VanDoorne @

114

Í:\.

)b*'--3,1,/

#

11 VanDoorrr" @

1í. Smart Cities

Werel.dwijd doet het nieuwe concept "Smart City" steeds nadrukkelijker zijn intrede. Steden ats

Barcelona, New York, Tokio en Hel.sinki worden slimmer, duurzamer en prettiger door toepassing

van moderne technotogie.0ok in Nedertand worden initiatieven opgezet om steden te ontwikketen

naar Smart Cities, zoa[s in Amsterdam, Atmere, Titburg en Eindhoven.

lnternationaaI worden verschittende definities van het begrip Smart City gehanteerd; Wikipedia geeft

a [s def in itie: À city can be defined as 'smart' when investments in human and social capital and traditional

[transportl and modern IlCT) communication infrastructure fuel sustainable economic development and

a high quality of life, with a wise management of natural resources, through participatory action and

engagement.

Een Smart City is dus een stad waar de investeringen in kapitaaI en communicatie infrastructuur,

bijdragen aan duurzame economische groei en een hogere kwatiteit van leven, met daarbij een

efficiént gebruik van grondstoffen. ln een Smart City gaan mensen niet dagetijks naar kantooimaar werken zij vanuit huis of een nabij getegen werkptek. Vergaderen gaat via teteconferencing

en er wordt gewerkt in de ctoud. Hierdoor is er minder verkeer in de stad. Het verkeer dat er nog

weI is, is voornametijk etektrisch en bereikt door slimme verkeersbegeteiding bovendien sneI zijn

eindbestemming. De stroom die hiervoor nodig is, komt van zonnepanelen. Toeristen insta[[eren

een city-app om de stad te ontdekken en zien wat er op die dag in de stad te doen is; digitale

toegangskaartjes kopen kan direct. lnformatie oververvoer, hote[s met vrije kamers, restaurants en

trekpteisters is eenvoudig en door gratis WiFi koste[oos op te vragen. Dit zaI misschien ktinken a[s

toekomstmuziek maar dergelijke initiatieven worden momenteel over de hete were[d ontwikketd.

11.1 Voorbeelden van Smart City-initiatieven

ln samenwerking met IBM heeÍt de brandweer van New York een nieuw systeem gerealiseerd

waarmee bepaalde data in rea[-time worden verzametd en gedeeld waardoor branden mogel.ijk

kunnen worden voorkomen en brandweermannen en burgers kunnen worden beschermd wanneer

er toch brand is ontstaan. Met behutp van dit systeem kan er geanticrpeerd worden op het ontstaan

van branden, kunnen gevolgen van een de brand worden geanaLyseerd en procedures worden

verbeterd die de kans op een brand minimatiseren, zoats het verzame[en van inÍormatie over de

gebouwinspectie, vergunningen en eventuete overtredingen van voorschriften.

115

,Gl

VanDoorne @

De modeLstad van de toekomst is Songdo in Zuid-Korea lhttp'//www.songdo.com). Deze stad is

geheeL gebouwd ats Smart City. Het leven in de stad moet prettiger, veitiger, efficiënter en'groener'

zijn. Het teven in deze stad kan door combinatie en analyse van veterlei data worden geoptimaliseerd,

zo is het idee. Een centraaI computersysteem verzamett en deett informatie over het energiegebruik

van gebouwen, beschikbare parkeerplaatsen, rea[-time locaties van het openbaar vervoer en er

wordt ze[Ís bijgehouden hoeveet aÍvaI een persoon produceert.

Veitigheid en duurzaamheid zijn speerpunten in de Zuid-Koreaanse modetstad. Camera's bij

speettuinen moeten in de toekomst beelden van de speettuin kunnen tonen op de slimme TV's bij

ouders thuis. 0ok wordt er een armbandje voor kinderen ontwikketd met een chip: sensoren in de

stad registreren waar het kind zich bevindt. Verder registreren sensoren in de straat of er iemand

[angskomt en wordt de straatvertichting hierop aangepast. Een laatste voorbee[d van een duurzaam

initiatief is het kantoorpand dat automatisch de [ichten en computers uitschakett wanneer de laatste

werknemer het pand heeft vertaten.

Ook binnen Europa is een groot aantaI initiatieven ontwikke[d om steden stimmer, duurzamer en

meer aangenaam te maken.

ln Barce[ona werd het ingewikkelde busnetwerk niet goed gebruikt. De introductie van een app

om het busgebruik toegankelijker te maken had nauwelijks positief effect. De 90 organische

busti.jnen werden vervotgens omgezet naar 2t+ rechthoekige [orthogonalel lijnen om Iet reizen

met de bus eenvoudiger te maken. Bussen rijden daardoor tegenwoordig efficiénter en ?00/o van de

bestemmingen kan worden bereikt met maximaatéén overstap. Verbeterde informatievoorzieningen

en een stimme aansluiting op zowel andere bustijnen ats op metro en trein vertaagt de drempe[ om

het openbaar vervoer in ptaats van de auto te nemen. Het uiteindetijke doel van deze transformatie

is om in de toekomst meer mensen gebruik te Laten maken van het openbaar vervoer waardoor de

doorstroming van verkeer in de straten van Barcetona verbetert.

De Spaanse stad Santander is in Europa een van de voorlopers op het terrein van Smart City-

initiatieven. ln deze stad is een draadloos netwerk aangetegd dat lwaarschijnlijkl ats het grootste ter

weretd ka n gelden. Door de stad heen zijn meer dan 1 0.000 sensoren aangebracht in straatvertichting,

straten, vui[nisbakken, taxi's, bussen, politieauto's en parken die luchtdruk, luchtvochtigheid, ticht,

COr, getuid en bewegingen van mensen en auto's meten.0m de paar minuten verzenden deze

sensoren hun data naar een centraaI punt. Via een applicatie,'Putse of the City', kunnen bewoners en

bezoekers van de stad i nformatie over onder andere voorzieningen, temperatuur, pa rkeergetegenheid

en luchtvervui[ing inzien. Ook is het mogeLijk informatie over openingstijden of het openbaarvervoer

op te vragen en kan ervia de applicatie worden gecommuniceerd met de gemeente. lnteressant aan

dit project is eveneens dat persoonlijke informatie van de verzender van data aI wordt afgeschermd

in de server, waardoor de privacy van bewoners en bezoekers van Santander niet in gevaar komt

(http://www.smartsantander.eul.

116

tp://wvw.songdo.coml. Deze stad is

tiger, veitiger, efficiënter en 'groener'

ve[erlei data worden geoptima[iseerd,

rtt informatie over het energiegebruik

.ies van het openbaar vervoer en er

(oreaanse modetstad. C'amera's bij

kunnen tonen op de stimme TV's bij

vikketd met een chip: sensoren in de

n sensoren in de straat of er iemand

r laatste voorbeetd van een duurzaam

puters uitschake[t wanneer de laatste

d om steden sLimmer, duurzamer en

lebruikt. De introductie van een app

rs positief effect. De 90 organische

: (orthogonatel tijnen om het reizen

genwoordig efficiënter en 90% van de

r. Verbeterde informatievoorzieningen

retro en trein verlaagt de drempel om

:indel.ijke doeI van deze transformatie

an het openbaar vervoer waardoor de

rt.

)pers op het terrein van Smart City-

lat lwaarschijnLijkl ats het grootste ter

;oren aangebracht in straatverLichting,

die [uchtdruk, tuchtvochtigheid, ticht'

)m de paar minuten verzenden deze

rutse of the City', kunnen bewoners en

Jen, temperatuur, parkeergetegenheid

peningstijden of het openbaar vervoer

erd met de gemeente. lnteressant aan

lender van data aI wordt aÍgeschermd

rs van Santander niet in gevaar komt

VanDoorne @11.2 Smart Cities in Nedertand

Ook in Nederland wordt het Smart City concept in praktijk gebracht. ln onder meer Amsterdam,A[mere, Eindhoven en Titburg zijn projecten gestart.

De "Straatkubus" is een project van de gemeente Atmere. ln dit digitate systeem wordt atLerl.ei

informatie verzame[d zoats over inkomen, bevo[kingssamenstet[ing, huurachterstanden en

schoo[uitvat. De informatie die wordt verzametd kan specifiek naar wijk of zetfs straat wordenweergegeven en geanalyseerd. A[s er vanuit potitie en/of jeugd- en we[zijnswerkers signaten wordenafgegeven dat er op een bepaatd gebied problemen zijn, kan met behuLp van de Straatkubus wordenbekeken wetke dieper gelegen factoren de oorzaak van het probleem zouden kunnen zijn. Daardoorkunnen mogetijke probtemen eerder worden gesignaleerd en kan bij probtemen gerichter wordeningegrepen. Dit systeem wordt eveneens gebruikt in Zaanstad, Dordrecht, Eindhoven en Atmeto.

Een andervoorbeetd van een Nederlands Smart City project is de "Ktimaatstraat". De AmsterdamseUtrechtsestraat wordt samen met ondernemers gevormd tot een duurzame winketstraat.0m ditte realiseren worden energiescans uitgevoerd en wordt in kaart gebracht wat de ondernemer kan

besparen op het gebied van vertichting en verwarming. Een stimme energiedispLay geeft feedbacken persoonlijke besparingstips en slimme stekkers schaketen ongebruikte apparaten en [ichtenautomatisch uit. 0p straat worden energiezuinige [ampen aangebracht die op rustige momenten 's

nachts kunnen worden gedimd. Tramhattes worden voorzien van energiezuinige vertichting op basisvan zonne-energie. De afvatbakken op straat worden vervangen door afvatbakken met ingebouwdeafvatpers, waardoor de bakken vijf keer minder geteegd hoeven te worden. Wanneer het afvaluiteindetijk toch moet worden ingezametd, gebeurt dit door elektrische wagens van één aanbieder,met a[s gevotg een minimaLisatie van C0, uitstoot.

1 1.3 Smart Cities in juridisch perspectief

De reaLisatie van een Smart City raakt aan een reeks van juridische en bestuurtijk thema's waaronderÍvrijwet) aLte thema's die eerder in dit boek aan de orde zijn gestel.d. In dit korte bestek kan de SmartCity niet worden gespiegeld aan atdeze thema's. Wij zuLLen ons beperken tot de votgende aspectendie direct samenhangen met de hoge graad van informatisering in een Smart City: privacy, open dataen een aantatjuridische en bestuurtijke vragen rond de introductie van de zetfrijdende auto.

11.3.1 Smart City & privacy

Gegevensvormen de kurk waarop de Smart City drijft; zonder [uitgebreide) gegevens over personen

en objecten geen slimme stad. Vanuit juridisch perspectief is in het bijzonder de verwerkingvan gegevens van [en over) personen retevant. Wat kan en wat mag er worden verwerkt? Het

maatschappelijk debat over de (grenzen van) privacy woedt nog in atte hevigheid; stappen op wegnaar een Smart City zijn slecht denkbaarzonder dat dit thema uitgebreid wordt meegenomen.

ln deze bijdrage zuLten wij enkete aspecten van de privacyprobtematiek in een Smart City itlustreren

117

VanDoorne @

aan de hand van een toepassing die wordt overwogen in de Zuid-Koreaanse stad Songdo: de

ki nd erspee Iplaats.

11.3.2 Casus: de speelpLaats

ln Songdo wordt zoats in de inleiding beschreven nagedacht over toepassingen waarbij camera's

beetden van de speettuin kunnen tonen op de slimme W's bij ouders thuis. Ook wordt er een

armbandje voor kinderen ontwikketd met een chip: sensoren in de stad registreren waar het kind

zich bevindt. Dit kan niet atteen een belangrijke bijdrage leveren aan het [okatiseren van vermiste

kinderen, maar ook andere vei[igheidsbevorderende toepassingen zijn denkbaar. Zo kunnen

stoptichten radiosignaten afgeven wanneer ze op rood staan. Hierdoor kan bijvoorbeeld een door een

kind gedragen GPS armband gaan tri[[en ats het dichtbij een stopticht komt; het kind wordt zo nog

eens lextra) gewaarschuwd voor het dreigende {verkeers)gevaar.

ALs een dergetijke toepassing in Nederland wordt, ontwikkeld zaI aan de Wet bescherming

persoonsgegevens [Wbp) moeten worden voldaan. Naleving van deze wet rust met name op "de

verantwoordelijke", degene Ítees, de rechtspersoon of het bestuursorgaan) die, a[[een of samen met

anderen, het doetvan en de middelen voor de verwerking van persoonsgegevens vastste[t.

Bepatend is met name of degene die de persoonsgegevens verwerkt, de persoonsgegevens {ookl

voor eigen doeleinden zat gebruiken. Ervan uitgaande dat de veiLigheid van kinderen in de gemeente

een eigen doel is van de gemeente, zaI de gemeente ofweL het Cottege van B&W de verantwoordetijke

zijn voor wat betreft de met de veiligheidsmaatregeLen verzametde gegevens.

Daarnaast is het mogetijk dat ook pa rtijen waarmee de gemeente samenwerkt voor een bepaatd Smart

City project Imede]verantwoordelijken zijn. Dergetijke partners zijn tevens verantwoordelijken van

een deetvan een gegevensverwerking, indien zij de betreffende gegevens ookvooreigen doeLeinden

gaan gebruiken. ln onze casus kan daarbi.l gedacht worden aan producenten van speeLtoestetten die

camerabeetden gebruiken om vast te stetten welke onderdeten het meest geliefd zijn bij de kinderen

en bij wetk onderdeel de meeste valpartijen gebeuren. Zo kunnen zij de toesteLten weerverbeteren.

ln het vertengde van het voorgaande geldt dat persoonsgegevens die eenmaaI zijn verzame[d voor

118

Persoonsgegevens mogen uits[uitend voor wetbepaatde, uitdrukketijk vooraf omschreven en

gerechtvaardigde doeteinden worden verzametd en verwerkt. Dit betekent dat vooraf moet worden

uitgewerkt welke doeteinden een verwerking heeft. Bij cameratoezicht op speelptaatsen kan

gedacht worden aan veitigheid, opsporing, onderzoek ter verbetering van de spee[p[aats. Mogetijk

zaI ook wetenschappetijk onderzoek en statistiek worden uitgevoerd met de bee[den. Daarnaast zijn

wetlicht andere doeleinden denkbaar. Etke verantwoordetijke zal de relevante doeleinden moeten

identificeren en uitwerken.

le Zuid-Koreaanse stad Songdo: de

over toepassingen waarbij camera's

bij ouders thuis. Ook wordt er een

in de stad registreren waar het kind

ren aan het tokaliseren van vermiste

ssingen zijn denkbaar. Zo kunnen

erdoor kan bijvoorbee[d een door een

;topLicht komt; het kind wordt zo nog

tr.

keld za[ aan de Wet bescherming

lan deze wet rust met name op "de

uursorgaanl die, atteen of samen met

)ersoonsgegevens vaststett.

erwerkt, de persoonsgegevens (ook)

ritigheid van kinderen in de gemeente

rotlege van B&W de verantwoordelijke

etde gegevens.

: samenwerkt voor een bepaatd Sma rt's zijn tevens verantwoordeIijken van

l gegevens ook voor eigen doeLeinden

r producenten van speettoeste[[en die

het meest geliefd zijn bij de kinderen

ren zi.j de toestetlen weer verbeteren.

ritdrukketijk vooraf omschreven en

Dit betekent dat vooraf moet worden

meratoezicht op speetplaatsen kan

retering van de speetplaats. Mogel.ijk

voerd met de beetden. Daarnaast zijn

zal de retevante doeteinden moeten

ns die eenmaaI zijn verzametd voor

VanDoorne @bepaalde doeleinden, niet verwerkt mogen worden voor andere doeteínden die onverenigbaar zijn

met de oorspronketijke doeteinden.

Een verwerking moet gebaseerd zi.jn op één van de in de Wbp genoemde rechtvaardigingsgronden.

Voor ca meratoezicht op speetplaatsen, kan i n eerste instantie worden gedacht aan de goede vervul.ting

van een pubtiekrechtetijke taak door de gemeente en/of het gerechtvaardigd betang van de gemeente

om hiervoor deze middeten in te zetten. Ook een eventuete partner bij de gegevensverwerking kan

een dergetijk gerechtvaardigd betang hebben. WeI moet er steeds sprake zijn van noodzakeLijkheid;

dit kan een knetpunt zijn bij Smart Cities.

Alleen persoonsgegevens die voor de eerder genoemde doeleinden toereikend, ter zake dienend

en niet bovenmatig zijn, mogen verwerkt worden lproportionaliteit en dataminimatisatieJ. Die

persoonsgegevens mogen vervotgens niet [anger bewaard worden dan noodzaketijk is voor de

doeteinden waarvoor zij zijn verzametd. Dit betekent dat zodra de persoonsgegevens niet meer nodig

zijn {in herteidbare vorm), ze geanonimiseerd of vernietigd moeten worden.

Van groot betang is voorts dat de persoonsgegevens votdoende beschermd worden tegen verties

of enige vorm van onnodige en onrechtmatige verwerking. Het beveitigingsniveau moet passend

zijn, gelet op de stand van de techniek en de aard van de gegevens. Aangezien camerabeetden van

kinderen aLs zeer gevoetig beschouwd kunnen worden en een dergelijke verwerking aanzienl.ijke

omvang za[ hebben, zu[[en waarschijnl.ijk de hoogste beveiligingsnormen in acht moeten wordengenomen.

De verantwoordel.ijkeÍn) moet{enl verder de ouders informeren over de verwerking van de gegevens

van hun kinderen. Ook hebben zij een recht op inzage, correctie en eventueeI verzet. Ten stotte

zal de gegevensverwerking ook gemeld moeten worden bij de eigen [gemeentetijke] Functionaris

Gegevensbescherming, of ats die er niet is, het Cotlege bescherming persoonsgegevens.

Een bijzonder punt van aandacht is dat aangenomen wordt dat foto's, en dus ook camerabeelden,

rasgegevens bevatten. Dit betekent dat deze gegevens ge[den ats extra gevoetig ("bijzondere

persoonsgegevens"l en het in beginseL verboden is deze te verwerken. Hierop bestaat een aantaI

wetteLijke uitzonderingen, zoats uitdrukkelijke toestemming van Ihier) de ouders.

1 1.3.3 '0pen data' onmisbaar voor de Smart City

Overheden worsteten met belangrijke thema's ats mobititeit [verkeer en vervoer), woningbouw en

sociate voorzieningen in retatie tot bevotkingsprognoses, duurzaamheid, openbare orde en veil.igheid,

publieke dienstvertening en lokate lasten. Tegetijkertijd wordt ook nog geprobeerd economische

ontwikketing te stimu[eren; een onmogelijke taak, zo het tijkt.

ln een Smart City worden deze uitdagingen te lijf gegaan door stimme technoLogische toepassingen

119

VanDoorne @

maar ook door een stim gebruik van de zee aan gegevens wetke onder meer wordt geregistreerd

door sensoren, camera's en meters.

Gegevens zijn in een Smart City ook niet een bijproduct, maarjuist een hoofdzaak; ICT-toepassingen

kunnen immers atteen'stim'zijn ats zij gebruikers en omgeving kunnen monitoren en kunnen

reageren op veranderingen die optreden. Gegevens zijn dan ook in betangrijke mate te beschouwen

ats "de zuurstof" voor een Smart City.0verheid en marktpartijen zulten daarbij de handen ineen

moeten staan om, met behoud van Íverschi[[ende) verantwoordetijkheden, de beschikbare gegevens

zo optimaaI mogetijk te benutten.

Van de zijde van de overheid vereist dit het in betangrijke mate delen van overheidsinformatie met

marktpartijen, kortom'open data'. Met dat begrip wordt gedoeld op de herbruikbare openbare

overheidsinformatie, waarbij wordt votdaan aan de votgende voorwaarden:

0penbaarmaking van overheidsinformatie die is verzametd/geproduceerd in het kadep van

een publieke taak en met publieke middelen;

0penbaarmaking op een wijze dat de betreffende overheidsinformatie makkelijk vindbaar is;

Verstrekking in de vorm waarin deze is verzametd in het kader van een publieke taak

{oftewel: onbewerkte inÍormatie en inÍormatie waarvan de bewerking noodzaketijk is voor

de uitvoering van de publieke taakl:

Gratis verstrekking of verstrekking tegen maximaaI margina[e verstrekkingskosten;

Weinig tot geen gebruiksbeperkingen of -voorwaarden voor hergebruik;

Bij voorkeur computer-teesbare informatie; en

Bij voorkeur gebruik van open (datalstandaarden.

11.3.4 Casus: de stimme miLieusensor

Nieuwe meettechnotogie maakt het mogeLijk om 'stimme' sensoren te ontwerpen die niet alleen

mitieuwaarden registreren maar ook actief waarschuwingen afgeven ats grenswaarden worden

overschreden. ln de Smart City worden de verzametde data niet a[Leen voor overheidsgebruik

opgestagen maar worden deze ook aan de bewoners en bedrijven ter beschikking gestetd.

lnwoners kunnen zo zetf de mitieuontwikkelingen in hun buurt bewaken en bedrijven kunnen

nieuwe toepassingen ontwikketen, zoats gepersonaliseerde bewegingsadviezen voor kinderen met

hooikoorts oÍ voor ouderen met tongktachten.

120

ln de roI van {atthans formete] 'operator'van de slimme stad zaI de gemeente waarschijntijk de

beschikking krijgen over een substantieeI deel van deze gegevens [wij spreken tegenwoordig over'big data'1. Analyse daarvan kan op taI van terreinen lverkeer, mitieu, veiligheid en dergelijken]

waardevotle inzichten opteveren om een dee[ van de hierboven geschetste uitdagingen waar

gemeenten voor staan, te helpen optossen of deze tenminste beter beheersbaar te maken.

ke onder meer wordt geregistreerd

zal de gemeente waarschiinlijk de

ns (wij spreken tegenwoordig over

:r, miIieu, veitigheid en dergetijken]

oven geschetste uitdagingen waar

:ter beheersbaar te maken.

rist een hoofdzaak; ICT-toepassingen

:ving kunnen monitoren en kunnen

r in belangrijke mate te beschouwen

:ijen zutlen daarbij de handen ineen

etijkheden, de beschikbare gegevens

a delen van overheidsinformatie met

Coetd op de herbruikbare oPenbare

o rwaa rd e n:

:metd/geproduceerd in het kader van

heidsinformatie makketi.ik vindbaar is;

in het kader van een Pubtieke taak

,an de bewerking noodzakeLijk is voor

marginaLe verstrekkingskosten ;

-'n voor hergebruik;

)nsoren te ontwerpen die niet a[[een

r afgeven ats grenswaarden worden

a niet atteen voor overheidsgebruik

bedrijven ter beschikking gestetd

ruurt bewaken en bedrijven kunnen

ewegingsadviezen voor kinderen met

VanDoorne @

Bel.angrijk is wetke juridische aandachtspunten er zijn in de besluitvorming over het at of niet

publiceren van deze gegevens onder het'open data' be[eid van de gemeente. Te denken daarbij val.t

aan zaken a[s de juistheid van de gegevens, de rol van de Wet openbaarheid van bestuur, rechten van

derden en de Wet Markt en Overheid.

A[s het gaat om het publiek toegankel.ijk maken van inÍormatie is een eerste voor de hand tiggende

check of de overheidsinÍormatie geen evidente fouten bevat of anderszins gebrekkig of onvottedig is.

Worden gebrekkige data vrijgegeven, dan kan dit onder omstandigheden teiden tot aanspraketijkheid

uit hooíde van een onrechtmatige [overheidsldaad ats bedoetd in artiket ó:1ó2 Burgertijk Wetboek.

Dit kan het gevaI zijn indien de hergebruiker (oÍ ktantleni daarvan) schade Lijdt omdat hij, op basis

van gerechtvaardigd vertrouwen, is afgegaan of heeft voortgebouwd op gebrekkige informatie die

door de overheid is vrijgegeven voor hergebruik. ln onze casus kan dat bijvoorbeel.d het gevat zijn

indien zou btijken dat de sensoren niet juist waren geijkt en een te rooskteurig beetd gaven van de

concentraties van bepaatde schadetijke stoffen die in de stadstucht werden gemeten. ln de praktijk

zaL dit aansprakel.ijkheidsrisico over het atgemeen beperkt blijken. Desondanks is het aan te raden

bij eventuete verstrekking de verwachtingen van de potentië[e hergebruiker goed te managen

en deze waar nodig te waarschuwen dat er mogetijkerwijs gebreken in de overheidsinformatie

zitten.

Een tweede be[angrijke juridische voorwaarde is de vaststetting of de vrij te geven overheidsinformatieweI openbaar is. De openbaarheid van overheidsinformatie volgt uit een veelvoud aan wet- en

regetgeving. Het gaat te ver deze wet- en rege[geving hier te behandeten. Echter, voor de meeste

open overheidsdata is de Wet openbaarheid van bestuur lWobl een betangrijk referentiekader.

Voor toepassetijkheid van de Wob dient te worden vastgeste[d of er sprake is van Iij bestuurtijkeinformatie van (iil een bestuursorgaan, wetke informatie Iiii) is neergel.egd in documenten en [iv]

berust bij bedoeLd bestuursorgaan, en [v) een andere wettetijke regeting niet prevaLeert. ls de Wob

van toepassing, dan is de overheidsinformatie in beginsel openbaar. De Wob ze[f kent echter ook een

aantaI uitzonderingen, te weten: een aantaI expticiet genoemde betangen die verstrekking Ikunnenlverhinderen en die ook weI worden aangeduid ats "absotute weigeringsgronden" en "retatieve

weigeríngsgronden".

lndien er sprake is van een absoLute weigeringsgrond Íeenheid van de Kroon, veiLigheid van de Staat,

vertrouwelijke bedrijfs- en fabricagegegevens en bijzondere persoonsgegevensl dient verstrekking

zonder meer uit te btijven. lndien sprake is van een relatieve weigeringsgrond Iinternational.e

betrekkingen, economische of Íinancië[e overheidsbe[angen, opsporing en vervolging van strafbare

Íeiten, inspectie controte en toezicht door bestuursorganen, be[ang van qeadresseerde om ats

eerste kennis te nemen van op hem betrekking hebbende informatie, voorkomen van onevenredige

bevoordeting oÍ benadeting van betrokkenen en eerbiediging privacy) heeÍt het bestuursorgaan

een discretionaire bevoegdheid in de betangenafweging. Ten aanzien van de [aatste retatieve

121

VanDoorne @

weigeringsgrond [eerbiediging privacyl zaI de betangenaÍweging onder de Wob overigens praktisch

attijd in het voordeel van de privacybescherming uitvatten.

De relevantie van de Wob voor de casus van de stimme mitieusensor zaI mede aÍhangen van de

oorsprong en opzet van het sensornetwerk lo.a. verantwoordetijkheid, doetenl. lndien de Wob van

toepassing is , zutlen de daarin opgenomen weigeringsgronden voor het deten van de in deze casus

relevante informatie waarschijntijk niet direct een obstakeI vormen.

Een derde juridische toets richt zich op de mogel.ijke aanwezigheid van rechten van derden op

de vrij te geven informatie, in het bijzonder auteursrecht of databankrechten. lndien informatie

beschermd is onder deze rechten zijn openbaarmaking en hergebruik enkel toegestaan a[s de

maker/rechthebbende van dat werk respectievelijk de producent van de databank daar toestemming

voor heeÍt verteend. ln de casus van de slimme milieusensor zou dit bijvoorbeeld een rol kunnen

speten als de ruwe data door de gemeente worden verrijkt met bijvoorbeetd verkeersgegevens of

weergegevens uit commerciëte bron.

Teneinde de risico's op inbreuk te beperken, is het aan te raden bij inkoop van dienstvertening

uit de markt te bedingen (bijvoorbeel.d in de inkoopvoorwaarden) dat oÍweI de inte[lectuete

eigendomsrechten worden overgedragen dan wel een votdoende ruime [icentie [gebruiksrecht] wordt

verkregen om ook hergebruik mogeLijk te maken. Daarnaast getdt het advies om een standaard

protocol op te stetten voor de omgang en afhandeting van inbreukclaims teneinde de conseqqenties

van een eventuete inbreuk zoveeL mogetijk te beperken.

Een [aatste aandachtspunt betreft de vraag oÍ de condities waaronder de overheid de data ter

beschikking stett {in beginseI een economische activiteitl onrechtmatige concurrentie vormt jegens

marktpartijen. Ter voorkoming van oneerlijke concurrentie door overheden zijn ats onderdeel van

de Wet Markt en Overheid in de zomer van 2012 enkete nieuwe gedragregets toegevoegd aan de

Mededingingswet. Uit het stetsel van de wet en getdende rechtspraak vatt ats hoofdregel af te

[eiden dat marktoptreden door de overheid in beginseI is toegestaan. EnkeI indien de afweging

tussen de betangen van de overheid en die van de particuliere ondernemers tot de conctusie leidt

dat de gevotgen voor de particutiere ondernemers onevenredig beLastend zijn, dient marktoptreden

door de overheid achterwege te btijven. lndien het actief ontstuiten van overheidsinformatie ats

een pubtiekrechtetijke verptichting kan worden gekwalificeerd [hetgeen op grond van de Europese

Hergebruik RichtLijn mogetijk Lijktl, kan waarschijntijk een afweging van be[angen achterwege btijven

en zaI van onrechtmatig overheidshandeten niet sneI sprake zijn.

11.1 lntelligenteverkeerssystemen: de'smart car'

lntettigente verkeerssystemen die een bijdrage [everen aan bereikbaarheid, mobititeit, veiligheid en

het mitieu in de stad zu[[en een betangrijke bouwsteen vormen voor een Smart City. Hoewel stimmer

openbaar vervoer waarschijntijk een groter marktaandeel kan verwerven in de Smart City, btijft

122

g onder de Wob overigens Praktisch

usensor zaI mede afhangen van de

tijkheid, doetenl. lndien de Wob van

voor het delen van de in deze casus

nen.

,zigheid van rechten van derden oP

databankrechten. lndien informatie

rergebruik enkeI toegestaan als de

rt van de databank daar toestemming

zou dit bijvoorbeetd een roI kunnen

et bijvoorbeetd verkeersgegevens of

aden bij inkoop van dienstvertening

aarden) dat ofweI de intettectue[e

: ruime [icentie Iqebruiksrecht] wordt

getdt het advies om een standaard

ukc[aims teneinde de consequenties

waaronder de overheid de data ter

:htmatige concurrentie vormt jegens

or overheden zijn als onderdeel van

we gedragregels toegevoegd aan de

:chtspraak va[t aLs hoofdregel aÍ te

egestaan. Enkel indien de afweging

: ondernemers tot de conctusie leidt

I betastend zijn, dient marktoptreden

tstuiten van overheidsinÍormatie ats

lhetgeen op grond van de EuroPese

ging van betangen achterwege b[ijven

in.

reikbaarheid, mobiliteit, veitigheid en

voor een Smart City. Hoewet stimmer

rn verwerven in de Smart City, btijft

VanDoorne @

de auto daarin toch ook moeitijk weg te denken. Te meer omdat auto's steeds meer comfort en

veitigheid gaan bieden door onder meer toepassingen aLs adaptieve cruise controt, 'keep your [ane'

en systemen die de auto laten stoppen ats een aanrijding dreigt. ln de nabije toekomst zaI de auto nog

veel meer functies gaan overnemen van de bestuurder: de intettigente auto ('smart car') komt er aan.

Hierna zulten wij enkete [juridische en bestuurtijke) uitdagingen schetsen waarvoor bestuurders van

een Smart City op het terrein van verkeer en vervoer naar verwachting zutten komen te staan ats

gevotg van de opkomst van de smart car.

11.4.1 De Google smart car

Voorspetd wordt dat vanaÍ 2025 autonome besturing als standaardoptie op middenktasse auto's

verkrijgbaar is, waarbij verschittende merken er naar streven vanaf 2020 dit a[s optie te bieden. De

door Googte ontwikketde zetfrijdende auto is een aansprekende i[[ustratie van deze ontwikketing.

De Googl.e "smart car" is een autonoom rijdend voertuig dat is uitgerust met een taser op het dak,

vier radarsystemen, een camera, een geavanceerde GPS en zeer gedetaitteerde kaarten. Deze auto

is het taboratoriumstadium a[ ver voorbij; de Googte auto heeft op openbare wegen aI een aÍstand

afgetegd die geLijkstaat aan diverse malen de omtrek van de aarde. ln de Verenigde Staten bestaat

in de staten Nevada, F[orida en Ca[ifornië aI wetgeving voor de toe[ating van dergetijke auto's op de

openbare weg.

Qok in Nedertand wordt votop onderzoek gedaan naar de mogetijkheden van zetÍrijdende auto's

waarbij zo nu en dan daarmee ook at op de openbare weg wordt geëxperimenteerd. Dat zat op termijn

mogetijk teiden tot aanpassing van de Wegenverkeerswet. Dat is uiteraard een zaak van nationaaI

niveau maar ook op tokaaI niveau zaI deze ontwikketing de nodige juridische en bestuurlijke aandacht

vragen.

11.4.2 Juridische en bestuurliike uitdagingen

0nderzoek heeÍt geteerd dat zetÍs indien een beperkt percentage van de auto's zetfrijdend zou zijn, dit

aI sterk zaI bijdragen aan het afnemen van fites. Dat is uiteraard goed nieuws. 0ok is voorspetd dat de

introductie van de zeLfrijdende auto zou kunnen betekenen dat in een groot aantaI gevalten auto's een

betangrijk deet van de tijd leeg rond rijden. Dit bijvoorbeel.d omdat ouders de auto opdracht geven om

kinderen van school te haten. Als dit gecombineerd wordt met de veronderstetting dat ook een nog

groter deel van de bevoLking [denk bijvoorbeeld aan ouderen] gebruik zaI kunnen maken van auto's,

zat dat mogetijk toch betekenen dat de introductie van de zetÍrijdende auto tot nog meer autoverkeer

za[ [eiden. Dat zou weer gevotgen kunnen hebben voor bijvoorbee[d doorstroomcapaciteit,

parkeercapaciteit etc.

Parkeren id bij uitstek een zaak voor de gemeente. Niet alteen de Imogel.ijke] groei van het aantaI

auto's is voor het te voeren beteid relevant. Zoals hierboven aangegeven zou de introductie van een

1aa

VanDoorne @

zetfrijdende auto verstorend kunnen werken op de met diÍferentiatie van parkeertarieven beoogde

effecten. Ats de 'passagiers' zich in de binnenstad laten afzetten en de auto zichzetf verderop in de

buitenwijk parkeert kan dat verstorende effecten hebben op de 'parkeereconomie' van de binnenstad,

de parkeermogetijkheden in de buitenwijken en de verkeersdruk richting centrum. De effecten

kunnen nog verder gaan. Gebruik van een autonoom rijdende auto betekent in feite de beschikking

krijgen over een privé-taxi zonder - dure - chauffeur. Wat is de invtoed op de taxibranche? Maar ook:

wat betekent de opkomst van deze - veeI goedkopere - taxi's voor het openbaar vervoer; btijft er

voLdoende passagiersaanbod over?

Een andere belangrijke vraag is oÍ een zetfrijdende auto eigentijk weI onbeperkt toegang zou moeten

hebben tot a lte delen van de stad. Net zoats we nu mitieuzones kennen is voorstetbaa r dat bijvoorbeeld

deten van een IbinnenJstad niet toeganketijk zul.l.en worden voor auto's zonder bestuurder of dat

daar alteen de meest geavanceerde en betrouwbare intettigente auto's [bijvoorbeetd: "ktasse lV"l

zutten worden toegelaten. De roep om een dergetijke beperking zaI zeker ontstaan indien zich, en dat

tijkt toch onvermijdetijk, ongevatlen gaan voordoen waarbij autonoom rijdende auto's [etsetschade

of erger veroorzaken. Critici hebben aI de verwachting uitgesproken dat in een dergelijk gevat het

ktimaat voor de acceptatie van zetfrijdende auto's weI eens snet zaI kunnen omstaan. Daarbij is de

verwachting dat het 'pubtieke geheugen' dan sne[ zat vergeten dat er door bemande auto's jaartijks

alteen aI in Nederland zeven- tot achthonderd doden te betreuren zijn en een veetvoud aan ernstige

gewonden. De ethische marge voor de zelfrijdende auto is waarschijnlijk vrij smat.

Naast intettigente auto's zaI ook de steeds intettigenter wordende (wegen)infrastructuur tot atlerlei

interessante vragen leiden. lndien bijvoorbeetd een systeem voor het leveren van dynamische

verkeersinÍormatie niet functioneert is het nu a[ zaak dit op de borden ook tot uitdrukking te

brengen. Langzaam maar zeker raken gebruikers immers gewend aan de beschikbaarheid van deze

informatie en gaan zi.j daar ook steeds meer op vertrouwen. Dit vertrouwen op {de inzet vanl anderen,

zoals de wegbeheerder, impticeert dat - althans de beteving van - de eigen verantwoordetijkheid

van de weggebruiker steeds verder zal afnemen. Voor de wegbeheerder schuitt hierin een zeker

risico. Dit aspect zaI mogetijk nog wat scherper naar voren komen ats infrastructuren echt veeI

meer intelLigentie gaan bezitten dan nu het gevaI is en de gebruiker voor zijn veil.igheid op de

continue beschikbaarheid daarvan meer zaI gaan vertrouwen. Leidt een 'stimmere weg' naar meer

verantwoordetijkheid voor de [okaLe wegbeheerder?

Het antwoord op deze en andere vragen kan nog niet zonder meerworden gegeven. De opkomst van

smart cars en intelligente infrastructuren zaL zeker kansen creëren voor lokaLe bestuurders maar

van hen ook de nodige juridische en bestuurlijke aandacht vragen.

Zonering voor de smart car zaI uiteraard [okate regetingen vragen en ook handhaving Imet atle

daaraan verbonden kostenl.

12L