Koninklijk Actuarieel Genootschap

Jeroen BreenJos BerkemeijerAgnes JosephMarc HeemskerkAmba ZeggenRuud KleynenInge van ZonMuriël van den BergDirk JonkerFalco ValkenburgJoke VerbaanJohn SmolenaersJan-Huug LobregtMonica SwalefAd KokFleur RieterLaurens RoodbolAlfred SlagerMargreet HaandrikmanSabijn TimmersGerrit Jan van den BrinkMichel VellekoopJohn OostPelle van VlijmenAngela van HeerwaardenAntoon PelsserPeter van MeelServaas HoubenWilbert OuburgRoland van den BrinkRon Hersmis

V E R E N I G I N G S J A A R

2015 2016

WOORD VOORAFNieuwe media meets oude mediaDoor het schrijven van een blog kun je kennis, ideeën eninzichten delen met een groot publiek. In 1994 maakte dewereld voor het eerst kennis met het fenomeen onlinedagboek. Drie jaar later werd het woord weblog geïntroduceerden eind jaren negentig werd voor het eerst daadwerkelijk determ blog gebruikt. Sindsdien hebben blogs een enorme vluchtgenomen, van dagboekverhalen naar trending topics.

De ideale blog heeft minimaal 300 woorden, is in 5 minuten telezen en is een goede manier om te laten zien wat je als mens,en als professional, in huis hebt en bezighoudt. Het doel watwij voor ogen hebben met de blogs op de website van het AG istweeledig: via een wekelijkse blog vakspecialisten hun visielaten delen, zodat daarmee het imago en de naamsbekendheidvan het AG als kennisplatform wordt versterkt.

Eind 2015 werd de eerste blog gepubliceerd op de homepagevan de website. Aan een groep AG-leden en stakeholders werdgevraagd of zij als blogger hun visie wilden delen via de AG-website. Het enthousiasme was direct groot en het resultaatvan een eerste jaar bloggen is terug te lezen in deze (oudemedia) publicatie.

Dit boekje is geen hang naar het beleven van oude tijden. Hetis eerder een hommage aan het geschreven woord dat, zowelin hard copy als digitaal, dezelfde waarde heeft.

ir. drs. Jeroen Breen AAGalgemeen directeur

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

b

uitgaveredactie

druk vormgeving

Koninklijk Actuarieel Genootschapafdeling PA&PR PrintpowermediaStahl Ontwerp

De eenvoudige man _ ir. drs. Jeroen Breen AAG

De prijs van Zekerheid _ Jos Berkemeijer AAG

Pensioencommunicatie verdient een model op maat _ drs. Agnes Joseph AAG

De blauwe kliko _ ir. Marc Heemskerk AAG

Overwinteren _ drs. Amba Zeggen AAG

“1.000 songs in your pocket” _ dr. Ruud Kleynen AAG

Performance en care... _ Inge van Zon AAG MBA

Kansberekening volgens kikkers: zwijgen is overleven _ dr. Muriël van den Berg AAG MBA

Actuaries and the great bargain _ Dirk Jonker

De donkerste plekken in de hel _ Falco Valkenburg AAG RBA

De blauwe ogen van de actuariële functie _ Joke Verbaan AAG CERA

Who moves your cheese? _ drs. John Smolenaers AAG

Kies voor een actuariële carrière! _ drs. Jan-Huug Lobregt AAG

Een leven lang lezen _ mr. Monica Swalef

En de klok tikt langzaam verder… _ Ad Kok AAG Hon FIA RV

Verbeter de (pensioen)wereld, begin bij jezelf! _ drs. Fleur Rieter AAG

DNB te streng voor verzekeraars bij waardering NHG hypotheken _ Laurens Roodbol AAG

De doorbraak van investeren met impact _ prof. dr. Alfred Slager RBA

De weeffout in Solvency II _ drs. Margreet Haandrikman AAG

Wie investeert er in het voorkomen van ziekten? _ Sabijn Timmers AAG MBA

Wordt generatie Y generatie L(ost)? _ dr. Gerrit Jan van den Brink RA

Is de actuariële functie differentieerbaar? _ prof. dr. ir. Michel Vellekoop

Actuariële ontwikkelingen bij ERM _ drs. John Oost AAG RBA

Schijnveilig toezichthouderrisico _ drs. Pelle van Vlijmen AAG FRM

Geen actuarissen meer bij schadereservering _ dr. Angela van Heerwaarden AAG

Volkswagen in verzekeringsland _ prof. dr. Antoon Pelsser Hon FIA

Parachute _ drs. Peter van Meel AAG

THE POWER OF small DATA _ drs. Servaas Houben AAG FIA CFA FRM

Longevity with mr. T _ Wilbert Ouburg AAG FRM

Laat je verwonderen!_ drs. Roland van den Brink AAG RBA

Een mening hebben is niet hetzelfde als expertise hebben _ Ron Hersmis AAG

B L O G // N R01020304050607080910111213141516171819202122232425262728293031

01A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Welke belangen

spelen er allemaal

mee wanneer

keuzes gemaakt

moeten worden?

’’

B L O G //0 9 _ 1 2 _ 2 0 1 5

Afgelopen week zaten ruim 200 actuariële professionalsbij elkaar tijdens het AG Najaarscongres en hebbengekeken naar de documentaire van Jones/Kocken BoomBust Boom, een #mustwatch. Een documentaire die gaatover bubbels, valse verwachtingen en irrationaliteit. Wemaken modellen en trekken de rationele wereld door diemodellen, om vervolgens conclusies te trekken en daarnaar te handelen. En dan moeten we bij dehaalbaarheidstoets een horizon gebruiken van 60 jaar;volstrekt zinloos; 10 jaar vooruit kijken is al eigenlijk nietmogelijk. Natuurlijk moeten we modellen blijvengebruiken, maar dan wel graag met de juiste toelichting.

We schijnen uit de crisis op te krabbelen en ik denk datdat ook wel zo is. We hebben het ook over lessonslearned. Maar hebben we echt geleerd wat er deafgelopen periode niet goed is gegaan? Mijn boodschap,laten we meer en vaker reflecteren in ons doen en latenmaar laten we vooral kritischer zijn.

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

DE EENVOUDIGE MANdoor Jeroen Breen e eenvoudige man, die gerust leefde, in het

bewustzijn voor de toekomst van vrouw enkinderen te hebben gezorgd, wordtplotseling uit die rust wakker geschud. Hij

ziet schrikbeelden voor zich oprijzen van gefailleerdeMaatschappijen en verloren spaarpenningen; hijmeent in groot gevaar te verkeeren en grijpt naar dehand, die hem ter hulpe wordt toegestoken. Zijnvertrouwen in de zaak der Levensverzekering isgeschokt; hij wordt schuw en wantrouwend, steedstoegankelijk voor gevaarlijke raadgevingen vangewetenloze Agenten.”

Deze omschrijving komt van de hand van Mr. J. vanSchevichaven, vastgelegd in zijn boek Van Leven enSterven, het verleden en heden der Levensverzekeringuit 1896. Een #mustread voor iedereen die werkzaamis in de financiële sector. En hoe is het vandaaggesteld met die zogenaamde agenten? We hebbentegenwoordig een echte eed en een Wft, dus op papiergoed geregeld zou je zeggen. En wie zijn eigenlijk dieagenten die we tegenwoordig adviseurs noemen.Welke belangen spelen er allemaal mee wanneerkeuzes gemaakt moeten worden? Zijn alle perverseprikkels al benoemd en verwijderd?

D“

02A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

De schuld geven

aan ‘lage rente’

en te zware

waarderings-

methoden, helpt

niet.

’’

B L O G //1 7 _ 1 2 _ 2 0 1 5

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

DE PRIJS VAN ZEKERHEIDdoor Jos Berkemeijer n onze actuariële professie, maar zeker ook in het

leven van iedere mens, speelt het begrip‘Zekerheid’ een primaire rol. Zekerheid is een vanonze belangrijkste basisbehoeftes en als

actuarissen dragen wij een bijzondere publieke enprofessionele verantwoordelijkheid bij het inhoudgeven aan dit begrip. In welke mate maken wij dieverantwoordelijkheid ook waar?

Mijn eerste bewuste kennismaking met zekerheid wasin 1969 als veertienjarige in Tilburg. Als echte‘levenman’ bij het toen net opgerichte Delta Lloyd,bedolf mijn vader ons gezin toen onder de pockets vanhet Bureau Voorlichting Levensverzekering, met degeruststellende titel ‘Zeker is Zeker’. Als kind wist ikhet zeker: zekerheid bestaat!

Inmiddels, bijna een halve eeuw later, weten zowelDelta Lloyd als ik beter: zekerheid bestaat niet. In2006 paste Delta Lloyd met vooruitziende blik haarreclamecampagne aan naar ‘Niets is zeker’ en later(2013) met ‘kritisch op veranderingen’. De toelichtingvan Delta Lloyd is een inspiratiebron voor ons alsberoepsgroep: ‘Delta Lloyd kan niet voorspellen wat jeallemaal tegenkomt in je leven, maar kan je welhelpen alert te reageren op veranderingen’.

I

Gaandeweg hebben actuarissen niet stilgezeten. Najarenlang te rooskleurige berekeningen van hetlanglevenrisico, kunnen we inmiddels trots zijn op eennieuw stochastisch model waarmee we maar liefstpretenderen 100 jaar voorruit te kunnen kijken!

Ondertussen is het businessmodel van het NederlandsLevenbedrijf dood, staan pensioenfondsen FTK-technischzwaar onder water en moet het bankbedrijf haar balansschoonpoetsen om zich staande te houden. De schuldgeven aan ‘lage rente’ en te zwarewaarderingsmethoden, helpt niet.

Onder een toenemende illusoire zekerheidsneurosevertalen EIOPA-risicomodellen alles wat maar risico is,rucksichtslos naar meer kapitaalsbeslag. De prijs vanzekerheid wordt daardoor zodanig hoog dat consumentenhier niet meer voor willen of kunnen betalen. Bovendienleiden toenemende theoretische zekerheidseisen vantegen de 100%, niet tot echt meer praktische zekerheiden daardoor zeker ook niet tot het noodzakelijke ‘herstelvan vertrouwen’.

Het is onze taak als actuarissen onze maatschappelijkeverantwoordelijkheid te pakken en deze paradox tedoorbreken. Dit kan door nieuwe verzekerings- enpensioenoplossingen (producten, systemen) teontwikkelen, waarbij niet meer de zekerheid over langereperioden voorop staat, maar de transparante en solidairewijze van jaarlijkse risico- en resultatendeling.

De prijs van zekerheid is onbetaalbaar, de prijs vanvertrouwen en solidariteit ligt in onze handen.

03A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Vaak geven juist

de eenvoudige

modellen het

meeste inzicht.

Sterker, voor ieder

vraagstuk is er een

model op maat.

’’

B L O G //2 3 _ 1 2 _ 2 0 1 5

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Agnes Joseph e maatschappij verandert en dat brengtnieuwe vraagstukken met zich mee. Ook voorpensioenen en verzekeringen. Iedereen denktdan al snel dat de meest complexe actuariële

modellen de beste oplossingen bieden. Dat isbegrijpelijk, maar niet juist. Vaak geven juist deeenvoudige modellen het meeste inzicht. Sterker, voorieder vraagstuk is er een model op maat.

Neem bijvoorbeeld pensioencommunicatie.Pensioendeelnemers hebben beter inzicht nodig inhun inkomen na pensionering. Dit is niet eenvoudig tegeven. Het pensioen van een 20-jarige ligt ongeveer50 jaar in de toekomst. Pensioenfondsen gebruikenzeer gedetailleerde ALM-modellen om inzicht tekrijgen in toekomstig pensioen. De verwachting is datdeze modellen dan ook de beste inschatting geven vanhet toekomstige pensioen van een deelnemer. Debijbehorende modelonzekerheid wordt al snelvergeten.

D

PENSIOENCOMMUNICATIEVERDIENT EEN MODEL OP MAAT

Wat volgt is een realistisch rampscenario: voor iederepensioendeelnemer een ALM-berekening. Zo'n berekeninggaat uit van ongeveer 1000 veronderstellingen. Waaronder deaanname dat de economie en pensioenwetgeving dekomende 50 jaar niet veranderen. De uitkomsten zijn zekeronjuist. En door de complexiteit van het model zijn ze ookniet goed uitlegbaar. “The model says.” Dit leidt tot ergernisen verlies aan vertrouwen in de pensioensector.

Er is echter goed nieuws: er zijn vaak betere en eenvoudigereoplossingen. De volgende vuistregels, aan de hand van quotesvan statisticus George Box, helpen hierbij:

� "All models are wrong"Modellen zijn slechts versimpelde weergaven van de werkelijkheid.

� "Some models are useful"Alleen bij goed gebruik geven modellen nieuwe inzichten.

� "Just as the ability to devise simple but evocative models is the signature of the great scientist so overelaboration and overparameterization is often the mark of medio-crity."Complexe modellen zijn niet altijd beter.

In het pensioenvoorbeeld is niet de kwaliteit van ALM-modellen het probleem, maar het gebruik ervan. Demodeluitkomsten zijn niet geschikt voor pensioen-communicatie. ALM-modellen zijn namelijk complex,bewerkelijk en intransparant. Juiste interpretatie van deuitkomsten vereist een hoge mate van deskundigheid. Eeneenvoudig alternatief model, gebaseerd op slechts een tientalaannames, verschaft meer inzicht. Pensioencommunicatieverdient een model op maat.

04A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Komend jaar gaan

we lagere

pensioenpremies

doorrekenen met

verwacht

rendement, terwijl

we steeds langer

leven en de rente

steeds verder

daalt.

’’

B L O G //0 5 _ 0 1 _ 2 0 1 6

voor pensioenfondsen ingevoerd waarvan niemand enigidee had waarom nu juist dit niveau vereist zou zijn en in2015 ook qua niveau weer is herzien. In 2012 een pogingom een reëel pensioencontract in te voeren, maar datsneuvelde al in de ontwerpfase. Komend jaar gaan welagere pensioenpremies doorrekenen met verwachtrendement, terwijl we steeds langer leven en de rentesteeds verder daalt.

Het is natuurlijk mooi dat we in de pensioensector metzijn allen nadenken over de toekomst van het stelsel.Maar laten we dan de deelnemer centraal stellen, alsonderwerp en niet als lijdend voorwerp. Laten we metelkaar afspreken dat een nieuw pensioenidee ookuitlegbaar moet zijn naar deze deelnemer, wellicht onzeactuariële perfectie ten spijt? En mag ik dan elk pensioen-artikel dat daar niet aan voldoet aanbieden aan mijnvrouw? Zij heeft een mooi plaatsje hiervoor vrijgehoudenin onze blauwe papier kliko, bovenop mijn scriptie vanweleer.

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

DE BLAUWE KLIKOdoor Marc Heemskerk et opruimen van de zolder is bij de familie

Heemskerk een spanningsvol ritueel. Mijnvrouw wil alles weggooien terwijl ik probeer teknokken voor al mijn nostalgische eigen-

dommen. De laatst geleverde strijd ging over mijnafstudeerscriptie uit 1991. Op één punt moest ik mijneega gelijk geven; ik heb het proza na dat jaar nooitmeer ingekeken. Maar weggooien? Wat een pracht aanwiskundige formules stond hierin, dat ik deze ooit hebbegrepen, of beter nog, heb vervaardigd!

Mijn afstudeerscriptie ging over routeplanning. De inmijn ogen optimale oplossing heeft de chauffeursechter nooit bereikt. Achteraf ook wel verklaarbaar.Het mooie formularium stond centraal in mijn scriptie,maar voor de gebruiker was het verder onbegrijpelijk.Een carrière in de routeplanning zat er dus niet in,maar van de bijscholing tot actuaris heb ik nooit spijtgekregen. Al bijna 25 jaar voorzie ik in mijn dagelijksbrood via het mooie vak van pensioenadviseur!

Mijn geleerde lessen uit mijn afstudeerscriptie lijkenechter nog steeds niet aan de pensioensector besteed.De mooiste pensioenvarianten hebben we zienpasseren, technisch ongetwijfeld optimaal maarvolstrekt onbegrijpelijk voor betrokkenen. In 2006 deVPL-regelingen om pensioenachteruitgang tecompenseren. Vanaf 2007 werd een Vereist Vermogen

H

05A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Het ontbreken van

goed leiderschap

en het lef om

ingrijpende

veranderingen door

te voeren hebben

V&D de das

omgedaan en niet

de bloesem aan de

bomen in hartje

december.

’’

B L O G //1 2 _ 0 1 _ 2 0 1 6

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Amba Zeggen et kan je niet ontgaan zijn: het faillissementvan V&D. Aan ruim 125 jaar warenhuishistoriekomt een einde. De ondergang van V&D isvooral toegeschreven aan de combinatie van

een kredietcrisis, het online winkelen en hetsprinkhanengedrag van private equity bedrijven. Ohja, en natuurlijk de bloedhete winterperiode. Pureovermacht: aan de ijverige inzet van V&D om het tij tekeren heeft het niet gelegen toch?

In het Financieele Dagblad memoreerde Professor Arievan der Zwan, door medeoprichter Anton Dreesmanneind jaren 80 aan het V&D roer geplaatst, dewerkelijke oorzaak van het faillissement. Dewarenhuizen van V&D maakte sinds het eind van dejaren ‘80 verlies, het business model was hopeloosverouderd (toen al), er was te veel personeel en teweinig omzet. Voor zover ik weet waren in die tijd dewinters koud en het elektronisch shoppen net zovanzelfsprekend als een integere bedrijfscultuur bijVolkswagen. Dreesmann verfoeide desaneringsplannen van Van der Zwan waarbij 1400arbeidsplaatsen zouden verdwijnen. Hij noemde hetasociaal. Van der Zwan moest eruit en V&D strompeldedoor naar een uiteindelijk faillissement. Het ontbrekenvan goed leiderschap en het lef om ingrijpendeveranderingen door te voeren hebben V&D de das

HOVERWINTEREN

omgedaan en niet de bloesem aan de bomen in hartjedecember.

Een vergelijkbaar scenario voltrekt zich in delevensverzekeringssector. Het is allang bekend datvergeleken met 2007 de omzet met 45% is gedaald. Endat levensverzekeraars al een aantal jaar meer uitkerendan dat er binnenkomt. Juist daarom is het zo zorgelijkdat er nog geen echte veranderingen zijn doorgevoerd.En met echt bedoel ik niet de consolidaties enontslagrondes die achter ons liggen. We praten over eenverwachte teruggang in de markt van ruim 60%gemeten naar de hoogtijdagen van voor de crisis. Datvraagt om zwaardere maatregelen. In ieder geval eeningrijpende verandering van het businessmodel en -niet leuk maar wel noodzakelijk - het terugbrengen vanhet aantal verzekeraars met 60% (gemeten naarmarktaandeel). Gebeurt dit niet dan vrees ik datlevensverzekeraars, net als V&D, niet in staat zijn teoverwinteren.

06A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Als we komen met

antwoorden

waarvan ons

publiek denkt: “dat

ik dat niet zelf

bedacht heb”.

Uiteindelijk zijn dat

de oplossingen die

geadopteerd

worden en tot

succes leiden.

’’

B L O G //1 9 _ 0 1 _ 2 0 1 6

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Ruud Kleynen reative Technology, kent u dat bedrijf? Ik hadgeen idee totdat ik er onlangs over las. Naar hetschijnt brachten zij als eerste een draagbareMP3-speler op de markt en doopten dat

apparaat de “5GB mp3-player”. Een geweldig product,ontwikkeld door hoogbegaafde techneuten die volenthousiasme in hun eigen vaktaal mogelijke kopersprobeerden te overtuigen. Die potentiële klantenwerden overspoeld met technische details eningewikkelde terminologie. Het gevolg was datniemand, behalve de insiders, snapte waar hetproduct over ging waardoor de verkoop uiteindelijkniet van de grond kwam.

Twee jaar later lanceerde Apple haar iPod. Dezelfdetechniek, maar dan prachtig gestileerd en simpel tegebruiken. Hun motto: “1.000 songs in your pocket”.Een succes was geboren en dat zonder uitputtendeadvertentiecampagne over de productdetails. Het waseenvoudig, duidelijk en aansprekend. De rest isgeschiedenis.

Bovenstaand voorbeeld doet me enigszins denken aanmijn eigen beroepsgroep. Ook wij kunnen razendenthousiast worden over de inhoudelijke kant van ons

C

“1.000 SONGS IN YOUR POCKET”

vak en als ware probleemkrakers storten weingewikkelde oplossingen over onze gesprekspartnersuit. Maar of die gesprekpartners daar nu echt op zittente wachten is de vraag.

Sinds een paar jaar worden de pensioen- enverzekeringsbranche geconfronteerd met groteuitdagingen. En als actuariële professionals zijn wij déberoepsgroep om met passende oplossingen te komen.Hoe mooi zou het zijn als die dan ook nog verrassendeenvoudig zijn. Als we komen met antwoorden waarvanons publiek denkt: “dat ik dat niet zelf bedacht heb”.Uiteindelijk zijn dat de oplossingen die geadopteerdworden en tot succes leiden.

Een prachtige opdracht dus: verrassend eenvoudigeoplossingen vinden voor complexe problemen. Maar inde praktijk blijkt dit toch nog niet zo gemakkelijk tezijn. Alleen, er is geen alternatief. Anders worden we de“5GB mp3-player” van de branche, stof vangend in eenhoekje. En dat laten we toch zeker niet gebeuren. Opnaar “1.000 songs in your pocket”!

07A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Maar het is niet

alleen rozengeur

en maneschijn,

want als je het

vertrouwen van de

mensen niet hebt,

dan krijg je

helemaal niks

gedaan.

’’

B L O G //2 6 _ 0 1 _ 2 0 1 6

levensverzekeraars in Azië onderkende. Het nieuweverzekeringsbedrijf is inmiddels uitgegroeid tot een bedrijfmet een prachtige bedrijfscultuur. Zo worden bijvoorbeeldiedere maand stand-up meetings met lunch georganiseerdals de omzettargets gehaald zijn of biedt het managementzeer regelmatig Town hall meetings aan waar bijvoorbeeldEngelse les voor de medewerkers wordt aangeboden. Sindskort is er een company song over o.a. de normen en waardenvan het bedrijf die iedereen uit zijn hoofd met veel passiemeezingt.

Maar het is niet alleen rozengeur en maneschijn, want als jehet vertrouwen van de mensen niet hebt, dan krijg jehelemaal niks gedaan. Er zijn dingen die moeten veranderenen daar investeert het management in. Nooit eerder heb ik“de juiste toon van de top” zo goed zien werken. Een zeerervaren CEO die samen met de (Nederlandse) CFO primairfocussen op resultaat, maar daarnaast zeer gericht zijn op demensen en écht support geven om verandering waar tekunnen maken. De bedrijfsperformance is en blijft debelangrijkste focus, maar gaat hand in hand met aandachtvoor de medewerkers en er is ruimte voor het samen vierenen delen van succes.

Deze nieuwe financial heeft de kracht van de Thaise cultuurop en top benut wat heeft geleid tot een bedrijf dat door deunieke blend van performance en care groeicijfers waarmaaktdie boven alle verwachtingen zijn. Groeicijfers en eenbedrijfscultuur waar onze Nederlandse talenten veel vankunnen leren, en sommige ook zeker nog aan bijdragen…

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Inge van Zon et gaat mij, waarschijnlijk omdat ik sinds destart van mijn carrière internationaalwerkzaam ben en sinds zeven jaar in Aziëwoon, aan mijn hart dat Nederlandse

financiële instellingen, met voorheen een duidelijkeglobal footprint, na de kredietcrisis minderinternationale exposure hebben. Met name in Azië zieje jaar in jaar uit double-digit groeicijfers bij grotespelers zoals Prudential, AIA, AXA, en Tokio Marine.Juist daardoor bekruipt mij het gevoel dat deNederlandse verzekeringsmaatschappijen de boothebben gemist.

Rond 2005 kwam ik voor mijn werkgever regelmatig inAzië in contact met veel talent dat werkzaam was voorde grote Nederlandse financiële dienstverleners. Nuruim tien jaar later zijn veel van hen werkzaam in detop van het management van verschillendeverzekeraars en banken in Azië. Dit gegeven vervultmij enerzijds met trots, omdat wij als klein landjezoveel talent hebben, maar het stemt mij ook droevigomdat de Nederlandse bedrijven zelf bijna niet meerterug te vinden zijn in Azië.

Sinds 2014 heb ik het geluk om nauw betrokken tezijn bij de transformatie van een voormaligeNederlandse verzekeraar in Thailand. Het bedrijf werdgekocht door een Tycoon met business imperium inHong Kong, die de strategische kans voor

HPERFORMANCE EN CARE...

08A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Communiceren is meer

dan alleen zenden. Dat

is best spannend, maar

ook verfrissend.

’’

B L O G //0 2 _ 0 2 _ 2 0 1 6

Actuarissen doorgronden de wet van de groteaantallen. Wij kunnen kritische noten plaatsenen een luisterend oor bieden voor onze klant.Eigenlijk zijn wij best slimme kikkers. Maar hetkan altijd beter. Is het niet ook de plicht van eenactuaris om er actief voor te zorgen dat alle pro’sen con’s van zijn technisch advies in debestuurskamer aan bod komen? En zeker weten,dat ieder bestuurslid zijn zegje heeft kunnendoen? En vooral - met de nodige tact - zichzelfervan te overtuigen dat de bestuurders debeslissingen die zij nemen ook echt begrijpen?

Een goed voornemen voor 2016. GeenPowerPoint meer in de bestuurskamer. Creëerruimte voor discussie! Communiceren is meer danalleen zenden. Dat is best spannend, maar ookverfrissend. Een opkikkertje zullen we maarzeggen…

Wat gaat u anders doen in 2016? Laat het weten!

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Muriël van den Berg

en poel luidruchtige kikkers op een zwoelezomeravond. Ze kwaken om het hardst. Zelfs alshet ultieme gevaar in de vorm van een groteooievaar rond paradeert. Een losse kikker, wat

verder van de groep, houdt zich echter muisstil. Alseenling is hij immers veel makkelijker als lekker hapjete lokaliseren.

Kikkers snappen kennelijk de wet van de groteaantallen. Ze weten wanneer je wat kan roepen ennog slimmer, wanneer zwijgen loont. Bestuurderskunnen nog heel wat amfibische vaardighedenverwerven. Dat vindt ook De Nederlandsche Bank. In2011 vroeg zij al aandacht voor gesprekstechnieken inde bestuurskamer. Naar elkaar luisteren, elkaar‘challengen’ en bewuste tegenspraak organiseren,luidde het advies. En dominante leiderschapsstijleninruilen voor een flexibel en faciliterendvoorzitterschap.

E

KANSBEREKENINGVOLGENS KIKKERS:ZWIJGEN IS OVERLEVEN

09A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

The sustainability

of the profession

lies in discovering

new application

areas, way broader

than the current

domain.

’’

B L O G //0 9 _ 0 2 _ 2 0 1 6

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Dirk Jonker f you think your job is safe, read the book “Thefuture of the Professions” by Daniel Susskind andthink again. In spite of a long tradition, highprofessional standards and a registered title in the

Netherlands (AAG) even an actuary has to reinvent hisjob as artificial intelligence and huge computingpower is beating him at his traditional corecompetences.

The real strength of an actuary is to translate futureambiguity into (financial) impact of today. Thesustainability of the profession lies in discovering newapplication areas, way broader than the currentdomain. About a third of the actuaries[1] acknowledgethis, but does the guardian of their registered title, hetKoninklijk Actuarieel Genootschap (association),support this way forward as well?

Since 1888, the association has authority on actuarialmatters, in exchange for continuously developing theactuarial function to the evolving requirements. Thisgreat bargain has made the association complacentand inside focused, contributing with just incrementalimprovements. Companies and institutions weigh-inand protect the exclusive empire that was built. These

I

ACTUARIES AND THE GREAT BARGAIN

politics have made the association unnecessarily slow,conservative and protective.

In my view the association should be inspirational forstarters, add value to experienced professionals, be afrontrunner in innovation and be an open community tofacilitate everything to take the domain to the next level.That’s why I write this blog in English, inviting non-Dutchactuaries and professionals from different backgrounds tohelp enrich our actuarial domain.

I propose to make the association more accessible and evenopen-source. High membership fees do not help. Also thepermanent education system seems far away from howknowledge is nowadays created and shared like for instancethe Wikipedia initiative. A more open and accessibleactuarial association will lead to more diverse domaindiscussions on pricing models, fraud detection, longevitytables, and so on and eventually result in true (outside-in)innovation.

One might say that the actuarial context is so particular andcomplex that ‘ordinary’ professionals cannot understand. Iseriously doubt it. If open-source software societies like theDjango Software Foundation can develop a product andleverage knowledge on much more complex matters, anopen minded actuarial community can do it for sure.

[1] Cluster analysis on the competency survey data thatFocus Orange & Crunchr organized for the Dutch ActuarialCongress 2015, shows that 38% can be classified as theinnovative actuary.

10A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Immers, financiële

tekorten op

pensioengebied en

ze niet laten zien,

is in mijn ogen een

voorbeeld van een

morele crisis.

’’

B L O G //1 6 _ 0 2 _ 2 0 1 6

gebeuren, zeggen niets en doen hun eigen ding. Zie hiereen voorbeeld van een morele crisis en mensen die zichafzijdig houden. Niet Ruud, hij ziet in het citaat vanDante een oproep om juist zijn mond open te doen.

Vrij kort daarna maakte Matti Leppälä, secretaris-generaal van PensionsEurope, een vergelijking met dehel. Ik praat nu over juli 2013 tijdens de presentatievan de Quantitative Impact Study voor pensioenen inFrankfurt. Uit deze studie van de Europese Commissiekwamen grote financieringstekorten naar voren. Voormij een reden om op hem te reageren met het citaatvan Dante. Immers, financiële tekorten op pensioen-gebied en ze niet laten zien, is in mijn ogen eenvoorbeeld van een morele crisis. Hier spelen wijactuarissen ook een rol. De oproep van Dante is om indie gevallen niet slechts te rekenen maar ook je mondopen te doen net zoals Koornstra dat doet. Je nietafzijdig houden maar juist actief je laten horen. Kijk,daar word ik, in de geest van Dante, blij van.

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Falco Valkenburg e donkerste plekken in de hel zijnvoorbehouden aan hen die zich afzijdighouden in tijden van morele crisis” – citaatuit La Divina Comedia van Dante Alighieri

(Florentijnse dichter, 1265-1321).

Misschien niet meteen het meest opwekkende citaatom mijn blog mee te beginnen. In speeches geef ikvaak aan dat ik graag dingen zie en doe “die mijnmondhoeken omhoog doen krullen”. Kortom, waar ikblij van word. Ik geef direct toe dat het bij dit citaatenige tijd geduurd heeft voordat dat gebeurde.Sterker, bij het lezen van dit citaat in het boek“Inferno” van Dan Brown, zakte mijn mondhoekennog net niet naar beneden, maar krulden ook zekerniet blij omhoog.

Tijdens een gesprek dat ik had met Ruud Koornstra -de groene ondernemer die de ledlampen gemeengoedheeft gemaakt door ze betaalbaar te maken - sprak hijvol vuur over dit citaat. Hij gaf aan dat er zoveelmogelijk is op groen gebied, maar dat initiatievenvaak door allerlei belangen worden tegengewerkt,bemoeilijkt. De meesten van ons laten dat dan

D

DE DONKERSTE PLEKKENIN DE HEL

“

11A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Joke Verbaan k ben een actuaris van de vorige eeuw. Zo’n beetjevan begin jaren negentig. In mijn beleving warenactuarissen toen alleen maar mannen, grijzeeminenties vaak in driedelig pak. Een strenge blik

in de ogen zorgde ervoor dat ik heilig ontzag voor zehad. En vaak vroeg ik me af: ‘Ga ik dat echt ooit leren,èn tarieven opstellen, èn de winstgevendheidbepalen, èn ook nog eens die technische voorzieningberekenen?’. Met enige twijfel zag ik mijn toekomsttegemoet. Maar langzaam maar zeker raakte ik thuisin de wondere wereld van pricing,productontwikkeling, voorzieningen,waardebepalingen, simulaties en veel meer dingen diemij boeien aan het actuariële werk. Steedszelfstandiger mocht ik aan de slag. Ik ontdekte dat degrijze eminentie best een aardige man was en zagineens die twinkeling in zijn blauwe ogen als hij zagdat ik weer iets moois had geproduceerd. Hijcontroleerde mij, maar later ging dat ook andersom.Het vierogenprincipe was een vast onderdeel van onswerk.

De tijden veranderen. Een nieuwe eeuw brak aan meteen aantal geruchtmakende boekhoudaffaires die voorhernieuwde inzichten in governance, toezicht en

IIk ontdekte dat de

grijze eminentie

best een aardige

man was en zag

ineens die

twinkeling in zijn

blauwe ogen als hij

zag dat ik weer iets

moois had

geproduceerd.

’’

B L O G //2 3 _ 0 2 _ 2 0 1 6vertrouwen zorgden. Ook voor actuarissen veranderde de

rol die we tot dan toe gewend waren te spelen.. Eeninterne actuaris? Teveel betrokken bij de onderneming. Duskwam er een externe actuaris en werd een scheidingaangebracht tussen advies en certificering. De tijd van hetvertrouwen op elkaars blauwe ogen was definitief voorbij.

Nu we jaren later, gewend zijn aan die nieuwe situatie,gaat ook die rol weer op de schop. Verzekeraars moetenonder Solvency II namelijk een actuariële functie inrichten.De externe certificeerder mag zijn biezen pakken.Ik zal het maar eerlijk zeggen: ik worstel ermee. Eeneerste- en een tweedelijns actuariaat. In de regelgeving iseen keurige beschrijving gegeven van de actuariële functie.Maar kunnen we daar in de praktijk mee uit de voeten? Enwat vindt de accountant, is er volgens hem nu eenvoldoende onafhankelijk oordeel over de voorzieningen?Als ik dan die actuariële functie bekleed, mag ik me danook met pricing bezighouden? En, ligt het voor kleinemaatschappijen anders dan voor grote?

Veel vragen dus nog en dus voldoende uitdagingen: weworden nu als actuarissen genoemd in internationaleregelgeving en dat is niet niks. We krijgen de kans veelmeer ons stempel te drukken op het belang van hetactuariaat. Maar is iedere actuaris daar zomaar geschiktvoor of zijn daar weer speciale skills voor nodig?

Het zijn vragen die mij bezighouden en daar ben ik in iedergeval nog niet uit. De blauwe ogen, het vierogenprincipemaar vooral het beoogde doel van de actuariële functie;eigenlijk ben ik heel benieuwd wat andere actuarissendaar nu van vinden!

DE BLAUWE OGEN VAN DE ACTUARIËLE FUNCTIE

12A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Berekeningen en

analyses maken,

dat doen robots in

de toekomst,

sneller en beter

zelfs. Het gaat om

creativiteit ofwel

toegevoegde

waarde leveren.

’’

B L O G //0 1 _ 0 3 _ 2 0 1 6

En verder in de toekomst? Robotisering is eenonderwerp dat de gemoederen veel bezighoudt. Ookwij zullen eraan moeten geloven. Berekeningen enanalyses maken, dat doen robots in de toekomst,sneller en beter zelfs. Het gaat om creativiteit ofweltoegevoegde waarde leveren. Alleen (technische)analyses maken is niet meer voldoende; het gaat omhet in de juiste context te plaatsen en om hetvertalen naar beleid en/of acties.

En dan? Dan kunnen we onze competenties brederinzetten dan alleen verzekeringen en pensioen. Naarmijn mening kunnen wij namelijk ook prima uit devoeten in het bredere HR-domein, maar bijvoorbeeldook in de energiesector en retail.

‘Savor the adventure and enjoy the taste of new cheese!’

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door John Smolenaers et is al weer een aantal jaar geleden dat ik deschitterende parabel ‘Who moved my cheese’*van een collega(-actuaris) cadeau kreeg. Ikkan iedereen aanraden dit boekje te lezen;

meer dan een uurtje kost het niet. Het zette me toenaan het denken en houdt me nu nog steeds scherp.

Het verhaal gaat over hoe wij reageren als situatiesveranderen en kan daardoor een aanvulling zijn opzowel werk als privé. De boodschap is dat jeregelmatig moet kijken waar je staat in het leven of inje baan, zodat je veranderingen aan kunt zien komen.Het verhaal laat zien dat het niet erg is om teveranderen en dat het zelfs leuk kan zijn.

Voor mij betekende het destijds dat ik pensioenprimair als onderdeel van arbeidsvoorwaarden bengaan zien en niet geïsoleerd. Ofwel verbredingopzoeken en een benaderen vanuit behoefte. Daarbijmaak ik gebruik van de competenties en skills die ikheb als actuaris. De discussies over verandering vanhet pensioenstelsel zie ik dan ook eerder als een(leuke/mooie!) kans dan als een bedreiging. Ook ineen DC-wereld!

HWHO MOVES YOUR CHEESE?

13A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Geef me data en

een model en ik

voorspel dat wat je

wilt weten.

’’

B L O G //0 8 _ 0 3 _ 2 0 1 6

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Jan-Huug Lobregt et is kerstmis 1982. Ik ben 11 jaar. Uiteraardis de kerstboom gehaald, natuurlijk een echtewant plastic bomen bestonden toen nog niet.Die kerst ging ik met mijn vader mee naar het

computerlokaal van de school waar hij wiskundeleraarwas. Toen was een computerlokaal een totaal nieuwbegrip, nu is het meer tot een retrowoord verworden.

Mijn vader was wiskundeleraar op de MTS inAmersfoort. Een grote computer fabrikant was netfailliet verklaard en maakte een doorstart met steunvan de overheid, hoe 2008 – 2016. In ruil daarvoorkreeg de overheid duizenden computers. Maar watmoet je daarmee? Nou, iedere school in Nederlandkreeg er een paar en daarmee waren de eerstecomputerlokalen in Nederland een feit.

In de zomervakantie daaropvolgend koppelde mijnvader een van de computers los en nam deze meenaar huis. Stekker in het stopcontact, grote floppyerin, schuif naar beneden en opstarten. Een luidgezoem maakte zich meester van de computer. Eenintern geheugen had hij niet, dat was de flop. Dievakantie hebben we samen floppy’s volgeprogrammeerd. Geweldig.

H

KIES VOOR EEN ACTUARIËLE CARRIÈRE!

Later in de jaren negentig werkte ik bij het GAK, een vande voorlopers van het UWV, en ook daar hield ik mijbezig met programmeren. Een druk op de knop en urenlang stampten de modellen door mijn computer.Sommige daarvan runde in die tijd niet vanwege gebrekaan capaciteit, iets wat we ons nu nauwelijks nogkunnen voorstellen.

Wat is het dan geweldig om nu als actuariëleprofessional te starten en werkzaam te zijn. Zoveelcomputercapaciteit hebben wij nog nooit gehad. Laatstaan toegang tot de enorme hoeveelheid aanongestructureerde data. En het wordt iedere dag meer.Een van mijn collega’s zei laatst: “geef me data en eenmodel en ik voorspel dat wat je wilt weten.” Voorverzekeringen en pensioenen? Nee, voor alles. Aangevenwelke HR-acties nodig zijn om over 5 jaar het gewenstepersoneelsbestand te hebben, ontdekken van fraude,inschatten wie op korte termijn in problemen komt methypotheekbetalingen, voorspellen wie ziek wordt enwelke acties nodig zijn van de directie om dit tevoorkomen?

Alles is te voorspellen en wij zijn van alle markten thuis.Wat een kansen en uitdagingen en wat een mooiberoep. Pak die kans en kies voor een actuariële studieen carrière!

14A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Verleden, heden en

toekomst met

elkaar verbinden is

belangrijk, zodat

wetgeving en

ontwikkelingen

praktisch worden

vertaald.

’’

B L O G //1 5 _ 0 3 _ 2 0 1 6

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

EEN LEVEN LANG LEZENdoor Monica Swalef n Nederland heel gewoon, in veel andere landen

nog steeds bijzonder. Ik leerde gelukkig als meisjevan 6 jaar al lezen en schrijven. Het leukst vond ikhet om post te krijgen en te versturen. Met veel

penvriendinnen om mij heen klepperde de brievenbuswekelijks.

De papieren poststroom is inmiddels afgenomen envervangen door (veel) e-mails en berichten via Twitter,LinkedIn, Facebook etc. Ik word er super vrolijk vanom alles te lezen wat los en vast zit. Van de WoerdenseCourant tot Het Financieele Dagblad en de NRC, socialmedia en natuurlijk wetteksten met de parlementairebehandeling (ik ben natuurlijk wel pensioenjurist). Opvakantie gaan stapels boeken mee.

Lezen en schrijven is voor mij als ademen. Dat moetgebeuren. Social media is daarbij een uitkomst. Inmijn vak als pensioenjurist is het handig en eigenlijkzelfs voorwaardelijk dat je lezen en schrijven leukvindt. Bijblijven met alle pensioenontwikkelingen isnamelijk een hele kunst. Sterker, een must. Verleden,heden en toekomst met elkaar verbinden is belangrijk,zodat wetgeving en ontwikkelingen praktisch wordenvertaald. Als ik dan op de site van het AG lees dat deactuariële professional in essentie een creatieve

Iprobleemoplosser is die zich, op basis van het verleden,met de toekomst bezighoudt, begrijp ik nog beterwaarom ik met zoveel actuariële professionals een klikheb. Zowel in adviestrajecten, als ook als AI-docent.

Tijdens PE-bijeenkomsten waar actuariaat en recht bijelkaar komen, delen we fanatiek kennis en wordendeelnemers uitgedaagd om te sparren voor het besteresultaat. In Q3 van 2015 was er 1.700 miljard euro aanpensioenvermogen, terwijl tegelijkertijd social mediaberichtte dat bij een Brexit pensioenfondsen faillietgaan. Maar hoe rijmt dat dan met elkaar? Hier is eenschone taak weggelegd om daar in duidelijke taal over tecommuniceren.

15A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Bij verzekeraars

lijkt de aandacht

voor innovatie

vooral uit te gaan

naar marketing,

terwijl organisatie

innovatie beperkt

lijkt te blijven tot

kostenbesparingen.

’’

B L O G //2 2 _ 0 3 _ 2 0 1 6

En proces innovatie dan? App’jes zijn in opmars, maar watkan ik er mee? Efficiënt mijn risicodekking aanpassenomdat mijn persoonlijke en/of risico situatie is gewijzigd?En met een in de tijd variërende dekking? En naar wensaangevuld met diverse kapitaal uitkeringen, deelsgegarandeerd? Immers, nul procent is ook een garantie.

Een combinatie van variabele dekkingen en demogelijkheid om deze weer snel aan te passen aan eengewijzigde persoonlijke risicobehoefte, is een eerste vormvan een service concept dat een nieuwe toekomst voor hetverzekeringsbedrijf kan inluiden. Althans als je in eentoekomst van het verzekeringsbedrijf gelooft. Een dergelijkservice concept - met de nadruk op service - biedt demogelijkheid tot integratie van (pensioen)sparen, sparenvoor zorg en integratie met hypotheek aflossingen.

Noem het service innovatie. Maar ondertussen tikt dekostbare en schaarse tijd voor verzekeraars, om eennieuwe start te maken en nieuwe concepten teontwikkelen, langzaam verder.

[1] Oslo manual for measuring Innovation

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Ad Kok wee weken geleden werden we verblijd metpositieve signalen vanuit de Nederlandseverzekeraars: “Verzekeraars zijn volop bezig metinnovatie”. Een goed moment om eens te kijken

naar concrete resultaten tot nu toe.

Maar eerst: wat verstaan we eigenlijk onder innovatie?De OESO[1] onderscheidt vier vormen van innovatie:product, proces, marketing en organisatie. Bijverzekeraars lijkt de aandacht voor innovatie vooraluit te gaan naar marketing, terwijl organisatieinnovatie beperkt lijkt te blijven totkostenbesparingen. Maar product en proces dan?

Het kopen van een verzekering gaat eenvoudiger ensneller dan ooit. Twee keer klikken op internet en jehebt direct een quote voor een lijfrente. Tijdelijk oflevenslang, op basis van een vaste rente? Meer smakenhebben we niet. Risico verzekeren? Wederom klik, kliken je krijgt een vaste looptijd op basis van een vastbedrag. Geen variabele uitkering, geen partiëlegarantie. Hetzelfde aanbod als een eeuw geleden.

T

EN DE KLOK TIKTLANGZAAM VERDER…

16A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Als u het niet voor

uzelf helder kunt

maken, hoe krijgen

we het dan aan

heel Nederland

uitgelegd?

’’

B L O G //3 0 _ 0 3 _ 2 0 1 6

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

VERBETER DE (PENSIOEN)-WERELD, BEGIN BIJ JEZELF!door Fleur Rieter eze weken staan de kranten weer vol over het

pensioendossier: kortingen bij pensioen-fondsen, stelselwijziging, keuze voor vast offlexibel pensioen bij een premieovereenkomst,

verdeling tussen jong en oud, vergrijzing en een lagerente. Wie in Nederland kan het nog volgen?

Generaties lang hebben we geld opzij gezet met alsgevolg dat er nu miljarden staan. Maar blijkbaar is hetniet genoeg en de vraag is welke generatie hier watvan terugziet. Als volger van het AG – al dan nietwerkzaam in de pensioensector - mag ik aannemendat u bovengemiddeld geïnteresseerd bent in ditcomplexe en maatschappelijk zeer relevanteonderwerp en uw eigen zaakjes op orde heeft. Volgenshet Nibud is 40% van de Nederlanders ervan op dehoogte of de inkomsten bij pensionering voldoendezijn om de uitgaven na pensionering te dekken. Ennog eens 40% is het van plan, en heeft in elk gevaleen min of meer geordende administratie om depensioenoverzichten terug te vinden.

DActuarissen en andere pensioenprofessionals zijn ermeester in om de meest complexe zaken te vatten inberekeningen, modellen, deze te valideren en terapporteren in zoveel scenario’s als mogelijk. Maarkunnen zij ook zaken terugbrengen tot de kern? Ik raad uaan eens de Pensioenschijf van 5 van het Nibud (of elkeandere, gekoppeld aan het pensioenregister) in te vullen.En te kijken of u komt tot een inzicht en overzicht van uweigen pensioensituatie. En wat u, bij een tekort,eventueel nog kunt ondernemen.

En begrijpt u dan als ‘bovengemiddelde geïnteresseerde’de gedane aannames voor beleggingsrendementen,indexatie, premiebeleid en andere bepalende factoren?Als u het niet voor uzelf helder kunt maken, hoe krijgenwe het dan aan heel Nederland uitgelegd?Ik zie hier voor veel professionals een maatschappelijkevoorbeeldrol. En daag u uit alle vragen die u heeft testellen. Een kritische blik die de pensioensector in mijnogen goed kan gebruiken om onze pensioensituatie teverbeteren!

17A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Een andere

invulling van de

regels zou ruimte

kunnen bieden

voor nuance.

’’

B L O G //0 5 _ 0 4 _ 2 0 1 6

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Laurens Roodbol nlangs las ik het nieuws dat De NederlandscheBank (DNB) zware druk zet op de besluit-vorming binnen het Bazels Comité om tevoorkomen dat banken te hoge buffers moeten

aanleggen voor hypotheken. Het argument van detoezichthouder is dat de nieuwe regels voor derisicoweging proportioneel en voor Nederlandaanvaardbaar moeten zijn. Zij heeft moeite met deregels die onvoldoende rekening houden met het lagerisicoprofiel van Nederlandse hypotheken.

Toen ik dit las, borrelde direct de vraag op of debelangen van verzekeraars in eenzelfde matebehartigd worden als de belangen van banken. Hetgevoel bekruipt me dat dit niet het geval is. Zo wordtde waardering van NHG hypotheken op de balans vanverzekeraars en de bepaling van de daaraangerelateerde buffers, door velen als buiten-proportioneel gezien. DNB pareert deze kritiek door

O

DNB TE STRENG VOORVERZEKERAARS BIJ WAARDERING NHG HYPOTHEKEN

aan te geven dat zij de wetgeving nu eenmaal niet kanaanpassen. Heeft DNB gelijk of ontbreekt de behoefte omvoor verzekeraars op te komen?

Op het moment dat ik dit schrijf, schrik ik van mezelf. Ikheb altijd vertrouwen in de oprechtheid van DNB gehad,maar merk dat dit vertrouwen tanende is, terwijl eenautoriteit boven elke verdenking behoort te staan. Maar isDNB nu echt zo onmachtig in bijvoorbeeld dithypothekendossier?

Bij de waardebepaling van hypotheken voor de Solvency IIbalans zijn de nodige vraagtekens te plaatsen bij debepaling van de spreads. Zo worden onder meer materiëlefundingkosten in mindering gebracht op toekomstigerendementen, terwijl een verzekeraar in tegenstelling toteen bank niet of nauwelijks fundingkosten heeft. Deargumentatie hiervoor is gebaseerd op regelgeving(IFRS/SolvencyII) die bepaalt dat een hypothekenportefeuilleop een asset only basis (lees als zijnde de economischewaarde voor een bank) gewaardeerd dient te worden.Solvency II is volgens mij echter een principal based stelselen niet rule based. Het schrijft dus enkel een kader voor dewaardering voor en DNB kan daarbinnen nadere invullinggeven. Voldoende mogelijkheden om deze omissie tepareren, zou je denken.

Iets vergelijkbaars speelt ten aanzien van de geëiste buffers.Het Verbond van Verzekeraars is hierover in discussiegegaan met DNB. Beiden zijn het eens dat een lagerekapitaalseis zou moeten gelden. DNB geeft echter aan datSolvency II nu eenmaal enkel volledige garanties erkent engeen gedeeltelijke garanties als die van de NHGhypotheken. Te zijner tijd (2018) zal zij dit bij de review vande regeling wel aankaarten. Een andere invulling van deregels zou ruimte kunnen bieden voor nuance. Hiervoor ishet wel nodig de huidige strikte interpretatie nader tebeschouwen. Een andere houding van DNB in deze casuszou zeer welkom zijn!

18A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

De effecten van

carbonemissie,

arbeidsrelaties of

milieueffecten

bepalen steeds

meer of de betaling

van pensioenen in

de toekomst nog

houdbaar is.

’’

B L O G //1 2 _ 0 4 _ 2 0 1 6

langer zelfstandig wonen of gaan kleine bedrijven weerinvesteren. De economie vaart er wel bij, ook de welvaart vande deelnemers en dus het pensioenfonds. Het pensioen-fondsvindt impactbeleggen echter interessant voor een anderereden: het maakt op een andere manier duidelijk wat zijnidentiteit is. Dit wordt tastbaarder naarmate het dichter bij huisis. Het helpen van ondernemers in Nederland zal dedeelnemers iets meer aanspreken dan het ondersteunen vanArgentijnse middenstanders. Maar het voordeel van Argentiniëis dat het ver weg is. Als bestuurder haal je nogal wat op denek als je in naam van een impactinvesteringen financier wordtvan bijvoorbeeld het Beatrix ziekenhuis in Loppersum, ofbasisschool de Tovertuin in Sittard. De pensioenfondsbestuurderziet de journalist van Zembla al aankomen met de vraagwaarom de investering wordt teruggedraaid of de lening nietverlengd. Heeft de bestuurder zijn hart soms niet op de juisteplek? De bestuurder en zijn persvoorlichter zullen tegenwerpendat de investering misschien gewoon niet meer zo goed is alsgedacht, maar de schade is al gedaan. Elke vorm van(Nederlandse) impactinvestering dat een kans van slagen heeftmoet kortom een heldere set van spelregels hebben, waarmeedeelnemers en journalisten van te voren snappen wanneer deinvestering stopt. Impactinvesteringen moet immers geen vormvan onrendabel overbruggingskrediet worden.

Een ander probleem doemt op als een impactinvesteringmisschien niet baat of schaadt, maar vooral goed is voor deeconomie. Voor een pensioenfonds is een MKB lening misschienniet zo interessant, maar wel goed voor de economie. Maarvoor een betere economie wordt een pensioenfonds weer nietbeloond. Een schone taak voor de toezichthouder. Hetpensioenfonds moet daarom een afslag in plaats van nu eenopslag op zijn buffervereisten kunnen krijgen als hij in MKB-leningen investeert. De pensioendeelnemers worden danbeloond voor het feit dat zij investeren in een project waar definanciële voordelen vooral aan de algemene economie (endaarmee ook overheid) toekomen.

Tenslotte mag de overheid ook zijn leven beteren wilimpactbeleggen definitief doorbreken. Als we willen dat dekomende jaren veel meer in energiebesparing of vastgoedgeïnvesteerd wordt, dan moet de overheid een consistenterbeleid voeren; niet al te vaak fiscale of subsidieregelsaanpassen. Dat is te vaak gebeurd, en het kost jaren voordatpensioenfondsbestuurders weer genoeg vertrouwen hebben dathet rustig blijft.

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Alfred Slager en beetje trendwatcher zag dit al langaankomen. De huidige manieren om debeleggingen of kapitaal en reserves van eenpensioenfonds te waarderen verouderen in rap

tempo. Verdiscontering van kasstromen in euro’s ismaar een smaldeel. De effecten van carbonemissie,arbeidsrelaties of milieueffecten bepalen steeds meerof de betaling van pensioenen in de toekomst noghoudbaar is. Met andere woorden, duurzaamheid isdefinitief doorgebroken in de financiële sector.

Als pensioenfondsen en vermogensbeheerders sprekenover prudent beleggen, fiduciaire verantwoordelijk-heid of goed huisvaderschap, dan vinden ze het nunormaal dat daar ook bij hoort om je netjes enverantwoordelijk te gedragen. ESG is een vorm vanbeleggingsetiquette geworden, “hoe het heurt”. Daaronderscheid je je echter niet meer mee. Daarom gaanpensioenfondsen een nieuwe spannende fase in: vanESG naar impactbeleggen, om beleggingen te vindendie een beoogd positief zijeffect hebben voor mens,milieu of maatschappij.

Impactbeleggen wordt nu op kleine schaal toegepastmaar heeft veel voordelen. Met een gerichte beleggingkomt de woningmarkt weer op gang, blijven ouderen

E

DE DOORBRAAK VAN INVESTEREN MET IMPACT

19A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Het onderliggende

gedachtegoed is

nog grotendeels

gebaseerd op een

oud wereldbeeld.

’’

B L O G //1 9 _ 0 4 _ 2 0 1 6

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Margreet Haandrikman

orig jaar las ik een artikel van onze Engelsecollega’s over het procyclisch gedrag vanpensioenfondsen en verzekeraars. De conclusievan de European Systemic Risk Board was dat

we eerder bijdragen aan systeemrisico’s dan dat wedit stabiliseren. De wijze waarop wij de buffersberekenen en die als basis nemen voorbeleggingsbeleid, kan je zien als een mogelijkeoorzaak.

Solvency II heeft veel goede kanten maar het metenvan marktrisico blijft voor mij nog teveel micro-management. Het onderliggende gedachtegoed is noggrotendeels gebaseerd op een oud wereldbeeld. Dezeweeffout zit niet alleen bij de verzekeraars maar ookbij de banken en pensioenfondsen. Consequentie isdat we vanuit kuddegedrag dan allemaal hetzelfdedoen op ongeveer hetzelfde moment met volatiliteiten instabiliteit tot gevolg. Dat heeft dan weer, heellegitiem, tot gevolg dat de toezichthouders allemaalmarco prudentiële maatregelen gaan bedenken.

Neem nu de vlucht die het aandeel hypotheken op debalans heeft gekregen bij verzekeraars enpensioenfondsen. Er is nu veel discussie vanuit de

V

DE WEEFFOUT IN SOLVENCY II

verzekeraar over de “oneerlijkheid” dat de NHG garantieniet wordt erkend onder Solvency II, maar is dat wel dejuiste discussie? Meer dan de helft van de nieuweverstrekkingen loopt nu niet meer via de banken, despreads zijn enorm gedaald en ik vraag me af wanneer de“risk-return” weegschaal doorslaat. Zouden we niet eenstapje terug moeten doen en kijken wat dezeontwikkeling nu betekent?

Ik snap dat we vanuit het individuele belang van eenverzekeraar de micro discussie voeren maar moeten weniet veel meer aandacht besteden aan de risico’s van hetSolvency II systeem en de manier waarop nu, metaanvullende maatregelen, gepoogd gaat worden deze inte perken?

Ik zou dus veel liever zien dat we vanuit de Nederlandseactuarissen actiever mee gaan doen in de discussie oververbetering van Solvency II door vereenvoudiging mét hetvormen van echte anticyclische buffers. Dus voormarktrisico wat mij betreft even terug naar de basis inplaats van het blijven stapelen van regels.

Op naar Solvency II.1!

Interessant leesvoer:https://www.esrb.europa.eu/pub/pdf/other/2015-12-16-esrb_report_systemic_risks_EU_insurance_sector.en.pdf

20A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Omdat we zelf aan

het stuur staan als

het gaat over de

keuzes die wij

maken, zowel privé

als zakelijk.

’’

B L O G //0 3 _ 0 5 _ 2 0 1 6

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Sabijn Timmers ecent las ik in een artikel dat een aantalorganisaties bezig is met het ontwikkelen vaneen HIB, een Health Impact Bond, die zorgt dater geïnvesteerd kan worden in het voorkomen

van ziekten. Klinkt super logisch toch? Wie wil dat nouniet?

Dus vroeg ik mij af waar wacht de lancering op? Hangthet af van het inzichtelijk maken van een duidelijkverband tussen het probleem, de oplossing en deuiteindelijke besparing? Dus op de impact van zo eenbond?

Ik realiseer mij steeds vaker dat bij het maken vankeuzes niet alleen moet worden gekeken naar definanciële consequenties maar ook naar de nietfinanciële gevolgen: de impact op de kwaliteit vanleven. Waarom? Omdat het meenemen van impactessentieel is voor een meer duurzame, volhoudbaresamenleving. Omdat we zelf aan het stuur staan alshet gaat over de keuzes die wij maken, zowel privé alszakelijk. En omdat wij als beroepsgroep, als

R

WIE INVESTEERT ER IN HET VOORKOMEN VAN ZIEKTEN?

kwantitatief onderlegde analisten, een bijdrage kunnenleveren om die impact beter meetbaar en daarmee beterzichtbaar te maken. Immers, als je anno 2016 iets metimpact wilt doen dan zal je met concrete en zichtbarefeiten moeten komen die mee kunnen worden genomenin de business case.

In Antifragiel schrijft Nassim Taleb: “vernieuwing envooruitgang komen voort uit noodzaak, noodzaak is demoeder van de uitvinding”. Maar hoe hoog moet de noodzijn voordat actie wordt ondernomen? Het is jammer alswe pas in beweging komen als het water aan de lippenstaat. Als beroepsgroep hebben wij het begrip forwardlooking en het maken van projecties tot in de volgendeeeuw tot een kunst verheven. Ik vind het dan logisch datwij de handschoen oppakken om de lange termijn impact- zowel de positieve als de negatieve impact - zodanig teconcretiseren dat het onderdeel kan worden van debusiness case. Daarvoor is het in mijn ogen noodzakelijkdat we over de grenzen van ons eigen vakgebied heenkijken, ons verdiepen in andermans business case enmeedenken hoe wij daar een bijdragen aan kunnenleveren. Zoals bijvoorbeeld in de gezondheidszorg. En alswe dan ons pensioengeld kunnen beleggen in een HIB,dan is volgens mij de cirkel oneindig rond.

21A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Paradoxaal kan de

spaarder zelfs de

huidige inflatie

niet compenseren,

waardoor hij elke

dag een beetje aan

koopkracht

verliest.

’’

B L O G //1 0 _ 0 5 _ 2 0 1 6

fase raakt niet alleen onder druk door de extra aflossing(die nu graag vergeten wordt bij een lage rente).

Het is evident, dat in het omslagstelsel van de AOW nietalleen wordt gekeken naar de huidige betalers. Deuitgekeerde AOW-bedragen moeten ook herijkt worden.De huidige actieve betalers (en zeker de jongeren onderhen) kunnen de last niet alleen dragen en ook nog voorzichzelf zorgen. Naar mijn mening blijft bijna nietsanders over dan de tering naar de nering te zetten enzodoende ook de uitkeringen te verlagen. Solidariteit ishier gevraagd in het bijzonder ook onder degepensioneerden onderling. Hier is wat mij betreft dusleiderschap gevraagd.

Wie gaat de boodschap brengen? De politiek? Dat wordtlastig, want zulke boodschappen zijn niet optimaal vooreen herverkiezing. De wetenschap? Of zijn het deactuarissen?

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Gerrit Jan van den Brink

e economische wereld van vandaag staat opzijn kop: aan de ene kant probeert de EuropeseCentrale Bank met alle geweld de inflatie aante wakkeren door veel geld in de markt te

pompen en aan de andere kant vordert ze eenstrafrente van banken die geld bij haar willenplaatsen. Dit heeft grote gevolgen voor de teverwachten rendementen op spaarrekeningen enandere beleggingsmogelijkheden. De spaarder heefthet nazien. Paradoxaal kan de spaarder zelfs dehuidige inflatie niet compenseren, waardoor hij elkedag een beetje aan koopkracht verliest.

Belangrijker is misschien de opheffing van het rente-op-rente effect voor de jonge generatie. De effectenvan vervroegde aflossing zijn veel kleiner dan in hetverleden en er moet duidelijk meer geld opzij wordengezet, om hetzelfde uitkeringsbedrag in de inactievefase van mensen te bereiken. Dit betekent, dat jongemensen gedurende hun actieve beroepsleven duidelijkmeer consumptie moeten opgeven ten gunste van definanciering van de inactieve fase. De politieke vraag isnatuurlijk wie deze onaangename boodschap wiloverbrengen. Immers de financiering van de actieve

D

WORDT GENERATIE Y GENERATIE L(OST)?

22A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Een produkt dat

simpeler is voor de

klant leidt immers

niet nood-

zakelijkerwijs tot

een versimpeling

voor het

risicomanagement.

’’

B L O G //1 7 _ 0 5 _ 2 0 1 6

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

IS DE ACTUARIËLE FUNCTIEDIFFERENTIEERBAAR?door Michel Vellekoop anbieders van verzekeringen en

pensioenregelingen onderkennen de grotemaatschappelijke behoefte aan simpelereprodukten en betere communicatie. Ook op dit

blog is daar al een aantal keer terecht voor gepleit. Deonduidelijke kostenstructuur inbeleggingsverzekeringen en de verontwaardiging overkortingen bij pensioenen hebben duidelijk gemaaktdat klanten vooraf meer duidelijkheid willen hebben.

Het werk voor actuarissen zal niet simpeler worden.Een produkt dat simpeler is voor de klant leidt immersniet noodzakelijkerwijs tot een versimpeling voor hetrisicomanagement. Het is voor mij een stukmakkelijker om naar de Verenigde Staten te reizen methet vliegtuig dan met een roeiboot maar bij vervoervia het luchtruim komt aanzienlijk meer techniekkijken. Dat betekent niet dat ik de werking van deautopilot moet begrijpen, de motor ga controleren enal het personeel wil interviewen voor ik aan boord ga.Ik vertrouw erop dat andere mensen heel erg drukbezig zijn met de ingewikkelde details van hetrisicomanagement rondom zo’n vlucht zodat ik,simpele passagier, me er niet mee bezig hoef tehouden.

ADaarom ben ik geen voorstander van simpeleremodellen om actuariële risico’s te beschrijven, hoewelook dat soms bepleit wordt. Het inschatten vanonzekerheid in sterftekansen en in rentes op de langetermijn is bijvoorbeeld een kerntaak voorlevensverzekeraars. Het Solvency II standaardmodelreduceert dit tot een vermenigvuldiging met 0,8 (eenhandeling die voor leerlingen op de lagere school totde kerncompetenties behoort) en de niet of nauwelijksgefundeerde aanname dat forward rentes voor delangste looptijden helemaal geen onzekerheidkennen.

Solvency II kent het begrip actuaris niet maar spreektvan een “actuariële functie”. Een functie kan eenpersoon zijn of een simpel rekenrecept. Laten wehopen, vooral in het belang van de klant, dat hettoezicht de actuariële functie niet zal reduceren toteen functie in de tweede betekenis.

23A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Een onderdeel

van goed

risicomanagement

is dat de

ontwikkelingen in

de markt goed

gevolgd worden en

dat daarop wordt

gereageerd.

’’

B L O G //2 4 _ 0 5 _ 2 0 1 6

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door John Oost ctuarissen zijn steeds meer betrokken bijrisicomanagement of Enterprise RiskManagement (ERM). Een goede ontwikkelingomdat het dicht bij het actuariële

beroepsterrein ligt en binnen organisaties behoefteaan goed risicomanagement is.

Als voorzitter van de commissie ERM van het KoninklijkActuarieel Genootschap (AG) en lid van het Enterprise& Financial Risk Committee van de mondiale actuariëlevereniging (IAA), zie ik dat risicomanagement steedsmeer aandacht krijgt binnen het AG en bij de diverseinternationale actuariële zusterverenigingen. Graag wilik actuele ontwikkelingen op het gebied van ERMdelen.

Als beroepsgroep hebben we zeer geregeld contact enwerken we waar relevant samen met verwanteberoepsverenigingen zoals de Nederlandse Associatievan Risk & Insurance Managers (NARIM) maar ookuniversiteiten. Verder wordt gewerkt aan publicaties

A

ACTUARIËLEONTWIKKELINGEN BIJ ERM

over ERM waarmee we de actuaris nader willen informerenover ERM en ondersteunen bij werkzaamheden op ditgebied.

Voor een verdere borging van risicomanagement in hetactuariële werkveld is bij de recente update van hetberoepsprofiel van actuarissen veel aandacht geschonkenaan risicomanagement. Ook bij de opleidingen enpermanente educatie is toenemende aandacht en hetaantal CERA (Certified Enterprise Risk Actuary)afgestudeerden groeit wereldwijd gestaag.

Binnen de IAA en de Europese actuariële vereniging (AAE)zijn er vergelijkbare initiatieven en wordt er hard gewerktaan verschillende papers en standaarden. Zo is bij de IAAdit jaar de white paper Actuarial Aspects of ERM forInsurance Companies verschenen en wordt er gewerkt aaneen online versie van het Risk Book op de site van de IAA,waar in afzonderlijke hoofdstukken risicomanagementverder wordt belicht.

Een onderdeel van goed risicomanagement is dat deontwikkelingen in de markt goed gevolgd worden en datdaarop wordt gereageerd. Wij laten dit zien doorontwikkelingen op het gebied van risicomanagement zelfgoed te volgen en de genoemde initiatieven verder vorm tegeven en uit te rollen binnen onze beroepsvereniging. Eenmooie ontwikkeling.

24A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Toetsing is een

krachtig middel en

kan worden ingezet

om bepaalde

individuen uit de

financiële sector te

weren.

’’

B L O G //3 1 _ 0 5 _ 2 0 1 6

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Pelle van Vlijmen én van de doelstellingen van Solvency II is debescherming van de polishouder. Welke invloeden bijkomende risico’s op de oorspronkelijkedoelstellingen hebben de toezichthouders?

GedragEén van de belangrijke uitgangspunt van Solvency II iseen Europees “level playing field”. Maar, kan er welop uniforme wijze toezicht gehouden worden opverzekeraars in Europa? Toezicht is immers nauwverbonden met cultuur en heeft invloed op hetuitdragen daarvan. De wijze van zakendoen varieert inEuropa. Interpreteert een Noord-Europesetoezichthouder de regels hetzelfde als een Zuid-Europese? Wanneer legt een toezichthouderbijvoorbeeld een add-on op of neemt deze anderemaatregelen? Misschien moeten we concluderen dateen level playing field niet haalbaar is.

ToetsingToetsing is een krachtig middel en kan worden ingezetom bepaalde individuen uit de financiële sector teweren. Het is de vraag of toetsing van bestuurders encommissarissen in alle landen wordt ingezet alsinstrument? . Omdat het om vertrouwelijkheid gaat is

E

SCHIJNVEILIGTOEZICHTHOUDERRISICO

er beperkt zicht op de uitvoering. Leidt een dergelijk middeldan niet juist tot één soort (risicomijdende) bestuurder,afhankelijk van de toezichthouder die de toetsing uitvoert?

Eenheids ”risico” profiel Het uitgangspunt van Solvency II waarbij kapitaalseisenafhankelijk zijn van het risico, leidt tot kapitaalsoptimalisatiegestuurd door de gestelde regels.De risk appetite van verzekeraars neigt hierdoor naareenzelfde voorkeur van beleggingsmix enverzekeringsproducten, waardoor verzekeraars steeds minderrisico nemen en nog meer op elkaar gaan lijken.

PolitiekPolitieke invloed, zoals compromissen, heeft geleid totopmerkelijke kapitaalsopslagen. Zo hebben alle staatsleningenbinnen de EU hetzelfde kapitaalbeslag, met als gevolg datbijvoorbeeld een Griekse staatobligatie even risicoloos wordtals een Duitse.

Wat is het effect van deze “toezichthouderrisico’s”? In mijnogen creëert het een markt met inconsistent toezicht en eenbeperkt aantal aanbieders, die vergelijkbare productenverkopen met beleggingsmixen die laag renderen. Is dit nietjuist een bedreiging voor de verzekeringsmarkt zoals wij diekennen. Wordt de polishouder hiermee wel beschermd ofhebben we voor de consument slechts een schijnveiligheidgecreëerd?

25A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

De verzekering was

ook niet flex, dus

de premie werd per

jaar vastgelegd.

Dat was dus een

zeer grove maat

voor het werkelijk

gelopen risico.

’’

B L O G //0 7 _ 0 6 _ 2 0 1 6

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

GEEN ACTUARISSEN MEERBIJ SCHADERESERVERINGdoor Angela van Heerwaarden

2026: wanneer we terugkijken van Solvency III naarSolvency II dan zien we dat bij schadeverzekeraars hetreserverisico is verdwenen. Hoe verklaart u dat? Hetwas een logische stap bij de nieuwe kalibratie van deSCR-standaardformule.

aar waarom was er in 2016 dan nog wélreserverisico?Er waren in die tijd drie significanteonzekerheden: schademelding,

schadebedrag en afwikkelingstijd. Daardoor was dereserve volatieler en lag hij stukken hoger en had jeactuarissen nodig om schadereserves te modelleren.

Ik zal uitleggen hoe het toen werkte bij deautoverzekeringen (als voorbeeld, elke branche isanders). Ten eerste waren er in die tijd geen sensorenmet embedded communicatie. De automobilist moestzelf opbellen om schade te melden of hij wachtte, inverband met zijn no-claim korting. De actuaris moestdus het meldpatroon modelleren en IBNR schatten.Complicerende factor was de exposure. Auto’s haddennog geen telematica, dus je wist niet wanneer de autode weg op ging of waar hij reed omdat er geenconnectie met meteodata was. De verzekering was ook

M

niet flex, dus de premie werd per jaar vastgelegd. Dat wasdus een zeer grove maat voor het werkelijk gelopen risico.

Bedenk ten tweede dat je toen nog geen real-time claimsmanagement had, want telematica en dashcams warennog schaars en je had geen drones voor on-site inspectie.Dus het schadebedrag was niet direct duidelijk enactuarissen modelleerden de ontwikkeling van deschadelast van eerste schatting tot aan de finaleuitkering.

Ten slotte was de afwikkelingstijd destijds lang. Immersvóórdat de zelfrijdende auto’s hun intrede deden werdhet aansprakelijkheidsrecht nog toegepast in het verkeer.Bovendien kostte het veel tijd en advocaten om deschuldvraag vast te stellen en dus ook actuarissen om diekansen te schatten. Met de individueleverkeersverzekering keren we inmiddels direct uit enletselschades kopen we direct af.

Al met al had je vroeger dus veel hogere schadereservesmet hogere reserverisico’s. Dat kostte dus én actuarissenén kapitaal. Mooi toch, dat tussen al die nieuwe risico’sin ieder geval nu ook een risico is verdwenen?

26A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Ik denk dat we

steeds alert moeten

blijven om niet

alleen de letter van

de regels te

implementeren,

maar juist ook naar

de geest van de

regels te handelen.

’’

B L O G //1 4 _ 0 6 _ 2 0 1 6

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Antoon Pelsser o’n beetje de hele wereld heeft de laatstemaanden schande geroepen over Volkswagen inverband met de “sjoemelsoftware” om deuitstootwaarden te drukken. In deze blog wil ik

de vraag opwerpen of zoiets ook in verzekeringslandzou kunnen gebeuren.

Wat is er voorafgaand gebeurd in de zogenaamdedieselgate affaire? De EU wil graag dat binnen Europaschone auto’s worden geproduceerd die voldoen aanstrenge emissienormen. Aan de andere kant wil deEuropese auto-industrie zo veel mogelijk auto’sverkopen en daarbij graag zekerheid hebben overwelke normen nu precies gelden. Om aan die wensvan de industrie tegemoet te komen is exactaangegeven onder welke condities de emissietestenmoeten worden uitgevoerd. Vervolgens heeft zich, inmijn ogen, een proces voltrokken dat we als“optimalisatie onder randvoorwaarden” kunnen zien:op welke manier regel je het gedrag van de motor in,zodat je de beste prestaties krijgt onder de rand-voorwaarde dat je voldoet aan de uitstootnormen.Iedereen blij: de EU heeft zijn strenge emissienormen

Z

VOLKSWAGEN INVERZEKERINGSLAND

en de auto-industrie heeft duidelijkheid over hettoezichtkader. Totdat de Amerikaanse toezichthouder hetfeestje kwam verstoren.

Ik zie voor Solvency II dezelfde randvoorwaarden als bijde dieselgate affaire. De EU wil graag dat verzekeraars,die binnen Europa actief zijn, voldoen aan kapitaaleisendie een zekerheid van 99.5% garanderen. Aan de anderekant wil de verzekeringsindustrie zekerheid hebben overde kapitaalseisen die precies gelden. Om aan de wensvan de industrie tegemoet te komen, heeft EIOPA exactaangegeven met welke schokscenario’s de kapitaal-buffers moeten worden berekend. Hoe voorkomen we nudat wij als actuarissen (ongemerkt) in een “optimalisatieonder randvoorwaarden” proces terecht komen? Ik denkdat we steeds alert moeten blijven om niet alleen deletter van de regels te implementeren, maar juist ooknaar de geest van de regels te handelen.

27A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Vervolgens staat

iedereen te

trappelen om uit te

leggen dat de crisis

onafwendbaar was

en daaraan

ondertussen weer

geld verdienen.

’’

B L O G //2 1 _ 0 6 _ 2 0 1 6

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Peter van Meel ls ik een nummer hoor, luister ik altijd naar detekst. Afhankelijk van de artiest zijn de tekstenheel interessant en kunnen je inspireren.

In 1989 had Billy Joel een grote hit met “We didn’tstart the fire”: een opsomming van de belangrijkstehistorische gebeurtenissen. Het kan ook andersom.Titels van nummers die passen bij de gebeurtenissenuit het verleden en misschien ook ideeën geven voorde toekomst.

Het voelt als lang geleden dat de beurzen stijgen enaandelenrendementen geen grenzen kennen (“NoLimit” – 2 Unlimited). De sterren reiken tot aan dehemel (“Stairway to heaven” – Led Zeppelin). Danbarst “De Bom” (Doe Maar) en maken de beurzen enook de rentestanden een vrije val (“Freefall” – TomPetty). Vervolgens staat iedereen te trappelen om uitte leggen dat de crisis onafwendbaar was en daaraanondertussen weer geld verdienen. Het knippen enplakken van hypotheekportefeuilles was onder anderede oorzaak. Toch waren er in de financiële wereldgenoeg managers die onwetendheid veinsden (“Netalsof je neus bloedt” – Doe Maar).

APARACHUTE

Ik zie een vergelijking met de ontwikkelingen oppensioengebied. De politiek wil een verplichte keuzeopleggen aan pensioenfondsen: reëel of nominaal?“Over de Muur” (Klein Orkest) gaan en later wisselenmag niet. Door allerlei ontwikkelingen op onder anderehet gebied van toezicht daalt het aantalpensioenfondsen en zijn fusies en liquidaties hetgevolg. Sommige pensioenfondsen kiezen voor hetbuitenland en vooral “België” (Het Goede Doel) lijktdaarbij een interessante optie.

Nu de toekomst. Waar gaan we naar toe? Problemenzijn niet in een dag opgelost en andere creatieveinvalshoeken zijn nodig (“Resistance” – Queensrÿche).We moeten weloverwogen keuzes maken waarevenwichtige belangenbehartiging centraal staat, maarwaarvan wij moeten accepteren dat op korte termijn degevolgen niet allemaal even plezierig zijn. We moetenhet niet te ingewikkeld maken (“Zo moeilijk is hetniet”- Guus Meeuwis). Identificeer de belangrijksterisico’s en maak een inschatting van kans en impact.Bepaal op deze manier je risk appetite. Zet deze niet tehoog in (“Appetite for destruction” – Guns n’ Roses),maar maak het jezelf niet te moeilijk door ook deextremen te willen afdekken.

Dus laat de pensioen- en verzekeringssector de sprongnaar de toekomst goed doordacht en met vertrouwenmaken (“Parachute” – Something Happens).

28A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

For almost half a

century academics

acted like

alchemists to

discover the

formula for better

return.

’’

B L O G //2 8 _ 0 6 _ 2 0 1 6

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Servaas Houben ata! Data! Data! he cried impatiently. I can'tmake bricks without clay.” Sherlock Holmesin The Adventure of the Copper Beeches

Like most actuaries I love data! Nothing makes memore excited than coming to a robust conclusionbased on solid data analysis. I hence cannot agreemore with W. Edwards Deming’s quote “Without datayou're just another person with an opinion”.

The current developments in Solvency II in whichcompanies have to back up their choices for internalmodel parameters with (internal) data is excellent:instead of using “expert judgment” companies areforced to reconsider their prejudices and use data tomotivate their model parameters. Actuaries, just likeSherlock Holmes, prefer data instead of gut feeling.However another famous quote of the great detectivewas the following:

Watson: "I can see nothing, said I, handing it back tomy friend.” Holmes: “On the contrary, Watson, you cansee everything. You fail, however, to reason from whatyou see. You are too timid in drawing yourinferences.“ Sherlock Holmes in The Adventure of theBlue Carbuncle

DTHE POWER OF SMALL DATA

In Sherlock Holmes’ world drawing inferences, howeverbrilliant, was relatively straightforward: a specific scene ofthe crime, a limited number of suspects and experience insimilar crimes, allowed the data to do the work resulting inthe correct conclusions. Sherlock Holmes was actually one ofthe first advocates of “small data”.

The huge rise for big data surpasses these beneficialcircumstances Holmes used to work in: a world in which weshould “let the data speak for itself”, in which little or noprior knowledge seems to be required. An overkill of data didnot allow any central bank or forecasting institute to predictthe economic crisis of 2008 or actuaries to predict longevityeffects in time. Long Term Capital was built on models anddata which worked in normal times but went terribly wrongin abnormal times.

Even more depressing are the latest developments on stockreturns research: for almost half a century academics actedlike alchemists to discover the formula for better returns.Value investing, small stocks, emerging markets and nowhigh frequency trading were considered. In 1988 the WallStreet Journal even let monkeys throw darts to select stocksand compared their choices with professionals. The pros wonwhich seemed to prove that “experts” can add value. Thelatest research however shows mainly trading-expensesmatter in the long run. After half a century of intense dataanalysis, it appears that using common sense and notpredicting the market is actually the best method for beatingit.

Big data is a massive game changer and the benefits for shortterm analysis (consumer needs) is almost without limits. Theinsurance world can use its power for short term productsand to predict trends in customer needs. However, for longterm decisions, data can be hugely misleading andunfortunately the majority of actuaries are part of a businesswhich has a long-term, not short-term focus. Hence, likeSherlock Holmes use the power of (small) data, but only inincidences where you are fully aware of the conditions of thecrime scene.

“

29A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Een ongezonde

levensstijl leidt

blijkbaar tot een

versnelde

verkorting van

onze telomeren.

’’

B L O G //0 5 _ 0 7 _ 2 0 1 6

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

LONGEVITY WITH MR. Tdoor Wilbert Ouburg rediction is difficult, especially about the

future”, stelde Niels Bohr al aan het beginvan de 20e eeuw vast. De afgelopen tweedecennia is niets minder waar als het gaat om

het voorspellen van onze levensverwachting. Deze is –zoals bekend – boven verwachting gestegen inNederland. Het langleveneffect leidde tot een stijgingvan de voorzieningen voor de verzekerings- enpensioenmarkt.

Maar welke factoren veroorzaken de stijging van delevensverwachting? In mijn ogen moet de wetenschapnog een aantal stappen zetten om deze factorenvolledig in kaart te brengen en te begrijpen. Zo las iklaatst over Telomerase – de zogenaamde mr. T – eenenzym dat zorgt voor blijvende celdeling in onslichaam. Normale lichaamscellen zijn slechts beperktdeelbaar doordat het uiteinde van een chromosoom –de telomeer – bij elke celdeling een stukje korterwordt. Echter, mr. T zorgt ervoor dat de telomeer zijnlengte behoudt na elke celdeling. In laboratoria is hetgelukt menselijke cellen onsterfelijker te maken doorgebruik van dit enzym.

Bij onze geboorte hebben we voldoende mr. T in onslichaam om het meer dan een eeuw vol te houden.Toch zorgt onder andere onze levensstijl ervoor dat we

Pdie eeuw meestal niet halen. Een ongezonde levensstijlleidt blijkbaar tot een versnelde verkorting van onzetelomeren.

Sommige mensen zijn daarentegen gezegend met eenuitzonderlijk lang leven. Zo ook de Française JeanneCalment, geboren in 1875 in Arles, die naar verluidt Vincentvan Gogh nog in levende lijve heeft ontmoet. In 1965 slootzij op 90-jarige leeftijd een lijfrentecontract met eennotaris. Zij zou gedurende haar verdere leven 2500 francsper maand ontvangen in ruil voor haar appartement bijhaar overlijden. Niet beseffende dat mr. T haar welgezindwas, heeft zij met een leeftijd bij overlijden van ruim 122jaar deze notaris overleefd en ontving zij ruim tweemaal demarktwaarde van haar appartement.

Ook zijn er wetenschappers die het eeuwige leven buitenhet menselijk lichaam zoeken. De genetica – zoalsTelomerase – wordt hier aan de kant geschoven voorkunstmatige intelligentie. Zo onderzoekt het 2045 initiativede mogelijkheden om iemands persoonlijkheid over tezetten in een niet-biologische drager in het jaar 2045.Uiteraard is dat op dit moment nog een surrealistischsprookje.

Nog een paar maanden en dan verschijnt de nieuwePrognosetafel AG 2016. Een verhaal zoals over mr. T, roeptbij mij de vraag op in hoeverre wij in de toekomst verdereondersteuning nodig gaan hebben vanuit andere disciplinesbij het opstellen van sterfteprognoses?

“

30A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Voor mijn gevoel

zijn we aanbeland

in het tijdperk van

voor wie niet

meekomt is het

‘game over’.

’’

B L O G //1 2 _ 0 7 _ 2 0 1 6

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Roland van den Brink

et is een onvoorspelbare wereld. Wie had nude uitkomst van het Brexit-referendum of deOostenrijkse president kunnen voorzien? Enhet kan zomaar zijn dat de uitkomsten nog

een andere wensding gaan nemen. Vandaar dat weberoepshalve rekening houden met allerlei scenario’som zo de risico’s te kunnen managen. Immers, vaneen dubbeltje op z’n kant weet je nooit hoe het gaatvallen.

Maar soms zie je wél welke kant het opgaat. Begin juninam ik deel aan een brainstormbijeenkomst metactuarissen uit vier landen. Eén van de onderwerpenwas het programma van het International Congress ofActuaries in 2018 te Berlijn (#ICA2018). Ik ben nogsteeds onder de indruk van het programma aanbod:actuarial gaming, artificial intelligence en socialmedia. Nu hoor ik je denken: Iedereen kan toch eencomputerspel maken, de SIMS nadoen of eenWhatsApp groep aanmaken. Soms hoor ik nog wel eensdat de actuariële beroepsgroep technologischeontwikkelingen te passief volgen. Het zal wel…

Maar echt niets is minder waar als ik kijk naar hetprogramma van ICA 2018, waar Duitse degelijkheid detoekomst met durf gaat omarmen. Bijvoorbeeld doorreality gaming, waar teams verzekerings-

HLAAT JE VERWONDEREN!

maatschappijen aansturen en de competitie aangaanmet andere verzekeraars. Of door inzichten te delen overde mogelijkheden van kunstmatige intelligentie, zoalseen actuariële variant op de snuggere computerassistenteEvi van Lanschot. Maar ook de mogelijkheden van socialmedia om kennis anders te communiceren komenuitgebreid aan bod. Wat ICA gaat bieden doet mij denkenaan de tijd dat de vaste telefonie overging naar demobiel of de huidige tijd waar het 2D-scherm vervangenwordt door een virtuele 3D omgeving. Pril en vooralpraktisch toepasbaar.

Deze ontwikkelingen veranderen ons beroep bijnaongemerkt snel. Spraken we tien jaar geleden nog van denaoorlogse actuaris die na dertig jaar nodig bijscholingbehoefde, nu denk ik aan de 35-jarige beroepsgenootwiens werkwijze de komende 5 à 10 jaar drastisch gaatveranderen. Voor mijn gevoel zijn we aanbeland in hettijdperk van voor wie niet meekomt is het ‘game over’.Dus laat je steeds verwonderen zoals een kind dat kan,laat je inspireren door de praktische toepassingen enneem zo je eigen toekomst in handen.

31A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

door Ron Hersmis anneer ik jonge collega’s, die aan het beginvan hun carrière staan, vraag naar hundrijfveren, dan hoor ik vaak dat carrière engeld niet op de eerste plaats komen. Zij

willen ervaring opdoen, veel nieuwe dingen leren,maar vooral waardering krijgen voor hun bijdrage enhet gevoel hebben dat ze daadwerkelijk toegevoegdewaarde leveren. Ik vertaal “toegevoegde waardeleveren” gemakshalve als iets wat als relevant wordtervaren.

Dit roept bij mij meteen de vraag op wanneerwerkzaamheden als relevant worden ervaren. Binnende vertrouwde domeinen van pensioen enverzekeringen kan ik me daar best een goedevoorstelling van maken, maar daarbuiten?Wellicht zullen velen antwoorden: ”Omdat wedaarbuiten onvoldoende expertise hebben.” Maar is dat dat dan noodzakelijk? Is het slechtsgelegitimeerd een mening te hebben als men ookvoldoende expertise heeft? Ik geloof het niet. Eenmening hebben is niet synoniem aan expertise

W

EEN MENING HEBBEN IS NIET HETZELFDE ALSEXPERTISE HEBBEN!

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

Is het slechts

gelegitimeerd een

mening te hebben

als men ook

voldoende

expertise heeft?

’’

B L O G //1 9 _ 0 7 _ 2 0 1 6

hebben. Sterker nog, ik ben de mening toegedaan datjuist actuarissen, door aanleg en opleiding, primaanalisten zijn die ook hun licht zouden moeten latenschijnen op onderwerpen die door iedereen belangrijkworden gevonden, maar die niet persé actuarieel zijn.

De laatste jaren wordt het nieuws gedomineerd door dedreigende desintegratie van de EU, de opkomst van IS ende dreiging van terreuraanslagen en de daaropvolgendevluchtelingencrisis. Ik zou het interessant vinden om ookop dergelijke thema’s de mening van actuarissen te horen.Immers ik zie raakvlakken met de meer “actuariële”domeinen. In welke mate moeten de parameters van hetstandaardmodel van Solvency II worden bijgesteld alsgevolg van de Brexit? Gaat de vluchtelingenstroom desamenstelling van de Europese populatie blijvendveranderen, en wat voor gevolgen zou dat kunnenhebben? En, zijn de risico’s waar we als toeristen aan zijnblootgesteld door terroristische dreigingen goedverzekerbaar?

Ik denk dat actuariële professionals aan invloed winnenen vind dat we best vaker onze stem zouden mogen latenhoren, juist ook op de niet traditionele actuariëledomeinen.

A G _ B L O G S _ 2 0 1 5 _ 2 0 1 6

R O D I N / / D E D E N K E R

scoverbeeld

De Denker (Le Penseur) is een bronzen beeldhouwwerkvan de Franse beeldhouwer Auguste Rodin.

Rodin maakte deze beroemde creatie in 1881 alsonderdeel van de monumentale poort voor het Museumvan Decoratieve Kunsten in Parijs. De inspiratie voordeze poort, die de poort van de hel moest voorstellen,was La Divina Commedia van de Italiaanse dichterDante Alighieri.

In 1906 werd De Denker voor het eerst als losstaandbeeld tentoongesteld voor het Pantheon. In 1922 werdhet met zijn voetstuk overgebracht naar de tuin vanHôtel Biron, het huidige Rodinmuseum.

Er zijn verschillende afgietsels gemaakt van dit werk.Andere exemplaren bevinden zich o.a. in de NyCarlsberg Glyptotek in Kopenhagen, bij de tombe vanRodin in Meudon en in het Singer Museum in Laren. In2007 was de laatste overal in het nieuws: het zwarebronzen beeld was uit het museum gestolen. Toen hettwee dagen later zwaar toegetakeld teruggevondenwerd, bleek dat het kunstwerk was ontvreemd om alsoud brons te verkopen, wat uiteraard maar een fractiewas van de waarde: het afgietsel dat in 2013 in NewYork werd geveild bracht 15,3 miljoen dollar op.

Rodin_De_Denker.jpg48°51'19.0"N 2°18'57.0"E

Rodinmuseum, Parijs

’’

Koninklijk Actuarieel Genootschap

Jeroen BreenJos BerkemeijerAgnes JosephMarc HeemskerkAmba ZeggenRuud KleynenInge van ZonMuriël van den BergDirk JonkerFalco ValkenburgJoke VerbaanJohn SmolenaersJan-Huug LobregtMonica SwalefAd KokFleur RieterLaurens RoodbolAlfred SlagerMargreet HaandrikmanSabijn TimmersGerrit Jan van den BrinkMichel VellekoopJohn OostPelle van VlijmenAngela van HeerwaardenAntoon PelsserPeter van MeelServaas HoubenWilbert OuburgRoland van den BrinkRon Hersmis

V E R E N I G I N G S J A A R

2015 2016Jeroen_Breen.jpg Jos_Berkemeijer.jpg Agnes_Joseph.jpg Marc_Heemskerk.jpg

Amba_Zeggen.jpg Ruud_Kleynen.jpg Inge _van_Zon.jpg Muriël _van_den_Berg.jpg

Dirk_Jonker.jpg Falco_Valkenburg.jpg Joke_Verbaan.jpg John_Smolenaers.jpg

Jan-Huug_Lobregt.jpg Monica_Swalef.jpg Ad_Kok.jpg Fleur_Rieter.jpg

Laurens_Roodbol.jpg Alfred_Slager.jpg Margreet_Haandrikman.jpg Sabijn_Timmers.jpg

Gerrit-Jan _van_ den_Brink.jpg Michel_Vellekoop.jpg John_Oost.jpg Pelle _van_Vlijmen.jpg

Angela_van_Heerwaarden.jpg Antoon_Pelsser.jpg Peter_van_Meel.jpg Servaas_Houben.jpg

Wilbert_Ouburg.jpg Roland _van _den _Brink.jpg Ron _Hersmis.jpg

ww

w.ag-ai.n

l