Vbb3 2015 def

BORHPLVWHUĎ�9DNEODG�YRRU�GH

30 ’Proeftuin’ voor geconditioneerde teelt in Venlo

14 Lage roebel frustreert handel op Rusland

32 Priva neemt plant op in klimaat-regeling

18 Roos van eigen bodem van groot belang voor handel

Bouvardia volgt chrysant

��H�MDDUJDQJ��MDQXDUL��

3

34

www.floricultura.com 3

since 1933The orchid professionals®

www.floricultura.com 3www.floricultura.com 3

De specialist in uitgangsmateriaalvan orchideeën

+31 (0)251 20 30 60

618538.indd 2 14-1-2015 12:58:49

39DNEODG�YRRU�GH�%ORHPLVWHUĎ�3 (2015)

Vakblad voor de

BORHPLVWHUĎ14

16

18

30

Effect roebel: ’Dit gaat nog minimaal twee jaar duren’

Bloemistenklok: p-H�PRHW�KHW�GH�WĎG�JHYHQp

’We zouden niet zonder Nederlandse roos willen’

9HQOR�NUĎJW�pSURHIWXLQp�YRRU�geconditioneerde teelt

Opinie4 Interview: ’Een zelfstandig, volwaardig middenkader loont’

4 Commentaar:��3RRW�VWĎI�KRXGHQ�]RQGHU�HLJHQ�JOD]HQ�LQ�WH�JRRLHQ

5 Stelling: Samenwerken en nog eens samenwerken

Nieuws6 (HQ�VHOHFWLH�XLW�KHW�PHHVW�UHFHQWH�QLHXZV

BHGUĎI�HQ�DI]HW9 Ondernemen: ’Inpassingsplan jaagt telers Bommelerwaard op kosten’

10 Energiemarkt:�,V�GH�ERGHP�YDQ�GH�HQHUJLHSUĎV�EHUHLNW"

11 Vragen: :DDURP�PRHW�LN�HHQ�EHGUĎIVYLVLH�YRUPHQ�HQ�KRH�GRH�LN�GDW"

12 Ondernemen: ’Sierteelt moet kant van robotisering opgaan’

13 Column: Angelle van Kleef, Canada

14 Afzet Rusland:�p'LW�JDDW�QRJ�PLQLPDDO�WZHH�MDDU�GXUHQp

16 Bloemistenklok:�p-H�PRHW�KHW�GH�WĎG�JHYHQp

18 Afzet:�p:H�]RXGHQ�QLHW�]RQGHU�1HGHUODQGVH�URRV�ZLOOHQp

Markt24� :LVVHOHQGH�UHVXOWDWHQ�PHW�+ROODQGVH�EODGSURGXFWHQ

24� ,PSRUWKHOLFRQLD�VWDELHOHU��+ROODQGVH�UHQGHHUW�RQYROGRHQGH

25� 0DUNW�YRRU�DVSDUDJXV�EOĎIW�IUDJLHO

26 Potgerbera klimt in 2014 langzaam op

27� 1RJ�JHHQ�HLQGH�DDQ�NULPS�DUHFD

Teelt28 In beeld:�:DQGHQ�NODDU�YRRU�JHEUXLN

30 Onderzoek:�9HQOR�NUĎJW�pSURHIWXLQp�YRRU�JHFRQGLWLRQHHUGH�WHHOW

32 Klimaatregeling: ’De plant is ideale sensor’

34 Bouvardia:�%RXYDUGLD�DOV�XLWGDJLQJ�QDDVW�FKU\VDQW

36 Teelttips:�]RPHUEORHPHQ��EUDVVLFD��WXOS��OHOLH��OLVLDQWKXV��SULPXOD

37 Column: Kees van Egmond

Nieuws40 2QGHU]RHN�RQGHUJHVFKLNW�RS�p%ROOHQGDJHQp

Service41 Kasgenoot: Loek Jansen

Agenda

Voorplaat:�)RWR��+DQV�1HHIMHV


Opinie

Commentaar

Elbert van den [email protected]

’Een zelfstandig, volwaardig middenkader loont’(HQ�]HOIVWDQGLJ�HQ�YROZDDUGLJ�PLGGHQNDGHU�LV�JRHG�YRRU�GH�EHGUĎIVYRHULQJ�HQ�GH�EHGUĎIVUHVXOWDWHQ��$OWKDQV�]R�GHQNW�PDQDJHPHQWDGYLVHXU�+DQQHNH�:HVWHURS�HURYHU��(HQ�]HOIVWDQGLJ�HQ�YROZDDUGLJ�PLGGHQNDGHU�ZLO�YROJHQV�haar echter niet zeggen dat er geen leiding en sturing meer aan hoeft te ZRUGHQ�JHJHYHQ��'DDU�PRHW�HHQ�RQGHUQHPHU�DOHUW�RS�EOĎYHQ�

Peter van [email protected]

Is personeelsbeleid op glastuinbouw-EHGUĎYHQ�JRHG�JHRUJDQLVHHUG"„Lastig te beantwoorden, omdat de diversi-teit aan bedrijven groot is. Voor de meeste bedrijven gaat wel op dat in eerste instantie meer prioriteit uitgaat naar vergroten van de markt en optimaliseren van bedrijfspro-cessen via automatisering en mechanisering. Daar gaan jaren overheen en pas daarna komt personeelsbeleid in beeld.”

9LQGW�X�GDW�HHQ�ORJLVFKH�YROJRUGH"„Mooier is uiteraard als alledrie de proces-sen gelijktijdig gebeuren. In de beperkte tijd die ondernemers echter vaak hebben, vind ik het een logische volgorde. Is een onderne-mer toe aan personeelsbeleid, dan moet hij wel ruim de tijd uittrekken voor het ontwik-kelen van een middenkader. Dat betekent minimaal een half jaar geregeld gesprekken voeren.”

Vanaf welk moment komt middenka-GHU�LQ�EHHOG"„Een middenkader ontstaat veelal geleide-

lijk. Het gebeurt regelmatig tussen neus en lippen door. Taken worden meer en meer gedelegeerd, totdat op een gegeven moment functionerings- en beoordelingsgesprek-ken formeel aan het middenkader worden overgelaten.”

(HQ�JHOHLGHOĎN�SURFHV�GXV��0DDU�RRN�HHQ�VRHSHO�SURFHV"„Lang niet altijd. Middenkader komt met enige regelmaat in een spagaat terecht. Ver-scheidene ondernemers vinden het moeilijk om taken los te laten en geen controle meer te hebben over de werkvloer en medewer-kers stellen vaak contact met de ondernemer erg op prijs.”

+RH�LV�GDW�RS�WH�ORVVHQ"„Door alert te zijn dat het middenkader goed in het zadel wordt geholpen. Mede-werkers moeten bijvoorbeeld weten waar ze aan toe zijn; dat ze nu met vragen naar het middenkader gaan en niet meer naar de ondernemer. Onduidelijkheid hierover verzwakt het middenkader. Zelf heeft het

+DQQHNH�:HVWHURS��PDQDJHPHQWDGYLVHXU�

middenkader nog twee tot drie jaar nodig om uit te groeien tot een volwaardig functi-onerend middenkader.”

.RPHQ�GLH�WDNHQ�QLHW�WH�PDNNHOĎN�LQ�handen van familieleden in plaats van JHVFKLNWHUH�EXLWHQVWDDQGHUV"„De tijden zijn voorbij dat opvolging door zoon of dochter een automatisme is. Er is een veel zakelijkere opstelling ontstaan binnen familiebedrijven. Althans zeker in de glastuinbouw. Als zoon- of dochterlief niet functioneert, dan volgt er nu een gesprek. Dat was vroeger niet zo. Er worden oplos-singen gezocht in plaats van dat men blijft aanmodderen.”

Wordt voldoende gedaan om midden-NDGHU�DDQ�KHW�EHGUĎI�WH�ELQGHQ"„Het is niet bewust personeelsbeleid van de meeste glastuinders om personeel aan hun bedrijf te binden, maar onbewust krijgen veel medewerkers wel het gevoel dat ze erbij horen. En dat gevoeld bindt. Trouw is mooi, maar heeft ook nadelen. Een middenkader-

fOtO

: Pe

ter

Wie

ten

3RRW�VWĎI�KRXGHQ�]RQGHU�HLJHQ�JOD]HQ�LQ��

De procedure voor de (toekomstige) inpassing van de tuinbouw in de Bommelerwaard duurt

voort. Al jaren liggen de intenties van Gedeputeer-GH�6WDWHQ�YDQ�*HOGHUODQG�QLHW�RS�ÆÆQ�OĎQ�PHW�GH�verwachtingen en wensen van de georganiseerde tuinbouw. Terecht komen tuinbouwbelangbehar-tigers op voor hun achterban en het belang van de sector. Maar het is even logisch en legaal dat de politiek – in dit geval de Gelderse – naar meer EHODQJHQ�NĎNW�GDQ�GLH��YDQ�GH�WXLQERXZ��2P�NRUW�te gaan: de soap is nog niet ten einde. En daarmee EOĎIW�GH�RQGXLGHOĎNKHLG�YRRU�WXLQERXZRQGHUQHPHUV��Dat kan een rem zetten op de verdere ontwikkeling

van de tuinbouw en op die van individuele onderne-mers. De nadelige invloed daarvan is nu misschien beperkt omdat de economische situatie evenzeer DOV�UHP�IXQJHHUW��PDDU�GDQ�RS�KHW�LQYHVWHULQJVJH-drag van ondernemers.Het dilemma in de Bommelerwaard geldt in meer RI�PLQGHU�H[WUHPH�PDWH��PDDU�LQ�LHGHU�JHYDO�ZHO�LQ�GH�NHUQ��RRN�YRRU�DQGHUH�JHELHGHQ��,Q�EĎYRRUEHHOG�/LPEXUJ��1RRUG�%UDEDQW�HQ�1RRUG�+ROODQG�]ĎQ�RRN�terugkerende discussies over de gewenste inpas-VLQJ�YDQ��FRQFHQWUDWLHV�YDQ��JODVWXLQERXZEHGUĎYHQ��(Q�VWHHYDVW�NRPW�LQ�GHUJHOĎNH��GLVFXVVLHV�LHGHUH�SDUWĎ�RS�YRRU�]ĎQ�RI�KDDU�EHODQJHQ��'H�HVVHQWLH�LV�


StellingWilt u uw mening geven? Stuur een brief naar postbus 9324,

��3+�/HLGHQ�RI�QDDU�EORHPLVWHUĎ#KRUWLSRLQW�QO�

5HDFWLHV�PRHWHQ�PDDQGDJ�YRRU��XXU�ELQQHQ�]ĎQ�

'H�UHGDFWLH�NDQ�EULHYHQ�LQNRUWHQ�RI�ZHLJHUHQ�

lid dat zijn sporen op meerdere plekken al heeft verdiend, brengt meer frisse ideeën mee dan een kaderlid dat intern is opgeleid.”

,V�JHVFKLNW�PLGGHQNDGHU�PRHLOĎN�WH�vinden?„Voortbordurend op het vorige antwoord: ja en nee. Medewerkers zijn loyaal en geschikte kandidaten groeien makkelijk door naar middenkaderfuncties. Dat gaat ook meer en meer op voor Poolse medewerkers. Het zijn dus veelal geen jobhoppers die beschikbaar komen voor collegabedrijven. Uit eigen vijver vissen vraagt echter ook dat je tijd investeert in een geschikte kandidaat.”

:RUGW�HU�YROGRHQGH�WĎG�XLWJHWURNNHQ�voor begeleiding van middenkader?„Veel glastuinbouwondernemers zijn sterk oplossingsgericht en hebben daardoor de neiging het middenkader niet de prioriteit te geven dat het verdient. Het is goed naar het middenkader te luisteren, vragen te stel-len en ze van tijd tot tijd te complimenteren eventueel voorzien van gezonde feedback.”

:DW�NXQQHQ�GH�JHYROJHQ�]ĎQ�YDQ�WH�weinig begeleiding?„Een goed functionerend middenkader heeft direct invloed op het bedrijfsresultaat.”

,V�JRHG�PLGGHQNDGHU�GH�VSLO�YDQ�KHW�EHGUĎI"„Goed middenkader is mega-belangrijk. De spil van het bedrijf is echter het volledige management; het samenspel tussen hoger en middenkader.”

� � � � � � ��WH�JRRLHQdat je er met elkaar probeert uit te komen en dat betekent dat je moet meepraten over belangen YDQ�DQGHUHQ��7RW�KRHYHU�NXQ�MH�GDQ�MH�SRRW�VWĎI�houden zonder je eigen glazen in te gooien?'HUJHOĎNH�GLOOHPDpV�GRHQ�]LFK�RRN�YRRU�LQ�GH�grote glastuinbouwgebieden. Zo hebben West-land en Oostland – via de Greenport – te maken PHW�GH�SURYLQFLH�=XLG�+ROODQG�HQ�PHW�VWHGHQ�DOV�5RWWHUGDP�HQ�'HQ�+DDJ�HQ�]LW�p$DOVPHHUp�DDQ�WDIHO�EĎ�GH�JHPHHQWH�$PVWHUGDP��,Q�DOOH�VLWXDWLHV�geldt dat je als glastuinbouw meepraat en ervoor ]RUJW�GDW�HU�QDDU�MH�JHOXLVWHUG�ZRUGW��$O�JHHIW�GDW�ODQJ�JHHQ�JDUDQWLH�RS�pVXFFHVp��

Samenwerken en nog eens samenwerkenDe Nederlandse glastuinbouw dreigt volgens de Westlandse burge-PHHVWHU�6MDDN�YDQ�GHU�7DN�DOV�LQ�HHQ�UDWUDFH�QDDU�GH�ERGHP�WH�JDDQ��+Ď�SOHLW�GDDURP�YRRU�PHHU�VDPHQZHUNLQJ�LQ�GH�NHWHQ��HHQ�VWRNSDDUGMH�GDW�KĎ�DO�HHQ�DDQWDO�MDUHQ�EHUĎGW��'H�EXUJHPHHVWHU�YHUZDFKW�HFKWHU�YHHO�YDQ�PDUNWJHULFKWH�WHOHUVYHUHQLJLQJHQ��2RN�YRRU]LHW�KĎ�GDW�KDQGHOV-KXL]HQ�RS�WHUPĎQ�HHQ�WRSFRÓSHUDWLH�]XOOHQ�JDDQ�YRUPHQ��+RH�KHW�RRN�]Ď��GH�KXLGLJH�VDPHQZHUNLQJ�ELQQHQ�GH�WXLQERXZ�ELHGW�YROJHQV�9DQ�GHU�7DN�RQYROGRHQGH�WRHNRPVWJDUDQWLH�YRRU�GH�VHFWRU�

Marco Alderden, teler van trekheesters in Aalsmeer

Mariëlle Kroes, tulpenbroeier in Nieuwe Wetering

Gerard Heemskerk,�YDVWHSODQWHQNZHNHU�LQ�1RRUGZĎN

e+HW�LV�JHHQ�ƃRULVVDQW�toekomstbeeld en helaas moet ik Van der Tak deels JHOĎN�JHYHQ��'H�RSORVVLQJ�is niet eenvoudig, met alleen samenwerken kom

je er ook niet en samen ten onder gaan LV�QHW�]R�HUJ��'RRU�HHQ�HHQ]ĎGLJH�NĎN�RS�SURGXFWLH�HQ�VQHOOH�JURHL�LV�GH�OHYHQV-F\FOXV�YDQ�SURGXFWHQ�VWHHGV�NRUWHU�

geworden. Degene die over het meeste JURHLNDSLWDDO�EHVFKLNW�ZLQW��PDDU�ZRUGW�RRN�]HOI�VODFKWRIIHU�YDQ�GLW�NRUWHWHUPĎQ-denken en winst maken. De toekomst YRRU�GH�1HGHUODQGVH�VHFWRU�OLJW�YROJHQV�PĎ�LQ�VDPHQ�LQQRYDWLHYHU�]ĎQ��.HUQZRRU-GHQ�GDDUEĎ�]ĎQ�ZHQGEDDU��GXXU]DDP��ODQJHWHUPĎQ��WRHNRPVWJHULFKW��2Q]H�VHFWRU�PRHW�ZHHU�RQDIKDQNHOĎN�WUHQGVHW-ter worden.”

e:Ď�]ĎQ�YRRU�VDPHQZHU-king! Samenwerken met andere telers wil je graag maar vaak ben je bang dat andere mensen er met je vakkennis vandoor gaan.

,N�GHQN�GDW�LHGHUHHQ�JUDDJ�ZLO�VDPHQ-werken maar dat de angst bestaat om kennis te delen. Samenwerken moet ook JHEDVHHUG�]ĎQ�RS�KHW�JXQQHQ�YDQ�HO-NDDUV�LQIRUPDWLH�PDDU�PRPHQWHHO��RYHU�OHHIW�LHGHUHHQ�LQ�GH�WXLQERXZVHFWRU�RS�]ĎQ�HLJHQ�HLODQG��Belangenbehartigingsverenigingen zoals

/72�HQ�*ODVNUDFKW�SUHIHUHUHQ�RRN�HHQ�VDPHQZHUNLQJ�LQ�GH�VHFWRU��+HODDV�ZRUGHQ�GH]H�YHUHQLJLQJHQ�]HOI�RRN�steeds kleiner. Doordat kleine kweke-UĎHQ�YHUGZĎQHQ��ZDDU�HU�YURHJHU�LQ�HHQ�GRUS�]HJ�PDDU�WZLQWLJ�YDQ�ZDUHQ��]ĎQ�HU�QX�EĎ�ZĎ]H�YDQ�VSUHNHQ�QRJ�PDDU�HHQ�SDDU�JURWH�SDUWĎHQ�RYHU��ZDDUGRRU�KHW�SHUFHQWDJH�PHQVHQ�PHW�YDNNHQQLV�GXV�NOHLQHU�ZRUGW�HQ�LQIRUPDWLH�EĎQD�QLHW�PHHU�JHGHHOG�ZRUGW��+DQGHOVKXL]HQ�zullen naar ons inziens op den duur YHUGZĎQHQ��,N�]LH�KHW�YRRU�GH�YHLOLQJHQ�somber in.”

„Ja daar ben ik het heel HUJ�PHH�HHQV��$OV�MRQJH�ondernemer nam ik aan meerdere studiegroepen deel, daar heb ik veel JHOHHUG��'H�FRÓSHUDWLHV�

omarmd, de veiling voorop, handel EUHQJHQ�HQ�SRHQ�PHH�WHUXJ��(Q�DOWĎG�DFWLHI�LQ�WXLQERXZERXZRUJDQLVDWLHV�HQ�FRÓSHUDWLHV��GH]H�YHUWHJHQZRRUGLJGHQ�RRLW�YUĎZHO�HONH�DJUDULÈU��9DQGDDJ�LV�GDW�YHUDQGHUG��GH�VHFWRU�waarvan ik onderdeel uitmaak, gaat

VWHHGV�PHHU�RS�HLJHQ�NUDFKW��'XV�RRN�ZĎ�SUREHUHQ�QX�RQ]H�HLJHQ�EURHN�RS�WH�KDOHQ��9HHO�FRÓSHUDWLHV�UDNHQ�YOHXJHO-lam, de nog overgebleven organisaties doet hun stinkende best. Van der Tak KHHIW�JHOĎN��LN�KRRS�GDW�KĎ�]ĎQ�HQWKRXVL-asme om kan zetten in resultaat! 0ĎQ�RXGVWH�EURHU�LV�DFWLHI�LQ�$IULND�om, juist de keten, te organiseren en daarmee inmiddels 300.000 boertjes HHQ�DI]HW�WH�JHYHQ�GLH�UHHGV�WRW�HHQ�inkomensverbetering leidt. Maar ja, daar ]ĎQ�]H�HFKW�VWUDDWDUP�r

9DNEODG�YRRU�GH�%ORHPLVWHUĎ�3 (2015)6

Nieuws

Lees meer op de websiteOp deze pagina’s vindt u een selectie uit het nieuws.

Een uitgebreide versie van deze berichten maar ook ander

QLHXZV�YLQGW�X�RS�ZZZ�YDNEODGYRRUGHEORHPLVWHUĎ QO�

genomen. Daarmee breidt de DNA Green Group zijn assortiment in snijbloemen verder uit. Terra Nigra is al langer dan veertig jaar gespecialiseerd in de veredeling, marketing en vermeerdering van gerbera’s en rozen.

!�0ĎQ�%ORHPLVW�7XOSHQZHNHQ�JDDQ�ZHHU�YDQ�VWDUWZaterdag 17 januari gaan de Mijn Bloemist Tulpenweken van start. De Nationale Tulpen-dag op De Dam vormt het startschot van deze weken. Volgens VBW, de branchevereniging voor bloemisten, nemen enkele honderden bloemisten deel aan de Tulpenweken. Zij zul-len de komende weken lokaal promotie gaan voeren voor tulp.

!�0HHUNRVWHQ�VHL]RHQZHUN�ZHHU�ƂVFDDO�JXQVWLJ�YHUUHNHQEDDUDe meerkosten die tijdelijk in Nederland ver-blijvende seizoenwerkers maken, blijven op een fiscaal gunstige manier verrekenbaar met hun overuren. LTO Nederland en de Belas-tingdienst hebben daarover onlangs afspraken gemaakt door de ’cafetariaregeling’ weer van toepassing te verklaren voor 2015. De afspra-ken pakken zowel voor werkgevers als voor

werknemers financieel gunstig uit. Ze gelden voor leden van (vak)technische organisaties die zijn aangesloten bij LTO Nederland.

! CO2�YRRU�:HVW�%UDEDQWVH�HQ�=HHXZVH�WXLQGHUV�VRPV�KDDOEDDULevering van zuivere CO2 aan de Zeeuwse en West-Brabantse glastuinbouw vanuit de industrie in Bergen op Zoom, Vlissingen en de Antwerpse haven is onder bepaalde omstan-digheden financieel haalbaar. Dat was onlangs de uitkomst van een symposium met deskun-digen hierover in Breda. Binnen het Belgisch-Nederlandse project ’CO2 en CH4 als dragers voor regionale ontwikkeling’ zal de komende tijd vervolgonderzoek worden gedaan naar de afvang- en transportmogelijkheden van de genoemde CO2.

!�)ORUD+ROODQG�WUHNW�]LFK�WHUXJ�XLW�GHHOQHPLQJHQFloraHolland gaat zich terugtrekken uit deelne-mingen die niet binnen haar strategie passen. De bloemenveiling zegt enkel te willen optre-den als verbinder tussen telers en klanten. Welke consequenties dit heeft voor de huidige deelnemingen wordt later bekend. FloraHol-

Mobiele bloeiproef

Veertig handelaren heb-ben afgelopen week een NĎNMH�NXQQHQ�QHPHQ�LQ�de veredelingskeuken van Fides. Daarvoor KRHIGHQ�]Ď�QX�QLHW�KHW�kantoor uit, maar reed er een speciale gerestylde vrachtwagen voor. Fides wilde op deze manier in gesprek raken met klan-ten over de120 nieuwe VQĎFKU\VDQWHQ�GLH�]Ď�hadden meegenomen. e$OV�]H�EĎ�RQV�ODQJVNR-men, weet je nooit zeker RI�MH�YROGRHQGH�WĎG�YRRU�elkaar hebt. Nu wel. Van te voren hebben we iedereen op de hoogte gebracht en met deze Road Show hebben we YRRU�LHGHU�EHGUĎI�HHQ�uur uitgetrokken. Een voordeel is dat je ook de verkopers spreekt. Hun feedback op de nieuwe soorten die er aan zitten WH�NRPHQ��LV�QDWXXUOĎN�ook waardevol”, geeft Rick Mink (links) van Fides aan.

!�$VVFKHU�KRXGW�YDVW�DDQ�WUDQVLWLH�YHUJRHGLQJ�EĎ�VHL]RHQDUEHLGMinister Asscher van Sociale Zaken houdt vast aan de regels voor de berekening van de tran-sitievergoeding bij seizoenarbeid. Hij wil geen onderscheid maken tussen vaste en tijdelijke arbeid, zo blijkt uit antwoorden op Kamer-vragen. Met ingang van 1 juli 2015 hebben werknemers met een dienstverband van meer dan twee jaar recht op een transitievergoeding wanneer het dienstverband niet wordt voortge-zet. Daarbij telt het arbeidsverleden van vóór 1 juli 2015 mee.

!�6WRUP�OHLGW�WRW�YHHUWLJ�VFKDGH�PHOGLQJHQ�LQ�JODVWXLQERXZDe storm die vorig weekend over Nederland trok, heeft bij Interpolis geleid tot circa veertig schademeldingen vanuit de glastuinbouw, met name in Zuid-Holland en Noord-Brabant. Soms was het volgens de verzekeraar door de aanhoudende storm lastig om het kasdek te dichten.

!�9DQ�*HHVW�HQ�:RXGHQEHUJ�LQ�2QGHUQHPHUVSODWIRUP�%%+Esther van Geest van D.C. van Geest Pot-planten en Liesbeth van Woudenberg van Van Woudenberg Tuinplanten zijn per 1 januari toegetreden tot het Ondernemersplatform van Bloemenbureau Holland (BBH). Het platform fungeert als klankbordgroep richting bestuur en directie van BBH op het gebied van marke-tingcommunicatie en promotie.

!�6=:�DNNRRUG�PHW�VHFWRUSODQ�$JUDULVFK�HQ�*URHQ�Sociale partners in de agrarische en groene sector hebben onlangs groen licht gekregen van het ministerie van Sociale Zaken en Werk-gelegenheid (SZW) voor de uitvoering van het sociale sectorplan. In het plan staan veel maat-regelen die erop zijn gericht om personeel lan-ger, gezond en productief te laten doorwerken tot aan de pensioengerechtigde leeftijd.

!�'1$�*UHHQ�*URXS�QHHPW�7HUUD�1LJUD�RYHUVeredelingsconcern DNA Green Group heeft per 12 januari Terra Nigra in Kudelstaart over-

79DNEODG�YRRU�GH�%ORHPLVWHUĎ��3 (2015)

Gelezen op Twitter

Discussie opLinkedIn

Niels Jonker flowers (@jonkerflowers)De #tulpen prijzen zijn om te #janken lieve mensen koop morgen even een aantal bosjes voor een prikkie !!!

Mark-Jan Terwindt (@MarkJan11)Vandaag op bezoek bij Jumbo Food markt. Super winkel, maar planten wel een beetje karig voor de 4000 m2.

Nico karsten (@KarstenNico)Je vraagt je af waar het door komt begin 2015 slechte start tulpen seizoen, ook irissen vallen niet mee.

Louis Kester (@loukes)Yesss! ”@TrotseTuinders: 15 Trotse Tuinders uitgenodigd om mee te doen met de nationale #eettest van #BNN @pauldeleeuw1962 FEESTJE!”

Hermen de Graaf (@hermendegraaf Kijk, dat zal @loukes, @Schoneveld_NL en @pjvdpol goed doen: een cyclaam als illustratie op voorpagina katern @nrc

NoordamPlants (@NoordamPlants)Het viel ons op dat ze bijzonder mooie bloemen op tafel hebben bij de serie #Divorce #Campanula Let maar eens op!

land heeft tientallen deelnemingen in handels-bedrijven en in een telersvereniging. Opvallen-de deelnemingen zijn die in het vastgoed van Javadoplant en FleuraMetz in Honselersdijk en in Waterdrinker in Aalsmeer. De veiling maakte eerder deze week bekend zich per 1 januari als aandeelhouder te hebben teruggetrokken uit Frederique’s Choice.

! Bergerden opnieuw onder preventief toezicht provincieDe gemeenschappelijke regeling Glastuin-bouwproject Bergerden staat opnieuw onder preventief toezicht van de provincie Gelder-land. Daartoe hebben Gedeputeerde Staten vorige maand besloten. Het bijzondere toezicht geldt voor het jaar 2015. Reden ervoor is het feit dat zowel de begroting 2015 als de jaar-rekening 2013 van het samenwerkingsverband tussen de gemeenten Nijmegen en Lingewaal, volgens de provincie niet op tijd zijn ingediend. Bergerden stond in 2012 ook al onder preven-tief toezicht.

! Percentage tuinders dat willen uitbreiden daalt lichtVan alle Nederlandse glastuinders heeft 7,6%

uitbreidingsplannen, zo blijkt uit de jaarlijkse GlastuinbouwScanner van AgriDirect, die het marktonderzoeksbureau in 2014 na de Russi-sche boycot heeft gehouden. Dat is een lichte daling ten opzichte van 2013, toen het om 8,2% ging. Glasgroentetelers blijken relatief gezien de meeste uitbreidingsplannen (8,8%) te hebben. Bij de snijbloementelers lag dat per-centage op 7,8%. Hoewel 2014 een moeilijk jaar was voor de glastuinbouw is het percen-tage stoppers slechts licht gestegen van 7,3% in 2013 naar 7,7% in 2014. De opkwekers zijn het meest voornemens om de bedrijfsactivitei-ten te beëindigen (11,0%).

! Grootschalige proef met OndernemingsdossierLTO Glaskracht Nederland start dit jaar een grootschalige proef rond het werken met zoge-heten Ondernemingsdossiers. Zo’n dossier is een digitale verbinding met verschillende overheden waardoor telers alles zelf kunnen regelen op het gebied van vergunningen, regi-straties en meldingen en daar ook beter zicht op kunnen krijgen. Het werken met Onderne-mingsdossiers moet er uiteindelijk toe leiden dat tuinders minder fysieke controles van bijvoorbeeld gemeenten en omgevingsdiensten op het bedrijf krijgen. Daarnaast biedt het dos-sier de ondernemer inzicht in en een overzicht van alle wetten en regels waarmee hij te maken heeft.

! Tuinders Bommelerwaard tonen GDJHOĎ�NV�ZHUN�LQ�Ƃ�OPTien glastuinders uit de Bommelerwaard vertel-len in de film ’Een greep uit de kas’ over hun passie en producten. De film is op YouTube te zien en bedoeld om burgers te tonen wat zich in kassen afspeelt. ’Een greep uit de kas’ werd gemaakt in opdracht van het Glastuinbouwpact Bommelerwaard & Neerijnen, onderdeel van Greenport Gelderland. De film werd in decem-ber officieel gepresenteerd. In de film zijn de volgende telers te zien: Marjanne van den Berg (kerstster en hortensia), Gert van Genderen (chrysant), Evert van Helvoort (chrysant), Kees Mans (gerbera), Heimen Quik (phalaenopsis), David van Tuijl (chrysant), Peter van de Wer-ken (lisianthus), Arjan en Erik van Wijk (roos), Johan van den Burg (paprika) en Jan Goesten (aardbeien).

FOTO

: GE

RD

IEN

DE

NO

OY

Beter investeren dan buffers opbouwenDe investeringen in de tuinbouw zijn momenteel op de vingers van een hand te tellen. Wordt het niet eens tijd om – nu veel tuinders dankzij de lagere energiekosten afgelopen jaar wat over hebben gehouden onder de streep – weer wat meer lef te tonen en te investeren? En niet alleen buffers op te bouwen om toekomstige tegenval-lers op te kunnen vangen?

�

� � �

��

EĂ� ĞĞŶ� ũĂĂƌ� ŚĂƌĚ� ǌǁŽĞŐĞŶ� ŝƐ� ŚĞƚ� ĞŝŶĚĞůŝũŬ� ǌŽǀĞƌ� KƉ��s�ǌĂƚĞƌĚĂŐ�Ϯϰ� ũĂŶƵĂƌŝ�ŽƉĞŶƚ�ŽŶǌĞ�ŶŝĞƵǁĞ� ůŽĐĂƚŝĞ� ŝŶ��ƵŝůŝĐŚĞŵ� ŚĂĂƌ� ĚĞƵƌĞŶ� dŝũĚĞŶƐ� ĚĞǌĞ� ĚĂŐ� ŬƵŶƚ� Ƶ� ĞĞŶ�ŬŝũŬũĞ�ŶĞŵĞŶ�ŝŶ�ĚĞ�ŬĂƐ�ǁĂĂƌ�ĐĂ�ϳϲ�ŚĞĐƚĂƌĞ�ĐŚƌǇƐĂŶƚĞŶ�ŐƌŽĞŝĞŶ��ŽǀĞŶĚŝĞŶ�ǌƵůůĞŶ�ĚĞ�ďŝũ�ŚĞƚ�ƉƌŽũĞĐƚ�ďĞƚƌŽŬŬĞŶ�ůĞǀĞƌĂŶĐŝĞƌƐ� Ƶ� ĚĞǌĞ� ĚĂŐ� ŚƵŶ� ƉƌŽĚƵĐƚĞŶ� ĞŶ� ĚŝĞŶƐƚĞŶ�ƉƌĞƐĞŶƚĞƌĞŶ�/ĞĚĞƌĞĞŶ�ŝƐ�ǀĂŶ�ŚĂƌƚĞ�ǁĞůŬŽŵ�

��

KW�E��'��

�s �Ϯϰ � ũĂŶƵĂƌ ŝ �ǀĂŶ �ϭϬϬϬ � Ͳ �ϭϳϬϬ �

> ŝŶ Ĩ ůŽǁĞƌƐ ͲZŽĚĂ ů ŝŶ � / / � �s �h ŝ ů ŬĞ ƌǁĞŐ �ϱ � �Ƶ ŝ ů ŝ ĐŚĞŵ �


’Inpassingsplan jaagt telers Bommelerwaard op kosten’Het nieuwe ontwerp provin-

ciaal inpassingsplan (PIP)

voor de tuinbouw in de

Bommelerwaard jaagt tuin-

ders in het gebied op kos-

ten. Dat stellen LTO Noord

Glaskracht en de ZLTO in

HHQ�JH]DPHQOĎNH�]LHQVZĎ-

ze op het plan.

Quincy von [email protected] Tuinders in de Bommelerwaard dreigen miljoenen euro’s aan plankosten te moeten betalen en

YHUVWULNW�WH�UDNHQ�LQ�MDUHQODQJH�SURFHGXUHV�EĎ�QLHXZERXZ�RI�XLWEUHLGLQJ�YDQ�EHVWDDQGH�NDVVHQ�

Het ontwerp-PIP lag van 20 novem-ber tot en met 31 december 2014 ter inzage. In die periode zijn er

bijna honderd zienswijzen op ingediend, waaronder een van LTO Noord Glaskracht en de ZLTO.

Beide belangenbehartigers zijn teleur-gesteld over het feit dat Gedeputeerde Staten (GS) van Gelderland in het nieuwe ontwerp-PIP uitgaan van dezelfde systema-tiek die een eerder ontwerp deed sneuvelen. In het nieuwe PIP schrappen GS eerst de bestaande uitbreidingsmogelijkheden voor bestaande glastuinbouwbedrijven in het plangebied. Vervolgens maakt het college via zijn wijzigingsbevoegdheid deze ’oude’ uitbreidingsmogelijkheden (voor een deel) alsnog mogelijk middels het indienen van wijzigingsplannen.

KostenverhaalDe enige reden waarom GS hiervoor kiezen, is dat zo de kosten van het verkeersveiliger maken van wegen in het gebied, de aanplant van groen en de aanleg van fietspaden, verhaald kunnen worden op de tuinders, zo stellen de twee belangenbehartigers.

De organisaties zijn echter bang dat op die manier het schrikbeeld van veel tuin-ders, zal worden bewaarheid en dat voor elk bedrijf dat wil uitbreiden of zich wil vesti-gen, een wijzigingsprocedure doorlopen zal

LTO Noord Glaskracht en ZLTO teleurgesteld in nieuw ontwerp-PIP:

moeten worden. „Omdat het naar verwach-ting om tientallen bedrijven gaat, betekent dit miljoenen euro’s aan plankosten en vele jaren aan procedures”, zo schrijven LTO Noord Glaskracht en de ZLTO.

Herstructurering sturenHet argument van GS dat de provincie de herstructurering via het nieuwe ontwerp-PIP beter kan sturen, verwijzen de orga-nisaties naar de prullenbak. Daarvoor zijn volgens hen geen wijzigingsbevoegdheid en wijzigingsplannen noodzakelijk. Voorover-leg met de sector kan volstaan. „Tot op de laatste grasspriet meesturen waar de kassen komen te staan”, is volgens hen uit den boze.

Bovendien is er al sprake van ruimtelijke sturing door de keuze voor de gebieden waar de tuinbouw zich mag concentre-ren, zo menen LTO Noord Glaskracht en de ZLTO. Ook zijn er volgens hen met de geplande wegverbredingen, fietspaden en het groen en water al randvoorwaarden aan bedrijfsuitbreidingen gesteld.

De belangenbehartigers blijven daarom pleiten voor het behoud van de bouwen gebruiksmogelijkheden voor bestaande glastuinbouwbedrijven (het zogeheten be-stemmen bij recht). Ook het behoud van de mogelijkheden om daarnaast nieuwe tuin-bouwbedrijven op te richten, is volgens hen cruciaal. Daarvoor kan volgens hen – als het

niet anders kan – gebruik gemaakt worden van de wijzigingsbevoegdheid van GS.

Voor uitbreiding en herstructurering van bestaande bedrijven wijzen LTO Noord Glaskracht en de ZLTO het gebruik van de wijzigingsbevoegdheid echter af. Alleen als binnen één jaar na het onherroepe-lijk worden van het PIP gebiedsgerichte wijzigingsplannen in procedure komen met een bestemmingsregeling die het (weer) mogelijk maakt om bij recht (nieuwe) kassen te bouwen of uit te breiden volgens een globaal eindplan, gaan ze akkoord met het inzetten van de wijzigingsbevoegdheid. Daarbij moet de provincie dan niet willen sturen „tot op de laatste grasspriet”.

VangnetregelingDe belangenbehartigers vinden daarnaast dat er een vangnetregeling moet komen voor álle toekomstbestendige bedrijven in extensiveringsgebieden; niet enkel voor de zes in het ontwerp-PIP genoemde bedrijven.

Verder betreuren de organisaties het dat het PIP niet voorziet in riolering, ontslui-tingswegen en een aansluiting op de A2 voor het reserveconcentratiegebied nabij Velddriel.

Op 9 februari vindt er over het ontwerp-PIP een hoorzitting plaats in Gameren. De verantwoordelijke Statencommissie behan-delt het op 11 februari. <

)272

��9$.%/$'�9225�'(�%/2

(0,67(5č

32

Analyse

www.vakbladvoordebloemisterij.nl

!Kijk voor de ontwikkeling van prijzen op langere termijn op de site van het Vakblad. Bekijk op de website ook iedere dag de ontwikkelingen van de OTC-stroomprijzen, de TTF- en AgroEnergy-gasprijzen, de olieprijs en de dollarkoers.

Het Vakblad brengt elke maand de ontwikkeling van de energieprijzen in

de rubriek ’Energiemarkt’. Een deskundige analyseert de belangrijkste

ontwikkelingen en een teler vertelt hoe hij met de markt omgaat.

Energiemarkt

50

60

70

80

90

decembernovember

Dollar per vat ruwe Brent olie

21

22

23

24

25

decembernovember

49

50

51

52

53

54

55

56

decembernovember

r h

14

15

16

17

18

19

20

21

22

decembernovember

K - 1 s l t A

Ervaring


Pieter van Velden, freesiateler in ’s-Gravenzande:

’Met aardwarmte kun je niet stomen’

Voor zijn freesiateelt

heeft Pieter van Velden

uit ’s-Gravenzande niet zo veel energie nodig.

Hij gebruikt jaarlijks ongeveer 18 m3

gas per

m2

. De helft daarvan gaat in stomen zitten.

Verder is er 5 m3

nodig voor bodemverwar-

ming en de rest is voor de groeibuis.

Er zijn dan ook niet zo veel mogelijkheden om

nog op energiekosten te besparen. Hij heeft

een energiescherm op het hele bedrijf, dat

hij – volgens Het Nieuwe Telen – ’s avonds

op tijd dichttrekt om de planttemperatuur op

niveau te houden. Verder gebruikt hij Econaut

op zijn klimaatcomputer, waarmee hij over drie

dagen aan temperatuurintegratie kan doen.

Misschien zou hij ooit elektrisch kunnen gaan

stomen met een magnetron. „Omdat ik twee

maal per jaar stoom, betaal ik een hoog vast-

recht voor een grote gasaansluiting, terwijl ik

in de rest van het jaar met een veel kleinere

aansluiting toe kan. Ik denk dus dat elektrisch

stomen voordeliger kan zijn.” Maar de ontwik-

keling van zo’n apparaat wil nog niet vlotten.

Het gebruik van aardwarmte zou weinig zin

hebben, omdat hij daarmee niet kan stomen.

Een aquifer voor de seizoensopslag van

warmte en koude behoort tot de mogelijkhe-

den, maar dat is duur. „Een paar jaar geleden

was ik met mijn bedrijf voor € 30.000 klaar

geweest, maar tegenwoordig zou ik daar een

ton voor moeten uittrekken. De vergunning-

aanvraag is ingewikkelder en duurder gewor-

den. Bovendien moet er hier in het tweede

watervoerende pakket worden geboord, wat

het ook duurder maakt.”

De elektriciteit voor belichting koopt Van Vel-

den op de APX. „Ik denk dat de stroomprijs

voorlopig niet stijgt. De hele energiewereld ligt

op zijn gat. Maar mocht de prijs gaan stijgen,

dan moet ik hem snel vastleggen.”

FOTO

: JO

EF

SlE

Eg

Er

S

Br

On

: En

dE

x.n

l/A

gr

OE

nE

rg

yB

rO

n: E

nd

Ex

.nl

Br

On

: VA

KB

lAd

VO

Or

dE

BlO

Em

iSTE

riJ

Olieprijs

Gasprijs

Elektriciteit

SparkspreadB

rO

n: F

uTu

rE

S.T

rA

din

gC

hA

rTS

.CO

m

nuon

Is de bodem van de energieprijs bereikt?„Voorspellen is moeilijk, zeker wanneer het

de toekomst betreft.’’ Deze uitspraak van de

19de-eeuwse schrijver Mark Twain is zeker

van toepassing op de energiemarkt. De

prijzen op de energiemarkt werden jaren gro-

tendeels bepaald op basis van het heersende

sentiment, zoals de angst voor het opraken

van fossiele brandstoffen. Daarnaast leidden

geopolitieke spanningen in combinatie met

speculaties op de financiële markten tot onze-

kerheid op de markt. Beide ontwikkelingen

duwden de energieprijzen omhoog.

Kijken we echter naar de huidige vraag en

aanbod, dan bevinden we ons in een tegen-

overgestelde situatie. Olie, gas, kolen, elek-

triciteit en CO2

-rechten zijn er tegenwoordig

in overvloed. De snelle ontwikkeling van

schaliegas -en olie heeft ertoe geleid dat dat

de Verenigde Staten zelfvoorzienend zijn en ze

de overtollige kolen naar Europa verschepen.

Hierdoor heeft Europa genoeg kolen tot haar

beschikking. In de afgelopen jaren is ook de

gasopslagcapaciteit in Europa fors uitgebreid

en is er veel opwekcapaciteit van elektriciteit

bijgebouwd in de vorm van kolencentrales,

windmolens en zonnepanelen.

Tegelijkertijd zorgen energiebesparing, tegen-

vallende economische groei en uitzonderlijk

hoge temperaturen voor een verminderde

vraag naar elektriciteit en gas. Het ruime

aanbod en de afgenomen vraag leiden tot

dalende gas- en elektriciteitsprijzen.

De olieprijs daalt ook fors. Dit komt doordat

de olieproducerende landen hun productie

juist opschroeven om hun marktaandeel en

inkomsten te behouden, ondanks het ruime

aanbod. De olieprijs is daardoor nu zelfs rond

46 dollar per olievat. Dit heeft indirect ook een

dalend effect op de gasprijzen, terwijl het win-

ter is en de prijs juist hoog zou moeten zijn.

De vraag is natuurlijk of deze situatie voor een

langere tijd aanhoudt. Echter, wie durft zich

nog aan een voorspelling te wagen? Hoewel

de energiemarkt grillig is, adviseren wij om

de belangrijkste fundamenten op de energie-

markt in de gaten te houden en de ontwik-

kelingen samen met een expert te bespreken.

Zo kunt u toch een inkoopstrategie kiezen die

het beste bij uw bedrijf past.

Michel Appelhof, energiemarkt analist


Stuur uw vragen naar Postbus 9324, 2300 PH Leiden.

U kunt ook bellen, faxen of mailen: Peter van Leth,

071-56 59 688, [email protected]

Vragen

:DDURP�PRHW�LN�HHQ�EHGUĎIVYLVLH�YRUPHQ�HQ�hoe doe ik dat?Voor een onderneming is het heel essentieel om een visie te vormen. Niet alleen voor EHXUVJHQRWHHUGH�EHGUĎYHQ��PDDU�YRRU�HON�EHGUĎI�LV�GDW�YDQ�JURRW�EHODQJ��(HQ�YLVLH�JHHIW�HHQ�GXLGHOĎN�EHHOG�YDQ�GH�WRHNRPVW��YDQ�KHW�EHGUĎI��

Eldert van der Spek, Flynth,(OGHUW�YDQGHU6SHN#ƃ\QWK�QO

(en wat bredere uitleg van het begrip visie is: een visie is inspirerend, een visie geeft een visionair en ambiti-

eus beeld van wat een organisatie wil zijn, ’een stip op de horizon’. In deze definitie van het begrip visie kijk je naar de wereld van nu en de kansen voor de toekomst en beschrijf je de gewenste droomsituatie.

1X�QDDU�GH�WRHNRPVW�NĎNHQDe wereld van nu; de huidige werkelijkheid moet eerst goed onder ogen worden gezien voordat naar de toekomst kan worden gekeken. Het is duidelijk dat er in veel delen van de bloemsiterijsector sprake is van een aanbodmarkt en niet van een vraagmarkt. Dat betekent dat je als bedrijf onderschei-dend moet zijn en waarde aan de producten moet toevoegen. Bij waarde toevoegen moet je niet (alleen) denken aan een andere kleur of type pot, maar veel breder. Het gaat erom dat je het gevraagde product conform de ge-stelde eisen, in de juiste hoeveelheid, ideale en optimale verpakking en op het gewenste tijdstip via een winkelvloer aan de consu-ment of eindgebruiker levert. Eventueel met behulp van waarde toevoegende partnerbe-drijven.

Dit klinkt misschien wat wollig, maar het is belangrijk dat over elk detail is nagedacht en dat het allemaal in elkaar past; het gehele plaatje moet kloppen. Vaak noemt men dit ’een concept neerzetten’, maar let op dat je deze term niet te snel gebruikt. Het hele verhaal moet wel kloppen: elk detail, vanaf het zaadje/stekje tot en met de consument of gebruiker die het product koopt.

DromenDe droomsituatie is de beeldvorming van de toekomst. Hierin worden de verwachtingen op basis van de verwachte werkelijkheid over enkele jaren vormgegeven.

De visie is bedoeld om invloed uit te oefenen op de organisatie. Door het moti-veren van de ondernemer en de medewer-

kers en het focussen van de ondernemer en medewerkers op relevante activiteiten. Het schept een kader aan de hand waarvan de ondernemer en medewerkers kunnen afleiden op welke wijze activiteiten moeten worden ingevoerd en hoe deze passen bin-nen een groter geheel. Vanuit de bedrijfs-visie kan gewerkt worden aan onder meer productontwikkeling en vernieuwing van het assortiment.

9UDJHQ�VWHOOHQAls hulpmiddel zijn er vier vragen die gesteld kunnen worden om een visie te vormen. 1. Welke ontwikkelingen (economisch, so-ciologisch, technisch, politiek) zijn belang-rijk voor uw bedrijf?

2. Hoe ziet onze toekomst eruit en die van concurrenten?3. Welke ambities heeft uw bedrijf op lan-gere termijn?4. Welke vaardigheden moeten de onder-nemers en medewerkers voor de toekomst ontwikkelen?

6QHO�VWDUWHQMaak er snel een start mee, dit is onmisbaar voor de toekomst. En als u dit al een keer gedaan heeft, vergeet dan niet de visie met regelmaat te toetsen aan de praktijk. Uw adviseur kan u in dit proces zeker onder-steunen.<

IlluStratIE: PEtEr moorman


’Sierteelt moet kant van robot 5RERWLVHULQJ�LV�QRGLJ�LQ�GH�VLHUWHHOW��VWHOW�5LFKDUG�YDQ�GHU�/LQGH��RP�EHGUĎIV-

SURFHVVHQ�HIƂFLÈQWHU�WH�NXQQHQ�XLWYRHUHQ��$OV�GLUHFWHXU�YDQ�/DFTXH\��HHQ�

URERWLVHULQJVEHGUĎI�RQWVWDDQ�YDQXLW�78�'HOIW��]LHW�KĎ�RQWZLNNHOLQJ�HQ�WRHSDV-

VLQJ�YDQ�LQWHOOLJHQWH�WHFKQRORJLH�KDUG�JDDQ��e+HW�LV�HHQ�UHYROXWLH�r

5LFKDUG�YDQ�GHU�/LQGH��e-H�PRHW�EĎ�URERWLVHULQJ�LQ�GH�WXLQERXZ�QLHW�LQ�HHQPDOLJH�SURMHFWHQ�GHQNHQ��$OV�LHGHUHHQ�HLJHQ�URERWV�EOĎIW�RQWZLNNHOHQ��ZRUGHQ�WRHSDVVLQJHQ�QLHW�EHWDDOEDDU�r

$UQR�([email protected]

:DW�LV�KHW�YHUVFKLO�WXVVHQ�DXWRPD-tisering en robotisering?„Een robot is een flexibele automatiserings-oplossing, omdat je die kunt herprogram-meren. Je kunt een robot verschillende dingen laten doen, door een ander stukje software in te brengen, bijvoorbeeld door het downloaden van een app. Daarna gaat de robot weer aan de slag. Hij werkt met modulaire intelligente technologie en ziet de wereld om zich heen met sensoren.Machines werken met motoren, assen en servo’s. Die doen één ding, en ook goed, maar ze zijn niet flexibel.”

5RERWLVHULQJ�]HW�QLHW�GRRU�LQ�GH�WXLQERXZ��(U�LV�RRLW�ZHO�HHQ�VWHN�URERW�RQWZLNNHOG��HQ�QX�]ĎQ�HU�SOXNURERWV�LQ�RQWZLNNHOLQJ��PDDU�PHHU�QLHW��,V�GH�WĎG�QX�ZHO�UĎS"„Nu wel, omdat hightech betaalbaar is geworden door grootschalige toepassing. Er zijn nu wereldwijd meer dan acht miljoen stofzuigrobots verkocht; zo’n robot is nog maar iets duurder dan een gewone stofzui-ger. Gazonmaairobots gaan ook zo hard. Toen de telefoon in je zak pastte, ging het ook snel en werd het de smartphone.

Ontwikkeling en toepassing van intel-ligente technologie gaan zo hard, dat je kunt spreken van een revolutie. Een tweede industrialiseringsgolf, na de eerste in de vorige eeuw. Maar je moet bij robotisering in de tuinbouw niet in eenmalige projecten denken. Als iedereen eigen robots blijft ontwikkelen, worden toepassingen niet betaalbaar.”

'H�VHFWRU�PRHW�GXV�JURRWVFKDOLJ�aan de slag?„Ja, je moet grootschalig denken, net zoals de auto-industrie dat heeft gedaan. In 1969

Fot0

: Ar

no

en

ge

ls

5RERWLFD�H[SHUW�5LFKDUG�YDQ�GHU�/LQGH�


Column

begon de allereerste autorobot bij GM, en nu werken er wereldwijd 1,3 miljoen robots in de automotive. Die industrialisering heeft veel werkgelegenheid geboden, en al die robots werken met dezelfde technologie. In de automotive, en ook in de elektronica-industrie, is er standaardisatie, maar in de agro-industrie nog niet omdat de sector te versplinterd is. Robotisering is wel nodig, want alleen al door de groei van de wereld-bevolking – nu 7 miljard mensen, straks 10 miljard – zal er meer en efficiënter geteeld moeten worden.”

De sierteeltmarkt zal naar ver-wachting eerder krimpen dan groeien.„Dat is misschien wel zo, maar in de sector is nog veel seizoensarbeid. Over tien jaar zijn alle Polen weg, omdat ze te duur zijn geworden. Poolse arbeid is daarom nu al een probleem in Noorwegen. Zo is dat nu ook een probleem in Amerika, met Mexicaanse arbeid. Je moet dus wel de kant opgaan van robotisering. Uitzendbureaus zullen daar ook belangstelling voor hebben, want dan kunnen ze robots uitzenden. Maar roboti-sering moet je dus wel collectief aanpakken: samen werken en leren.”

+RH�LV�GDW�FROOHFWLHI�PRJHOĎN�]RQ-der het Productschap Tuinbouw?„Ik vind het juist fantastisch dat het PT op-houdt te bestaan, want het heeft de achter-ban ouderwets gehouden. Zolang je in ijzer en tractors denkt, leef je in de vorige eeuw. Je moet een bestaand bos soms afbranden om iets nieuws te laten groeien: bijvoor-beeld de Smart Industry. Dat is het toepas-sen van intelligente technologie in bedrijven met behulp van big data. In 2024 zijn zulke grootschalige digitale gegevens gratis en kun je de intelligentie van een mens op een visitekaartje zetten. Dat gaat de komende tien jaar echt gebeuren. Op de TU Delft hebben ze al een volledig autopilot-systeem ter grootte van een euromunt gemaakt. Dat is een wereldrecord.”

Wie zit achter de Smart Industry?„In Nederland is dat onder andere de FME, ondernemersorganisatie voor de technolo-

gische industrie, de Kamer van Koophandel, TNO en het ministerie van Economische Zaken. Al die partijen hebben in oktober een nationale Smart Industry-agenda opgesteld: waaraan ze gaan werken. Andere landen zijn ook bezig met de Smart Indus-try; Duitsland is er al ver mee.

Brussel ziet ook dat bedrijven slimme technologie nodig hebben, maar wie dat gaat betalen? De financieringsvraag is nog een open vraag. Mijn stelling is: juist door het verdwijnen van het PT heeft de sector nieuwe financieringsmogelijkheden. En er zijn verschillende verdienmodellen mogelijk met robotisering.”

Hoe kan de sierteelt een Smart Industry worden?„Kwekers kunnen meegaan in de nationale agenda. Zoek naar nieuwe manieren om een teelt met intelligente technologie mogelijk te maken. Om erachter te komen waar roboti-sering mogelijk is, kan iedereen bijvoorbeeld een quickscan invullen op de site factory-in-a-day.nl. Vanuit TU Delft organiseren we dan soms een workshop met studenten, pizza en cola. Binnen twee dagen is bekend of we een proces met bestaande technologie kunnen robotiseren.

Je kunt niet in één keer een oogstrobot of een onkruidrobot ontwikkelen. Dat doe je stapje voor stapje met een roadmap, en zodanig dat de hele sector ervan kan profiteren. Je maakt op weg naar een robot bijvoorbeeld eerst een stilstaand platform, dan maak je dat rijdend en stop je er een ca-mera in. Vervolgens ga je testen in fieldlabs en maak je de robot geschikt voor gebruik.”

Is er in de sierteelt al een voor-beeld van Factory in a Day?„Ja, toepassing bij een potplantenteler met yucca-stammen. Bedoeling is dat een robot de stammen uit een kist pakt en in potgrond zet. We staan aan het begin van het toepas-sen van modulaire intelligente technologie. Het zal hard gaan, dat ga je ook met drones zien. Binnen vijf jaar komt er een drone die je perceel kan monitoren en een seintje kan geven aan robots in het veld: ’Ik zie daar iets, ga eens kijken’.” <

isering opgaan’

Angelle van [email protected]

Canada

9DQ�RQ]H�KLELVFXVVHQ��JX]PDQLDpV�HQ�ƂFXV-sen wordt ongeveer 20% verkocht via de veiling. Ongeveer 80% wordt via directe verkoop verkocht aan regionale groothan-GHOV��HQ�H[SRUWEHGUĎYHQ��2Q]H�YHLOLQJ�KHHW�de Ontario Flower Growers Co-operative �2)*��'H]H�FRÓSHUDWLH��ZZZ�RQWDULRƃR-wer-growers.ca) is opgericht in 1972 en VWDDW�LQ�0LVVLVVDXJD��'H�NRSHUV�]ĎQ�YRRU-QDPHOĎN�GHWDLOKDQGHO�XLW�GH�ZĎGH�RPJHYLQJ�YDQ�7RURQWR��1DDVW�GH�YHLOLQJ�LQ�2QWDULR�]ĎQ�er de United Flower Growers Co-operative Association in Burnaby, Britisch Columbia en de Marche Floral Inter-Provencial in Montreal, Quebec. 2)*�KHHIW�GDJHOĎNV�WZHH�YHLOLQJNORNNHQ�draaien, een voor de verkoop van bloemen en een voor de verkoop van planten en perk-goed. Op de veiling wordt een gevarieerd productenpakket aangevoerd. 2S�GLQVGDJ��MDQXDUL�]ĎQ�QLHXZH�YHLOLQJ-klokken in gebruik genomen. Deze klokken werden vorig jaar overgenomen van Bloe-PHQYHLOLQJ�%OHLVZĎN�HQ�]ĎQ�QD�GH�MDDUZLV-seling geïnstalleerd. Momenteel wordt hard JHZHUNW�GRRU�DXWRPDWLVHULQJVEHGUĎI�$XF[LV�uit België om alle hardware en software van de klokken te testen en goed te laten draaien. Gefaseerd zullen daarna ook onder andere kopen op afstand, websales, pre auction purchases (voor veiling verkoop) en virtueel veilen opgestart worden. Zo is OFG klaar voor een nieuwe digitale fase. De veiling heeft geen veilplicht. De veiling-NRVWHQ�OLJJHQ�YUĎ�KRRJ�RS��YRRU�OHGHQ�en 13-17% voor gastleden. Toch biedt de veiling een betrouwbaar afzetpunt voor kwe-NHUV�HQ�HHQ�EHWURXZEDUH�EHWDOLQJVWHUPĎQ�en garantie. Het is van groot belang dat de aanvoer regelmatig is en van betrouwbare kwaliteit. Dan komen betrouwbare kopers regelmatig terug om hetzelfde producten-SDNNHW�WH�NRSHQ��:HGHU]ĎGV�UHVSHFW�OHLGW�WRW�ZHGHU]ĎGV�YHUWURXZHQ��+HW�EOĎIW�LQWHUHVVDQW�om te zien dat elke aanvoerder en elke koper GLW�RS�]ĎQ�HLJHQ�ZĎ]H�ZHQVW�XLW�WH�OHJJHQ��Maar toch weten ze elkaar keer op keer te vinden.

Angelle van Kleef is teler in Ontario

Veilingklok

14 9DNEODG�YRRU�GH�%ORHPLVWHUĎ�3 (2015)

’Dit gaat nog minimaal twee jaar duren’Als gevolg van spanningen tussen Rusland en het westen is de roebel de

DIJHORSHQ�PDDQGHQ�ƃLQN�]ZDNNHU�NRPHQ�WH�VWDDQ�WHJHQRYHU�GH�HXUR�HQ�

GH�GROODU��'H�JHYROJHQ�YRRU�GH�EORHPHQKDQGHO�QDDU�5XVODQG�ODWHQ�]LFK�

UDGHQ��'LH�QHHPW�HQRUP�DI��9RRU�GLW�MDDU�LV�HU�HQRUPH�RQ]HNHUKHLG��e0HQ-

VHQ�]ĎQ�EDQJ��QLHPDQG�ZHHW�ZDDU�KHW�QDDU�WRH�JDDW�r

Arie-Frans [email protected]

De waarde van de roebel tegenover de euro laat al vanaf augustus, het moment dat het westen en Rusland

elkaar met sancties bestookten, een dalende lijn zien. Handelaren maakten zich toen al meer zorgen om het effect van een lage roebel dan om de gevolgen van een even-tuele boycot van sierteeltproducten. Een lage roebel leidt er immers toe dat bloemen en planten uit Nederland flink duurder worden voor de Russen.

Nu was die roebel begin 2014 al enige tijd flink laag en kenden de handelaren al een beetje het klappen van de zweep. Maar de afgelopen tijd bereikt de munt waarden die eerder in 2014 niet gehaald werden. Boven-dien is de koers uiterst instabiel, constateert Mozes Muuse van M&M Flowers. „Nu is een euro 68 roebel waard, soms is een euro twee dagen 62 roebel dan weer 73. Een paar weken terug steeg deze boven de 100 en toen was er veel paniek. Ik merk dat klanten niet weten waar ze aan toe zijn. Soms wordt er minder besteld en dan weer heel massaal.”

Volgens Muuse weten ook eindklanten niet waar ze aan toe zijn doordat het salaris van de Russen veel minder waard is gewor-den. „Een salaris van 2.000 dollar is nu nog de helft tot 1.200 dollar waard. Alles is er twee keer zo duur geworden.”

,QVWDELHOH�NRHUVHet beeld dat Muuse schetst, ondervinden alle handelaren op Rusland. De handel op Rusland is onrustig, merkt ook Valerie Davidov van Aviaflora. Hij somt meerdere oorzaken op. Een daarvan is dat het ver-trouwen weg is. „Het grootste effect van de daling van de roebel is dat de handel bang is

geworden. Handel in bloemen is gebaseerd op een positieve verwachting, op een goede stemming, op het weer, op feesten in het verschiet en dergelijke. Op het moment dat de roebel wegzakt valt het vertrouwen weg.”

Ten tweede heeft de handel volgens Da-vidov last van het feit dat er door de sancties minder betalingskanalen zijn. Voorheen gingen de betalingen ’links en rechts’ niet helemaal eerlijk, legt hij uit. „Er kan niet meer gerommeld worden; er moet een contract zijn tussen handelaar en eindklant en over alle bloemen en planten moeten invoerrechten betaald worden.”

Muuse bevestigt dit en zegt dat hierdoor eindklanten 3% duurder uit zijn. Bovendien zijn de autoriteiten strenger geworden, ze houden goed in de gaten wat er het land inkomt. Bij de grens staan daardoor lange wachtrijen. Recent leed een transporteur een groot verlies doordat hij lang moest wachten bij de grens. De vracht moest ge-controleerd worden om uit te sluiten dat er verboden goederen ingevoerd worden, weet Davidov te vertellen.

Een derde effect is, aldus Davidov, dat alle Europese banken handel op Rusland zien als zeer risicovol. Financiering is daardoor lastig los te krijgen. Ook is de handel nauwelijks te verzekeren. Een logisch gevolg is dat de han-del terugloopt. De handel die nog plaats-vindt, ondervindt hinder van het tragere be-talingsverkeer tussen Rusland en Nederland. Er worden barrières opgeworpen om dollars en euro’s het land uit te krijgen. „Het duurt ongeveer 2,5 week voordat het geld Rusland uit is. Banken hopen het geld op en wachten met overmaken”, vertelt Marco Gerrebrands van Noviflora dat planten naar Rusland ver-handelt. „We hebben daar heel veel last van.

Er zit niets anders op dan de Russen vooruit te laten betalen. We deden dat voorheen anders, maar de risico’s zijn te groot.”

'DOHQGH�FĎIHUVDe lage roebel, de vertraagde betalingen en de grotere risico’s leiden ertoe dat de handel op Rusland afneemt. Dit was vorig jaar al terug te zien in de cijfers van Floridata. De exportwaarde viel in 2014 tot en met no-vember 10% lager uit dan het jaar ervoor.

In december was het al niet beter. Ger-rebrands zegt dat Noviflora 20-30% minder omzet realiseerde in die maand. Muuse spreekt over een omzetdaling voor M&M Flowers over het hele jaar van 17%. Bij Premier & Blenheim halveerde de omzet op Rusland in december, vertelt Arnold Koek. Hetzelfde geldt voor de handel van deze exporteur op Oekraïne waar ze marktleider is. Ook de waarde van de Oekraïense munt, de hryvnia, halveerde. Daar zijn de volumes en dus het verlies veel minder groot.

Enige die vorig jaar een stijging van de omzet van de handel op Rusland realiseerde was Avia Flora. „De problemen die ik net schetste zijn van de laatste weken”, voegt Davidov er aan toe.

Muuse merkt dat de Russen iets goed-kopere bloemen willen, maar nog niet heel extreem. „Wellicht dat ze dit jaar van chrysant gaan overstappen op santini en tulpen.” De overstap van duurdere naar goedkopere bloemen door de zwakke roebel merkt Koek al wel heel duidelijk. Op 1 december sloten de pre-sales voor Russische Vrouwendag. „We hebben meer tulpen verkocht, maar geen tak chrysant”, zegt Koek resoluut. Hij voegt er aan toe dat het

+DQGHO�RS�5XVODQG�NUĎJW�HQRUPH�NODSSHQ�GRRU�ODJH�URHEHO


In het kort

9RULJ�MDDU�ZDUHQ�HU�DO�YHHO�WXOSHQ�WH�]LHQ�LQ�5XVODQG��0RJHOĎN�JDDQ�HU�GLW�MDDU�QRJ�PHHU�WXOSHQ�QDDU�5XVODQG�RPGDW�GH�5XVVHQ�]LFK�JHHQ�GXUH�EORHPHQ�PHHU�NXQQHQ�YHURRUORYHQ�

kantoor van Premier & Blenheim in Kenia vanuit Rusland explosief meer vragen naar korte rozen kreeg. „Twee jaar terug lachten de Russen daarom. Nu bellen ze voor lengte 4 en 5, omdat het minder kost. De Russische man zal zijn moeder, vrouw en vriendin echt voorzien van bloemen. Er zal best een volume weggaan voor Vrouwendag, maar het worden kleinere, goedkopere bloemen.

Koek houdt zijn hart vast voor chrysant. 70, 80 cent voor een chrysant voor Vrou-wendag gaat volgens hem niet gebeuren. „En als die telers dan 20, 30 cent per tak minder vangen dan maken ze dat de rest van het jaar niet meer goed. Hetzelfde geldt voor Oriental lelies. Telers van grote, dure bloemen gaan de prijs betalen en dat vinden we heel erg, maar we kunnen geen bloemen inkopen die we niet kunnen verkopen.”

Bij de planten vindt eenzelfde ontwik-keling plaats. Gerrebrands verwacht dat Russen voor Vrouwendag een orchidee inwisselen voor goedkopere planten als een potchrysant en begonia.

Koppen rollen De handelaren zijn er allen van overtuigd dat er onder de handelaren op Rusland koppen gaan rollen. De bedrijven die heel afhankelijk zijn van handel op Rusland zul-len tot de eerste slachtoffers behoren. Valerie

Davidov is niet positief gestemd over het komende jaar. „Ik houd absoluut mijn hart vast. Het begon met een politieke oorlog, nu is het een handelsoorlog. Ik hoop op een wonder, maar zie geen zonnetje schijnen.” Ook Muuse, Koek en Gerrebrands verwach-ten dat het aantal spelers minder wordt. Gerrebrands: „Rusland was een grote markt voor ons, nu niet meer.”

Premier & Blenheim is niet geheel afhan-kelijk van Rusland. Het is een van de veertig afzetmarkten. Maar het bedrijf voelt de ge-volgen wel. Het feit dat de Russen overstap-pen op goedkopere bloemen betekent voor de exporteur meer werk voor minder geld. „Wij kijken daarom nog meer dan voorheen naar onze kosten. Onze medewerkers begrij-pen de situatie en helpen mee.”

Eind januari gaat Koek alle grote klanten in Rusland af om een plan van aanpak te be-spreken. Hij vergelijkt de handel op Rusland met topsport. „Er zal dit jaar een schifting plaatsvinden bij kwekers, importeurs en ex-porteurs. Zoals ik in november al twitterde: buckle up, it’s going tot be a rollercoaster. Alleen sterke, stabiele, flexibele bedrijven redden het.”

De handelaren zijn er van overtuigd dat de malaise in de handel op Rusland lang kan voortduren. Zo voorspelt Muuse dat zijn omzet komend jaar nog eens 15% afneemt. De Russische kerst begin januari en Russisch

)272

��9$.%/$'�9225�'(�%/2

(0,67(5č

Q De lage roebel, de vertraagde betalin-gen en de grotere risico’s leiden ertoe dat de handel op Rusland afneemt.Q De vraag naar goedkopere producten neemt toe ten koste van de duurdere.Q Handelaren op Rusland verwachten dat er onder hen koppen gaan rollen.

Nieuwjaar op 13 januari maken dat er nog bloemen worden gekocht. „Mensen willen elkaar toch opvrolijken. Maar wat gebeurt er eind januari? Ik houd mijn hart vast. Ik verwacht dat er moeilijkheden komen door-dat alles twee keer zo duur is geworden voor de mensen in Rusland. Mensen zijn bang, niemand weet waar het naar toe gaat.”

Koek tenslotte verwacht begin januari nog een dip in de roebelkoers. „En dan hopen we dat de koers stabiel wordt. Het maakt minder uit wat de koers dan is, als ze maar stabiel is.” Een stabiele koers of niet, Koek denkt dat de problemen met de handel op Rusland nog minimaal twee jaar duren. „Dit is niet in april over. Ik zie Poetin niet toegeven. Dan verliest hij zijn macht en dat is geen optie voor hem.” <


p-H�PRHW�KHW�GH�WĎG�JHYHQp'H�EORHPLVWHQNORN�LQ�1DDOGZĎN�GUDDLW�HHQ�KDOI�MDDU��)ORUD+ROODQG�VWHOW�GDW�HU�

QD�HHQ�VWURHYH�VWDUW�HHQ�JRHGH�EDVLV�LV�JHOHJG��(HQ�EHOURQGH�ODQJV�WHOHUV�HQ�

KDQGHODUHQ�ODDW�ZLVVHOHQGH�JHOXLGHQ�KRUHQ��7HOHUV�]ĎQ�UHGHOĎN�WHYUHGHQ�RYHU�

GH�SUĎVYRUPLQJ�HQ�EORHPLVWHQ�]LHQ�JUDDJ�HHQ�EUHGHU�DVVRUWLPHQW�YRRU�GH�

NORN�NRPHQ��e,N�NRP�HU�QLHW�DOWĎG�PHH�XLW�r�

Cindy van der [email protected]

Op 30 juni kende de Bloemistenklok in Naaldwijk haar eerste veildag. Op de nieuwe bloemistenklok voe-

ren nu 350 à 400 kwekers aan. Onder hen nieuwkomers, maar ook telers die in Bleis-wijk voor de klok aanvoerden, zoals VE Orchidee uit Nootdorp. Dit bedrijf zet haar witte tweetakkers voor de klok in Naald-wijk en dit wordt volgens Johan van Erven wisselend gewaardeerd. „De prijsvorming valt niet altijd mee. Vaak ligt die net even lager dan de prijzen op de exportklokken”, merkt hij. Hij geeft aan dat FloraHolland er voor moet waken dat er te veel assortiment ten opzichte van het aantal kopers voor de klok staat.

Van Erven merkt dat er een kwaliteits-slag is gemaakt sinds de verhuizing naar Naaldwijk. „Voor ons is het nu wat lasti-ger. Wij kunnen ons op deze klok minder

goed onderscheiden met onze kwaliteit; in Bleiswijk ging dat beter. Daar werd de klok nog wel eens als afvoerputje gebruikt. Ik blijf voorlopig hier wel aanvoeren, je moet het tijd geven. Ik ben de afgelopen maanden ook niet altijd even consequent in aanvoeren geweest. Dat moet ook verbeterd worden”, weet hij.

9ROKRXGHQPotanthuriumteler Menno van der Lans van Fuerte Planta uit Pijnacker geeft aan dat betrouwbaarheid in aanvoeren inderdaad belangrijk is. Dagelijks zet hij een kar met twee partijen anthurium neer voor de bloe-mistenklok in Naaldwijk. Hij vindt de bloe-mistenklok een goed platform om de extra zware kwaliteiten in de markt te zetten. „Wij richten ons op de vakhandel. In Bleiswijk

voerden wij nooit aan, maar hier willen wij ons met ons product profileren.”

Van der Lans vindt dat alle partijen er met elkaar iets van moet maken. „We moeten er samen voor zorgen dat het geen rotzooi wordt. En volhouden. Je moet het de tijd geven om iets op te kunnen bouwen”, stelt hij. Over de prijsvorming is de teler redelijk tevreden. Van der Lans geeft aan dat de prijzen vergelijkbaar zijn met de exportklok in Naaldwijk.

.OHLQH�SDUWĎHQ�DDQYRHUHQOok chrysantenteler Harry Wubben is een nieuwkomer voor de bloemistenklok. Hij voert aan in Naaldwijk en de aanvoer voor de bloemistenklok kan nu in een moeite mee. Dat de partijheffing is komen te vervallen, is volgens Wubben ook een voordeel. Hierdoor kunnen er makkelijk kleine partijen voor de klok gezet worden en worden klanten niet snel overvoerd met een product.

Ook Wubben voert meerdere partijen per dag aan. Zo zet hij speciaal voor bloemisten tien emmers met gemengde bossen op een kar en daarnaast tien emmers gele en tien emmers witte Funny santini. De teler uit Nootdorp hoopt bij bloemisten naamsbe-kendheid op te bouwen en klanten voor santini’s warm te maken. In de toekomst wil hij ook meer in contact staan met zijn klanten. „Ik ben er onlangs langs geweest en op deze klok is de tribune nog goed gevuld. Ik ga een uitdraai maken van onze belang-rijkste klanten en daar eens contact mee zoeken.”

Die korte lijntjes met klanten vindt tul-penbroeier Siem Munster uit Slootdorp een voordeel van de bloemistenklok. Hij voerde wel eens aan in Bleiswijk en heeft beslo-

Bloemisten en telers wisselend tevreden over bloemistenklok

Achtergrond

’Beter evenwicht tussen vraag en aanbod’'H�EORHPLVWHQNORN�LQ�1DDOGZĎN�GUDDLW�HHQ�KDOI�MDDU��1D�HHQ�PRHL]DPH�VWDUW�OĎNW�HU�HHQ�EHWHUH�EDODQV�JHYRQGHQ�WH�]ĎQ�WXVVHQ�YUDDJ�HQ�DDQERG��,Q�GH�EHJLQIDVH�ODJ�GH�IRFXV�RS�YROXPH�HQ�RS�KHW�EHKRXGHQ�YDQ�YROXPH��'DW�LV�ORVJHODWHQ��)ORUD+ROODQG�ULFKW�]LFK�QX�RS�HHQ�KRRJZDDUGLJ�DVVRUWLPHQW��9ROJHQV�$DG�YDQ�GHQ�(QGHQ��PDQDJHU�%ORHPLVWHQ�6HUYLFHV��JDDW�GLW�VWHHGV�EHWHU��e'DJH-OĎNV�NRPHQ�HU��WRW��NDUUHQ�YRRU�GH�NORN�PHW�YHUVFKLOOHQGH�NOHLQH�SDUWĎHQ��'H�GLYHUVLWHLW�QHHPW�WRH��+HW�LV�PLVVFKLHQ�QRJ�QLHW�VXSHUYHHO��PDDU�ZH�EHGLHQHQ�GH�JURHS�EORHPLVWHQ��:H�PHUNHQ�GDW�HU�PHHU�

DDQWUHNNLQJVNUDFKW�NRPW�HQ�GDW�ZH�QLHXZH�LQVFKUĎYLQJHQ�NUĎJHQ��'LW�MDDU�ZLOOHQ�ZH�KHW�DVVRUWLPHQW�QRJ�YHUGHU�YHUGLHSHQ�HQ�HUYRRU�]RUJHQ�GDW�HU�HFKW�QLHXZH�SURGXFWHQ�YRRU�GH�NORN�NRPHQr��]HJW�KĎ��)ORUD+ROODQG�KRXGW�HHQ�YLQJHU�DDQ�GH�SROV�HQ�LQIRUPHHUW�YRRUWGXUHQG�EĎ�GH�EORHPLV-WHQ�ZDDU�EHKRHIWH�DDQ�LV��PDDU�RRN�ZDW�HU�EĎYRRUEHHOG�WH�YHHO�YRRU�GH�NORN�NRPW��e:H�ZLOOHQ�GH�EORHPLVW�LQ�GH�EHVWH�SRVLWLH�EUHQJHQ�HQ�WHOHUV�KHW�PHHVW�ODWHQ�YHUGLH-QHQ��:H�KHEEHQ�GLW�HHUVWH�KDOI�MDDU�EHVW�YHHO�VODJHQ�JHPDDNW��+HW�LV�ODVWLJ�JHZHHVW��PDDU�GH�EDVLV�VWDDW�r


=RpQ�GULHKRQGHUG�EORHPLVWHQ�QHPHQ�ZHNHOĎNV�SODDWV�RS�GH�WULEXQH��'H�NZDOLWHLW�YDQ�GH�SURGXFWHQ�LV�YROJHQV�KHQ�SULPD��PDDU�KHW�DVVRUWLPHQW�NDQ�YROJHQV�GH�LQNRSHUV�QRJ�YHUGHU�YHUEUHHG�ZRUGHQ�

ten mee te verhuizen naar Naaldwijk. „In Bleiswijk zette ik vaak de mindere kwaliteit tulpen neer, maar in Naaldwijk voer ik de kwaliteit aan die we hebben. We moeten hier weer een naam gaan opbouwen.”

Munster is positief over de bloemisten-klok. Hij hoopt het imago van tulpen hier op te krikken en wil klanten informeren dat niet alle tulpen hetzelfde zijn, maar dat er verschil in kwaliteit zit. „Dat verhaal is niet voldoende duidelijk bij de consument. Wij willen daarom graag dicht bij de consument staan. Dat doen wij bijvoorbeeld door het geven van excursies op het bedrijf, maar op deze klok sta je ook dicht bij de eindklant. Wij opereren aan de bovenkant van de markt en dat wil ik laten zien. Daar gebruik ik bijvoorbeeld ook Twitter voor. Daarmee houd ik klanten op de hoogte van het aan-bod. Dat werkt en daar krijg ik al best leuke reacties op”, zegt Munster.

Niet voldoende aanbodEn dan het koperspubliek. Wat is hun oordeel over de bloemistenklok? In totaal staat de teller op zo’n driehonderd klanten die wekelijks hier hun inkopen doen. De ervaringen zijn wisselend, zo blijkt na een belronde. Zo geven bloemisten aan dat het assortiment nog niet elke dag breed genoeg

is en bovendien wisselt. „Het zal voor iedere inkoper anders zijn, maar ik kom er niet altijd mee uit. Er staat niet elke dag genoeg. Zeker de donderdag is een zwakke dag”, vindt Albert van Winden van A/B Bloem-sierkunst uit Numansdorp. De bloemist geeft aan dat de start erg moeizaam is geweest, maar geeft de veiling een pluim, omdat die zo betrokken is en er bovenop zit. „Laat ik het zo zeggen: de veiling doet er alles aan om dit initiatief te laten slagen”.

Ook John Jansen van bloemenwinkel John Flora in Dongen neemt een paar keer in de week plaats op de bloemistenklok. Hij is vanuit Bleiswijk meeverhuisd naar Naaldwijk en geeft aan blij te zijn met het initiatief. Als bloemist wil hij feeling met de markt houden en mee kunnen liften met de prijsbewegingen van de markt. „Ook met het oog op het landelijke veilen denk ik wel dat het goed is dat deze klok is opgericht. Je kan in korte tijd hier een breed assortiment inkopen.”

Maar ook Jansen geeft aan dat het aanbod nog niet voldoende is. Als voorbeeld noemt hij de aanvoer van witte lelies. „Nu zit ik niet elke dag op de klok en heb ik ze niet altijd nodig, maar het is toch prettig als ze er staan.” Wat niet voor de klok te koop is, koopt Jansen bij via webshops van expor-teurs. De bloemist denkt dat de bloemis-

Foto

: Flo

ra

Ho

lla

nd

tenklok vooral een stabiele groep inkopers nodig heeft. „Daar ligt de uitdaging. Er moet een continu aanbod komen, maar ook een krachtigere inkoop. Bloemisten die er dus elke dag zitten en ook inkopen”, denkt hij.

Snel groot assortimentWillem Kiljan van bloemenwinkel Multi Flora in Rotterdam is ook niet dagelijks aan-wezig in Naaldwijk. Hij koopt een maal per week groot in voor de klok. Ook hij denkt dat de voornaamste taak van FloraHol-land is om er nieuwe kopers bij te krijgen. „Er moet misschien meer publiciteit voor komen. Vanochtend begon de veiling om zes uur en was ik om acht uur de handel aan het inladen. Je kan snel een groot assorti-ment bloemen en planten inkopen. Met dat verhaal moeten ze kopers gaan trekken. En als de telers een volle tribune zien, komt de aanvoer vanzelf”, verwacht hij.

Meer aanvoer moet er volgens Kiljan zeker komen. Zo mistte hij afgelopen week zware kwaliteit alstroemeria, lelie en chry-sant. „FloraHolland houdt de vinger aan de pols en vraagt waar behoefte aan is, maar er is nog geen continuïteit in de oplossing. Ze kopen ook wel eens bij om de kopers tevre-den te houden, maar het fluctueert nog erg. Dat moet in de toekomst beter worden.” <

� � � � � �


’We zouden niet zonder Nederlandse roos willen’+RH�EHODQJUĎN�LV�GLH�1HGHUODQGVH�URRV�HLJHQOĎN�QRJ"�1X�KHW�DUHDDO�ƃLQN�

LV�JHNURPSHQ��GH�NZDOLWHLW�LQ�KHW�EXLWHQODQG�WRHQHHPW�HQ�RRN�HOGHUV�ZLW�

HQ�URRG�JHWHHOG�ZRUGW"�+HW�EHODQJ�QHHPW�DI��PDDU�GH�1HGHUODQGVH�KDQ-

GHO�KRRSW�VWHUN�RS�KHW�EHKRXG�HUYDQ��

Astrid Zoumpoulis VerbraekenEORHPLVWHUĎ#KRUWLSRLQW�QO

De Nederlandse roos verliest lang-zaam maar zeker marktaandeel in de wereldwijde handel. Vandaag

de dag komt 80% van alle rozen uit het buitenland. De groei van het rozenareaal in de rest van de wereld ging hand in hand met het verdwijnen van areaal in Neder-land, 700 ha in 15 jaar tijd. De economi-sche crisis deed daar nog eens een schepje bovenop. Het assortiment verschraalde en de positie van het Nederlandse boegbeeld nam af. Vooral de kleinbloemige roos moest het ontgelden, maar ook de trosroos heeft aan belang ingeboet. Het zijn nu vooral nog rode en witte grootbloemige rozen die het Nederlandse aanbod bepalen.

Als de trend van de jaarlijkse volume-afnames zich in dezelfde orde van grootte voortzet, zou er in 2021 geen Nederlandse roos meer zijn. Toch gelooft niemand in dat doemscenario. De Nederlandse roos is nog altijd sterk aanwezig, heeft een goed imago en is een essentieel onderdeel van het handelspakket. Vooral in de traditionele afzetlanden en de vakhandel blijft onze roos onmisbaar. Exporteurs dragen de roos van eigen bodem een warm hart toe en doen

er alles aan om haar positie te versterken. Allemaal zijn ze ervan overtuigd dat dit oer-Hollandse product zal overleven.

9HUVFKUDOLQJ�„Wij zouden niet zonder de Nederlandse roos willen. Dat zou een teleurstelling zijn voor veel van onze klanten”, zegt Tom de Ridder, inkoper bij J. van Vliet Bloemen- export. Engeland, een belangrijke afzet-markt voor het bedrijf, vraagt vaak specifiek naar Nederlandse rozen. „Omdat de kwaliteit en de houdbaarheid optimaal zijn, omdat ze minder snel beschadigen en beter opengaan.” De Ridder vindt het jammer dat het Nederlandse assortiment is uitgedund en dat er weinig ruimte meer is voor exclusieve soorten onder de huidige omstandigheden. Die verschraling komt de marktpositie niet ten goede.

Marco Vermeulen van Dutch Flower Group maakt zich vooral zorgen over het feit dat het typisch Nederlandse assortiment van rozen steeds minder typisch Nederlands wordt. ,,Er blijft zeker een rol weggelegd voor de Nederlandse roos, maar hoe Neder-

lands blijft die? We zouden ons eigen assor-timent beter moeten beschermen, zodat we onderscheidende waarde houden met een totaal eigen assortiment. Nieuwe soorten moeten ontwikkelen voor alleen Nederland. Zelfs rozen als Avalanche+ en Red Naomi probeert men nu in het buitenland te telen, al dan niet onder dezelfde naam. Handel en teelt moeten er samen voor zorgen dat het Nederlandse product onderscheidend blijft. Zelf zitten we steeds vaker aan tafel met Nederlandse rozentelers om tot slimme logistieke concepten te komen die hun producten in optimale staat bij de consu-ment doen belanden. Zodat we daar in ieder geval het verschil mee kunnen maken. Qua volume en aantal soorten, is Nederland helaas geen belangrijke speler meer. We zien dat een aantal gezonde bedrijven nu wel percelen opkoopt van afvallers. Er valt dus per saldo niet veel areaal meer af gelukkig.”

$DQWUHNNLQJVNUDFKW�GUDDLVFKĎIBij Hoven&De Mooij/Portalflora is het aan-deel van de Nederlandse roos in de totale rozenhandel nu 30%. Tien jaar geleden was dat nog 70%. Hugo van de Koppel hoopt niet dat dit aandeel nog verder terug zal lopen. „Met het verdwijnen van Neder-lands aanbod, komt ook de positie van de Nederlandse handel onder druk te staan. Als afnemers voor rozen niet meer in Nederland aankloppen, zal de aantrekkingskracht van de Nederlandse draaischijf in zijn geheel verminderen. Nederlandse rozen worden vooral in de vakhandel buitengewoon goed gewaardeerd vanwege de lange houdbaar-heid en de klassieke wijze waarop ze open gaan.”

Hoewel Nederland nog een sterke positie heeft in witte en rode rozen, komen er

Roos van eigen bodem van groot belang voor handel

AFKWHUJURQG

)HLWHQ�HQ�FĎIHUVAnno 2014 staat er in Nederland ongeveer 300 ha aan rozen en tellen we 250 aanvoer-ders. In 2000 waren er nog 1.000 ha en 900 aanvoerders. Met 750 miljoen stuks 1HGHUODQGVH�UR]HQ�RYHUVWĎJW�(WKLRSLÈ�RQV�volume al 2,5 keer en zitten Kenia, Colum-ELD�HQ�(FXDGRU�GDDU�QRJ�HHQV�ƃLQN�ERYHQ��

Van het aantal rozen dat vandaag de dag via FloraHolland wordt verhandeld, is 23% YDQ�1HGHUODQGVH�DINRPVW��'H�EHODQJUĎN-VWH�1HGHUODQGVH�VRRUWHQ�]ĎQ�5HG�1DRPL��$YDODQFKH��*UDQG�3UL[��$TXD��3DVVLRQ� en White Naomi. (Bron: FloraHolland)


ook steeds meer kwaliteitsrozen uit het buitenland, merkt Van de Koppel. Daarbij proberen buitenlandse telers steeds vaker de typisch Nederlandse rassen te imiteren. Lookalikes – zoals de Avalonia uit Kenia, de naam doet al een bel rinkelen – komen vaak dicht in de buurt van het Hollandse origineel en bedreigen zo de positie van de Nederlandse roos nog verder. Maar ook rassen als Rhodos en Incredible maken een opmars. „Ik vind het pijnlijk dat er steeds meer lookalikes van Nederlandse toppers uit het buitenland komen. De kwaliteit kan er misschien niet aan tippen, maar als ze er honderd hectaren van neerzetten, gaat dat toch ten koste van de Nederlandse roos,” zegt Van de Koppel.

Van Koppel ergert zich sowieso aan de tsunami van rozen die uit het buitenland komt. „Het blijft maar doordenderen in Afrika. Moeten we niet eens ’mag het ook wat minder’ gaan zeggen tegen veredelaars en kwekers.” Ook vindt hij dat rozentelers Nederland meer als keurmerk zouden moe-ten uitdragen. „De consument weet niet wat hij of zij koopt, waar het vandaan komt en wat de kwaliteitsverschillen zijn. We moeten de Nederlandse herkomst en voordelen be-ter gaan profileren, vanuit FloraHolland en

de kwekersgroepen. Er zijn wel verschillende groepen – zoals Rosebrandt – die de Neder-landse kwaliteit een gezicht geven, maar dat geldt nog steeds niet voor alle rozen.”

Niet zomaar een opvullerVooral de traditionele afzetlanden vragen vaak specifiek naar Nederlandse rozen. Voor ’nieuwe’ markten – die de oppermacht van de Nederlandse roos niet hebben meege-maakt – is de Nederlandse roos gewoon één van de importrozen. De Nederlandse roos is ook daar echter niet zomaar een opvuller, zo geven exporteurs aan. Er wordt wel degelijk het hele jaar door met regelmaat naar gevraagd. Vooral als het gaat om huwelijken of belangrijke evenementen, verzekert de vakhandel zich maar al te graag van partijen Nederlandse rozen. En betaalt daar graag iets meer voor.

De firma FJ Zandbergen zou niet zonder de Nederlandse roos willen. Rob Zandber-gen: „De directe handel in rozen neemt hard toe. Dan is het heel prettig als je in je eigen taal kunt overleggen met kwekers en er af en toe eens langs kunt gaan om te sparren over het een of ander. Niet onbelangrijk is ook dat we doorgaans als tussenhandel betere

Foto

: Ha

ns

ne

eFj

es

marges kunnen maken op Nederlandse rozen. Qua logistiek zijn de verschillen niet groot meer. Afrika is min of meer ’naast de deur’ komen te liggen door het regelmatige vliegtransport. Op ons rozenportal kunnen we een partij rozen uit Ethiopië die op dat moment in het vliegtuig zit, al hebben ver-kocht voor die is geland.”

Bij Van Dijk Bloemen is het aandeel Ne-derlandse rozen maximaal 35%. Het bedrijf importeert ook rechtstreeks uit Ecuador en koopt via de veiling Afrikaanse rozen. Jeroen Prins: „Wij richten ons met name op de exclusieve bloemenhandel en juist daar is het Nederlandse product erg belangrijk. Door de ontwikkeling van de teelt in het buitenland, verliest de Nederlandse roos helaas terrein en verschraalt het assortiment. Veel klanten wijken daarom noodgedwon-gen uit naar het buitenland. Wij proberen in samenwerking met kwekers om bepaalde risico’s te nemen in het opzetten van nieuwe soorten, want de verantwoordelijkheid voor het behoud van de Nederlandse roos ligt niet alleen bij de kweker, ook bij ons. Als je flexibel en snel wilt schakelen in de rozen-handel en verzekerd wil zijn van betrouw-bare, continue processen, is de Nederlandse kweker nog altijd de beste partner.” <

Flynth feliciteert Florensis met deTu nbouw Ondernemersprijs 2015!De tuinbouwsector is van oudsher van grote waarde. De innovatieve ondernemers in deze sector zijn de pioniers, durfals en motor van onze maatschappij. Mede daarom worden jaarlijks de allerbeste ondernemers onderscheiden met de titel ‘Tuinbouw Ondernemersprijs’, een prijs die toegekend wordt aan bedrijven waar de sector trots op kan zijn. Bij Flynth stimuleren we deze vooruitstrevende bedrijven met een duidelijke visie, vastberadenheid en verbondenheid met de sector op bedrijfseconomisch gebied. Alle reden dus om partner te zijn van dit initiatief. Wij feliciteren alle genomineerden én winnaar Florensis met het behalen van deze prestigieuze titel!

Kijk voor vestigingen en adviseurs op www.flynth.nl

I Ondernemen inspireert I

GP�XGTDQPFGPJGKFoXKUKG��XCUVDGTCFGPJGKF

XQQT�FG�UGEVQT�p

Flynth is partner van:

� � ��

K ORN�SUĎVEHHOGHQ


%521��)/25$+2//$1'

'H�ZHHN�YDQ�

MDUNW

21

’14/’15’13/’14’12/’13

15

20

25

30

35

40

54321525150494847464544

Mid

denp

rijs i

n ce

nten

week

’14/’15’13/’14’12/’13

80

90

100

110

120

130

140

150

160

54321525150494847464544

Mid

denp

rijs i

n ce

nten

week

’14/’15’13/’14’12/’13

80

90

100

110

120

130

140

54321525150494847464544

Mid

denp

rijs i

n ce

nten

week

Snijbloemen Groene planten Bloeiende planten

De middenprijs stijgt in week 2 met 1 cent tot 22 cent. In de twee voorgaande jaren lag deze op 23 en 24 cent.

Vanaf week 47 zit de middenprijs in de lift. Week 2 plust 12 cent tot 141 cent. Dat is respectieve-lijk 4 en 8 cent minder dan in 2013 en 2014.

Let op: de lijnen lopen in het volgende jaar over zonder van kleur te veranderen.

De middenprijs zakt 1 cent tot 98 cent. Dat is 14 cent minder dan vorig jaar in week 2 en 1 cent meer dan in 2013.

GH�LPSRUWHXUJaap Stelder:

’Mensen blijven een sleutelrol vervullen’

Maandag„Daar waar 2014 met een aantal slappe dagen is uitgewuifd, zijn we de eerste verkoopweek van 2015 meteen weer in volle vaart gestart. Deze week stond er een Valentijn rozenpresentatie van Rose Connect en de ’Meet and Greet’ zomerbloemen van OZ Import gepland. Twee presen-tatieruimtes werden op maandag ingeruimd met aanbod en het actuele assortiment. Om het geheel een beetje aan te kleden en ongeveer 160 vazen met al dit moois te schikken is best een beetje werk… ”

Dinsdag„Gedurende het afgelopen jaar is ons duidelijk geworden dat dergelijke presentaties zeer worden gewaardeerd: nieuwe ontwikkelingen tonen, klanten en branchegenoten ontmoeten en op een informele wijze bijpra-ten is waar het om gaat.”

Woensdag„In dit geval waren er zes van aan ons verbonden kwekers uit Israël, Ethiopië, Kenia en Zimbabwe afgereisd om klanten zelf te woord te staan. Een directe dialoog leidt tot praktische uitwisseling en begrip voor

elkaars werelden. Natuurlijk, de digitalisering in onze branche gaat zeer snel. Die informeert, faciliteert en brengt transacties tot stand, maar men-sen blijven natuurlijk een sleutelrol vervullen!”

Donderdag„Uiteraard maak ik van de gelegenheid gebruik om onze kwekers per-soonlijk te spreken over de lopende zaken. Het is belangrijk om te weten welke veranderingen plaatsvinden, vooral als het onze business raakt. Indien we het nodig vinden om productieplanning aan te passen of te ver-schuiven naar een ander productiegebied, dan is er vaak een lead-time van minimaal zes maanden nodig voordat de verandering daadwerkelijk ingezet is.”

Vrijdag„Vrijdagmiddag sluiten we de week af met een nieuwjaarsborrel. Ondanks het feit dat de stemming er onder de collega’s goed in zit, betrap ik mezelf op het bekijken van nieuwsitems op mijn mobiele tele-foon. Een drama voltrekt zich in Frankrijk. Wat een begin van ons nieuwe jaar...”

Bedrijf: OZ ImportVeiling: AalsmeerWeek: 2

)272

��2=�,03257

9DNEODG�YRRU�GH�%ORHPLVWHUĎ��3 (2015) 22

25

50

75

100

125

150

Prijs indexAanvoer index

2152515049

n

25

50

75

100

125

150


2152515049

n n

0

50

100

150

200


2152515049

n

Snijbloemen

Kamerplanten

Tuinplanten

Vergeleken met vorig jaar daalde de middenprijs totaal met 3 cent. In week 2 werden 15% meer stelen verkocht. Tulp had een belangrijk aandeel in deze forse stijging doordat het seizoen van tulp vroeg is. Ten opzichte van 2014 werden 57% meer tulpen verkocht en dit resulteerde in een prijsdaling van 18%. Bij de witte, roze en paarse tulpen is de prijs-daling het sterkst. Bij troschry-santen en geplozen chrysanten liggen de prijzen 20% lager dan vorig jaar. Een belangrijke oor-

zaak lijkt de lage stand van de roebel. Het aanbod van beide chrysanten is gelijk gebleven. Ook santini daalde met 17% fors in prijs, door een aanvoer-stijging van 21%. Ook bij Lilium LA een forse aanbodstijging van 31%, waardoor de prijs daalde met 25%. Eustoma gevuld deed het opvallend goed; ondanks een aanvoerstijging van 21% bleef de prijs stabiel. De prijzen waren la-ger, maar door het vele aanbod was de totaalomzet van snijbloe-men vergelijkbaar met vorig jaar.

De gemiddelde kamerplanten-prijs daalde 2% in week 2 verge-leken met vorig jaar. De verkochte stuks namen iets toe met 1%. Er werd 3% meer phalaenopsis ver-kocht. De vraag moet in het nieu-we jaar nog op gang komen, want de prijs bleef 6% achter op vorig jaar. Hyacint wordt nu volop aan-gevoerd en is nu na phalaenopsis ook het belangrijkste product bij de kamerplanten. Hyacint doet het een stuk beter dan vorig jaar; bij een aanvoerstijging van 4% was de gemiddelde prijs 22% ho-

ger. Bij andere bolproducten zien we dit niet. Bij narcis daalde het aanbod en lag de prijs maar een paar % hoger dan vorig jaar. Bij muscari zakte de prijs fors met 14% bij een aanvoertoename van 35%. Dracaena was één van de groene kamerplanten die het in prijs goed deed. De middenprijs steeg met 21% bij een aanvoerda-ling van 15%. Ficus deed het een stuk minder met een prijsdaling van 10% bij een aanvoerdaling van 7%. De totale kamerplanten-omzet daalde met 1,2%.

Het weer in januari was vorig jaar extreem zacht waardoor toen meer stuks werden verkocht dan nu. Dit verklaart dan ook voor een groot deel de daling van verkochte stuks met 34% in week 2. Deze relatieve daling lijkt dra-matischer dan het is. Tuinplanten zijn in deze periode van het jaar in vergelijking met bloemen en kamerplanten een kleine pro-ductgroep. In absolute aantallen zijn minder dan een half miljoen tuinplanten aangevoerd. De mid-denprijs kwam 4 cent hoger uit dan vorig jaar. Veruit de belang-

rijkste tuinplant is helleborus. De prijs voor helleborus steeg met 5% bij een aanvoerdaling van 39%. De gehele top 10 tuinplan-ten pluste in prijs. Uitschieters waren primula +16,5%, camellia +19% en buxus +35%.

Chrysanten hebben het moeilijk

Hogere prijs hyacint

In week 2 minder aanvoer dan 2014

In de grafieken wordt de procentuele verandering (= index) weergegeven

van de prijs en de totale aanvoer ten opzichte van vorig jaar. 0DUWĎ�Q�%HQWYHOVHQPDUWĎ�QEHQWYHOVHQ#ƃ�RUDKROODQG�QO

9DNEODG�YRRU�GH�%ORHPLVWHUĎ��3 (2015)

Over de toonbank

Standpunt

Mee eens, oneens of denkt

u er heel anders over?

Reageer dan bij de markt-

redactie:

A.F. Middelburg,

06-23631549 of mail

[email protected]

23

Rusland

Moskou

Alexander Shjkliar

’We halen nu nog maar 20% uit Nederland’

FOTO

: ALE

XA

ND

ER

SH

JKLI

AR

Hoe omschrijft u uw concept?„We hebben een werkplaats waar ’aan de lopende band’ seizoensboeketten worden gemaakt. We veranderen het standaardaanbod elke drie maanden. Als de nieuwe boeketten bekend zijn, promoten we die eerst via de soci-

Naam: Je t’aimeLocatie: diverse franchise-winkels in MoskouSortiment: 40% bloemen, 5% planten,55% accessoiresSpecialiteit: kant-en-klare boekettenAantal medewerkers: 15

ale media en de website. Vervolgens zetten we er de winkels mee vol en adverteren we ermee op datingsites waar we veel respons op krij-gen. De winkels zien eruit als parfumerieën; er staan mooie dames die glimlachen, verpakken en afrekenen. De prijs van de bloemen weten we laag te houden omdat we steeds uit het beschikbare seizoensaanbod kiezen, en alleen steellengte 30 tot 40 cm inkopen.”

Welke bloemen en planten ver-koopt u veel?„Door het hele jaar heen zijn rozen, tulpen, chrysanten, hyacinten, pioenrozen, anjers en eucalyptusblad het meest verkocht. Momenteel zijn het chrysanten en rozen die de hoofdrol spelen in onze boeketten en bij planten zijn arrangementen van vetplantjes in glas nu de absolute top.”

Hoe staat het met eigen gebruik in Moskou?„Dat is vrij laag, maar er wordt wel meer uit-gegeven als men iets voor zichzelf koopt. Ik probeer daar verandering in te brengen door bij de kassa een gratis weggevertje neer te zetten: een minivaasje met een enkele bloem en het opschrift: voor mijzelf.”

U heeft ook automaten?„Ja, daar zie ik toekomst in. Automaten op straat of in de winkel, waar je een muntje ingooit en het boeket van je keuze komt eruit. Voor de haastige consument is dat ideaal.”

Waar koopt u in?„Tien jaar geleden kwam 90% van onze bloe-men uit Nederland, nu is dat nog 20%. Toen was Nederland nog echt het distributiecentrum van bloemen uit de hele wereld, nu halen we veel rechtstreeks uit Kenia, Columbia en Ecua-dor. De wereld wordt kleiner. Ook doen we zelf steeds meer in het buitenland. Zo heb ik onlangs een contract getekend met Ikea voor de levering van boeketten aan tientallen vesti-gingen in Europa en doe ik zaken met Japan.”

Heeft u tips of advies?„Moskou importeert jaarlijks voor 1 miljard euro aan bloemen, maar niemand van de importeurs heeft een groter marktaandeel dan 2%. Ik denk dat Nederlandse groothandelaren veel meer business kunnen creëren door hun bloemen direct op de ’Rizhskij rynok’ bloemenmarkt in Moskou aan te bieden. Daarmee bereiken ze een groot deel van de kleine bloemisten en kan hun omzet flink groeien.”

Marco van de Kop-pel, PromoFlora BV & FLEUR Tuin- & Be-levingscentrum

Kan me niet voorstellen dat Rijnsburg dichtgaat

Dat FloraHolland de kracht van elke vestiging met regelmaat

onder de loep neemt, lijkt mij niet meer dan logisch. Als ik kijk naar de vestiging Rijnsburg kan ik mij écht niet voorstellen dat dit een vestiging is waar binnen nu en 2020 afscheid van genomen zal gaan worden. Elke vestiging van FloraHolland heeft een eigen identiteit wat betreft assor-timent, vaak gevormd door de ligging ten opzichte van lokale productie. Tevens kun je de toekomst van een vestiging als Rijnsburg niet beoor-delen op het feit of en zo ja hoeveel klokken er in de toekomst nog fysiek draaien. Er vinden zoveel meer han-

delsactiviteiten plaats op deze locatie. Ook de afgelopen tien jaar zijn er nog tal van bedrijven geweest die op de locatie Rijnsburg stevig hebben geïnvesteerd en dus hun logistiek en handelsactiviteiten verder hebben ontwikkeld. Kortom; Rijnsburg is ook in 2020 nog gewoon open en waarschijnlijk door de verbetering van de ontsluiting nóg interessanter voor bedrijven om zich te vestigen dan dat dit tot nu toe het geval is. Bovendien stroomt door sommige vestigingen gewoon het juiste bloed en dus bloemen DNA. Rijnsburg is historisch gezien natuurlijk een

bloemendorp waarmee onze prach-tige sierteeltsector onlosmakelijk is verbonden. Een eventueel besluit om deze vestiging te sluiten zal dan ook een historische misstap zijn.


AQDO\VHV�VQĎEORHPHQ

24

Foto

: De

Gr

AA

F V

An

De

r Z

An

De

Wisselende resultaten met Hollandse bladproductenMet bladproducten als monstera, philodendron en anthurium halen telers wisselende resultaten. De internationale concur-rentie in decoratiegroen is groot.

Het aanbod monstera-, philo-dendron- en anthuriumblad uit Nederland krimpt in de markt voor decoratiegroen, die zeer divers en internationaal is. „De-cogroen is een belangrijke pro-ductgroep”, weet inkoper Nico Smits van Aabloo. „Met lederva-ren, salal en beregras als grootste productgroepen. Klanten kopen dat steeds meer direct in, maar er gaat hier toch nog aardig wat doorheen. En voor bladproduc-ten als monstera en anthurium gebruiken we het Nederlands aanbod.” „Een zo constant mo-gelijk aanbod is het beste voor de handel. De vraag is redelijk stabiel”, vult zijn collega Jan Nij-man aan. „Bloemisten die zich willen on-derscheiden kunnen dat ook

doen met hun keuze voor bijzon-der groen. Daar spelen wij met een steeds breder assortiment op in”, verklaart directeur Mar-cel Duijvesteijn de benadering van de markt door MDK vanuit Nederland en Ghana. Hij voor-ziet een sterke vergroting van de directe afzet. „De koopkracht voor de klok neemt af.”

Minder monsteraHet Nederlandse klokaanbod van monsterablad bij FloraHol-land kromp van bijna 10 miljoen stuks in 2010 tot 6,7 miljoen in 2014. „De prijs is niet hersteld en dat baart zorgen”, zegt Duij-vesteijn. Teler Bas Vletter van Vletter Green Decorations in Buitenkaag ziet voor 2014 een stabielere, maar mindere prijs-

vorming. „De directe afzet is bij ons iets gekrompen en ligt op 30% tot 40%, dat is jammer. We zoeken bij huidige teelt pas-send groen, om onze klanten een breder pakket en meer service te kunnen bieden.”

Philodendron krimptHet philodendronaanbod via klok en bemiddeling daalde bij FloraHolland in 2014 met 11% tot 2,8 miljoen stelen. Niettemin stond de prijs onder druk. Illu-stratief voor de markt is, dat twee van de paar Nederlandse telers die er nog zijn, niets kwijt wil-len over de resultaten. Een ervan brengt de productie terug. Duij-vesteijn heeft het idee dat deze markt stabiliseert en benadrukt

het belang van bijzondere soor-ten. „Door zo breed mogelijk aan te bieden proberen we onze posi-tie te verbeteren.”Het klok- en bemiddelingsaan-bod van anthuriumblad kromp in 2014 ook. „Dat heeft de prijs-vorming goed gedaan”, stelt Ro-nald van der Knaap van Koos van der Knaap en Zoon in De Kwakel vast. „Bij bepaalde snij-soorten heb je de bladopbrengst nodig om je metergeld te halen, bij andere is het niet iets extra’s. We proberen zo regelmatig mo-gelijk aan te voeren en als dat wel eens niet lukt, gaat meestal on-middellijk de telefoon en wordt er besteld. Dat is eigenlijk een goed teken. Vooral het blad van Champagne is zeer gewild.” !

Importheliconia stabieler, Hollandse rendeert onvoldoende Heliconia afkomstig uit Ghana heeft inmiddels een stabiele marktpositie, maar het rendement van de Nederlandse is on-voldoende. De kwaliteit hiervan is volgens handelaren goed.

„De kwaliteit van de Hollandse is zeker goed, import wisselt nogal eens per soort”, geeft inko-

per Joris Bakker van Barnhoorn Flowers aan over heliconia. Bram van der Meij, inkoper bij Bloom-

ways karakteriseert de kwaliteit van het gehele aanbod als rede-lijk tot goed. Richard Lamers van Premier & Blenheim roemt de houdbaarheid van dit tropische nicheproduct. „Maar het is ook een prijzige bloem”, geeft hij als beperking aan. Frank ter Haar van importeur Ter Haar Orna-mentals: „De vraag naar exoten staat onder druk. Door met name de transportkosten worden ze te duur in de huidige markt, waarin iedereen goedkopere bloemen wil.”

Vraag beperkt„De vraag is inderdaad beperkt. Dat komt ook door de handicap van de gevoeligheid voor kou en de extra verzorging die nodig is”, aldus Van der Meij. Dat is ook de ervaring van Lammers.

„Jammer, want het is op zich een mooie bloem, waarvan ik graag meer zou verkopen.” Hij consta-teert met Bakker dat de directe afzet vanuit landen als Thailand en Ivoorkust toeneemt. Met de productie in Ghana streeft Mar-cel Duijvesteijn van MDK naar meer directe verkoop en een klei-nere afhankelijkheid van de klok. „Inmiddels hebben we met Gha-nese heliconia een stabiele positie bereikt”, stelt hij vast. Voor Arjen Alblas van M. Alblas en Zoon in Luttelgeest, de enige heliconia-teler nog in Nederland, zijn de veilingklokken van FloraHol-land en Plantion de belangrijk-ste instrumenten. Volgens Alblas waren de resultaten in 2014 beter dan in 2013. „Maar tevreden kan ik niet zijn. Heliconia wordt nog altijd onderbetaald.” !Fo

to: D

e G

rA

AF

VA

n D

er

ZA

nD

e


Heeft u informatie voor de agenda? Mail naar [email protected]

Marktacties

25

Markt voor asparagus blijft fragielAsparagus is een klassieker in het Nederlandse aanbod de-coratiegroen die in een fragiele balans is met de vraag. De kwaliteit is volgens handelaren goed.

Foto

: De

Gr

aa

F V

an

De

r Z

an

De

„Geen klachten, dus goed”, oor-deelt inkoper Vincent Bartels van Van Dijk Bloemen over de kwaliteit van het Nederlandse aanbod asparagus. Jan Nijman, inkoper bij Aabloo karakteri-seert asparagus als een product-groep, die niet zo onderhevig is aan fluctuaties in de kwaliteit en waarnaar de vraag mondjesmaat is. „Matig”, vindt ook Wilfred Dekker van Premier & Blenheim de belangstelling voor dit groene bijproduct. „En in Rusland is het nu erg rustig”, geeft hij aan over de markt waarnaar vooral de lange lengtes heen gingen. Extra trekkracht in de prijsvorming is hierdoor verdampt en dat gaat volgens bloemeninkopers nog een groot effect hebben.

AanvoerAan de daling van de veilingaan-voer sinds 2009, toen het Ne-derlandse en het importaanbod eindigde op in totaal 45 miljoen

stuks, lijkt een einde te zijn geko-men. Er was bij de grootste groep, setaceus, in 2014 een krimp met bijna 2% tot 24 miljoen stuks. Dat kwam niet ten goede aan de middenprijs, die net als in 2013 weer 1 cent zakte tot 13 cent.Het aanbod van de andere aspa-ragussoorten, waaronder um-bellatus, densiflorus, falcatus, virgatus en de kleurbehandelde steeg met 6% tot 11,8 miljoen stelen. Daarvoor werd gemid-deld 18 cent betaald, hetzelfde als in 2013 en 1 cent meer dan in 2012. „Zodra er van een van die soorten meer wordt aangevoerd, staat de prijs onder druk. En komt er minder dan is dat goed voor de middenprijs en weten we zeker dat het jaar erop weer meer wordt aangevoerd”, is de ervaring van teler Sjon Mulder van JCM Mulder in Honselersdijk.De aanvoeren prijsstatistieken van FloraHolland bevestigen die redenering. Zo zakte de klok-

aanvoer van densiflorus Meyers vorig jaar met 21% tot 2,2 miljoen stuks en pluste de middenprijs er ! 0,007 bij tot ! 0,167. Dat lijkt minimaal, maar is bij marges die onder druk staan essentieel om wat betreft rendement wel of niet in de plus te eindigen.

Hogere productie„Dankzij iets meer productie is het nog een redelijk jaar gewor-den”, vindt Kees van Schie van de gelijknamige kwekerij in Poeldijk. Dat vindt ook Geert Kortekaas van kwekerij Nieuw Honsel in Honselersdijk. „Over de hele linie viel de prijsvorming tegen. Het

begin van het jaar ging nog wel en richting kerst liepen de prijzen als bijna altijd ook weer op.” Dat is te danken aan extra vraag naar kleurbehandelde asparagus. Rob Leeuwenburg van R. Leeuwen-burg Colors meldt daarmee goede resultaten te hebben gehaald. Een verbeterpunt is volgens Dek-ker meer aanbod van op tien stuks geboste umbellatus. „Daarmee speel je in op de trend om op winkelniveau te kunnen leveren.” Mulder zet in op meer directe afzet. „Vanwege de directe feed-back en soms verkoop je er meer door. !

PromotieQ Woonplant van de maand januari: yucca

Q�Woonplant van de maand februari: primula

Q Tuinplant van de maand januari: dopheide (erica)

Q�Tuinplant van de maand februari: coniferen t/m pot 17

Q�PurE Seasonal Flowers voorjaar: anemoon, hyacint, ranonkel, iris.

Q sep-jan ’15 Campagne ’Amazing Amaryllis’, initiatief van telers, ver-

enigd in FH-promotiecommissie, uitvoering Fresh Retail

Q sep-mrt ’15 Campagne snijorchidee, initiatief van telers, promotie-

commissie en FloraHolland, coördinatie en uitvoering Fresh Retail

Q 17 jan Rob’s Grote Tuinverbouwing met onder andere: bol-op-pot

tulp, hyacint, narcis, eucomis, glamini, freesia en sonatini, Sense, Ficus

Ginseng, paphiopedilum, Chichi-Orchid, Decorum assortiment (Saint-

paulia mix, Dendrobium Nobilee boog, germini mix), helleborus Gold

Collection, potanthurium, Green is ….: Cupressus Gold crest Wilma

pot 17, yucca 2 toef pot 21, Sansevierea laurentii pot 21, dieffenbachia

Tropic snow pot 21, schefflera Gold capella, Green is relaxing (blue

Monday, Codiaeum Iceton pot 21

Q 5 - 8 mrt Beurs Huis & Tuin 2.0 in WTC Expo Leeuwarden

Bloemenagenda Bloemenbureau Holland, VBW en FloraHolland

Q 1 - 31 jan: tulp

Q 1 - 28 feb: roos

Q 1 - 22 mrt: ranonkel

Q 9 -29 mrt: anjer

Q 30 mrt - 30 apr: gerbera

BloemendagenQ 21 jan Grootmoedersdag (Pol)

Q 22 jan Grootvadersdag (Pol)

Q 2 feb Nationale flirtdag (GB)

Q 14 feb Valentijnsdag

Q 15 feb Carnaval (Ned)

Q 16 feb Rozenmaandag (Dui)

Q 17 feb Carnaval (Dui)

Q 17 feb Mardi (Fra, Zwi)

Q 19 feb Chinees Nieuwjaar

Q 23 feb Mannendag (Rus)

Q 1 mrt St. David’s Day (Wales)


Exporteur over Analyse

26

12.000

13.000

14.000

15.000

16.000

17.000

60

1

20142013201220112010

Verkochte aantallen x duizend

m

Duitsland

Bedrijf: Gerard Heemskerk Functie: directeur-aandeelhouder Belangrijkste afzetlanden: EuropaInkoop: eigen import, klok via KOA, direct bij kwekers Aantal medewerkers: 20

Marcel van Duijn:

’Duitsland klimt op’Wie zijn uw klanten in Duitsland?„Wij leveren aan groothandelaren. Rozen en tulpen zijn de belang-rijkste producten. Bij rozen concentreren we ons op het Neder-lands product, daarmee komen we qua prijs het beste uit. Rozen uit Ecuador worden ook gevraagd en die leveren wij ook, maar bij een inkoopprijs van 50 tot 70 cent per steel, blijft dat een echt luxeproduct.”

En tulpen?„Die verkopen we in Duitsland van de week voor Kerstmis tot en met Moederdag. Daarna is het in één klap over. Ze weten dat ze dan nog te koop zijn, maar de vraag valt weg. Bij tulpen kiezen we voor een zware en goede kwaliteit, zodat we de concurrentie aan-kunnen met de supermarkt. Die zet in Duitsland enorm veel tulpen weg, maar de kwaliteit is beduidend lager dan die in de winkels. Voor tulpen kunnen we goede afspraken maken met kwekers, zodat we concurrerend blijven.”

Zijn er nog belangrijke noviteiten?„De anjer kun je geen noviteit noemen, maar je ziet wel dat hij aan het terugkomen is. We kunnen tegenwoordig in Spanje zeer goed terecht voor standaardanjers, en voor lagere prijzen dan in Colum-bia. De kwaliteit doet niet onder voor de Zuid-Amerikaanse anjers.”

Redden de Duitse winkeliers het nog?„De supermarkt is een geduchte concurrent van de bloemist, maar wij horen van onze klanten dat de consument er toch een beetje van terugkomt. Ze hebben in de gaten dat het kwaliteitsverschil behoorlijk is. We merken dat het met de winkeliers weer wat beter gaat, de omzetbedragen per klant nemen toe.”

Dus geen sprake van crisis?„Ik wil het woord eigenlijk niet eens meer horen. Natuurlijk hebben wij er last van gehad en we zitten nog niet op ons oude niveau. Maar we merken dat het vertrouwen terugkeert. Ondanks de enorme concurrentie zie ik de toekomst positief. Wij zijn een open bedrijf en luisteren naar de klant. Dat vinden Duitsers prettig.”

Foto

: gE

rA

rD

hE

Em

sk

Er

k

bloeiende planten

Potgerbera klimt in 2014 langzaam op2014 was voor potgerbera een iets beter jaar dan het vorige. Na KHW�GUDPD�YDQ��GURHJ�GH�YROXPHNULPS�YDQ��EĎ�DDQ�HHQ�SUĎVVWĎJLQJ�YDQ��:HO�ZDUHQ�HU�PLQGHU�NOHLQH�SRWPDWHQ�

De grauwe stemming aan het begin van 2014 is een jaar later iets opge-togener. Toch is van tevredenheid geen sprake. „2013 was zo slecht, dat de verbeterde resultaten in 2014 nog altijd middelmatig zijn. Er staat blijkbaar nog altijd te veel. Bouwmarkten en tuincentra die al jaren vaste actielijnen draaien, an-nuleren nu acties of eisen lagere prijzen. Nu ze aan de bodemprijzen hebben geroken, proberen ze die laag te houden. Dat doet het rende-ment geen goed”, omschrijft Freek van de Velden van de gelijknamige kwekerij in Delfgauw. Gerbera Factory in ’s-Gravenzande focust sinds vorig jaar puur op potmaat 12 en op de retail. „Een aantal su-permarkten voert nu al acties met potgerbera. De herhaalacties zijn vergelijkbaar qua grootte. Voor Vrouwendag hebben we al veel op voorhand verkocht”, zegt Marien Lekkerkerk. Voor 8 maart gaan zijn planten niet naar Rusland, maar naar omringende landen.

TerughoudendVoor de Russische markt is de handel juist zeer terughoudend dit jaar met het vastleggen van partijen gerbera, constateert Van de Velden. „Eindafnemers bestellen wel bij de handel, maar die geven de orders nog niet af bij de telers, of onder voorbehoud. Het wordt een heel

onzeker voorjaar. Als Rusland het laat afweten, komt er meer vrije handel op de markt waar we nog weken daarna last van zullen heb-ben”, geeft hij aan.

Mini’s terugVoor E. den Dekker is gerbera mo-menteel een klein artikel. Chris Schellingerhout: „Er wordt nu wel mondjesmaat besteld, maar eind februari gaan we pas echt los.” Jan Robbe van IBH vindt de kwaliteit op het moment nog niet optimaal en houdt de boot dus nog wat af. „Het is te hopen dat we snel natuur-lijk licht krijgen waardoor de plan-ten wat dikker en bossiger worden.” Robbe maakt zich ook zorgen om de handel voor Vrouwendag. „We hebben veel onder voorbehoud besteld, maar gaan eind januari de aantallen nog eens doornemen met klanten en kwekers, om teleurstel-lingen te voorkomen.” Volgens de inkoper lopen de bicolors goed door. „Ze zorgen voor welkome differentiatie binnen het assorti-ment en dat slaat aan. Zo zou ik ook graag de mini-gerbera’s terug willen zien. De teelt verschuift naar grotere potmaten, terwijl de markt in algemene zin juist vraagt om kleintjes. Mini’s zijn qua belading gunstig, hebben een leuk prijsje en bieden heel veel toepassingsmoge-lijkheden.” !

Verkochte aantallen en middenprijs potgerbera op de FloraHolland-veilingen van 2010 tot en met 2014.

Analyse Afzetzaken

9DNEODG�YRRU�GH�%ORHPLVWHUĎ�3 (2015) 27

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

7.000

2014201320122011201020092008

Verkochte aantallen x duizend

t

groene planten

Nog geen einde aan krimp arecaIn 2014 werden weer minder areca’s verkocht. Leveranciers zetten in 2015 in op stabilisatie van de markt. Al zal dat niet vol-GRHQGH�]ĎQ�RP�GH�VWĎJLQJ�YDQ�LQNRRSNRVWHQ�WH�FRPSHQVHUHQ�

De kamerpalm Dypsis lutescens, beter bekend als areca, zette in 2014 de jarenlange trend van dalende omzet bij FloraHolland door. Met een krappe ! 10 mil-joen was het weer zo’n 6% min-der dan in 2013. De middenprijs verbeterde wel met 5%, maar dat is volgens Martijn Bentvelsen, projectleider Markt & Product bij FloraHolland, grotendeels het gevolg van een verschuiving in het aanbod van de kleinere potmaat 19 naar 21. Per potmaat daalde de gemiddelde prijs licht. Bij potmaat 21 was de prijsdaling door het grotere aanbod aanzien-lijk. Het totale verkochte volume kromp met 11%.

Hoge planten schaarser2015 gaat volgens leveranciers van areca aan de vraagkant re-delijk goed van start. Vooral de langere planten schijnen in trek,

Verkochte aantallen en middenprijs Dypsis lutescens op de FloraHolland-veilingen van 2008 tot en met 2014.

maar daar is door schaarste aan uitgangsmateriaal in de op-kweekgebieden in Midden-Ame-rika de laatste maanden juist wat gebrek aan. „Ik verwacht dat alle handel van rond de anderhalve meter dit jaar weer voor maart verkocht is”, voorspelt Matthieu Fontijn van Fondieplant in Am-stelveen.Handelaren geven aan dat ander-halve meter transporttechnisch een goede maat is. Bij kortere planten wegen de transportkos-ten relatief zwaarder, wat zij graag gecompenseerd zien door een lagere inkoopprijs.

DollarkoersLeveranciers kunnen daardoor hun toegenomen inkoopkosten als gevolg van met name een ongunstige dollarkoers moeilijk doorberekenen, waardoor het rendement van de areca-teelt onder druk blijft staan.Hoewel areca aan de start van 2014 nauwelijks piekte, blijft ja-nuari traditioneel een belangrij-ke maand voor areca. Zowel bij tuincentra als bij consumenten die hun kerstbomen en -spul-len weer opruimen ontstaat dan meer ruimte voor de zacht ge-prijsde grote palm. Ook bouw-markten springen hier graag met acties op in. !

Foto

: VA

kb

lAd

Vo

or

de

blo

em

iste

rij

%HGUĎI� .ZHNHUĎ�9LVVFKHGĎN $DQOHLGLQJ� &RQFHSW�%XOE�%RXTXHW

Rik Visschedijk

Foto

: Pu

ll P

os

itio

n

Wat houdt het concept Bulb Bouquet in?e+HW�LV�HHQ�NRUHQVFKRRI�YDQ�WXOSHQ��%LM�%XOE�%RXTXHW�ZRUGHQ�GH�WXOSHQ�LQFOXVLHI�ERO�JHOHYHUG�HQ�RS�HHQ�DPEDFKWHOLMNH�PDQLHU�VDPHQJHERQGHQ�WRW�HHQ�VFKRRI��'RRU�GH�EROOHQ�DDQ�GH�WXOS�WH�ODWHQ�]LWWHQ��]LMQ�GH�EORHPHQ�]RpQ�WZHH�NHHU�ODQJHU�KRXGEDDU��'H�WXOS�KDDOW�YHHO�YRHGLQJ�XLW�GH�ERO��1RUPDDO�LV�HHQ�ERVMH�WXOSHQ�QD�HHQ�ZHHN�ZHO�ZHJ��KLHU�NDQ�GH�FRQVX-PHQW�ELMQD�ZHO�WZHH�ZHNHQ�YDQ�JHQLHWHQ��(Q�DOV�NODQWHQ�KHW�SURGXFW�EXL-WHQ�]HWWHQ��GDQ�LV�GH�KRXGEDDUKHLG�PLQLPDDO�GULH�ZHNHQ�r

Hoe kwam u op dit idee?e(LJHQOLMN�LV�KHW�LGHH�HHQ�DDQWDO�MDUHQ�WHUXJ�RQWVWDDQ��:LM�RUJDQLVHHUGHQ�HHQ�RSHQ�GDJ�YRRU�RQ]H�SDUWLFXOLHUH�NODQWHQ�HQ�KDGGHQ�KHW�EHGULMI�DDQJH-NOHHG�PHW�WXOSHQ�ZDDU�GH�ERO�QRJ�DDQ�]DW��'DDU�NZDPHQ�SRVLWLHYH�UHDF-WLHV�RS��]HNHU�WRHQ�KHW�HHQ�DDQWDO�ZHNHQ�ODWHU�QRJ�EXLWHQ�VWRQG��7RHQ�KHEEHQ�ZLM�GH�ERVVHQ�PHW�ERO�RRN�DDQ�KXLV�YHUNRFKW�HQ�GDW�JLQJ�JRHG��(U�NZDP�VWHHGV�PHHU�YUDDJ��9RULJ�MDDU�KHEEHQ�ZLM�KHW�SURGXFW�DDQ�DFKW�ZLQNHOV�LQ�GH�UHJLR�7ZHQWH�YHUNRFKW��ZDDURQGHU�VXSHUPDUNWHQ��EORHPLV-WHQ�HQ�WXLQFHQWUD�r

En nu de grens over?e-D��KHW�SURGXFW�YHUGLHQW�KHW�RP�QLHW�DOOHHQ�ORNDDO�YHUNRFKW�WH�ZRUGHQ��PDDU�RRN�LQ�ODQGHQ�DOV�'XLWVODQG��%HOJLÈ��)UDQNULMN��1X�]HWWHQ�ZLM�KHW�SURGXFW�SURIHVVLRQHHO�LQ�GH�PDUNW��:H�PDNHQ�HU�HHQ�HFKW�FRQFHSW�YDQ�LQ�VDPHQZHUNLQJ�PHW�3XOO�3RVLWLRQ��9RULJ�MDDU�KHEEHQ�ZH�HHQ�ODEHO�DDQ�KHW�SURGXFW�JHKDQJHQ�PHW�GDDURS�GH�QDDP�7XOSHQVFKRRI��PDDU�LQ�KHW�EXL-WHQODQG�LV�GDW�HHQ�ODVWLJH�QDDP��'DW�LV�QLHW�XLW�WH�VSUHNHQ��:LM�]HWWHQ�KHW�FRQFHSW�QX�LQ�GH�PDUNW�RQGHU�GH�QDDP�%XOE�%RXTXHW�r

Doet u alles zelf?e-D��ZLM�ELQGHQ�GH�VFKRRI�KLHU�RS�KHW�EHGULMI��+HW�LV�KDQGZHUN��HU�KDQJW�HHQ�SULMVNDDUWMH�DDQ��PDDU�KHW�ERHNHW�VWDDW�RRN�ODQJHU��:LM�VHOHFWHUHQ�VSHFLDDO�UDVVHQ�YRRU�KHW�FRQFHSW��9RRUDO�NRUWH�UDVVHQ�]LMQ�JHVFKLNW��]RDOV�5RFRFR��3ULQVHV�,UHQH�HQ�$UPD��:H�KHEEHQ�GLW�MDDU�RRN�UR]H��JHOH�HQ�ZLWWH�NRUWH�VQLMWXOSHQ�HUELM�JH]RFKW��]RGDW�ZH�KHW�KHOH�VHL]RHQ�DOOH�NOHXUHQ�LQ�KXLV�KHEEHQ��:H�KRXGHQ�EHZXVW�DOOHV�LQ�HLJHQ�EHKHHU��,N�KHE�RRN�ZHO�HHQV�WXOSHQ�ELM�HHQ�FROOHJD�YDQGDDQ�JHKDDOG�YRRU�GH�VFKRYHQ��PDDU�GDW�EHYLHO�WRFK�QLHW�JRHG��-H�PRHW�HU�VSHFLDDO�YRRU�WHOHQ��GH�WXOSHQ�PRHWHQ�SUHFLHV�GH�JRHGH�OHQJWH�KHEEHQ�r

Hoe gaat de verkoop?e:LM�EURHLHQ��PLOMRHQ�WXOSHQ��'H�KHOIW�GDDUYDQ�NRPW�JHZRRQ�YRRU�GH�NORN�HQ�GH�DQGHUH�KHOIW�LV�VSHFLDDO�RSJH]HW�YRRU�GH�VFKRYHQ��'DW�JDDW�JRHG��GH�EHVWHOOLQJHQ�EOLMYHQ�OHXN�ELQQHQNRPHQ��$OV�KHW�ZHHU�ZHHU�EHWHU�ZRUGW��GDQ�]DO�RRN�GH�YHUNRRS�DDQ�KXLV�RRN�EHWHU�GRRU�JDDQ�ORSHQ�r

� � � � 28

Toen zijn toeleverancier Floor van Schaik Pim Rikken benaderde voor een nieuw type hederawand rea-

geerde de hederakweker uit Bemmel niet direct enthousiast. Hij wil zijn handen niet branden aan de ’patentenoorlog’ rond hederawanden. „Al decennia worden hedera’s aan allerlei constructies omhoog geleid. Slim om daar een systeem voor te bedenken, maar het gaat wel ver om daar patent op te krijgen. Goed daar ga ik niet over”, zegt Rikken. Pas toen hij de verzeke-ring kreeg dat hij geen gesodemieter hoeft te verwachten, is hij afgelopen zomer begonnen met zo’n 150 wanden.

Aan een traliewerk van 1,2 bij 2 m (standaard schuttingmaat) worden langs negen spijlen achttien hederastrengen omhoog geleid, waarvoor zes planten in een bak worden geplant. De bak bestaat uit twee lossen bakdelen met open uit-einden die in elkaar worden geschoven. Die worden in het traliewerk geschoven en zijn bij plaatsing weer makkelijk te verwijderen. De soort die Rikken gebruikt is de groene, winterharde hibernica.

Om het traliewerk helemaal vol te laten groeien, trekt Rikken een jaar uit. In deze periode moeten de strengen zo’n vijf tot zes keer worden ingedraaid. Hij levert de eerste wanden begin maart en gaat er mee door tot begin zomer. Bij succes over-weegt hij deze periode te verlengen.

De prijs voor de handel zal neerkomen op ! 65 tot ! 75 per wand, afhankelijk van de transportkosten. „Een prijs die het voor hoveniers en consumenten interes-sant maakt om niet een eigen wand te maken”, verwacht Rikken. <

Tekst en foto: Peter van [email protected]

Wanden klaar voor gebruik+HGHUDZDQGHQ�]ĎQ�QLHW�QLHXZ��'H�PHGHZHUNLQJ�DDQ�HHQ�QLHXZ�V\VWHHP�ZLOGH�3LP�5LNNHQ�XLW�%HPPHO�SDV�JH-YHQ��QDGDW�GH�OHYHUDQFLHU�KHP�YHU]HNHUGH�GDW�KĎ�HU�JHHQ�JHVRGHPLHWHU�PHH�NUĎJW�

� � � �


9HQOR�NUĎJW�pSURHIWXLQp�YRRU�JHFRQGLWLRQHHUGH�WHHOW

Botany, HAS en Philips samen in onderzoek naar ’city farming’

,Q�9HQOR�ZRUGW�YROJHQGH�PDDQG�KHW�&RPSOHWHO\�&RQWUROOHG�*URZLQJ�6\VWHP�

�&&*6��JHRSHQG��(U�EHVWDDQ�PHHU�RQGHU]RHNVSURMHFWHQ�QDDU�PHHUODJHQWHHOW�

RQGHU�JHFRQGLWLRQHHUGH�RPVWDQGLJKHGHQ��PDDU�GLW�LV�KHW�HHUVWH�RS�HHQ�GHU-

JHOLMNH�SUDNWLMNVFKDDO��+HW�PRHW�1HGHUODQG�YRRUORSHU�PDNHQ�RS�KHW�JHELHG�

YDQ�pFLW\�IDUPLQJp�

Joef Sleegers

[email protected]

Het is een merkwaardige tegenstel-ling: de meeste belangstelling voor ’city farming’ bestaat in het buiten-

land, maar de meeste kennis hierover is in Nederland. In ons land is al veel onderzoek gedaan in kleine klimaatcellen. Ook zijn er al enkele bedrijven die klimaatcellen com-mercieel gebruiken, zoals Koppert Cress en Deliscious. Een onderzoeksinstelling op praktijkschaal bestond hier echter nog niet. Daarom besloten onderzoeksinstel-ling Botany, HAS en Philips het Comple-tely Controlled Growing System (CCGS) te bouwen op de Brightlands Greenport

Campus, het terrein van de Floriade in Venlo. Eind februari is de opening.

Wereldwijd groeit de belangstelling voor geconditioneerde teelt sterk, merkt Gus van der Feltz, global director city farming bij Philips. In Zuid-Oost Azië is voedselveilig-heid een belangrijk punt, in het Midden-Oosten en de Verenigde Staten gebrek aan goed gietwater. Beide vraagstukken spelen in Europa veel minder. Maar er zijn nog andere voordelen, zoals een betere ruimtebenutting door de meerlagenteelt, productie op locatie en een versnelling van de teeltcyclus. Dat laatste is handig voor veredelaars.

De klimaatcellen die in het buitenland worden ontworpen zijn echter niet erg geavanceerd, zegt Peter Korsten, directeur van Botany. „Het gaat vaak om eenvoudige ruimtes waarin wordt geteeld onder tl-licht of ledlampen, maar waarin conditionering verder ontbreekt. Met de nieuwe onder-zoeksfaciliteit willen we Nederland wereld-leider maken op dit gebied.”

.ĎNHQ�QDDU�KHW�JHKHHOBotany, HAS en Philips Horticulture LED Solutions hebben elk al zeker vijf jaar erva-

In Venlo wordt de laatste hand gelegd aan het Completely Controlled Growing System (CCGS), dat eind februari wordt geopend.

Foto

: Lé

Gie

se

n


In het kort

Achtergrond

ring met geconditioneerde teelt. HAS heeft bijvoorbeeld eigen onderzoeksfaciliteiten, die eerder werden gedeeld met PlantLab in Den Bosch. PlantLab heeft onlangs een nieuwe eigen locatie in Den Bosch geopend, waar het samenwerkt met Syngenta.

Ook Botany en Philips hebben hun eigen klimaatcellen. Philips bouwt op dit mo-ment een eigen onderzoeksfaciliteit op de Hightech Campus in Eindhoven. „Dit zijn kleinere klimaatcellen, waarbij de nadruk ligt op het verbeteren van de techniek”, zegt Van der Feltz.

Het bijzondere aan de locatie in Venlo is de grotere schaal. Hier wordt vooral kennis vergaard over de teelt. „In het verleden is al-tijd naar onderdelen van het teeltproces ge-keken. Hoe reageren planten op ledlicht, hoe kunnen we de bemesting optimaliseren, hoe bouwen we een klimaatcel?”, vertelt Korsten. „In Venlo bouwen we een systeem op praktijkschaal. Hier zullen we tegen allerlei nieuwe problemen aanlopen. In een kleine cel kun je alles heel nauwkeurig regelen, zo-als de watergift of de ontvochtiging. In een grote cel is dat veel lastiger. Daar moeten we misschien de afstanden tussen de lagen aanpassen, of een andere pomp gebruiken om een gelijkmatige teelt te krijgen.”

Voor de nieuwe productieruimte heeft Priva een nieuwe computer ontwikkeld. Het aansturen van dergelijke systemen gaat namelijk anders dan in een traditionele kas. „En je kunt een dergelijke computer niet op kleine schaal testen”, zegt Korsten.

VerdienmodelHet CCGS is bedoeld voor onderzoek, maar ook om kennis te delen en mensen op te leiden. „Het is de oude proeftuin-gedachte. Dit jaar gaan we bouwen aan samenwerking met andere partijen, zodat we een kennis-cluster kunnen vormen. Daarbij staan we voor iedereen open, van kweker tot toele-verancier, van mbo tot universiteit en van zaadbedrijf tot consument”, zegt Korsten. „We zijn met slechts drie partijen gestart, want anders zou het nog jaren kunnen du-ren voordat het van de grond zou komen.”

De inkomsten moeten komen uit de ver-koop van onderzoek, kennis en begeleiding. Bedrijven kunnen bijvoorbeeld onderzoek inkopen, of begeleiding om zelf klimaatcel-len te gaan bouwen. Ook kunnen bedrijven marketingconcepten uittesten; dus kijken

of er afzetkanalen zijn voor producten uit de geconditioneerde teelt. De eerste vijf jaar van de exploitatie zijn gedekt door de vier deelnemende partijen, waarbij de provincie Limburg voor de helft garant staat.

Hoewel de inkomsten bestaan uit het verkopen van onderzoek, blijft een deel van de instelling open. „Bezoekers kunnen altijd komen kijken”, zegt Korsten. „We zijn geen gesloten onderzoeksfaciliteit.”

30% teeltversnellingWat zijn eigenlijk de voordelen van volledig geconditioneerde teelt? Volgens Jasper den Besten, lector aan HAS Hogeschool, moet de meerwaarde zitten in zaken als gezonder voedsel, gelijkmatigheid, produceren op lo-catie en een korte teeltduur. De initiatiefne-mers gaan ervan uit dat ze in een klimaatcel elke teelt ten minste 30% kunnen versnellen. „Echter, het idee dat we met deze techniek de wereldbevolking gaan voeden is een volstrekte illusie”, zegt Den Besten. „Voor de productie van aardappelen en granen kost deze teeltwijze te veel energie. De produc-tiemethode is vooral geschikt voor jonge planten van dure siergewassen, en voor gewassen die supervers op locatie moeten worden geproduceerd, zoals sla, kruiden en kiemgroenten. Dat zijn groenten met weinig droge stof die snel bederven, ”

De eerste onderzoeken worden gedaan naar eetbare gewassen, en dan met name sla. Dit is een relatief eenvoudig gewas, maar dat is niet de belangrijkste reden. Sla groeit snel en heeft een korte cyclus. Het heeft alle vraagstukken in zich op het gebied van teelt, voedselveiligheid en logistiek. Bovendien is het goedkoop. „Als we met een duur gewas zouden beginnen, dan zouden de kosten ho-

ger liggen”, zegt Korsten. „Maar we hebben niet het idee om vijf jaar lang sla te telen. Na verloop van tijd willen we overstappen naar andere gewassen. Dat ligt aan de vraag van onze klanten. Als er morgen iemand komt die onderzoek naar roos wil doen, dan staan hier over drie maanden rozen.”

Kasplantjes?Levert een klimaatcel niet de spreekwoorde-lijke ’kasplantjes’ op? Volgens Korsten niet. „Integendeel, in een groeicel kun je planten juist heel geconditioneerd afharden als dat nodig is. Je kunt ze beter voorbereiden op een volgend leven dan in een kas. Boven-dien, in de vijf jaar dat we bij Botany in klimaatcellen hebben geteeld, hebben we nooit gewasbeschermingsmiddelen hoeven te gebruiken. Terwijl bij Botany de ziekten-druk vrij hoog is omdat we veel onderzoek doen naar gewasbescherming. Het lijkt erop dat de planten die onder geconditioneerde omstandigheden zijn geteeld weerbaarder zijn.” HAS Hogeschool heeft dezelfde erva-ring. Den Besten: „Ik hoop dat we dit ook gaan zien in de nieuwe productiecellen.” <

Q�Botany, HAS en Philips openen in februari een onderzoeksfaciliteit voor gecontroleerde meerlagenteelt.Q�Deze is ook bedoeld om kennis te delen en mensen op te leiden.Q�De meerwaarde van deze productie-ZĎ]H�]LW�LQ�K\JLÈQH��JHOĎNKHLG��SURGXFH-ren op locatie en een korte teeltduur.Q�Iedereen is welkom.

Het Completely Controlled Growing System (CCGS) bestaat uit drie klimaat-kamers. Binnen deze kamers kunnen alle factoren die de groei van een plant bepalen (licht, lucht, temperatuur, voeding, water en grond) worden gestuurd. Het licht is afkomstig van ledlampen. Een van die kamers is een productieruimte van 200 m2 teeltoppervlak, verdeeld over YĎI�ODJHQ��'LW�LV�YRRU�WH�VWHOOHQ�DOV�HHQ�containersysteem voor potplanten in een champignonstelling. Deze ruimte is open YRRU�KHW�SXEOLHN��9HUGHU�]ĎQ�HU�WZHH�RQGHU-zoeksruimten van elk 50 m2 teeltoppervlak.

Completely Controlled Growing System

Door de meerlagenteelt is de opbrengst van de planten per vierkante meter vloerop-SHUYODN�YHHO�KRJHU��'DDUQDDVW�JURHLHQ�EĎQD�alle planten het hele jaar beter dan in de kas en is de kwaliteit het hele jaar optimaal, DOGXV�GH�GHHOQHPHQGH�SDUWĎHQ��:HHUV�LQYORHGHQ�]ĎQ�XLWJHVORWHQ��ZDDUGRRU�KHW�PRJHOĎN�ZRUGW�RP�YUĎZHO�RYHUDO�WHU�ZHUHOG�een teeltfaciliteit neer te zetten. Het CCGS wordt gebouwd in het atrium van de Innovatoren en is een van de eerste EHGUĎYHQ�RS�GH�%ULJKWODQGV�*UHHQSRUW�Campus Venlo, ofwel het terrein van de laatste Floriade.


Ervar ing

’De plant is ideale sensor’Priva ontwikkelt sturing op planttemperatuur

De plant is de universele sensor. Hij reageert namelijk op alles. Daarom

moet de plant in de regeling worden opgenomen, denken Peter Kamp en

Patrick Dankers, onderzoekers bij Priva. Zij hebben een manier gevonden

om de planttemperatuur in de klimaatregeling mee te nemen.

Joef [email protected]

In een klimaatcomputer zijn tienduizen-den instellingen mogelijk, die allemaal hun eigen invoerveldje hebben. Daar-

door wordt het voor de teler steeds lastiger om instellingen aan te passen. Voor Priva,

fabrikant van klimaatcomputers, was dat een reden om te kijken of het allemaal niet wat simpeler kon.

„De regelingen zijn allemaal gebaseerd op de omgeving van de plant”, zegt Peter

Kamp, die samen met Patrick Dankers het onderzoek bij Priva doet. „De belangrijkste factor, de plant zelf, is niet opgenomen in de regeling. Het is aan de teler zelf om het ver-band te leggen tussen de plant, de omgeving en de techniek.”

Met het onderzoeksprogramma Priva TopCrop wilden ze directer zicht krijgen op het gewas, en dat in de gewenste richting kunnen sturen. Dat resulteerde in een kli-maatregeling waarbij ook de plant – dat wil zeggen, de verandering in planttemperatuur – is opgenomen.

EnergiebalansHet systeem, met de werknaam Priva Top-Crop gewasbalans, gaat uit van de energie-balans van de plant. De energie die de plant krijgt aangevoerd gaat deels naar een verho-ging van de planttemperatuur, deels naar de verdamping. De kwaliteit van de plant hangt voor 90% af van de waterhuishouding van de plant, meent Kamp. De plant gebruikt water om te koelen en voor het transport van nutriënten en assimilaten.

Dus door de planttemperatuur te meten, en die te relateren aan de kastemperatuur en de luchtvochtigheid, ontstaat een indruk van de energiebalans van de plant. De afkoeling van de plant is een maat voor de verdamping, zeggen de onderzoekers. Die relatie is volgens hen eenduidig.

Schokken in het klimaat zijn niet per definitie slecht voor de plant, menen de onderzoekers. Als de plantmeting een schok laat zien, is die altijd te koppelen aan gebeurtenissen, bijvoorbeeld in de luch-ting, de verwarming, het schermdoek of de watergift. Het gaat erom hoe het gewas erop reageert. Met niet al te grote schokken kan de plant prima omgaan. Als de schok te groot is, kan hij het niet meer bijbenen. Maar wanneer is het te weinig en wanneer te

Het systeem van Priva is inmiddels geïn-VWDOOHHUG�RS�]RpQ�YĎIWLHQ�NZHNHUĎHQ��(HQ�GDDUYDQ�LV�9DQ�GHQ�(QGH�5R]HQ�LQ�0RQ-VWHU��0HGH�HLJHQDDU�6DP�YDQ�GHQ�(QGH�ZHUNW�HU�DO�UXLP�GULH�MDDU�PHH��'DDUPHH�KRRSW�GH�WHOHU�GH�NZDOLWHLW�YDQ�]ĎQ�SURGXFW�QRJ�ZDW�WH�YHUKRJHQ��HHQ�JURYHUH�EORHP�HQ�HHQ�GLNNHUH�VWHHO��9DQ�GHQ�(QGH�KHHIW�YHUWURXZHQ�LQ�KHW�V\VWHHP��PDDU�KĎ�LV� HU�QLHW�XLWJHVSURNHQ�SRVLWLHI�RI�QHJDWLHI�RYHU��+HW�V\VWHHP�GUDDLW�RS�SURHI�LQ�HHQ�YDQ�GH�WZHH�DIGHOLQJHQ��'H]H�DIGHOLQJHQ�]ĎQ�DSDUW�WH�VWXUHQ��PDDU�DOV�GH�WHOHU�DDQ�GH�SODQWWHPSHUDWXXU�LQ�GH�HQH�DIGHOLQJ�]LHW�GDW�LHWV�QLHW�JRHG�JDDW��SDVW�KĎ�GDW�LQ�EHLGH�DIGHOLQJHQ�DDQ��,Q�GLH�]LQ�LV�HU�JHHQ�HFKWH�UHIHUHQWLH�RP�GH�UHVXOWDWHQ�WH�YHUJHOĎNHQ�Volgens de teler gaat het vooral om het ƂQHWXQHQ�YDQ�GH�UHJHOLQJ��e'H�EDVLV-VWUDWHJLH�LV�YDQ�3ULYD�,QWHJUR��+HW�QLHXZH�V\VWHHP�GRHW�GDDUERYHQRS�ZDW�NOHLQH�DDQSDVVLQJHQ�RP�GH�SODQW�DFWLHI�WH�KRX-GHQ��EĎYRRUEHHOG�ZDW�PHHU�OXFKWHQ�RI� ZDW�PHHU�EXLV�LQEUHQJHQ��,N�OHHU�EHWHU�QDDU�GH�SODQW�NĎNHQ��6RPV�KDDO�LN�GDDU�JRHGH�GLQJHQ�XLW��VRPV�QLHW��,N�KDG�YHUZDFKW�GDW�KHW�V\VWHHP�DOOHV�ZHO�]RX�UHJHOHQ��PDDU�MH�PRHW�]HOI�GH�YHUEDQGHQ�

%HGUĎYHQ�OHUHQ�ZHUNHQ�PHW�SODQWWHPSHUDWXXU�

’Nu uitzoeken wat het gewas nodig heeft’]LHQ�WH�OHJJHQ�WXVVHQ�GH�SODQWWHPSHUDWXXU�HQ�GH�DFWLHV�GLH�MH�ZLOW�RQGHUQHPHQ��'DW�LV�EHVW�LQJHZLNNHOG�r

Schade voorkomen'DW]HOIGH�HUYDDUW�-RKQ�.UĎJHU��PHGH�HLJH-QDDU�YDQ�DVWHU��HQ�FKU\VDQWHQNZHNHUĎ�=ĎGH-]LFKW�LQ�'H�/LHU��e,N�EHQ�HUYDQ�RYHUWXLJG�GDW�ZH�RS�GH�JRHGH�ZHJ�]ĎQ��+HW�LV�HHQ�JRHGH�PDQLHU�RP�WH�PHWHQ�KRH�GH�SODQW�UHDJHHUW��'H�YUDDJ�LV�DOOHHQ��KRH�ZLO�LN�GDW�GH�SODQW�UHDJHHUW"�0RHW�LN�KHP�DFWLHI�KRXGHQ�RI�MXLVW�ZDW�PHHU�YHUZHQQHQ"�'DW�PRHWHQ�ZH�VWDSMH�YRRU�VWDSMH�XLWSUREHUHQ�r.UĎJHU�ZHUNW�RRN�DO�GULH�MDDU�PHW�KHW�V\VWHHP��PDDU�SDV�VLQGV�NRUW�PHW�HHQ�JHVFKLNWH�LQIUDURRGFDPHUD��e'H�VWDQGDDUG�FDPHUDpV�GLH�LQ�GH�JURHQWHWHHOW�ZRUGHQ�JHEUXLNW�KHEEHQ�HHQ�WH�ZĎG�EOLNYHOG��=HNHU�LQ�HHQ�RSHQ�JHZDV�PHHW�MH�RRN�JURQG�HQ�EXL]HQ�PHH��6LQGV�NRUW�KHEEHQ�ZH�HHQ�QLHXZH�FDPHUD�PHW�HHQ�VPDOOHU�EOLNYHOG�GLH�YHHO�EHWHU�WH�ULFKWHQ�LV�r,Q�KHW�YRRUMDDU�YHUZDFKW�GH�WHOHU�HFKW�UHVXOWDDW�WH�JDDQ�ERHNHQ��e'DQ�KRRS�LN�VL-WXDWLHV�WH�YRRUNRPHQ�ZDDUGRRU�VFKDGH�DDQ�KHW�JHZDV�NDQ�RSWUHGHQ��&KU\VDQW�LV�HHQ�JHZDV�ZDDUEĎ�MH�SDV�HHQ�SDDU�GDJHQ�ODWHU�HHQ�UHDFWLH�]LHW��$OV�MH�PHWHHQ�NXQW�]LHQ�KRH�GH�SODQW�UHDJHHUW��]RX�GDW�PRRL�]ĎQ�r


In het kort

veel? Dat is volgens de onderzoekers aan de teler zelf om uit te vinden. Als de plant vrij staat te verdampen, dan ligt het accent op de vorming van bladeren, stengels en wortels. Vlak telen is vegetatief telen. Schommelin-gen, zoals in vochtgehalte, licht of tempera-tuur maken de plant generatief.

Alleen veranderingAanvankelijk werd de planttemperatuur gemeten op drie hoogtes in het gewas. Dat bleek echter niet nodig te zijn. Het gaat immers om het verloop van de temperatuur en niet om de absolute waarden. Bovendien had de hoogste meter last van instraling.

Daarom wordt nu nog alleen de meting midden in het gewas gebruikt.

Een kritiekpunt op dit soort metingen is altijd dat het maar om een beperkt deel van het gewas gaat; in dit geval enkele vierkante centimeters in een kas van een ha. „Die kri-tiek klopt als het gaat om absolute waarden”, zegt Dankers. „Wij meten echter alleen de verandering. In het begin hebben we op meerdere plekken in het gewas gemeten. Het verloop blijkt echter voor alle camera’s hetzelfde te zijn. Alleen de uitslagen ver-schillen. Daarom blijft het belangrijk om een representatieve plek in de kas te kiezen. En je moet één meetplek per stuureenheid hebben.”

Nuance op de teeltDe metingen zijn gekoppeld aan de Con-next klimaatcomputer. Daar kan de teler de grafieken inzien en er de setpoints mee instellen.

De schaal van de grafiek loopt van nul tot honderd. Bij nul stijgt de temperatuur en is de plant generatief. Bij honderd wordt alle energie omgezet in verdamping en is het gewas vegetatief. Rond de vijftig is er een balans tussen verdamping en temperatuur-stijging. Er zit geen waarde-oordeel in deze metingen, want de teler bepaalt zelf wat hij met zijn gewas wil doen. „Het is een nieuw instrument om de instellingen mee te rege-len. Het zal zeker niet alle teeltproblemen oplossen. Je moet het zien als een nuance in de teelt, op de lange termijn.”

Het systeem staat nu in test bij vijftien telers, waarvan acht siertelers: drie chrysant, twee roos, twee orchidee en een gerbera. „Zij zien allerlei heftige veranderingen in de planttemperatuur optreden”, zegt Kamp. „Daar schrikken ze soms van. Dat is niet nodig, want die dingen gebeurden altijd al, alleen kunnen ze het nu zien. Schom-melingen in de planttemperatuur zijn ook niet per definitie slecht. Sterker nog, zonder stress kun je geen planten telen. We moeten nu dus de tijd nemen om data te verzamelen. Kijken hoe het gewas reageert op veranderingen in zijn omgeving. Daarna kunnen we kijken hoe we het gewas beter kunnen sturen. Op die manier moeten we er mee leren werken.”

Komend jaar loopt Priva TopCrop mee in een fotosynthese-onderzoek van Wagenin-gen UR Glastuinbouw. <

Q�Priva TopCrop meet veranderingen in planttemperatuur in relatie tot omgeving.Q�De planttemperatuur is een maat voor de verdamping.Q�Met de informatie is het gewas vege-tatiever of generatiever te sturen.Q�Ook kan dit schokken voorkomen.Q�Telers moeten nog uitpuzzelen hoe ze hier mee kunnen werken.

,Q�ERYHQVWDDQG�ƂJXXU�LV�GH�UHDFWLH�YDQ�KHW�JHZDV��JURHQ��RS�KHW�RSHQHQ�YDQ�KHW�GRHN�HQ�UDDP�WH�]LHQ��'H]H�WHOHU�KHHIW�DOV�GRHO�KHW�JHZDV�DFWLHI��YHJHWDWLHI��WH�WHOHQ��'H�JUHQ]HQ�VWDDQ�LQJHVWHOG�RS��RQGHUJUHQV��HQ��ERYHQJUHQV��'H]H�GRHOVWHOOLQJ�ZRUGW�JRHG�JHUHDOLVHHUG��PDDU�WXVVHQ��HQ��XXU�LV�KHW�JHZDV�WH�YHJHWDWLHI��'RRU�KHW�RSHQHQ�YDQ�KHW�GRHN�LQ�FRPELQDWLH�PHW�KHW�RSHQHQ�YDQ�GH�UDPHQ�DDQ�GH�OXZ-]ĎGH�ZRUGW�KHW�JHZDV�VWHUN�JHDFWLYHHUG��3DV�DOV�RP��XXU�GH�UDPHQ�VOXLWHQ�NRPW�GH�JHZDVPHWLQJ�ZHHU�ELQQHQ�GH�JHVWHOGH�JUHQ]HQ��0HW�GLW�LQ]LFKW�NDQ�HHQ�WHOHU�]ĎQ�UHJHOLQ-JHQ�YDQ�OXFKWUDPHQ��EXL]HQ�HQ�GRHNHQ�YHUGHU�YHUƂMQHQ��

Gr

afI

ek

: Pr

Iva

2QGHU]RHNHUV�3DWULFN�'DQNHUVHQ�3HWHU�.DPS��UHFKWV��


Bouvardia als uitdaging naast chrysant'ULH�KHFWDUH�ERXYDUGLD�KHHIW�/LHV�YDQ�:ĎN�QX�LQ�SURGXFWLH��%ĎQD�HHQ�NZDUW�

YDQ�KHW�1HGHUODQGVH�DUHDDO��+HW�LV�KDUG�JHJDDQ�VLQGV�GH�WHOHU�XLW�%UDNHO�LHWV�

PHHU�GDQ�HHQ�MDDU�JHOHGHQ�GH�HHUVWH�VWHNNHQ�RS�QLHXZH�ZĎ]H�DINZHHNW�LQ�

HHQ�GHHO�YDQ�]ĎQ�FKU\VDQWHQNDVVHQ�

6WHN�ZRUGW�EHZRUWHOG�LQ�HHQ�OĎPSOXJ��3RWHQ�JDDW�KDQGPDWLJ�HQ�VWHHGV�RS�JHVWRRPGH�JURQG��6WHNSURGXFWLH�HQ��EHZRUWHOLQJ�YHUJHQ�YHHO�DDQGDFKW��9DQ�:ĎN�WHHOW�HOI�FXOWLYDUV�

+DQV�[email protected]

Het zou me teleurstellen als het over vijf jaar niet mogelijk is om op mijn hele bedrijf bouvardia te

telen”, antwoordt Lies van Wijk op de vraag welke potentie bouvardia heeft. Daarmee wil hij niet zeggen dat de bloem over vijf jaar de chrysanten uit de overige 8 ha van zijn bedrijf heeft verdrongen. Van Wijk doelt vooral op de kansen die hij ziet voor bouvardia als er jaarrond meer aanbod is van topkwaliteit in een breed sortiment. De teler wil daar graag het voortouw in nemen. Een kas van 3 ha santini staat sinds kort vol met bouvardia.

Brilliant Selection„De beste takken gaan we aanbieden als Brilliant Selection. Het speciale beeldmerk

komt terug op de hoes, de kartonnen kraag op de container en op de foto bij het klokfront. De kartonnen opzetrand zorgt tevens voor bescherming tijdens transport en steekt iets boven de takken uit, die bij de Brilliant Selection altijd 70 cm lang zijn”, legt Van Wijk uit. De iets lichtere of kortere takken komen in blanco hoezen op de markt. „Dat zijn nog steeds goede bloemen natuurlijk. Ik wil mijn naam niet verbinden aan takken die te kort of te licht zijn. Die takken gooi ik liever weg.”

De teler heeft het afgelopen jaar geleerd om bij bouvardia vooral te focussen op sier-waarde. „Door onze achtergrond in chrysant streefden we naar een zo zwaar mogelijke tak. Gewicht wordt betaald in chrysant. Afgelopen najaar waren de bouvardia’s te zwaar en te welig en ontstonden er kwa-

liteitsproblemen. De afstemming tussen plantdichtheid, jaargetijde, klimaat, voeding en andere teeltzaken was niet in orde. Dat hoort bij het leerproces. Ik schat dat we als vak nu 30-40% van de teelt beheersen. In chrysant zit dat misschien wel op 90%. Er is dus nog een mooie weg te gaan. Ook in de veredeling is nog veel te ontwikkelen.”

Telen als chrysantDe teler uit Brakel koos niet de makkelijkste weg toen hij begin 2014 kappen santini vrij maakte voor bouvardia. Hij wilde de bloem als een chrysant gaan telen, dus niet de gebruikelijke meerjarige teelt op substraat, maar steeds in de vollegrond poten en zo’n 11 weken later de tak oogsten die uit iedere stek groeit. Veredelaar/vermeerderaar Royal van Zanten omarmde die plannen. Maar het maakt nogal uit of je eens per 2 à 3 jaar zo’n 20 stekken per vierkante meter plant of jaarlijks in ruim vier teeltronden zo’n 300 stekken op diezelfde kasoppervlakte wegzet. „Het eerste vak is in fases volgeplant en toen gebruikten we alle zestien cultivars die beschikbaar waren. Het moerenbestand was nog niet berekend op onze vraag naar stek. Dat hoefde ook nog niet, want we moesten nog veel uitvinden, bijvoorbeeld welke cultivars passen bij onze teeltwijze en onze kwaliteitseisen.”

De meeste cultivars van het eerste uur zijn inmiddels verdwenen. Sterker, van het huidige sortiment van elf zijn er negen nieuw. „Omdat bij ons een teelt zo’n 11 weken duurt, kun je snel selecteren”, geeft Van Wijk aan. „We hoeven niet te weten hoe een cultivar in het tweede of derde teeltjaar presteert. Het gaat ons om het resultaat in de harttakteelt in een bepaald seizoen. We testen zo snel dat we nu al zaailingen

Foto

's: H

an

s n

ee

Fje

s

/LHV�YDQ�:ĎN�EHJLQW�QLHXZH�WHHOW

”


BHGUĎIVJHJHYHQV

0DFKLQDDO�HQ�XQLIRUP�ERVVHQ�JHEHXUW�RS�EDVLV�YDQ�UĎSKHLG��OHQJWH�HQ�YROXPH��(HQ�NDS�EORH-PHQ�ZRUGW�LQ��½��NHHU�OHHJ�JHRRJVW�

/LHV�YDQ�:ĎN�YRQG�LQ�ERXYDUGLD�HHQ�XLWGDJHQGH�WHHOW�GLH�RS�WHUPĎQ�NDQ�XLWJURHLHQ�WRW�HHQ� YROZDDUGLJH�SRRW�RQGHU�]ĎQ�EHGUĎI��JH]LHQ�GH�LQYHVWHULQJ�HQ�KHW�YHUZDFKWH�UHQGHPHQW��

uit meerdere veredelingsjaren beoordelen. Steeds vaker moeten we samen met Royal van Zanten afwegen wat belangrijker is: snel moeren opbouwen of snel teeltproeven doen. Je kan een stek namelijk maar voor een keer gebruiken.”

TeeltreceptIn de eerste teeltvakken kwam al snel naar voren dat de strekking en scheutvorming van cultivars door de harttakteelt in de grond af kunnen wijken van ’bekende’ raseigenschappen. Maar ook teelttechnische invloeden bleken daar een rol in te spelen, zoals voeding, klimaat en belichting. En vaak heeft iedere cultivar zijn specifieke aanpak nodig. Van Wijk probeert verge-lijkbare cultivars zoveel mogelijk in een kap te poten omdat watergift en belichting per kap regelbaar zijn. Grofweg geldt dat bouvardia driemaal zoveel voeding nodig heeft als chrysant. En er is sturing mogelijk door belichting en verduistering want (ook) bouvardia groeit bij relatief lange dagen vegetatief en er zijn lange nachten nodig om tot bloei over te gaan.

Het vinden van het juiste teeltrecept per cultivar is nog gaande. Duidelijk werd al snel dat de stekkwaliteit een hele bepalende factor is. Van Wijk: „Een bouvardiastek groeit altijd, maar heeft niet altijd wortels. Zonder wortels houdt een stek het natuur-lijk niet lang vol. Daarnaast heeft een stek lucht nodig om wortels te vormen, terwijl hij eigenlijk geen moment zonder vocht kan. Stek bewortelen is daarom veel moeilijker dan bij chrysant.”

Onvolkomenheden in de stekproductie en -beworteling uiten zich volgens de teler in gewassen die voorbloei krijgen of overmatig zijscheuten produceren. „Stress is niet goed

%HGUĎI��&KU\ZĎN�LQ�%UDNHO7HOHU��/LHV�YDQ�:ĎN*HZDV��%RXYDUGLD%Ď]RQGHUKHGHQ��&KU\VDQWHQWHOHU�/LHV�YDQ�:ĎN�EHJRQ�QRJ�JHHQ�MDDU�JHOHGHQ�RS��KD�PHW�GH�KDUWWDNWHHOW�YDQ�ERXYDU-GLD��(HQ�QLHXZH�WHHOWZĎ]H�YRRU�GLW�JHZDV�HQ�GDDURP�GLYHUVH�pXLWGDJLQJHQp��9DQ�GH��KD�NDV�EĎ�&KU\ZĎN�LV�GH�DIGHOLQJ�PHW��KD�VDQWLQL�LQPLGGHOV�YHUOHGHQ�WĎG��'DDU�JURHLW�QX�ERXYDUGLD�HQ�ZRUGW�GH�NDV�PHW�HHQ�GLIIXXV�]RPHUVFKHUP�HQ�GDNEHUH-JHQLQJ�YHUGHU�JHRSWLPDOLVHHUG�YRRU�GLH�WHHOW��(HQ�QLFKHSURGXFW�

voor bouvardia. In het begin hebben we halverwege de teelt bij alle cultivars zijscheu-ten weggeplukt. Dat hoeft nu gelukkig niet meer.”

Perfecte stekIn de meerjarige substraatteelt is toppen van stek gebruikelijk omdat je dan sneller een volle struik opbouwt. Van Wijk wil dat iedere stek al zijn energie stopt in een goede tak. Het maken van grote partijen perfecte stek voor de harttakteelt was een uitdaging. Sinds eind 2014 lijkt dat goed te lukken. Vanaf dat moment ging Van Wijk ook over van ervaring opdoen op 1 ha naar uitbrei-ding tot 3 ha. In die kas is nog op kleine plekken duidelijk dat de stekkwaliteit soms slecht was; gewas blijft kort, bloeit vroeg of

sterft soms volledig af. „Terugkijken heeft niet veel zin. Toen we met Royal van Zanten deze uitdaging aangingen spraken we af dat we geen vertraging accepteren, alleen pro-blemen. Onder druk presteer je het beste.”

De teler haalt voorbeelden aan om duidelijk te maken dat die aanpak succesvol kan zijn. Hij was nauw betrokken bij de ontwikkeling van de plantrobot die de basis werd van de tientallen machines die nu actief zijn in chrysant. Iedere dag moest er geplant worden. Als er tegenslag was, werd er desnoods tot diep in de nacht gesleuteld om aanpassingen door te voeren.

Met de pluischrysant Antonov doorliep de teler samen met veredelaar Dekker even-eens een weg van vallen en opstaan. „We ge-loofden in het soort. De Russen zagen hem ook als onderscheidend ten opzichte van de >


bekende pluizer Anastasia. Teelttechnisch is Antonov echter heel lastig. Pas in het derde jaar ging ik geld verdienen aan het soort.”

WinstDe vergelijking met Antonov komt vaker terug in het gesprek met van Wijk. En meermaals zegt hij dat er op zijn bedrijf niet heel veel progressie meer mogelijk is in de chrysantenteelt. Zijn insteek is helder: „Als ik verlies leid met het ontwikkelen van iets nieuws, wil ik ook een keer de winst pakken. Met bouvardia heb ik het afgelopen jaar niets verdiend en wellicht duurt het nog tot 2016 voordat we winst maken. Voorlopig investeren we vooral.”

De teler is open over het bedrag dat hij investeert aan ’hardware’ voor de bouvar-diateelt: 1 miljoen. Een deel van dat geld moet nog uitgegeven worden. De installatie van een tweede scherm is net gestart. Op hetzelfde dradenbed als van het verduiste-ringsdoek komt een zogenoemd Harmony doek dat 30% licht wegschermt en de rest diffuus maakt. Een doek voor de zonnige dagen. Om het kasklimaat nog aangenamer te maken voor bouvardia zal tevens dakbe-reging op de kas gemonteerd worden.

In de schuur staat veruit de grootste investering: een Furora bos- en sorteerma-chine. De aanvoer vanuit de kas gaat via de oogstbanden onder het betonpad die eerst de santini naar de schuur brachten. Het duurt ongeveer tien minuten voordat de geoogste bloemen in de schuur op water plus voorbehandelingsmiddel staan. De teler geeft aan dat hij de machine niet op arbeid terugverdient. „We sparen er ruim een werknemer mee uit. Maar het voordeel van deze manier van bossen en sorteren is vooral dat de takken nauwelijks beschadigen na het oogsten en altijd strak gesorteerd bij elkaar in een bos komen.”

OogstbandWe lopen het hele proces van oogsten tot inhoezen even langs. Medewerkers in de kas leggen de takken in bosjes van 4-6 stuks op de oogstband. Zij maken daar al de eerste selectie; in tijdsbestek van een paar dagen komen ze drie tot vier keer in een vak om de takken te oogsten. Rijpheid en kwaliteit zijn de voornaamste selectiecriteria. „We willen bouvardia rijper oogsten dan tot nu toe gangbaar is. De bloem moet zichzelf kunnen verkopen. Daarom geen bossen met rauwe

bloemen omdat de handel dat wil of omdat dit de minste schade geeft. Door onze manier van werken kunnen we ook rijper oogsten. Takken liggen niet eerst bovenop elkaar voordat ze in de schuur gesorteerd worden.”

Als de bloemen na de oogst in de schuur aankomen, dan eindigen ze op twee korte bandjes die samen een V vormen. In een fractie van een seconde wijken die bandjes even, zodat de takken op een andere band vallen. „Een eigen vinding. De bloemen moeten een keer een haakse bocht maken. Meestal gaat dat via een harkmechanisme. Dat beschadigt het blad. De takken vallen nu bovendien maar een klein stukje en pre-cies zo dat de bloemen de band niet raken.”

Voordat de wortels worden afgeknipt, schuift een ronddraaiend getand bandje de stelen met de kluitjes op een niveau. Zo-doende kan per tak de maximale lengte be-nut worden. De verenkelaar van de Furora zorgt ervoor dat iedere tak het sorteerproces afzonderlijk ondergaat. De door camera’s en sensoren waargenomen rijpheid, takvolume en lengte bepalen bij welk bosstation de tak uiteindelijk belandt.

9ĎI�WHOHUVHet areaal bouvardia in Nederland is nu 11 ha, verdeeld over vijf telers. De 2 ha die Van Wijk pas kort als extra productie heeft, die vervangt het areaal van een teler die afgelo-pen jaar deels stopt met bouvardia. Over de effecten van het veranderde totale aanbod takken op jaarbasis valt nog niet alles te zeg-gen. Zeker is dat de substraattelers zich spe-cialiseren in een aantal cultivars en door de meerjarige teeltwijze niet snel wisselen van

sortiment. Hun productie per vierkante me-ter wijkt niet veel af van die van Van Wijk. De teler uit Brakel kan door zijn teeltwijze wel sneller inspelen op vragen uit de markt in zowel aantallen als kleur. Een werkwijze die hij gewend is uit de chrysantenteelt. „De lengte van onze takken is gemiddeld langer dan in de traditionele teelt. Van de handel hoorden we dat rond februari zo’n 60% van het aanbod lengte 40-50 cm is. Wij streven naar minimaal 60 cm. Onze Brilliant Selec-tion is altijd 70 cm lang.”

In week 3 nodigt de teler handelaren uit op zijn bedrijf om hen een blik achter de schermen te geven. Voorlopig is nog enigszins ongewis hoe bouvardia zich gaat bewijzen als onderdeel van de firma Chry-wijk. Waarschijnlijk komt het van de mix jaarrond aanbod van goede kwaliteit, extra lengte, productie in afgestemde aantallen per seizoen of per afzetmarkt. „We streven met elf cultivars naar 200.000 takken per week en verdelen die over vijf veilingen. Dat zijn Rhein-Maas, Plantion en de vestigin-gen Naaldwijk, Rijnsburg en Aalsmeer van FloraHolland. De aantallen per cultivar zijn afhankelijk van seizoen en kleur.”

Blijft over de vraag: waarom bouvardia en geen ’bewezen’ product als lisianthus of phalaenopsis als je op zoek gaat naar risico-spreiding voor je bedrijf of uitdaging? Van Wijk: „Potplanten vragen meer investering. Bouvardia is een bekende bloem waarin nog veel te verbeteren is. En de consument en de handel waarderen hem als de kwaliteit goed is. We hebben de financiële armslag om de uitdaging aan te gaan. Het gaat niet makkelijk, maar ik zie elke dag dat we stap-pen maken. Dat geeft vertrouwen. We gaan ervoor.” <

6WUHYHQ�LV�HHQ�ZHNHOĎNV�DDQYRHU�YDQ�PLQVWHQV��VWHOHQ��YHUGHHOG�RYHU�YĎI�YHLOLQJHQ��'H�]ZDDUVWH�NZDOLWHLW��UHFKWV��ZRUGW�YHUSDNW�LQ�GH�NUDDJ�HQ�KRHV�GLH�SDVW�EĎ�GH�%ULOOLDQW�6HOHFWLRQ��

9HUYROJ�SDJLQD��

8LWUHLNLQJ�YDQ�GH�SULMVDe prijs is uitgereikt aan Florensis uit Hendrik-Ido-Ambacht door Cees ’t Hart, CEO Royal Friesland Campina, op 7 januari 2015 in Keukenhof tijdens de feestelijke nieuwjaarsbijeenkomst.

3DUWQHUV

'H�MXU\�DDQ�ÂW�ZRRUGFlorensis heeft duurzaam ondernemen ingebouwd in alle processen, zowel nationaal als internationaal. Florensis is een krachtig en open bedrijf dat door samenwerking groot is geworden.

*HIHOLFLWHHUG��ZLQQDDU�)ORUHQVLV��

��


Teelttips

TulpGewichtMomenteel zijn veel bedrij-ven volop in productie. De afgelopen tijd zijn al veel partijen in bloei gebracht. Hierbij valt op dat de steelgewichten over het algemeen aan de lage kant zijn. De bollen worden niet leeggezogen en blijven hard. Meestal is het zo

dat enkele weken later de steelgewichten toenemen, als de bollen meer tus-sentemperatuur hebben gehad. Doordat dan vaak kleinere bolmaten worden gebroeid blijft het ook dan spannend of het oogstge-wicht acceptabel is.

Scheurblad en kiepen Scheurblad komt soms voor, mede door de afge-lopen warmere periode. Scheurblad kan het beste worden voorkomen door een actief kasklimaat.

Tijdens warmere buitenom-standigheden moet u goed luchten om voldoende luchtuitwisseling te verkrij-gen. Voldoende uitwisse-ling van de lucht tussen het gewas en de lucht boven het gewas is een goede maatregel om de verdam-ping te stimuleren.Verdamping zorgt voor een betere calciumopname. Luchtbeweging activeren kan via de toepassing van luchtslurven, nivolatoren of ventilatoren. Voor een goede calciumopname

is een goede EC van het water (circa 2,0 mS/cm) en een goede verhouding van de voedingselementen in het water (bij waterbroei) mede noodzakelijk. Voor bladkiepen zijn onder andere gevoelig Leen van der Mark en mutanten, Purple Prince en mutanten en Victor Mundi.

lengteSoms komt het voor dat de tulpen niet voldoende lengte hebben. Meestal zijn er dan problemen met

de wortels (te bruin of gedeeltelijk/geheel rot), of er is iets ’geknepen’ in de temperatuurbehandeling. In de kas kunt u de lengte nog beïnvloeden door een lagere stooktemperatuur te hanteren. Hierdoor rekken de tulpen enigszins. Tevens kunt u door ’s nachts door te belichten met de werk-verlichting meer strekking genereren.

Wilfried Poland, Holland Agri Consult, 06-31698070Alex Buis Tulpenadvies, 06-42388337

liSianThuSlarven sciaraOp verschillende lisianthus-bedrijven is er kort na het planten wegval door vraat van larven van varenrouw-muggen (sciara’s). Het beeld doet denken aan een aantasting door rhizoctonia.Tijdens de opkweek kun-nen de zwartgrijze mug-

gen van 2-5 mm groot hun eitjes leggen op het bodemoppervlak, vlakbij de plantenwortel. De muggen hebben een voorkeur voor warme vochtige omstan-digheden. Uit de eitjes komen larven die zich voe-den met plantmateriaal of dood organisch materiaal.De larven zijn 5-12 mm groot, doorschijnend wit met zwarte kop en een zichtbaar darmkanaal. De schade door de larven treedt vaak op bij jonge planten. De larven vreten

de wortelhals aan waarna secundair schimmels zoals rhizoctonia kunnen ontstaan.Tijdens de opkweek kun-nen de larven van de varenrouwmug worden bestreden met insecten-dodende aaltjes (Steiner-nema feltiae). Chemisch kwamen uit proeven twee middelen als beste naar voren: Trigard (1½ l/ha) en Nomolt (1 l/ha). Nomolt mag alleen worden gebruikt bij teelten los van de ondergrond.

=LWWHQEOĎYHUVIn verschillende rassen komen momenteel zitten-blijvers voor. De planten vormen een rozet in plaats van te schieten. Oorzaken zijn verschil in gevoeligheid tussen rassen, de tempera-turen tijdens de afrijping en de kieming van de zaden en tijdens de eerste weken na kieming. In proeven is gebleken dat de eerste vier weken van de opkweek na kieming het belang-rijkste zijn. Een te hoge opkweektemperatuur in de

eerste week veroorzaakte de meeste rozetters. Een gemiddelde etmaaltempe-ratuur tot 21°C is in de eer-ste weken van de opkweek aan te raden.Bij een hoog percentage zittenblijvers na het uit-planten is een bespuiting met Berelex aan te raden. Concentratie 8-10 pillen Berelex op 100 l spuitvloei-stof. Zo nodig 7-10 dagen daarna herhalen.

Dirk Jan Binnendijk Tuinbouw-adviezen, 071-5416564

BraSSica

DoorschietenBrassica in de kas is niet oneindig houdbaar. Ondanks dat de sierkool dit jaar veel later is gekleurd dan in andere jaren leert de ervaring dat dit geen invloed heeft op het tijd-stip dat de kool door gaat schieten. In alle jaren dat er sier-kool in de kas wordt geteeld, is deze ongeacht de datum van kleuren, rond 5 februari doorgeschoten. Dit geldt dus voor de vroege en de late jaren. Belangrijk om hier dus met de oogst rekening mee te houden. Houd er ook rekening mee dat gekleurde sierkool gevoeliger is voor smet.

Henk van den Berg Teelt- en Bedrijfsadvies, 0252-340301

ZomerBloemen

nog geen voorjaarLet erop dat vaste planten een rustperiode kennen. Als de planten niet zijn doorgeteeld en in rust zijn gegaan, is het belangrijk om deze rustperiode af te maken. De rust doorbreking gaat het snelst als de bodem-temperatuur beneden de 4°C blijft. Alvast rustig beginnen met de kas warmer houden werkt dus averechts. Beter is het om

de kas iets langer echt koud te houden en pas als duidelijk is dat de plant wil gaan groeien iets meer warmte te geven. Let erop dat alle scheuten op een plant individueel reageren. Als het in de kas te warm is, zal de scheut waarvan de rust is doorbroken direct gaan groeien, waardoor het lijkt alsof de rust is doorbroken. De andere scheuten doen er echter langer over, waar-

door het gewas extreem ongelijk wordt en uiteinde-lijk later leeg geoogst zal zijn. Nog een belangrijk nadeel van deze manier van werken is de vermin-derde kwaliteit die het met zich meebrengt. Een beetje geduld is hier dus zeker een schone zaak.

Henk van den Berg Teelt- en Bedrijfsadvies, 0252-340301

399DNEODG�YRRU�GH�%ORHPLVWHUĎ�3 (2015) 39

Primula acaulisZacht weerDoor de zachte herfst en

winter zijn veel primula’s

vroeger in bloei. De geplan-

de bloeispreiding over het

gehele primulaseizoen ver-

loopt daardoor minder gun-

stig. Als de zachte winter

doorzet, kan het zijn dat de

late primula’s al begin maart

in bloei zijn.

remmen met alarMet het spuiten van Alar in

januari is het mogelijk de

planten bij de huidige kas-

temperaturen later in bloei te

krijgen. Voorwaarde is dat

de planten knoppen hebben

die net zijn aangelegd. De

hartblaadjes bedekken dan

namelijk nog de bloemknop-

pen. Bij te ver ontwikkelde

knoppen kan na een bespui-

ting met Alar bloemmisvor-

ming ontstaan.

De stand van het gewas

bepaalt mede de wijze van

bespuiting. Indien het gewas

erg donkergroen is en

geremd is met Tilt, is het aan

te raden eerst minimaal een

week geen remmiddel toe

te passen alvorens te star-

ten met de Alar-bespuiting,

omdat Alar ook een groei-

remmende werking heeft.

TweemaalDe beste ervaring is met

twee Alar-bespuitingen in

een concentratie van 2 tot

3 g/l, met een tussenpose

van zeven tot tien dagen. Er

zijn twee soorten Alar die

kunnen worden toegepast,

namelijk Alar 64 en Alar 85.

Alar 85 heeft de hoogste

concentratie werkzame

stof. De concentratie mag

maximaal 2 g/l water zijn.

Voorwaarde is wel dat de

kastemperatuur boven de

10°C is tot enkele uren na

de toepassing.

Florensis BV078-6233200

Kees van [email protected]

Schoffelen

illusie’Ik heb hem buiten voor het huis gezet hoor. Dan weet je het. Laat hem niet bevriezen!’ En weg is hij weer. Mijn schoonvader heeft wat grote planten gebracht die moeten overwinteren in de schuur. En ook de lidcactus die hij een paar maanden geleden heeft opgehaald is weer terug. Hij staat voor de deur.Ik heb niks met een kerstboom. Die kwam er vroeger bij ons thuis echt niet in. Kerst had met andere dingen te maken. Dat er aan het eind van het jaar wel volop kaarsen, kerststukjes en takjes groen in huis kwamen vonden wij dan wel weer humor, maar welk mens heeft geen eigenaardigheden?En zo staat er bij ons gezin ook nooit een kerst-boom in december. De actie ’Kerstboom eruit, kamerplant erin’ is dan ook niet aan de familie van Egmond besteed. ’Kamerplant eruit, kamer-plant erin’ weer wel. Want mijn vrouw is, net als mijn moeder overigens, een echte liefhebber. Als het op planten aankomt heeft ze beslist groenere vingers dan ik. Heeft zij weer van haar vader. Van niets iets maken is hun motto.Nu is een lidcactus een prima vervanger voor een kerstboom. Meer dan tien jaar lang vrolijkte een grote schlumbergera de huiskamer op in december. Dan mocht de plant erin. De rest van het jaar vertoefde hij in de kas. Een echte sta-in-de-weg, je kent dat wel. Ik heb hem wat een keren verhuisd. Tot het moment dat tijdens het spuiten de standaard omviel en de glazen pot in stukken brak. Nu moest ie dan toch maar weg.Maar nee. Mijn schoonvader wilde hem graag ophalen. Hij had er nog wel een pot voor. En warempel, daar stond de roze kleurenpracht in december onverwachts wéér in ons huis. Voor de laatste keer. Wat hij er nu mee gaat doen, geen idee. Voor ons is het tijd voor iets nieuws.En dus zat ik te wachten op Hans Klok. De grote blonde tovenaar. De man met de magische krachten. Als hij een kerstboom in een knappe vrouw met een plant in haar armen kan verande-ren, dan toch ook wel een lidcactus? Maar nee hoor, wie er ook kwam, geen Hans Klok.Ik weet inmiddels waarom. Hans heeft zijn enkel gebroken tijdens een show. Is voorlopig uit de roulatie. En ik ben ook een illusie armer. Zijn herstel duurt net zo lang als bij ons, gewone mensen! Dat verwacht je toch niet?

lEliE

Voldoende koelingInmiddels zijn de eerste

verse Hollandse bollen weer

in de kas geplant. Denk u

eraan dat de bollen voor

opplant voldoende koeling

hebben gehad. Door regel-

matig het suikerpercentage

in de spruiten te meten

weet u precies wanneer het

suikerniveau gaat zakken.

Dit is het moment dat de

rust is gebroken en de bol-

len geplant kunnen worden.

Afhankelijk van cultivar,

groeiplaats en rooidatum

van de bollen hebben deze

ongeveer 6 tot 8 weken

koude nodig.

Bij twijfel is het verstandiger

om de bollen langer bij

2°C te bewaren dan om ze

te vroeg op te planten. Te

vroeg opplanten resulteert

in een tragere ongelijke

opkomst en een mindere

takkwaliteit.

PlamV en kasklimaatPlAMV-besmette verse

leliebollen die vanaf nu in

de kas worden opgeplant

laten de meeste virussymp-

tomen in de broeierij zien.

Dit wordt mede veroorzaakt

door de lange teeltduur van

deze verse partijen, zodat

in de bol aanwezige virus-

sen alle tijd hebben om tot

expressie te komen. Verkort

daarom de teeltduur zo veel

mogelijk. In de eerste plaats

moeten de bollen voldoende

koude hebben gehad. Zodra

het gewas opkomt en het

blad gaat spreiden moet

de daglengte 16 uur zijn.

Probeer symptoomvorming

te onderdrukken door bij niet

te lage kastemperaturen te

telen (lager dan 12°C) en te

sterke temperatuurschom-

melingen te voorkomen.

Een kouval in de ochtend bij

het openen van het scherm

voorkomt u door voor die tijd

de kastemperatuur iets te

verhogen. Partijen lelies die

besmet zijn met PlAMV kunt

u het beste opplanten tus-

sen 1 april en 1 augustus.

In deze periode is de kas-

periode kort door de hoge

lichtintensiteit en kastem-

peratuur waardoor visuele

symptomen worden onder-

drukt. Zorg in alle perioden

voor een actief kasklimaat

omdat lelies die groeien in

een actief kasklimaat minder

PlAMV-symptomen laten

zien.

Hans Kok, DLV PLANT 06-20398266

40

Colofon

Foto

: Ha

ns

ne

eFj

es

Nieuws


Druk: BDU Media

Directeurelbert van den BergSecretariaat Linda Laman 071-56 59 678alice Hoogenboom 56 59 679 Hoofdredacteur elbert van den Berg 071-56 59 678Eindredacteurjenny Mostert 071-56 59 633VakredactiePolitiek en economieQuincy von Bannisseht 56 59 637Peter van Leth 56 59 688 Markt en afzetarie-Frans Middelburg 56 59 687Cindy van der Zwet 56 59 630Teelt en techniekHans neefjes 56 59 638joef sleegers 56 59 642

BureauredactieCarolyne de Vries Lentsch, jolanda de WekkerWebredactieerik RotteveelVormgevingDiseno VormgevingFotografieGerdien de nooyFreelancersGert van den Berg, Hermen de Graaf, Bernadette Hoefsloot, Harmen Kamminga, ank van Lier, astrid Zoumpoulis-Verbraeken

UITGEVERBDUmediaafdeling Vak- en PublieksmediaPostbus 67, 3770 aB Barneveld, tel 0342-49 42 63, fax 0342 41 31 41Uitgever: Wiljo Klein Wolterink MBaVerkoopleider: Ron van de Hoef, e-mail: r.v.d [email protected]

aBonneMentenseRVICeMutaties en bezorgingabonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. opgave via vakbladvoordebloemisterij nl of bij de abonnementenservice. abonnementen lopen automatisch door, tenzij uiterlijk twee maanden voor vervaldatum bij de abonnementenservice wordt opgezegd. Dit kan schriftelijk, telefonisch of per e-mail. ook voor informatie over een lopend abonnement en klachten over de bezorging kunt u contact opnemen met de abonnementen-service, BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia, Postbus 67, 3770 aB Barneveld. op werkdagen is de abonnementen-service telefonisch bereikbaar van 8 30 uur tot 14 00 uur op 0342-494844, e-mail: [email protected]. Prijzenjaarabonnement: € 349,60. studenten 25% korting; 65 plussers 15% korting. jaarabonnement europa: € 449,65 (België: € 377,70). jaarabonnement buiten europa: € 466,50. Genoemde prijzen zijn inclusief 6% btw en verzendkosten.

aDVeRtentIe-eXPLoItatIeVerkoopleider: Ron van de Hoef, 0342 - 494263, 06 - 51806325, e-mail r v [email protected]: Gert-jan Bloemendal, 0342-494807e-mail: g [email protected]

ReDaCtIeschipholweg 1, Postbus 9324,2300 PH Leidene-mail: [email protected] nl

Vakblad voor de Bloemisterij is een wekelijkse uit-gave van de stichting Vakinformatie siergewassen en BDUmedia, Vak- en Publieksmedia.}U tgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorg-vuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele w jze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie.Lezers wordt met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren.alle rechten voorbehouden. niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elek-tronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestem-ming van de uitgever.algemene voorwaarden: op alle aanbiedingen, offer-tes en overeenkomsten van BDUmedia B.V. zijn van toepassing de voorwaarden, welke zijn gedeponeerd ter Griffie van de arrondissementsrechtbanken en de KvK.

Onderzoek ondergeschikt op ’Bollendagen’Medio januari komt het bollenvak traditiegetrouw bij elkaar. Nieuws uitwisselen en netwerken kon in Lisse op de relatiedagen van de bollencoöperaties CNB en Hobaho. Net als op de mechani-satietentoonstelling in Vijfhuizen.

Gesprekken hebben vooral een relatie met afzet, teelt en handel. Logisch, gezien plaats van handeling in Lisse. Maar er is nog veel onbekend over bijvoorbeeld virussen als TVX of PlAMV, hoor je meermaals. Ook in Vijfhuizen. Daarom daar technieken om met UV-licht, ECA-water, ozon of grote

spoelunits voor kuubskisten en ander fust virussen aan te pakken. Of het werkt? Het doet iets, zo vermoeden telers die zich er in verdiept hebben, maar voor afdoende resul-taat is meer onderzoek of nieuwe techniek nodig. De vraag is wie dit op gaat pakken.

ZiekzoekrobotVoor onderzoek dus een bijrol op deze dagen. Dat is letterlijk goed zichtbaar bij Hobaho. Als nieuwe hoofdhuurder van de panden van Wageningen UR in Lisse hebben ze bijna alle kasruimte in gebruik

voor eigen afbroei, testen of verhuur aan relaties. PPO bezet nog slechts enkele kleine afdelingen. Dat er in de bollensector nog wel gewerkt wordt aan het overdragen en opdoen van kennis, bleek op de mechanisatietentoon-stelling in Vijfhuizen vooral in de uitgebrei-de stand van het Innovatie & Demonstratie Centrum Bollen en Vaste planten. De ziek-zoekrobot die op het buitenterrein stond, lijkt echter een stille dood te sterven. Er is geen onderzoeksbudget meer en commerci-ele partijen tonen vooralsnog geen interesse voor doorontwikkeling.

NoviteitenBij CNB en Hobaho konden bezoekers diverse nieuwe cultivars in bloei beoordelen. De gele tulp Lion’s Glory viel op: vroeg en goed broeibaar van Hollandse bollen en daarom wellicht een alternatief voor ’brood-soort’ Strong Gold. Sortimentsvernieuwing is noodzaak, zo concluderen vakgenoten. De bijbehorende prijs is een kwestie van vraag, aanbod en stemming. Hoe is de stemming in week 3? Het varieert van ’matig’ door de lage klokprijzen voor de bloemen, tot ’redelijk goed’ gezien de goede bolprijzen van afgelopen seizoen en beduidend minder uitval in het huidige tulpenbroeiseizoen. <

41

Kasgenoten

Documenten en linken

naar website

Foto’s Filmpjes!

Onderstaande symbolen hebben de volgende betekenis en verwijzen

naar de website vakbladvoordebloemisterij.nl

Agenda

Correcties en aanvullingen


FOTO

: Pe

Ter

va

n L

eTh

Leeftijd: 60 jaar Plaats: Kwintsheul Teelt: ficussen en kuipplanten Oppervlakte: 4,5 ha

Wie flankeren u op de foto?e1DDVW�PĎ�)UHHN��GDDUQDDVW�-RRVW��(HQ�HHQHLLJH�WZHHOLQJ��GDW�PRJH�GXLGHOĎN�]ĎQ��=H�]ĎQ�EHLGHQ��MDDU�HQ�YRO�HQWKRXVLDVPH�LQ�KHW�EHGUĎI�JHVWDSW�r�

Waren de zoons altijd al van plan toe te treden?e$EVROXXW�QLHW��+HW�NHHUSXQW�LV�JHNRPHQ�WRHQ�]H�RS�GH�+DDJVH�+RJHVFKRRO�YLD�VWDJHV�voor hun studie ’Small business en Retail management’ merkten dat de glastuinbouw

QRJ�QLHW�]RpQ�VOHFKWH�VHFWRU�LV�RP�LQ�WH�ZHUNHQ�rr

Reden voor u om af te bouwen?e'DDU�ZDV�LN�ZHO�PHH�EH]LJ��WRHQ�LN�RRN�PĎQ�EHGUĎI�DDQ�QLHPDQG�EXLWHQ�GH�IDPLOLH�NRQ�VOĎWHQ��:DDU�LN�ZHO�PRHLWH�PHH�KDG��RPGDW�PĎQ�SURGXFWHQ�PHW�VSUHNHQGH�FRQFHS-

WHQ�JRHG�LQ�GH�PDUNW�OLJJHQ��=RYHU�LV�KHW�JHOXNNLJ�GXV�QLHW�JHNRPHQ��1X�JD�LN�HU�PHW�KHUQLHXZGH�HQHUJLH�HQ�IDQDWLVPH�WHJHQDDQ�RP�GH�XLWGDJLQJHQ�YDQ�PĎQ�]RRQV�ZDDU�WH�NXQQHQ�PDNHQ��2S�HHQ�JORHGQLHXZH�ORFDWLH�GLH�WHYHQV�EĎQD�WZHH�NHHU�]R�JURRW�LV�r

Hoe is de taakverdeling?e-RRVW�GRHW�PHW�HHQ�PHGHZHUNHU�GH�PDUNHWLQJ�HQ�GH�YHUNRRS�HQ�)UHHN�KHHIW�PHW�HQNHOH�PHGHZHUNHUV�GH�WHHOW��DUEHLG�HQ�RUJDQLVDWLH�YDQ�KHW�SURGXFWLHEHGUĎI�RQGHU�]ĎQ�KRHGH��,N�KRX�PH�EH]LJ�PHW�DOJHPHQH�]DNHQ�HQ�VDPHQ�PHW�)UHHN�GRH�LN�GH�SODQQLQJ��2YHU�YLHU�MDDU�PRHWHQ�PĎQ�WDNHQ�]ĎQ�RYHUJHQRPHQ��]RQGHU�GDW�GDDU�HHQ�QLHXZ�SHUVR-

QHHOVOLG�YRRU�LV�DDQJHQRPHQ��7HONHQV�DOV�-RRVW�HQ�)UHHN�HU�ZHHU�DDQ�WRH�]ĎQ��KDOHQ�]H�ZHHU�HHQ�WDDN�EĎ�PĎ�ZHJ�r

Waarom zijn jullie gegaan voor Milieukeur?e2P�HHUOĎN�WH�]ĎQ�RP�VXEVLGLHV�ELQQHQ�WH�KDOHQ�RS�LQYHVWHULQJHQ�GLH�JHSDDUG�JLQJHQ�PHW�RQ]H�QLHXZH�RQGHUQHPLQJ��RQGHU�PHHU�*URHQ�/DEHO�.DVVHQ��1X�ZH�RQV�GXXU]DDP�NXQQHQ�SURƂOHUHQ�DOV�HQLJH�SRWSODQWHQNZHNHU�PHW�0LOLHXNHXU��]XOOHQ�ZH�GDW�QLHW�QDODWHQ��+LHULQ�SDVVHQ�RRN�RQ]H�SODQQHQ�YRRU�KHW�RS]HWWHQ�YDQ�HHQ�DDUGZDUPWHSURMHFW�VDPHQ�PHW�RQ]H�FROOHJDpV�KLHU�LQ�GH�RPJHYLQJ�r

Bevalt de combinatie ficussen en kuipplanten?e%Ď�HHQ�VHL]RHQSURGXFW�DOV�NXLSSODQWHQ�SDVVHQ�ƂFXVVHQ�SULPD��2PGDW�JURHQH�SODQWHQ�QRJ�VWHHGV�QLHW�JRHG�ORSHQ��JDDQ�GH�DDQWDOOHQ�ƂFXVVHQ�WHUXJ�QDDU�KHW�QLYHDX�YDQ�GH�RXGH�NZHNHUĎ��:H�JDDQ�HHQ�QLHXZ�]RPHUFRQFHSW�ODQFHUHQ�PHW�EORHLHQGH�SRWSODQWHQ�r

Nog tijd voor hobby's?e,N�ƂHWV�DO��MDDU�HONH�]RQGDJ�HQ�ZDQGHO�PHW�HHQ�YULHQG��/RRS�ZHNHOĎNV��NP�KDUG��QLHW�YDQ�KDUWH��PDDU�YRRU�HHQ�JH]RQG�OLFKDDP��'DW�LV�JRHG�YRRU�HHQ�KHOGHUH�JHHVW�r

Loek Jansen

Binnenland��MDQ}'DJ�YDQ�GH�WXOS��3URHIWXLQ�=ZDDJGLMN��XXU��,QIR��ZZZ�SURHIWXLQ]ZDDJGLMN�QO��HQ��IHE}9RRUMDDUVEHXUV�)ORUDOLV�%RVNRRS�� ,QIR��IORUDOLVERVNRRS�QO��IHE}7XLQERXZ�UHODWLHGDJHQ��*RULQFKHP��,QIR��ZZZ�HYHQHPHQWHQKDO�QO��IHE}/HQWHIORUD��EORHPHQVKRZ��/LVVH�� ,QIR��ZZZ�OHQWHIORUD�QO��IHE}3URHIWXLQ�=ZDDJGLMN��,QIR��ZZZ�YDN-WHQWRRQVWHOOLQJ�QO��PDD})ORUD+ROODQG�6HDVRQDO�7UDGH�)DLU��1DDOGZLMN��PDDUW��XXU��PDDUW��XXU��PDD}(QHUJLHN��HYHQW��%OHLV-ZLMN��XXU��,QIR��ZZZ�HQHUJLHN��QO��DSU}.RP�LQ�GH�.DV��ODQGHOLMN�HYHQHPHQW��,QIR��ZZZ�NRPLQGHNDV�QO

LTO Glaskracht Nederland��MDQ��IHE}.DQWLQHELMHHQNRPVW�+HW�1LHXZH�7HOHQ��%HUNHO�HQ�5RGHQULMV��:HVWODQG��HQ��*RULQFKHP��7KHPD��HQHUJLHEHVSDULQJ�]RQGHU�LQYHVWHUHQ��MDQ}*HZDVELMHHQNRPVW�SRLQVHWWLD��)ORUD+RO-ODQG�1DDOGZLMN��MDQ}Gewasbijeenkomst chrysant, Gabora

*DPHUHQ��MDQ}:RUNVKRS�ELMSUDWHQ�RYHU�GH�&$2��1RRUG-

RRVWSROGHU��PDD}3ODQWJH]RQGKHLG(YHQW��%OHLVZLMN��

Buitenland��MDQ},30�(VVHQ��'XLWVODQG�� ,QIR��ZZZ�LSP�HVVHQ�GH��IHE}Salon du Végétal, beurs, Frankrijk,

$QJHUV��,QIR��ZZZ�VDORQ�GX�YHJHWDO�FRP��IHE}0\SODQW��*DUGHQ��EHXUV��,WDOLÈ��0LODDQ��,QIR��ZZZ�P\SODQWJDUGHQ�FRP��PDD}:RUOG�)ORUDO�([SR��/RV�$QJH-

OHV��86$��,QIR��ZRUOGIORUDOH[SR�FRP��PDD��DSU})ORZHUV��+RUWHFK�8NUDLQH��EORH-

PHQ��HQ�WXLQERXZYDNEHXUV��.LHY��2HNUDÌQH�� ,QIR��ZZZ�IORZHUVKRUWHFK�H[SR�FRP

Kortere terugverdientijd softwaretool ,Q�KHW�DUWLNHO�p6RIWZDUHWRRO�QHHPW�$3;�ELHGLQJHQ�XLW�KDQGHQp��%ORHPLVWHULM�QU��LV�HHQ�IRXW�JHVORSHQ��'H�DSSOLFDWLH�p%LHG�2SWLPDDOp�YDQ�$JUR(QHUJ\�NDQ�QLHW�ELQQHQ�HQNHOH�MDUHQ��PDDU�ELQQHQ�HQNHOH�PDDQGHQ�ZRUGHQ�WHUXJYHUGLHQG��

.5,-7(1�(1�5(,1,*(1Voor andere werkzaamheden vraag naar de mogelijkheden

:LM�KHOSHQ�X�JUDDJ�7��

EVAL: voor elke situatie juiste installatieEen degelijk advies, prima service en een betrouwbare begeleiding… Samen met de klant bedenken onze technici steeds de beste oplossing. Daarbij kijken ze niet alleen naar het optimaal functioneren van installaties, maar ook naar betrouwbaarheid en energieverbruik.

Galglaan 11 2311 ND Rijnsburg Tel. 071 402 26 21 [email protected]

www.eval.nl

VEBU V.O.F. Kasonderhoud

- Glasreparatie- Goten smeren- Overspuiten- Goten reinigen- Diverse reparaties

Tel. 06-51 35 04 52 e-mail: [email protected]

QUALITY FLOORS F O R E X C E L L E N T P L A N T S

www.erfgoed.com +31(0)79 593 38 00

• Sinds 1958• Steeds vernieuwend• De specialist in teeltvloeren

BIMAR ASFALT & SERVICES B.V.

• Voor alle asfalt op en rond uw bedrijf• Ook zuurbestendig asfalt voor uw voersilo's en voergangen• Wij doen ook vloeistofdichte asfaltvloeren met certi! caat

en keuring• Wij zijn onbetwist de asfalt en silo-specialist• Reageer nu snel en wij komen bij u langs voor een geheel

vrijblijvende o" erte• Als u nu reageert voor 1 februari, is de kleef-laag gratis bij

een 2 lagen systeem tot 500 m#

Bimar Asfalt & Services B.V.Tel: 06 47728544 www.bimar-leiden.nl

• g r o o t h a n d e l i n o l i e e n m e t a l e n • s a n e r e n v a n t a n k s e n k e t e l s ( K I WA ) • a f v o e r e n v a n b r a n d s t o f r e s t a n t e n

uw oude ol ie is geld waard!

t e l : 0 1 7 4 - 7 6 8 8 7 6i n f o @ v i c t o n b v. n l

MUSTANG DEMOLITIONMAAKT EEN NIEUWE START!

Jan Olsthoorn heeft Mustang Demo-lition verkocht, waarmee een nieuwe

start is gemaakt. Vanaf de nieuwe locatie in De Lier worden de werk-

zaamheden aangestuurd door Jan van Beusichem en blijft Mustang Demo-lition dezelfde kwaliteit leveren in de totaalsloop van tuinbouwbedrijven!

0174 64 20 40INFO!MUSTANGDEMOLITION.NL

OUDE LIERMOLENWEG 10/A " DE LIER

.XPD�,,�%�9�

SRWWHQVWXNNHQ

DN QDQWH�

L

Industrieweg 17-214181 CA WaardenburgTelefoon +31 (0)418 - 652544Fax +31 (0)418 - 652084

mai [email protected]

*HUHHGVFKDS�HQ�PDWULM]HQPDNHULM6SXLWJLHWHQ5HF\FOLQJ�YDQ�NXQVWVWRI

KASSEN TE SLOOP GEVRAAGD

WWW.EUROKAS-BV.EUBERKEL EN RODENRIJS

010 511 32 53

E-mail: [email protected]. 0297 325836

Voor uitgebreide informatie:www.meten.nl

Plantenringen PP 16, 20 en 25 mmVoor het snel en goed bevestigen van bloemen plantenstelen aan geleiding.

CONTAINERTEELT MET U-WEG VOOR DEENSE KARREN

U-weg laag

WWW.SCHELLEVIS.NL

Beuk engineeringTechnische automatisering | Besturingstechniek | Elektrotechniek

Kassen en Machine automatisering...

Waaier 46, 2451 VW LeimuidenTel: +31 (0) 172 506 [email protected] www.beukengineering.nl

��Ǥǣ�ή��ǣ�ή��Ǥ��Ǥ��

��

��

TABLET SOCIALMOBIEL NIEUWSBRIEF

SOCIAL

Volg jouw vakblad ook via social media. We zijn actief op LinkedIn en Twitter (@bloemisterij).

NIEUWSBRIEF

Op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen? Door de nieuwsbrief van Vakblad voor de Bloemisterij ben je op de hoogte van wat er in de sector speelt. Meld je nu aan via www.vakbladvoordebloemisterij.nl/nieuwsbrief en ontvang wekelijks het laatste nieuws per mail.

MOBIEL

Nu ook het laatste nieuws 24/7 op je smartphone, via de nieuwe en overzichtelijke mobiele website.

TABLET

Vakblad voor de Bloemisterij is er niet alleen in de papieren versie, maar ook als website en e-magazine. Zo kan je waar en wanneer je wilt via je tablet het laatste vaknieuws lezen.

TIJD OM DOORTE GROEIEN!

;L]LUZ�HSSL�Z[VVT^LYRaHHTOLKLU5RHORIDUHQGVYHHQ

��÷��LQIR#NOLQNVWRRP�QO�÷�ZZZ�NOLQNVWRRP�QO�

VAN KLINK STOOMKETELVERHUUR

WILT U OOK ADVERTEREN

OP DEZE PAGINA?BEL: 0342 494290

Vbb3 2015 def

Documents

Transcript of Vbb3 2015 def