de Cuijkse gemeenteraad en het CuijksCollege van B&W.Ook de bevolking van Beers, en iedereendie zich het lot van deze molen aantrekt,willen wij oproepen om gezamenlijk actiete ondernemen om deze molen zo snelmogelijk gerestaureerd te krijgen.

HOPELIJK BLIJFT ‘DE HOOP’ IN HET LAND VAN CUIJK BEHOUDEN!

Zelfs de stenen met de steenkraan etc. zijn nog aanwezig (foto F.D.A. Harteman).

‘t Betere Werk: RoenummersEnige lezers attendeerden ons erop, dat er bij de vermelding van de roedenummers van Vaags in Molenwereld 2000- 7/8-158 iets is mis-gegaan. De molens van ‘s-Gravenpolder en Rheurdt zouden beide een roede met no. 36 hebben. Dit is niet juist. De roeden 35 en 36zitten in de molen van Rheurdt en 37 en 38 in de molen van ‘s-Gravenpolder.Wie meer gegevens over de door Vaags gemaakte roeden wil hebben kan uitstekend terecht op de eigen website van dit bedrijf:www.vaags.nl. Deze website biedt nog veel meer informatie over dit molenmakersbedrijf. JSB.


Het moderne molenleven

[email protected] (!!)

Sommige mensen beweren dat huisdieren naar verloopvan tijd de eigenschappen van hun baasje gaan over-nemen. Helaas geldt dit niet voor mij: Ondanks de re-latief koele zomer planten de graanklanders, meelmot-ten en aanverwan te -draden zich onver minderd voort.Op zich weet ik dat hele zootje nog aardig onder con-trole te houden, maar dat kost mij wèl behoorlijk veeltijd en juist dat laatste heb ik momenteel erg weinig.Zoals uit mijn vorige column bleek, ben ik name lijkvoor bepaalde tijd molenaar van de Keukenhofmolengewor den en dat kost dus èrg veel (zo niet: té veel)tijd. Wat uit mijn vorige column ook bleek (zij het nietmet zoveel woorden) is dat ik onderhand vind datmolens zijn verworden tot ordinaire kermisattracties.Vooruit, De Keukenhofmolen mag dan (helaas)exemplarisch zijn voor deze tragedie, feit blijft dat ikonverwacht met mijn neus tegen de keiharde realiteitvan alledag ben aangestoten. ‘Vroeger begon de mole-naar met werken zodra de molen draaide, tegen -woordig is ‘ie dan klaar’, zo verwoordde een ‘collega’onlangs mijn dagelijkse bezighe den; ‘...denk je nuëcht dat de gemid delde vrijwillig molenaar op zater-dag meer te doen heeft dan jij?!’, voegde hij daar nogeens veelzeggend aan toe. En inderdaad: Naastkruien, opzei len, vang lichten, debiele Japanners cy -nisch aankijken, mogo lide Amerikanen die tòch overde afzet ting naar het wieken kruis proberen te klim-men de huid vol schelden en het lezen van het com-plete vaderlandse filoso fische oeuvre, heb ik inderdaadweinig te doen. Of... nou ja, kankeren op de biotoopnatuurlijk en ik moet zeggen: Voor dit eenzame ge-roep in de woestijn c.q. bollenveld zit ik hier als eenvis in het water. Nu leek mij het kappen van bomenop de Keu kenhof iets als vloeken in de kerk, waar doorik een meer lucratievere oplos sing van het biotooppro -bleem ter plaatse onlangs aan de direc tie voorlag: ‘Nujullie onlangs toch een Japanse tuin naast de molenhebben geopend, lijkt het mij een goed idee om dezetuin volgend seizoen uit te breiden tot een straal vanca. 300 rond de molen; Alle hoge bomen dienen hier-toe verwij derd te worden en voor iedere verwijderdeboom dienen twee bonzaïboo mpjes te worden terugge -plant. Dat bekent dus mèèr groen in de Keuken hof,waar de molen dan bovendien geen last van zal heb-ben’. Hoongelach was echter mijn deel en men dreig -de mij zelfs als molenaar te ontslaan en dat wil ik na-tuurlijk niet, want daarvoor schuift het veel te best...Hoe dan ook: Op meer berichten van mijn eersteschreden op de digitale snelweg (waarvan ik u in mijnvorige column meer beloofde) zult u dus nog evenmoeten wachten. Wèl heb ik alvast een speciaal E-mailadres geopend waarop u mij kunt bestoken metallerlei commentaar; Noteert u alvast: [email protected] Denkt u vooral niet dat ik uw E-mail zal beantwoorden en in dit blad zal publiceren,compleet met cynisch commentaar. Nee, daar heb ikmomenteel (dus) geen tijd voor, maar realiseert u zichwel dat de oude slogan ‘alles wat u zegt of schrijft kantegen u gebruikt worden’, nu aangevuld kan wordenmet ‘alles wat u mailt kan tegen u ge br u ikt wor den’!

WvdL

Papiermo-

Zoeker Zoeker Zoeker ZoekerDe heer Broerse uit Wormer brengt deRijnlandse molen uit Molenwereld 2000-9 thuis als de molen van de Overveer-polder bij Oegstgeest. Het was eenkleine polder van 16 ha, terwijl het pol-derpeil in 1904 1,15 m - A.P. bedroeg.De molen hoefde dus geen bergen teverzetten en was navenant klein meteen vlucht van 11,30 m. Toch had demolen een vijzel en wel met een lengtevan 5 m bij een diameter van 80 cm. Hijstond in de noordoosthoek van de pol-der, bij de kruising van het Oegstgees-terkanaal, de Trekvaart en de Warmon-der Lee, een prachtig punt, maar nuleeg.

Tussen het groen, een molenstomp meteen rieten puntdak; maar welke?Reacties a.u.b. te richten aan de re-dactie van de Molenwereld, Moerdijk-straat 39, 2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303, e-mail [email protected]

‘t Betere WerkNogmaals de brand van de

bovenmolen van de polder Oud- enNieuw-Wateringseveld

In de Molenwereld van eind vorig, begin dit jaar is een serie van drie arti-kelen geplaatst over het bewogen leven van de molens van de Watering -seveldpolder. Een van onze lezers stuurde naar aanleiding hiervan een krantenartikel uitde Westland Post van 3 januari van dit jaar met daarin een anecdote overde brand van de bovenmolen op 13 september 1887 die we u niet willenonthouden.

Het kaarsje

Molenaar Van der Voort, een man op leeftijd, heeft de gewoonte om bij onweer-achtig weer ‘s nachts een kaarsje op een blaker aan te steken, dat hij neerzet op deplank in de bedstee; een voorzorgsmaatregel in geval van nood. Dan moeten ze im-mers vliegensvlug het bed uitkomen. Om dan in het pikkedonker, om over paniekmaar niet te praten, je aan te kleden en alles te pakken wat je nodig hebt valt nietmee en er gaan kostbare minuten verloren.In die nacht van 13 september 1887 neemt Van der Voort zijn gebruikelijke maatre-gel: een brandende kaars in de bedstee. Dan barst de bui los: opeens een hellelichtflits, gevolgd door een harde knal. Even later komt zijn zoon naar de bedsteevan zijn ouders en schreeuwt: “Die was raak, kom er gauw uit; de molen staat inbrand.” Zo snel ze kunnen gaan de Van der Voorts de molen uit die weldra als een fakkelbrandt.Dan wil de oude man plotseling weer de als een lier brandende molen binnengaan.“Nee vader, nee”, schreeuwt zijn zoon.“Ik ben vergeten het kaarsje in de bedstee uit te blazen!!!”


Van rompen en stompen (112)

De Dortantsmolen

in Oirsbeek; hoe verder?

F. Dortants

De molen was gelegen in de wijk“Opp even D 11”, thans Hagerwegte Oirsbeek. Vermoedelijk was het

bedrijf in die tijd al in bezit van de familieLimpens-Schoonhoven. Tot 1870 bleef demolen in bezit van afstammelingen vandeze familie.De molen was een grondzeiler of grond-molen, die voor dit type molen behoorlijkeafmetingen had. Op het plateau tussenMerkelbeek, Doenrade en Oirsbeek moetdeze molen een markant punt m hetvlakke landschap zijn geweest. Windmo-lens waren er niet in de naaste omgeving.Wel waren er watermolens in Brunssum,Schinveld en Schinnen-Heisterbrug. In dietijd lag de molen aan een doorgaandeweg van Oirsbeek naar Hout-Merkelbeek.De stenen voor de bouw van de molen zijnvolgens overlevering gebakken in eenveldbrand oven op het ernaast gelegenveld. Mogelijk was Antonius Bex uit Schin-veld de bouwer van deze molen. Bex waseen veelzijdig man: behalve aannemer,landbouwer en molenbouwer was hij ooknog pachter van een grote boerenhoeveDe Onderste Hof te Merkelbeek enburgemees ter van Schinveld. Hij bouwdetevens de Onderste Molen te Schinveld in1771.

De oude windmolen van Oirsbeek (niet te verwarren met de Janssenmolen) werd gebouwd in de Franse tijd. De ankers boven de molenpoort tonen ons het jaartal 1802.

Dortants

Sedert 1870 was Jan Adam Dortants uitBrunssum eigenaar en vervolgens dienszoon Joep en daarna kleinzoon Wiel Dor-tants.

Kaartje uit 1887 met de ligging van debeide Oirsbeekse molens. De Oudemolen is de molen van Dortants, deNieuwe Molen is de nog bestaandeJanssenmolen.

De beide Oirsbeekse molens op èènfoto. Het moet vroeger een prachtiggezicht zijn geweest, de beide molensin vol bedrijf. Het komt overigens zel-den voor, twee korenmolens op welzo’n korte afstand van elkaar (foto P.Grund, 22 juli 1975).

In 1875 werkte Jan Jacob Hubert Lame-richs voor Jan Adam Dortants op de oudemolen van Oirsbeek. In 1879 bouwde dezeLamerichs in Oirsbeek een nieuwe molenaan de overkant van de Provinciale Weg,de thans zo genaamde “Janssenmolen”.Vanaf dat tijdstip zijn er twee windmolens inOirsbeek in bedrijf als graanmolen, eenoude molen en een nieuwe.Na de eerste wereldoorlog legden JoepDortants en zijn zoon Wiel zich meer toe oplandbouw, veeteelt en fruitteelt. Rond 1920kwam de oude molen door een brand ten-gevolge van blikse minslag stil te liggen. Deromp werd vervolgens als opslagplaats ge-bruikt. Op de molenhoeve en in de molen-weide ontstond na de tweede wereldoor-


log het “kamperen op de boerderij”. Ditwerd door de weduwe van Wiel Dortantsmedio 1960 uitgebreid en de oude molen-romp herbergde enige tijd een camping-winkelje.In 1978 kwam de oude molen in hetnieuws, onder meer in “Moleninformatie1978”, omdat “in een stormnacht in hetnajaar van 1977 de kap van de molen wasafgewaaid en tegen de ertegenover lig-gende boerderij gesmakt. Enige schadeaan de boerderij en verdere schade aanhet molenrestant. En die ROMP is, ko-mende uit Sittard, toch zo mooi te zien.Jammer, doodjammer, dat ook die molenniet werd gerestaureerd”In juli 1990 kwam de oude molenromp aande Hagerweg nogmaals in het nieuws inverband met de restauratieplannen vande huidige eigenaar Harrie Dortants. Hijwilde er een woonbe stemming aan ge-ven, doch dit werd door de ProvincialeStaten afgewezen. Harrie renoveerde ver-volgens eerst het oude molenhuis. En ont-wikkelde vervolgens nieuwe nog uit tevoeren restauratieplannen... maar of dieuitvoerbaar zijn?

Thans is de romp aan het oog onttrokkendoor de omwalling van een naast gelegencamping en uit de kluiten gewassen coni-feren die aan een snoeibeurt toe zijn. DeHagerweg is een doodlo pende weg ge-worden. Ondanks de zomerse drukte vande camping lijkt de oude molenromp teslapen in zijn groene weide. Af en toe wak-ker geschud door schapengeblaat ennachtelijk uilen geroep. Talloze vleermui-zen, een kerkuilenfamilie en een koppel to-renvalkjes hebben er een onderkomen ge-vonden.Het is moeilijk te voorspellen wat de toe-komst voor de oude moleniromp van Oirs-beek in petto zal hebben. De Nieuwe Mo-len van Oirsbeek werd inmiddels gerestau-reerd en is gedurende de landelijke mo-lendagen weer als graanmolen in bedrijfWeliswaar plaatste de gemeentelijke mo-numentencommissie de oude molen ookop de plaatselijke monumentenlijst, echter

verder initiatief is nog niet ontplooid. Hope-lijk wordt ook de oude molen voor verderverval behoed en is restauratie voor 2002mogelijk. De familie Dortants hoopt danhet tweehonderdjarig bestaan te geden-ken.

(Dit artikel werd ontleend aan een uitge-breid verhaal dat in het Jaarboek 2000 van Heemkunde vereniging De Veersjprunkwerd gepubliceerd onder de titel (pag. 38t/m 59): “Een Merkel beeks gezin op deOirsbeekse Oude Molen?”.Dit jaarboek is nog verkrijgbaar via het se-cretariaat van “De Veersjprunk”, Etzenra-derstraat 15, 6454 AK Jabeek door over-making van ƒ 27.50 inclusief verzendkostenop postbank no. 263849 dan wel bankrek.no. 146724313.)

De Dortantsmolen in Oirsbeek lijkt een nor-male stenen grondzeiler, maar de kans isgroot, dat het gaat om een zeer bijzondertype, zo men wil subtype, molen. De schrij-ver wijst zelf al op de grootte van de mo-

len, welke door de foto’s wordt onder-streept. De vlucht zal in de orde van de 25,26 m zijn geweest. Een opvallend detail isde zeer brede inrit, geschikt voor het door-laten van een wagen; voor grondzeilers iszo’n toegangsdeur zeer uitzonderlijk. Uiteen en ander valt op te maken dat dezemolen een voor grondzeilers zeer zeld-zame indeling heeft gekend met de maal-zolder op de eerste verdieping. De be-gane grond zou dan leeg zijn geweest. Eris in Nederland slechts één molen waar diesituatie ook voorkomt, te weten in DeHeensche Molen bij Nieuw-Vossemeer. InVlaanderen zijn er meer molens met dezeindeling geweest zoals de nog bestaandemolen in Gierle. Deze bijzondere soort ste-nen grondzeilers heeft verscheidene voor -delen:

- Men kan men binnen kan laden enlossen; - Gemakkelijker gebruik van het luiwerk; - Door de grotere vlucht wint men aanvermogen;- Meer opslagruimte;- Kostenbesparing, zowel in aanleg alsbeheer, door het overbodig zijn vanbelt of balie.

Kortom, het zijn heel slimme molens welkedesondanks een groot nadeel hebben.Om te kruien, te zwichten of bij te leggenmoet men altijd een trap af en weer op.Daarom zal de bouwwijze geen grote op-gang hebben gemaakt. In Gierle en Koer-sel heeft/had men om hier een kleinbeetje aan tegemoet te komen baliedeu-ren zonder balie op de eerste zolder. In DeHeen en in Oirsbeek zoekt men hier ver-geefs naar. Of er in de molen van Oirsbeek nog meersporen zijn die deze veronderstelde inde-ling bevestigen is mij niet bekend. Als die

Constructief was het gevaarlijk om demolen aan beide zijden van een inrij-poort te voorzien, zeker niet, wanneerer ramen boven de deuropening zitten.Vandaar, dat de andere deur wel veelsmaller is, maar toch nog vrij breed.Mogelijk deed hij ook dienst als ‘paar-dendeur’ om uitgespannen paarden uitde molen te leiden (foto 1999, op defiets Maurice en Nicole Dortants, naza-ten van de vroegere molenaars).

De molen Dompas aan de Molenstraatin Koersel, Belgisch Limburg, welkequa formaat en indeling grote overeen-komsten vertoont met de molen vanDortants. De op deze plaats in 1878gebouwde Koerselse molen werd in1960 onttakeld.


veronderstelling juist is dan maakt dit deDortantsmolen tot een voor Nederland vrij-wel unieke molen. Daar komt bij datgrondzeilers beneden de grote rivieren bij-zonder dun zijn gezaaid en op de vingersvan een hand zijn te tellen. Het behoudvan de Dortantsmolen - en liefst meer - zoudan ook ten volle gerechtvaardigd zijn.

jsb. red.

‘t Betere Werk

De Veldmuisalias

de Kikkert

In Molenwereld nr. 5 werd in een uitste-kend artikel het tweede deel van de ge-schiedenis van De Zaansche Molen be-

licht. Daarin werd o.a. melding gemaaktvan het nog aanwezig zijn van de onder-bouw van houtzaagmolen de Veldmuis inWestzaan. Nu was ik jaren geleden al eenslangs deze schuur geschaatst, toen was hijnog redelijk in takt, maar ik ben er niet ingeweest dus ik wist niet of er nog iets vande molen over was.

Collega molenaar Bart Nieuwenhuis was,na het lezen van het artikel, net als ik zeernieuwsgierig geworden en we besloten ereen keer heen te varen. Op een avond injuli waren de omstandigheden prima enzijn we met de boot vanuit de Mallegat-sloot naar Westzaan geroeid. Onder deKikkertse kluft door en dan nog een kleinstukje van de weg af staat de betreffendeschuur.

Meer nieuw dan oud

Wat we daar aantroffen was een op in-storten staande ruïne van een schaverij uithet begin van de 20ste eeuw. Niks geenmolenonderbouw. We hadden ook nietverwacht om nog een heel onderacht-

De Kikker mooigezet, zij het op een wat minder uitbundige wijze dan veelal aan deZaan gebruikelijk was.

kant te vinden maar er is zelfs geen enkelorgineel (oud) spant te bekennen. Allespanten zijn koud op elkaar gezet metdraadeinde er doorheen. Verder hebbenwe gekeken naar de poeren, waar moge-lijk het achtkant op kan hebben gestaan,deze zijn echter met relatief nieuwe stenengemetseld. Er staan ook een aantal beton-nen poeren tussen. De vloer, van vrij smalleplanken, is geheel doorgerot, zo erg datwe er bijna doorheen zakte. Ook onder devloer troffen we niks aan dat van de molenzou kunnen zijn geweest. Aan de slootkantis de schuur uitgebouwd, hier staan allerleipenanten waar houtbewerkingsmachinesop hebben gestaan. Behalve een restantvan een elektromotor, een heleboel lattenen wat kasten met zekeringen en schake-laars is ook van de schaverij niet veel over.Het enige ‘oude’ wat we gevonden heb-

ben is een roestige spijlbout, deze heeftBart ondertussen verwerkt in pakhuis ‘DeZeug’ in Zaandam waar men de voorgevelaan het restaureren is. Ten oosten van de ruïne vonden we tussende brandnetels nog wat oud hout waar-onder een stuk van een spant met eendoorgespijkerd korbeel. Waarschijnlijk is diteen restant van de opslagloods naast demolen. Deze is rechts op de foto op blz. 111van MW nr. 5 te zien.Mijn conclusie is dat we eigenlijk niet meermogen spreken van een molenromp ofrestant. Het is de ruïne van een schaverij uitde jaren ’50, gebouwd op de plek waardaarvoor een molen stond. Waarom deschuur van de molen vervangen is dooreen nieuwer omhulsel? Hij zal wel hele-maal rot zijn geweest denk ik dan. En menhad meer ruimte nodig.

De voor een grondzeiler-korenmolenzeer forse afmetingen komen goed totuiting op deze foto van omstreeks1991. De zeer brede deur is opvallenddetail. Het is een heel praktisch oplos-sing geweest als de molen maalde metde staart bij de deur. Dankzij de brededeuropening kon men dan toch demolen inrijden. Boven de deur fraaigevormde muurankers met het jaartal1802.


Tegenlichtfoto uit juni 1970 van hetrestant van De Kikker of Veldmuis.

Reconstructie

Tot besluit het goede nieuws, er wordt inde Zaanstreek wel degelijk gepraat overreconstructie van de molen. Het is nog nietofficieel bekend gemaakt maar ik heb ver-nomen dat er een aannemer is die de mo-len wil herbouwen. (Klopt, Somass BV inWormer. JSB). Maar dan wel met eenwoonbestemming om het een en ander tebekostigen.Leuk voor een molenmaker misschienmaar wat is de cultuur-historische waardevan zo’n replica (op basis van een foto!?). Of er wat van het plan terecht komt ofniet, het huidige bouwsel zal wel niet langmeer overeind staan.

Ranko VeugerKoog aan de Zaan(molenaar op ‘t Pink)

Hartelijk dank voor deze informatie. Inmaart van dit jaar heb ik zelf een kort -enzeker geen grondig- bezoek aan het mo-lenrestant gebracht en dat riep bij mij heelgrote vraagtekens op in de hierboven ge-noemde geest. Wel rees bij de vraag of denieuwe constructies al in het molentijdperkzijn aangebracht of niet. Mijns inziens ver-moedelijk gedeeltelijk wel omdat de kop-vorm van de schuur, aan de slootkant de-zelfde was als in het molentijdperk. Dat erweinig echt ouds aanwezig is onderschrijfik ten volle en zeker vrijwel niets dat bruik-baar is, vandaar dat ik schreef over een to-tale reconstructie. Wanneer hoe en watgewijzigd is mij volslagen onbekend. Opgezag van Boorsma besloot ik het tochmaar als een molenrestant aan te merkenen een voorzichtig pleidooi te houdenvoor een weloverwogen vervolggeschie-denis. De heer Tanger, nu in Zegveld, informeerdeons ook over de plannen voor een nieuweVeldmuis. Hij kwam regelmatig bij de Gebr.Kee. Een van de eigenaars, G. Kee, ver-telde hem dat de molen zelf naar Amerikais verkocht, en dat het schip met de gede-

monteerde molen is getorpedeerd tijdensde Eerste Wereldoorlog die toen in vollehevigheid woedde. Als dit verhaal waar isdan breidt De Veldmuis het aantal oor-logsslachtoffers onder de Nederlandsemolens uit tot twee (de andere was de ko-renmolen van Millingen bij fort Pannerden).In België en Frankrijk lag het wel anders!

jsb. red.

De Kikker dertig jaar later, vanuit de-zelfde hoek.

29

Onherkenbaar als molenrestant.


Molens restaureren en onderhouden vraagt om vakmanschap en jarenlange ervaring.Die vindt u bij de leden van de Nederlandse Vereniging van Molenmakers.De bedrijven die het logo van de NVVM voeren staan borg voor.....

kwaliteit en deskundigheid.

Beijk B.V. Afferden 0485-531910

BosAlmkerk 0183-401218

Doornbosch B.V.Adorp 050-3061724

Bouw ‘75 B.V. Workum 0515-542133

CoppesBergharen 0487-531239

Fa. Dunning-Bremer B.V.Adorp 050-3061221

De Gelder Favier B.V.Tricht 0183-561323

Groot Roessink VOFVoorst 0575-501272

Groot Wesseldijk B.V.Laren 0573-401671

Herrewijnen VOF Spijke-nisse

0181-634558

Jellema CVBirdaard 0519-332357

Kistemaker & Korver VOFMiddenbeemster 0299-683743

J.K .Poland B.V. Broek op Langedijk 0226-333440

Saendijck B.V.Zaandijk 075-6285602

Gebr. Straver v/h M. StraverAlmkerk 0183-401415

VaagsAalten 0543-473359

Verbij Hoogmade B.V.Hoogmade 071-5018478

Wintels Denekamp 0541-351210

Nederlandse Vereniging Van Molenmakers

BON

iedere maand per post thuis

kan op drie manieren:

1. Door het nemen van een abonnement.

Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan en worden automatisch ver-lengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaarschriftelijk wordt opgezegd.De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenennummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden, indiennog voorradig.

Abonnementsprijs: Nederland ƒ 97,50 per jaar (incl. 6% BTW) .Leden van de Vereniging 'De Hollandsche Molen', het Gilde van Vrijwillige Molenaars en het Ambachtelijk Korenmolenaarsgilde betalen ƒ 95,-.België: 1850 Bfr per jaar (incl. 6% BTW)Duitsland: DM 130Overige landen op aanvraag.De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan.

2. Door u aan te melden als donateur.

Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het blad gratis bijeen minimum-donatie van ƒ 125,-.

3. Door een cadeau-abonnement.

U kunt ook een abonnement cadeau doen. U geeft dan via onderstaande bon aan wieu de 'MOLENWERELD' wilt toesturen en met ingang van wanneer. Na ontvangst van hetabonnementsbedrag sturen wij u een cadeaubon voor de ontvanger.Een cadeau-abonnement kan voor een heel of voor een half jaar aangegaan worden.De prijs voor een heel jaar is ƒ 100,-, voor een half jaar ƒ 50,-. Na afloop van de periodewordt het cadeau-abonnement automatisch door ons beëindigd.

� JA1, ik meld mij aan als abonnee op de ‘Molenwereld’ m.i.v. 1 januari 2001.

� JA1, ik meld mij aan als donateur van de Stichting Molenwereld tegen een donatie vanƒ ................... Ik maak mijn donatie over op Postbank rek. 4506935 of Rabobank rekeningnr. no. 3750.30.867 t.n.v. de Stichting Molenwereld.

Als molenliefhebber/beroepsmolenaar/molenmaker/vrijwillig molenaar2 ben ik speciaalgeïnteresseerd in:...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

� JA1, ik wil graag een cadeau-abonnement aanvragen voor:Naam:..............................................................................................................................................Adres:...............................................................................................................................................Postcode:.............................Plaats:................................................................................................Datum van ingang:........................................................................................................................

Handtekening:

Afzender (s.v.p. in drukletters)Naam:..............................................................................................................................................Adres:...............................................................................................................................................Postcode:.............................Plaats:................................................................................................

Deze coupon kan, desgewenst, portvrij ingestuurd worden aan:

Stichting MOLENWERELD Antwoordnummer 12104 NL-2740 WD MOERKAPELLE1S.v.p. aankruisen hetgeen door u gewenst wordt. / 2Doorhalen wat niet van toepassing is.

Indien u de bon niet uit de Molenwereld wil knippen, maak dan een kopie en stuur deze in een envelop aan ons op.

De

�

Papiermolens

De molens van

‘s-Hertogenbosch

Ter gelegenheid van het 25-jarig bestaanvan de Bouwhistorische Dienst van ‘s-Her-

togenbosch werd in juni een bundel opstel-len uitgegeven, die samenhangen met deactiviteiten van deze dienst: De onderstesteen boven. Het 240 pagina’s tellendeboekwerk telt ook een essay, ‘De onderstemolensteen, gewijd aan de molens van destad, geschreven door Nico Jurgens.Het telt negen pagina’s, inclusief afbeeldin-gen en kaartmateriaal. De meeste van ditsoort artikelen over molens in een plaats zijnnogal voorspelbaar: een opsomming vanalle molens die er in een plaats hebben ge-staan met min en meer uitgebreide bijzon-derheden. Dat zoekt men in ‘De onderstemolensteen’ vergeefs. Het is veel meer eenalgemeen overzicht; in het licht van de be-perkte omvang kan dat ook moeilijk anders.De sterke kant is gelegen in het feit dat Jur-gens de Bossche molengeschiedenis plaatsttegen de achtergrond van de algemenemaatschappelijke, stedelijke en molenont-wikkeling. Bovendien vergelijkt hij de molen-geschiedenis van Den Bosch met die vaneen aantal andere plaatsen in Nederland enVlaanderen. ‘s-Hertogenbosch blijkt zo opeen grens van twee werelden te liggen. Destad deelt voor wat betreft de molens niet inde teruggang van de Vlaamse steden tus-sen Middeleeuwen en Franse tijd, maarevenmin in de voorspoed van de GoudenEeuw in het noorden. Dit artikel vestigt nog eens de aandacht welkeen enorm veld er nog braak ligt voor demolinologie in Nederland. De sociale, agrari-sche en economische context van metname de bedrijfsmolens heeft nog maarspaarzaam aandacht gekregen. jsb.

De onderste steen boven, onder redactievan H. Willems e.a. telt 240 pagina’s op A4-formaat en kost ƒ 49,95; ISBN 90 5345 1684 enis verkrijgbaar bij de boekhandel.

speciale aanbieding!!!

Nu abonneren...

dan krijgt u de in 2000

nog te verschijnen

nummers geheel

GRATIS!

Te koop gevraagd:A.C. Enkelaar e.a. :“De molens van de Alblasserwaard ende Vijfheerenlanden” (Hardinxveld-Giessendam 1993)

Reacties graag naar R.J Nauta te OppenhuizenTel. 0515 559454 e-mail: [email protected]

Over de prijs worden we het altijd eens!

Vier meter Molenlandschap 2 Derckx 100 jaar! Is er nog ......zowel de gemeente als eigenaar Van den...

Documents

Transcript of Vier meter Molenlandschap 2 Derckx 100 jaar! Is er nog ......zowel de gemeente als eigenaar Van den...