Vandamme Handboek Ontwikkelingsgericht Coachen. Het Vorkmodel als leidraad - preview

HandboekOntwikkelings -gericht

CoachenRudy Vandamme

Rudy Vandamme

ZELFSTURING

PROJECTEN

IDENTITEIT

CO

NTEXT

GROTER GEHEEL

Het Vorkmodel als leidraad

Handboek Ontwikkelings gericht Coachen

HandboekOntwikkelings -gericht

CoachenRudy Vandamme

Het Vorkmodel als leidraad

ZELFSTURING

PROJECTEN

IDENTITEIT

CO

NTEXT

GROTER GEHEEL

Rudy VandammeHandboek Ontwikkelings gericht Coachen

Een uitgave van het Ontwikkelingsinstituut

© Rudy Vandamme, 2014Eerste druk: oktober 2014

ISBN: 9789490384074 NUR: 130

Auteur: Rudy VandammeOmslagontwerp: Prezns, Marco BolsenbroekLay-out: Prezns, Marco BolsenbroekIllustraties: Prezns, Marco Bolsenbroek

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of open-baar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Uitgeverij: het Ontwikkelingsinstituut bvbaKaphaanlei 95B-2640 Mortsel

www.hetontwikkelingsinstituut.beemail: [email protected]: 00 (32) 0475 61 45 23

‘ Het mooiste wat je aan het leven kunt schenken is vanuit je eigen authenticiteit mee vorm geven aan de ontwikkeling van het geheel waartoe je behoort.’(De missie van het Ontwikkelingsinstituut, www.hetontwikkelingsinstituut.be)

7

Inhoudsopgave

Handboek Ontwikkelingsgericht Coachen | Het Vorkmodel als leidraad

Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Het ontbrekend puzzelstuk bij coaches: de relatie met de ontwikkeling van het geheel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21De cliënt als cultuurvernieuwer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Een holarchisch wereldbeeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28Een nieuwe visie op levensloop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Het Vorkmodel als anker voor welgevormde ontwikkeling . . . . . . . . . 35De praktijk van het Ontwikkelingsgericht Coachen . . . . . . . . . . . . . . . 37Missie van dit boek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39Inhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41Leeswijzer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

Hoofdstuk 1 Welgevormde ontwikkeling structureren met het Vorkmodel 471. De Vork als beeld van welgevormde ontwikkeling . . . . . . 502. Project: geaard bezig zijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523. Zelfsturing: bewuster omgaan met het leven . . . . . . . . . . 594. Identiteit: je persoonlijkheid vorm geven . . . . . . . . . . . . . 675. Groter geheel: participeren en co-creëren . . . . . . . . . . . . 756. De ontwikkelingsformule . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 847. Elf principes om met de Vork te werken . . . . . . . . . . . . . . 888. Besluit: ontwikkeling welgevormd structureren . . . . . . . 99

Hoofdstuk 2De ontwikkelings gerichte dans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1031. Samen onderzoeken in een triadisch veld . . . . . . . . . . . . . 105

1. Triadisch zitten en kijken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1062. Je onderzoeksinteresse activeren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1093. Samen kennis creëren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

2. Een ontwikkelingszone creëren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1151. Vragen die een deur openen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1182. Persoonlijke inhoud inzetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1203. Prikkelend advies geven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1234. Woorden die raken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1245. Creëer een double bind van helpen en niet-helpen . . . . . . . . . . . . . . 125

8 Inhoudsopgave

3. Ontmoeten in een groter geheel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1271. Afstemmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1282. Het geven en ontvangen beleven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1303. Het groter geheel benoemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

4. Besluit: een dans die ontwikkeling genereert . . . . . . . . . . 133

Hoofdstuk 3Projectmatig resultaten neerzetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1371. Methode van voortgang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

1. Definiëren van de huidige toestand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1392. Bepalen van het doel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1413. Checken van motivatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1454. Creatief omgaan met context en middelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1465. Overwinnen of integreren van hindernissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1486. Acties inventariseren, plannen en evalueren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1517. Afsluiten van het project . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

2. Onderscheid in soorten projecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1591. Complexe opdrachten managen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1602. Een vaardigheid verwerven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1633. Problemen oplossen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1664. Gedrag veranderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

3. Besluit: projecten zijn een avontuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

Hoofdstuk 4Bekwamer worden in zelfsturing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1751. Competentiemodel van zelfsturing . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

1. Ik benoem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1792. Ik stuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1833. Ik coach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1854. Ik volg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1885. Ik beweeg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

2. Beoordeling van de bekwaamheid van zelfsturing . . . . . . 1951. Beoordelen via contrastanalyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1962. Feedback geven vanuit het werken op andere sporen . . . . . . . . . . . . 1973. De zelfsturingsvraag stellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1994. Het competentiemodel gebruiken als filter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2015. De draakoefening doen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203

9Handboek Ontwikkelingsgericht Coachen | Het Vorkmodel als leidraad

6. Een systemische opstelling uitvoeren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2053. Methode van voortgang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

1. Het project als oefenterrein nemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2072. Successen in andere contexten overdragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2083. Leren van een rolmodel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209

4. Koppeling met andere sporen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2101. De hindernis onderzoeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2112. Identiteit en ontwikkelingsthema exploreren . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2113. Zelfsturing als project structureren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2124. De ontwikkeling in zelfsturing zien als een spirituele ontwikkeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2135. Zelfsturing aan het groter geheel koppelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

5. Besluit: zelfsturing is een houding . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214

Hoofdstuk 5De ontwikkeling van de persoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2171. Methode van voortgang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

1. De levensloop en het ontwikkelingsthema in beeld brengen . . . . . . 2202. Delen definiëren en integreren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2263. Een proces van heling mogelijk maken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2314. Kernpatronen als talenten herkaderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2355. De contextuele situering in kaart brengen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2416. Een model van mens-zijn gebruiken als filter . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2467. Integratie van de methoden van voortgang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250

2. Koppeling met andere sporen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2521. Een passend project zoeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2522. Een lopend project verbouwen of stoppen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2573. Van persoonsontwikkeling een project maken . . . . . . . . . . . . . . . . . 2604. De nodige zelfsturingsvaardigheden vaststellen . . . . . . . . . . . . . . . . 2615. Identiteit koppelen aan de ontwikkeling van een groter geheel . . . 262

3. Besluit: identiteit is een basisbehoefte . . . . . . . . . . . . . . . . 264

Hoofdstuk 6Participeren in de ontwikkeling van een groter geheel . . . 2671. Identificeren van een zingevend groter geheel . . . . . . . . 2692. Activeren van eigenaarschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2883. De ontwikkeling van het geheel in beeld brengen . . . . . . 296

10 Inhoudsopgave

4. Methode van voortgang van binnenuit . . . . . . . . . . . . . . . 3035. Besluit: een groter geheel genereert zin . . . . . . . . . . . . . . 318

Hoofdstuk 7Aan de slag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3211. Contract met de opdrachtgever. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3222. Intake: kunnen we samen dansen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3263. Coachingstrajecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

1. Het ontwikkelingsgesprek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3332. Intensieve kortetermijn trajecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3353. Langetermijn transitietrajecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336

4. Richtlijnen voor expert professionals . . . . . . . . . . . . . . . . . 3391. Het eigenaarschap bij de cliënt leggen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3402. Educatie toevoegen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3443. Het verbreden naar de totale persoon in zijn context . . . . . . . . . . . . 3464. Wisselwerking toevoegen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348

Uitgeleide: de Vork van de professionele coaches . . . . . . . . . . . . . . . . . 351

Bijlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357Bijlage 1: Vragen per spoor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357Bijlage 2: Versneld door de Vork . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360Bijlage 3: Werk je als coach ontwikkelings gericht? . . . . . . . . . . . . . . 361Bijlage 4: Sta ik ontwikkelings gericht in het leven? . . . . . . . . . . . . . . 365Bijlage 5: Wat is je missie als coach? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366Bijlage 6: Keuzelijst: wat is de historische betekenis van coaching? . 368

Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370

Vandamme boeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374


lezers schrijfstijl

ikann

jikke

marco chemarcelboodschap

12

che

13

Voorwoord


14 Voorwoord

V ijf jaar geleden, in 2009, heb ik een vergissing begaan. Toen ik de eerste editie van de Vork finaliseerde dacht ik dat het moge-lijk zou zijn om het Vorkmodel los te koppelen van coaching. Ik wilde het over zinvolle ontwikkeling hebben, iets waarmee ook artsen, docenten, politici, economen, iedereen eigenlijk, zich bezig zou kunnen houden.

In de laatste vier jaar blijkt dat coaching het middel blijft om nieuwe levenshoudingen te introduceren. Coaching is de deur waarlangs we met zijn allen leren dat er naast resultaatgericht-heid en druk bezig zijn, nog andere manieren zijn om het leven zinvol te maken en ontwikkeling te koppelen aan maatschap-pelijke relevantie. Bovendien is coaching zelf in ontwikkeling en is er de vraag naar de essentiële ingrediënten van deze pro-fessionaliteit.

Het Vorkmodel bevat alle wezenlijke onderdelen om een cliënt te helpen aan welgevormde ontwikkeling te doen. In vergelij-king met het Handboek Ontwikkelingsgericht Coachen van 20031, en de Vork van 2009, ligt er nu een afgerond geheel voor je: het definitieve Handboek Ontwikkelingsgericht Coachen. Samen met het Handboek Ontwikkelingsgericht Coachen van

1 Vandamme, R. (2003). Handboek ontwikkelingsgericht coachen. Hefboom voor zelfsturing. Boom-Nelissen.


teams2 vormt dit boek de leerinhoud van het Ontwikkelingsge-richt Coachen. Het Ontwikkelingsgericht Coachen van teams maakt duidelijk wat er met een gelaagd wereldmodel wordt be-doeld en hoe we in het coachen van individuen de koppeling kunnen maken naar een zinvol brengend groter geheel.

Er is aan het model niets veranderd, maar natuurlijk is er wel een verdiepingsslag, vooral voor wat betreft het spoor van het groter geheel. Daarnaast is er een belangrijke toevoeging: een hoofdstuk over de dans van volgen en leiden. Het is belangrijk om precies aan te duiden wat we verstaan onder de dialoog die ontwikkeling stimuleert en coaching tot een authentieke ont-moeting maakt.

In tussentijd ben ik zelf ook geëvolueerd. Mijn persoon en le-ven heeft zich nog meer verdiept in de filosofische en ecologi-sche richting. De Amerikaniserende pragmatiek van modellen en technieken die door coaches zo begeerd wordt, moet aan-gevuld worden met Europese diepgang en maatschappelijke relevantie. Enerzijds is er de helderheid en simpelheid van een methode – daar is het Vorkmodel een voorbeeld van – an-derzijds kan je niet Ontwikkelingsgericht Coachen als je niet bereid bent taal te gebruiken om diepere ervaringslagen in be-wustzijn te brengen. Filosofie, antropologie, en maatschappij-kritische literatuur leveren voor de coach essentiële inzichten op in wat er nu nodig is als vorm van hulpverlening. Er is taal nodig.

Ik ben in dit boek een maatschappelijk geëngageerde filosoof en methodiekontwikkelaar. Ik vertaal bredere kaders in concre-te methoden voor dienstverlenende beroepen.

2 Vandamme, R. (2013). De Ontwikkelcirkel. Handboek Ontwikkelingsgericht Coachen van Teams. Mortsel: het Ontwikkelingsinstituut.

16 Voorwoord

Veel mensen hebben bijgedragen aan de realisatie van zowel deze benadering als dit werk. In de eerste plaats dank ik een aantal collega’s en vrienden die zich scharen achter de bedoe-ling en ambitie van deze benadering. Jikke de Ruiter wil met haar leerhuis en gebruikmakend van dialoog individu en maat-schappij koppelen. Jikke, met je inhoudelijke opmerkingen heb je een wezenlijke bijdrage geleverd tot de benadering. Mijn maat voor het leven, Marcel Hendrickx van het Ontwikkelings-instituut, heeft zich verbonden om rond deze benadering het opleidingsinstituut mee vorm te geven. Marcel, ik bewonder hoe je met je strijd tegen het patroon van perfectionisme mee-werkt om mensen bewust te maken dat ze als vrije volwassene door het leven kunnen gaan. Ann Sterckx, die als partner mijn ups en downs volgt. Ann, je bent mijn geliefde, mijn lange ter-mijn sparringpartner van mijn intellectueel oeuvre. Je gelooft in mij en in het belang van deze benadering.

Ik dank alle mensen van hogescholen die de benadering omar-men en coaching op een hoger zingevend plan willen brengen: de docenten van de Christelijke hogeschool van Ede, de docen-ten van de Haagse Hogeschool, de docenten van omgangskun-de in de hogeschool van Utrecht, de docenten omgangskunde van de Fontys hogeschool te Tilburg, het Europees instituut, de trainers van het ACC Vlaanderen en nog zovele andere waar ik geen weet van heb.

Ik dank mijn vast vriendenteam rond het produceren van een eindresultaat. Marco Bolsenbroek van Prezns verzorgde de layout. Marco, je hebt een wezenlijke bijdrage geleverd via het overtekenen van mijn schetsen en het toevoegen van jouw hoofdstuktekeningen. Zo wordt het co-creatie. Ann De Wit, je hebt elk woordje met liefdevolle zorgvuldigheid nagekeken. Met de mensen van drukker Grafistar heb ik afgesproken dat alles zo milieuvriendelijk mogelijk gebeurt. Grafistar levert pri-ma kwaliteit.


En U lezer, student of professional, dank om open te staan om de ziel van deze benadering te vatten en verder uit te dragen. Neem contact met me op als je vragen hebt of in de ontmoe-ting wil gaan:

[email protected] 2014www.ontwikkelingsgerichtcoachen.be

resultaten

probleem

oplossing

ontwikkeling

ontwikkelingsgerichtcoachen

18

19

Wanneer is coaching maatschappelijk relevant?

Tot welke maatschappelijke ontwikkeling draagt coaching bij?

Inleiding


20 Inleiding

De visie en de daaraan gekoppelde methodiek is langzaam ge-rijpt gedurende twintig jaar werken met cliënten en tien jaar opleiden van coaches. Tijdens die praktijk heb ik kritisch gere-flecteerd over bestaande benaderingen en heb me, vooral de laatste jaren, de ultieme vraag gesteld ‘welke vorm van bege-leiding is er vandaag de dag het meest wenselijk in het licht van maatschappelijke ontwikkelingen?’

De ambitie is niet klein. Om te beginnen krijgen bestaande be-naderingen hun plek: ik wil aan culturele vernieuwing doen binnen het wereldje van coaching. Ik wil bovendien alle be-roepen waarin gesprek en begeleiding centraal staan (zoals adviseurs, docenten, artsen, zorgkundigen, leidinggevenden) helpen in een transitie. Ik wil de transitie ondersteunen waarin

O ntwikkelingsgericht Coachen neemt binnen de wereld van coaching een voortrekkersrol in . De ambitie is om een nieuwe standaard te zijn voor alle begeleidingswerk .


professionals de verbinding tussen persoon en maatschappij binnenbrengen in hun werk3.

Het Ontwikkelingsgericht Coachen is daarom te begrijpen als een upgrade en integratie van bestaande benaderingen. Ze omvat wat er al goed is en voegt er iets aan toe. Er is de resul-taatgerichte aanpak (de cliënt helpen resultaten bereiken), de oplossingsgerichte benadering (een probleem herkaderen in een oplossingsgericht pad), Appreciative Inquiry (waarderen wat al goed is en daarop verder bouwen), healing (het helen van kwetsuren), mindfulness (bewust bezig zijn met wat zich aan-dient in het leven), de dialoog (co-creëren en in dialoog gaan met de cliënt), dat alles valt ook onder de noemer van Ont-wikkelingsgericht Coachen. Met NLP interventies doen, het enneagram gebruiken, kaartspellen gebruiken, alles vindt zijn plek in deze vorm van coaching.

Het ontbrekend puzzelstuk bij coaches: de relatie met de ontwikkeling van het geheel

Er is één aspect dat ik niet terugvind in bestaande benaderingen terwijl het me ter harte gaat: de cliënt engageren om zijn per-soonlijke ontwikkeling te koppelen aan een hoger doel. Natuur-lijk vind je in andere benaderingen de wens om het beste uit de cliënt te halen, om de cliënt te waarderen, om zijn leven te zien als mogelijkheid, om te leven volgens zijn passie en om zich spiritueel te ontwikkelen. Maar dat alles is bedacht vanuit het individuele perspectief. Wat in de meeste coachingsbenaderin-gen ontbreekt is de relatie tussen persoonlijke ontwikkeling en de ontwikkeling van het geheel waartoe die persoon behoort.

Het is begrijpelijk als iemand met een individu werkt, dat hij opgeslorpt raakt in wat dat individu bezighoudt. Het is boven-dien juist typisch voor coaching om dicht bij de ervaring van de

3 Beluister mijn TED presentatie: www.forkmodel.net

22 Inleiding

cliënt te blijven, eventueel een stapje verder te wandelen rich-ting zijn doel. Maar dat is voor mij niet genoeg. Indien het al-leen dat zou zijn, dan vraag ik me af of individuele coaching maatschappelijk wenselijk is. Want wat er nu nodig is, is indi-viduen uitdagen verder te kijken dan hun neus lang is. Er zijn maatschappelijke en ecologische ontwikkelingen die vragen om door individuen ondersteund te worden. Er is een appèl dat komt vanuit grotere gehelen. Het is erg wenselijk dat we met zijn allen meer zorg dragen voor het welzijn van de totale sa-menleving en de gelijkwaardigheid van alle levende en niet-le-vende wezens. Wat is de bijdrage van de coaches daarin?

Sedert 2008, na mijn werk in de Christelijke Hogeschool van Ede en nog veel sterker na mijn opleiding in het Schotse eco-dorp Findhorn4 heb ik expliciet gekozen om samen met mijn cliënten te reflecteren over het geheel waar hun eigen ontwik-keling en het onderwerp van aanmelding onderdeel van is. Mijn grootste drijfveer om deze vorm van coaching te promo-ten ligt daarom in mijn ervaring aangesproken te zijn om er zelf wat aan te doen, radicaler te kiezen voor een milieuvrien-delijk leven bijvoorbeeld, en van daaruit ethiek en activisme vooraan te zetten in mijn professioneel engagement.

Als ik het daar in lezingen of in opleidingen over heb, lijkt er steeds een mist te ontstaan bij mijn toehoorders en vragen mensen aarzelend: ‘Hoe breng je dat ter sprake terwijl de cli-ent daar helemaal niet om vraagt?’ Daaronder verscholen, ligt meestal de gedachte dat men er nog niet zo zeker van is dat de reflectie over de verhouding individu-geheel een onderdeel van professioneel coachen is. ‘Is dat niet eerder iets voor pas-toors en missionarissen?’ vroeg iemand mij ironisch.

Er zijn er altijd wel die het onmiddellijk begrijpen. Dat zijn meestal mensen die een kritische kijk hebben op hoe een poli-

4 www.findhorn.org


tiek-economisch bestel het individu gebruikt. Het zijn ook vaak mensen die actief begaan zijn met milieu en samenlevings-opbouw. Voor hen staat het buiten kijf dat er iets aan de hand is met het geheel en dat dit geheel dringend onze zorg nodig heeft. Zij begrijpen dat je ambities beperken tot individueel ge-luk en succes, noch hetgeen is dat deze maatschappij noch de persoon zelf nodig heeft.

De benadering waarin ik je wil introduceren is niet het resultaat van een intellectueel kunstje. Het is het resultaat van een kriti-sche reflectie op bestaande benaderingen en mijn eigen lijden rond wat er nu gaande is in de wereld. Uit deze twee bronnen is een creatie ontstaan in mijn gesprekspraktijk waar ik me in kan vinden. Het is methodisch coherent en maatschappelijk re-levant. Het is een benadering die zo ontworpen is dat ik ze kan verdedigen, niet omdat het iets persoonlijk-creatiefs is, maar omdat het een missie waarmaakt die mijn eigen interesses en belangen verre overstijgt.

De cliënt als cultuurvernieuwer

Het groter geheel waar coaching een bijdrage aan kan leveren is niet iets dat heel ver weg ligt. De grotere gehelen zien we aan het werk in de aanmeldingen van cliënten. De aanmeldingen in coaching drukken dynamieken, thema’s en patronen van ons dominant wereldbeeld uit. De aanname van de Ontwikkelings-gerichte Coach is dat de hulpvraag van de cliënt niet volledig begrepen kan worden als je deze vraag niet situeert als een uit-drukking van maatschappij, cultuur en wereldbeeld.

Aanmeldingen zijn noodkreten vanuit de verhouding met het eigen bestaan binnen een historisch-maatschappelijke context. Het gaat erom dat er diepere ontwikkelingsprocessen aan het werk zijn die zich psychosociaal vertalen omdat onze cultuur het individu gekozen heeft als spreekbuis. Deze cultuur stelt psychosociale probleemtaal ter beschikking om het burgers

24 Inleiding

mogelijk te maken zich te verbinden met een helper. De hulp-vraag bij de coach heeft daardoor zijn eigen aard en verschilt van informatievragen, leervragen en geloofsvragen. Met de in-dividuele hulpvraag kun je individuele hulp krijgen en daardoor lijkt het alsof de aanmelding een louter individueel probleem is.

In de Ontwikkelingsgerichte Benadering beschouwt de coach de cliënt als een kanarie in de koolmijn. Cliënten signaleren door middel van hun lijden de aanwezigheid van ongezonde, levensbeperkende patronen in de samenleving. Het stijgend aantal mensen met jobontevredenheid, psychosomatische klachten, hooggevoeligheid, burn-out, depressie, zelfmoorden, ADHD-kinderen, faalangstige kinderen, zwaarlijvigen, ver-slaafden, zijn symptomen van een samenleving. Het is een sa-menleving die het geheel buiten zichzelf geplaatst heeft. Het is een samenleving die haar eigen habitat vernietigt. De klachten van de kanarie zijn een indicatie van een mank lopend geheel. De kanarie is zich meestal niet bewust dat hij via individueel lijden het geheel uitdrukt. Culturele patronen worden nog on-voldoende in vraag gesteld. De kanarie wordt naar een arts ge-stuurd en belandt daarna bij een coach.

De cliënt is de kanarie in de koolmijn, lijdend aan het ongezonde nog voordat anderen het doorhebben.

Ik heb deze visie niet uitgevonden. Ik inspireer me op vele filo-sofen, sociologen en maatschappijcritici. Om er maar een paar te noemen: Giddens5, Gergen6, Naess7 en dichter bij huis: Hans

5 Giddens, A. (1984). The constitution of society: outline of the theory of structuration. Berkerley: University of California Press.

6 Gergen, K. (2009). Relational being. Beyond self and community. Oxford: University Press

7 Naess, A. (2008). The Ecology of Wisdom. Berkeley: Counterpoint.


Achterhuis8, Ton Lemaire9, Harry Kunneman10, Jan Rotmans11 en het werk van Jan Jonkers12. Hun boodschap lijkt maar niet door te dringen in de methodiek van hulpverlening: het indi-vidu met zijn ambities, verlangens en gevoel van vrije keuze is een sociocultureel fenomeen. Het geheel, dat zijn wij zelf maar we beseffen dat niet. De maatschappij gebruikt het individu om zichzelf als geheel vorm te geven.

Omgekeerd is het individu niet geïnteresseerd om betrokken partner te zijn bij dat geheel. Het individu heeft zich ontvoogd van kerk, staat, dogma’s, dorp- en familieverbanden, werkgevers, vakbonden, enz. Ondertussen, en dat is precies wat door bij-voorbeeld anderen zoals Paul Verhaeghe13 en Dirk De Wachter14 wordt aangetoond, zijn we gegrepen door burgerlijke patronen van consumptie en productie. Het individu is geëmancipeerd van instituten maar gekoloniseerd door de markt. In de snelheid van emancipatie van gehelen zien we niet hoe we langs de an-dere kant gegrepen zijn door het individualistisch neo-liberalis-tisch gevecht om erbij te horen en het te maken. We zijn niet vrij.

Het individu is ontworteld geraakt van een belangrijk deel van wat hem dieper geluk en zin geeft: verbonden zijn met ande-ren, met de natuur en vooral met zichzelf. We zijn vervreemd van wat gezond is qua voeding, beweging, arbeid en zintuiglij-ke ervaring. Het verband tussen ecologie en psychologie wordt niet gelegd. We zijn vergeten wat goed voor ons is. We hebben het kind met het badwater weggegooid. Zo constitueren alle in-dividuen samen een geheel waar meer en meer kanaries niet voldoende zuurstof vinden.

8 Achterhuis, H. (2011). Het rijk van de schaarste: Van Thomas Hobbes tot Michel Foucault. Baarn: Ambo.

9 Lemaire, T. (2011). De val van Prometheus. Utrecht: midprice.10 Kunneman, H. (2009). Voorbij het dikkeik. Utrecht: Humanistic University Press.11 Rotmans, J. (2012). In het oog van de orkaan. Boxtel: Aeneas.12 Jonkers, J. (2011). Duurzaam denkendoen. 20111035. Inspiratieboek voor onze

gezamenlijke toekomst. Alpen aan den Rijn: Kluwer.13 Verhaeghe, P. (2012). Identiteit. Antwerpene: Bezige Bij.14 De Wachter, D. (2013). Borderline times. Leuven: Lannoo Campus.

26 Inleiding

De Ontwikkelingsgerichte Coach legt de existentiële situatie bloot en ziet vormen van lijden als een hefboom om patroon-doorbrekend nieuwe cultuur te creëren. Het ontwikkelings-thema van onze cultuur is nieuwe patronen van dienstbaarheid, levensritme, opvoeding, onderwijs, samenleven en arbeid te bedenken waarin we op een betere manier de spontaneïteit van het leven laten stromen zodat het geheel weer een habitat wordt voor levensvreugde.

Speerpunt van het Ontwikkelingsgericht Coachen is onze cli-enten te zien als cultuurvernieuwers. De term ‘cultural creative’ werd bedacht door Ray & Anderson15. Zij ontdekten in een so-ciologisch onderzoek dat er een vrij grote groep mensen onder de Amerikaanse bevolking cultuur vernieuwen. Meestal zijn deze individuen vooral actief in hun eigen leven, zonder veel poeha. Terwijl de grote discussies gevoerd worden en politici wereldproblemen rationeel proberen op te lossen, zijn er heel wat individuen die op detailniveau in hun leven nieuwe patro-nen doen die haaks staan op bestaande ongezondmakende pa-tronen.

Vergelijken we even onze coachklanten met activisten uit de transitiebeweging, permacultuur en LETS beweging. Activisten ‘doen’. Ze gaan de straat op, ze scheppen. In de coachingswe-reld is de insteek anders. De cliënt gaat niet dadelijk in de actie om zijn wereld te verbeteren of zijn levensstijl te veranderen. De cliënt trekt zich terug en reflecteert over zijn levensweg. De drang om de vervreemding op te heffen, wordt gepresen-teerd als een individuele en reflectieve queeste. De coachee is een cultuurvernieuwer maar weet het nog niet en toont het nog niet. Vanuit de zelfreflectie komt er, tenminste als de coach daar naar gaat vragen, een relatie met het geheel tevoorschijn, lijdend, verontwaardigd, angstig of eenzaam.

15 Ray, P. & Anderson, S. (2001). Cultural Creatives. NY: Three River Press.


Zowel activisten als coachees komen op het zelfde punt uit: te-rug contact maken met gezond, ecologisch en ethisch gedrag. Wat de samenleving nu nodig heeft, zijn sterke individuen die vanuit hun talent en authenticiteit, met inbegrip van hun rari-teiten, meebouwen aan patroonveranderingen in hun eigen le-ven en directe omgeving. We hebben dus meer geëmancipeerd individualisme nodig. Dat zijn individuen die het geheel niet aan hun lot overlaten. Dat zijn individuen die meer menselijk-heid en welzijn in het geheel brengen. Het gebeurt in de laatste jaren in zovele landen: opstand, burgerlijke ongehoorzaam-heid, en engagement met levensgevaar. Hoe zit het bij ons? Hoe zit het met onze cliënten en hoe activistisch ben je zelf be-zig?

De Ontwikkelingsgerichte Coach wil dat zijn cliënt, als cultuur-vernieuwer, parallel met individuele ontwikkeling het groter geheel constructief gaat ontwikkelen zodat het ook zijn ge-heel wordt en existentiële geborgenheid oplevert. Het utopisch eindpunt is een cliënt die kan zeggen: ‘Dit is ook mijn cultuur, mijn maatschappij, mijn organisatie, ik voel me er thuis omdat ik in de identiteit van dit geheel aanwezig ben.’

Ontwikkelingsgericht coachen is cliënten aansporen tot culturele creativiteit.

Zoals de Ontwikkelingsgerichte Coach zijn cliënt aanspoort cultureel creatief te worden, zo wil ik dat doen met coaches. Coaches kunnen veel meer in de pionierszone zitten van maat-schappelijke ontwikkeling.

28 Inleiding

Een holarchisch wereldbeeld

Om de samenhang tussen individuele ontwikkeling en de ont-wikkeling van de samenleving uit te leggen, is een wereldmo-del handig.

Welgevormde ontwikkeling stoelt op een wereldmodel dat een vervolg biedt aan het modernistisch en postmodernistisch denken rond ontwikkeling. Waar het modernistisch denken nog geloofde in een definitieve vooruitgang van primitief naar steeds beter en het postmodernisme elk verhaal van voortgang verwierp, zoeken we nu een manier van ontwikkelen dat meer is dan een relativistisch chaotisch systeem, maar dat ook niet terugvalt in antropocentrische hoogmoed en maakbaarheid. We zoeken naar een wereldbeeld waarin het vooruitgangsidee in dialectische synthese gebracht wordt met de onverschillig-heid van het postmodernisme.

Denkers ondernemen pogingen om wereldbeelden te defini-eren die gebaseerd zijn op dialoog, ethiek, op relationele, eco-logische of systemische verbanden. Mijn voorkeur geniet het voorstel van Ken Wilber16 die kiest voor een holarchisch we-reldmodel.

Het holarchisch wereldmodel is een helder cognitief anker voor de relationele en gelaagde situering van een individu. Holarchie ziet de organisatie van de wereld als gelaagd. Het is gebaseerd op het idee dat we weliswaar entiteiten kunnen on-derscheiden – individu, groep, organisatie, maatschappij – maar dat deze wezenlijk in elkaar ingebed zijn. ‘Nested’ zegt men in het Engels, zoals de Russische poppetjes die in elkaar geborgen zijn. De wereld is een geheel van delen en gehelen, waarbij de gehelen telkens de onderliggende delen omsluiten. Het geheel waartoe je behoort is tegelijk een deeltje van een groter geheel.

16 Wilber, K. (2000). Integral Psychology. Consciousness, Spirit, Psychology, Therapy. London: Shambhala.


Het idee van deelgeheel impliceert de inclusie in steeds grotere gehelen.

Elk deel wordt in het holarchisch wereldbeeld gedefinieerd als een deelgeheel. In het Engels: ‘holon’. Het begrip is van Koest-ler17 en door Ken Wilber op de volgende manier uitgewerkt: je bent tegelijk een geheel van delen (‘a whole’) en een deel van een geheel (‘-on’ van het Grieks zoals in proton, wat deel bete-kent).

De laag onder het individu bestaat uit de delen van zijn per-soonlijkheid. Soms bevechten die elkaar, soms staan ze op één

17 Koestler, A. (1967). The ghost in the machine. London: Hutchinson.

OrganIsaTIE

GROEPEN

INdIvIdUEN

INTRaPErsoONlIjkE DELEN

DEEL GEHEEL

30 Inleiding

lijn. Komen ze op één lijn, dan functioneert het individu meer als geheel. De bovenlaag is het geheel waaraan het individu participeert en wordt in het Vorkmodel met het vierde spoor methodisch aanwezig gesteld. De bovenlaag van het individu is zijn relatie, zijn gezin, de buurt of stad waar hij woont, zijn werk, de vereniging, de samenleving en alles wat er gaande is in de wereld.

Dit wereldmodel levert taal en methode om individuele ont-wikkeling in samenhang te zien met de ontwikkeling van on-derliggende en bovenliggende lagen. Een individu wordt een volwaardig deelgeheel als het een niveau van coherentie be-reikt in zijn onderliggende delen en van daaruit constructief participeert in bovenliggende gehelen.

De individuele tocht om als zelfstandig individu goed te func-tioneren, maakt deel uit van een onderdeel van de ontwikke-ling van het groter geheel. Persoonlijkheidsontwikkeling lijkt dus een individuele keuze, maar is ook een vraag van het ge-heel aan het individu. Het geheel heeft er baat bij dat de delen goed functioneren. De drang van een deel om zichzelf te or-ganiseren als geheel wordt dus aangestuurd vanuit een hoger geheel. Dat geheel ontwikkelt zich op basis van het proces op het onderliggende niveau. Meestal hebben individuen weinig bewustzijn hoe zij door gehelen ‘gebruikt’ worden. Er is geen collectief bewustzijn in de verticale gelaagdheid. Het is daarom één van de merkwaardige zaken van het leven dat het bewust-zijn op dit moment in de Westerse geschiedenis zich situeert in de individuele ervaring en niet in het bovenliggend geheel, noch in de verbinding tussen beide.

De samenhang tussen individu en gemeenschap wordt onder-steund door de sociologen die het sociaal constructionisme18 naar voren schuiven. De mens reproduceert en creëert voort-

18 Berger, P. & Luckmann, Th. (1969). The social construction of reality. NY: Doubleday.


durend opnieuw de samenleving. Daardoor is iedereen ook mede-eigenaar. Iemand kan vanuit vrije meningsuiting en zelfbeschikkingsrecht een authentieke bijdrage leveren aan een betere wereld. Veel mensen voelen zich onterecht nietig en onmachtig. In een samenleving als de onze is het individu de hoeksteen van cultuurvernieuwing. De individuele mens heeft een stem en heeft meer vrijheid dan een politicus bijvoorbeeld, om te kiezen voor wat juist is en dat daadwerkelijk gestalte te geven. We zijn de pionnen van een samenleving die tot in de kleinste details van ons leven bestaande dominante patronen reproduceren. We lijken slachtoffer van omgevingskenmerken, maar tegelijk zijn we medeplichtig. Die patronen bestaan niet ergens buiten ons, ze leven onder ons. Je ziet ze bij ouders met hun kinderen, bij leidinggevenden, mensen op straat, onder el-kaar, overal.

Vanuit filosofische reflectie kan de coach dus kiezen voor een wereldbeeld die dialoog, situering en ontwikkeling met elkaar verbindt. Helpen bij ontwikkeling gebeurt dan door in dialoog met de cliënt verschillende situeringen te bespreken. Het is de-ze interactie die ontwikkeling bepaalt. Bij de mens is dit veel complexer dan een plant. We hebben een faculteit van bewust-zijn, er bestaat een psychosociale realiteit ‘de persoon’ en er zijn lagen van gehelen die bestaan uit culturen en structuren.

Een nieuwe visie op levensloop

Het Ontwikkelingsgericht Coachen stelt de identiteitsontwik-keling van het gesitueerde individu centraal. Ontwikkeling gaat over het individu doorheen zijn leven in een historische en maatschappelijke context. Na de premoderne levenscyclus (alles ontstaat vanuit de aarde en wordt terug opgenomen in de aarde) en de rechte lijn van het vooruitgangsdenken, is er een nieuwe visie ontwikkeld op de levensloop. Het oude idee dat ontwikkeling beperkt blijft tot biologische en psychosociale volwassenheid van een op zichzelf te beschouwen individu, is

32 Inleiding

achterhaald. Individuele ontwikkeling omvat naast biologische of psychosociale volwassenwording nu ook gelaagdheid en si-tuering. Ik zie deze nieuwe visie op de levensloop als een fun-damentele bijdrage aan de ontwikkelingspsychologie en het verstaan van het menselijk leven.

Om tegemoet te komen aan dit wereldmodel moeten drie ver-schillende patronen onderscheiden worden die sequentieel de levensloop vorm geven.

1. Ontwikkelen als volwassen worden.Een potentiële functie of vorm ontvouwt zich tot het biologisch gezien zijn volle vorm heeft. Bij de mens komt daar de psychi-sche rijping bij. Verbindingen in de hersenen zijn pas na 25 jaar volgroeid. Deze definitie lijkt goed op te gaan voor de eerste fase in het ontstaan van levende wezens. In deze betekenis is ontwikkeling op een bepaald moment af. Ik noem het daarom ook een afwikkelen van een proces, gericht naar een resultaat. Daarin lijkt de ontwikkeling van een levend wezen zoals een plant, dier of mens, ook op een productontwikkeling. Op een bepaald moment is de plant volwassen en heeft het product zijn ideale staat bereikt.

2. Ontwikkelen als profileren van identiteit in een context.Tijdens het grootste deel van je leven interageer je met de om-geving. Ontwikkelen betekent hier dat wie je wilt zijn en wat je doet in het leven meer en meer op elkaar afgestemd raakt. Identiteitsontwikkeling is het continu bewegend spel tussen de interne organisatie van een persoon (als eenheid onderschei-den van de omgeving) en de externe verbindingen in een con-text.

Je ontwikkelt je authentieke zelf in verhouding met je gesocia-liseerde zelf. De voortdurende druk om je aan te passen aan de omgeving voedt de kans om jezelf te positioneren in wat juist aanvoelt. Ik noem deze ontwikkeling graag een verwikkeling. Je


raakt op vele manieren positief verwikkeld met dingen buiten jezelf. Je wordt wat je doet, denkt en voelt. In deze bepaling is ontwikkeling nooit af. Het is een oneindig proces van aanpas-sen, bijsturen en profileren. Maar er ontstaat wel een stijgen-de integriteit en veerkracht. Je wordt met andere woorden een persoonlijkheid met een eigenheid en hopelijk wijsheid te mid-den van de context van het leven. Eigenlijk is ontwikkeling in deze veranderende wereld een natuurlijk levensproces gewor-den: tijdens het ouder worden zul je je telkens herprofileren en je levensvorm afstemmen op je waarden.

3. Ontwikkelen als participatie in de ontwikkeling van een gro-ter geheel. De individualiteit gaat op in een grotere cyclus. Het ego en de persoonlijkheid verdwijnen. Een zinvolle bijdrage leveren komt voorop te staan. Men benoemt het als een spiritueel proces of in meer populaire termen ‘een wijs mens worden’. Als je werkt aan het afgestemd zijn op de wereld word je coherenter en dat maakt dat je later op volwassen wijze kunt participeren in hoge-re gehelen. Je wordt een volwaardig deel van een groter geheel.

afwIkkELENvERwIkkELEN In

wIk

kELE

N

CONTEXTEN

TIjD

GROTER GEHEEL

34 Inleiding

Ontwikkelen is deelgeheel worden. Ondanks of juist dankzij het feit dat je ouder wordt, kun je je ontwikkelen door deelach-tig te zijn in de bewegingen van het grotere. Sterven is biolo-gisch ‘uitgediend zijn’. In de fase van het sterven, die spiritueel misschien op het veertigste levensjaar begint, heb je genoeg persoonlijkheid om te beginnen geven en dienen.

Ik noem deze derde vorm van ontwikkeling graag inwikkelen. Hiermee bedoel ik niet een inwikkelen als in ‘het inbakeren van een baby’, maar als het inwikkelen in een kosmische orde. Als de plek in het groter geheel een onderdeel is van ontwikkeling, dan is doodgaan relatief. Het einde van je individuele leven is niet alleen vergaan, het is ook opgaan. Spiritueel sterven is nut-tig voor het geheel. Je bent het voedsel voor de ontwikkeling van het geheel. Oud worden, doodgaan en vergaan, zijn on-derdeel van ontwikkeling. Dit derde patroon van ontwikkeling steunt op het holarchisch, gelaagd wereldbeeld en op een holis-tisch mensbeeld waarin de hogere menselijke bestaansvormen – kunstzinnigheid, wijsheid, mystiek, ethiek, spiritualiteit en re-ligie – een eigen invulling geven aan het bestaan.

Sterven is opgaan in het geheel.

We moeten deze drie manieren onderscheiden om de verschil-lende kanten van het leven tegemoet te komen. Het leven van een individu volwaardig en holistisch benaderen, veronderstelt dat alle drie vormen van ontwikkeling in rekening gebracht moeten worden. Alle drie visies op ontwikkeling zijn nodig om het menselijk leven te verstaan. Het eerste behoort vooral tot de biologische dimensie, het tweede vooral tot de psycho-soci-ale dimensie en het derde vooral tot de spirituele of religieuze dimensie van het mens-zijn.


Het gedachtegoed van Steiner19 en Lievegoed20 bevat ook reeds deze insteek. Wat ik aan hun bijdrage wil toevoegen is een gelaagd wereldbeeld dat behulpzaam is om zingeving me-thodisch hanteerbaar te maken. De zingevingsvraag kan nu be-grepen worden als de participatie van het authentieke individu in de menselijke ontwikkeling van een groter geheel.

Als we aanvaarden dat we gesitueerd zijn in ruimte en tijd, dan betekent ontwikkelen ook per definitie de participatie in de ontwikkeling van bovenliggende en onderliggende lagen. Dit is een belangrijk argument om coaching van individuen te plaatsen binnen het ruimer kader van ontwikkeling in het gro-ter geheel. Het leven is een proces waarin het individu zijn uni-citeit gevonden heeft en daardoor in staat is om als volwassen onderdeel van een geheel dat geheel mee te helpen ontwikke-len.

Het Vorkmodel als anker voor welgevormde ontwikkeling

Ontwikkelingsgericht Coachen is een manier van coachen die zich baseert op een visie op welgevormde ontwikkeling. Niet alles is welgevormde ontwikkeling. Een probleem oplossen en terug in de toestand van voorheen belanden, is geen ontwik-keling. Een vaardigheid leren is nog niet noodzakelijk ontwik-keling. Resultaten halen in een project is een succes maar nog geen ontwikkeling. Je kunt dus op een bepaald moment je zaak-jes voor elkaar hebben, maar dat is nog geen zinvolle voort-gang.

19 Steiner, R. (1904). De weg tot inzicht in hogere werelden. Zeist: Christofoor.20 Lievegoed, B. (1988). De levensloop van de mens. Amsterdam: Lemniscaat.

36 Inleiding

Een eerste definitie van het Ontwikkelingsgericht Coachen klinkt als volgt: ‘Ontwikkelingsgericht Coachen is een vorm van coaching waarin een hulpvraag van de cliënt gesitueerd wordt in vier sporen van voortgang. Aanmeldingen worden gesitu-eerd in een scheppend project, het project in identiteitsont-wikkeling, identiteitsontwikkeling in de ontwikkeling van het geheel en dit alles in de verhouding met een sturend-Ik.’

Ik herschrijf dit even puntsgewijs: p Project: de situering van een huidige toestand in een schep-pend en doelgericht plan van acties.

p Zelfsturing: de situering van de aanmelding (projecten en ontwikkelingsthema’s) onder een bewust sturend-Ik.

p Identiteit: de situering van een gebeurtenis in het functione-ren van een persoon binnen zijn levensloop.

p Groter geheel: de situering van een persoon in een geheel waar hij in participeert.

Veel modellen van veranderen, oplossen en vernieuwen zijn éénsporig. Men denkt op één lijn. Ik kies voor een meersporen-model. Het verbeeldt een zekere complexiteit die nodig is om het leven in kaart te kunnen brengen. Het Vorkmodel, met zijn vier sporen, is een concretisering van een visie op welgevormd bezig zijn met jezelf in het leven. Het is gebaseerd op het on-

GROTER GEHEELG

ID

P

Z

PROJECT

ZELFSTURING

IDENTITEIT


derscheiden van verschillende onderdelen van ontwikkeling, die vervolgens worden samengebracht in onderlinge samen-hang.

Ik vergelijk het Vorkmodel graag met het kernkwadrant van Ofman21 en de logische niveaus van Dilts22. Het zijn handige modellen die als je ze toepast vanzelf een inzicht of principe in werking stelt. De twee genoemde modellen zijn van die aard dat ze bovendien een principe in werking stelt dat ons vooruit helpt in hoe we met cliënten bezig zijn. Het kernkwadrant laat ons de waarderende samenhang zien tussen kwaliteiten en val-kuilen. Het model van de logische niveaus doet dieper zien wat iemand beweegt.

Het Vorkmodel heeft dezelfde bedoeling. Het wil een filoso-fisch principe en ethische keuze vertalen in een methodiek. Hier gaat het over welgevormde ontwikkeling. Het Vorkmodel zal coach en cliënt vanzelf aandacht doen schenken aan inbed-ding in lagen van gesitueerd zijn. Het is dat idee van inbedding dat mijn grootste drijfveer is om dit model te promoten.

De praktijk van het Ontwikkelingsgericht Coachen

Terwijl ik zelf zoek hoe ik binnen mijn praktijk de cliënt bewust kan maken van het verband tussen zijn aanmelding en maat-schappelijke ontwikkeling, besef ik dat elke draagwijdte van coaching afhangt van wat coach en cliënt samen kunnen doen. Coaching blijft zichzelf trouw door binnen het goed contact met de cliënt, de cliënt verder te brengen in bewustzijn rond zichzelf en het leven. De coach kan niet anders dan het ontwik-kelingstempo respecteren. Hij sluit aan bij waar de cliënt op een bepaald moment staat.

21 Ofman, D. (1992). Bezieling en kwaliteit in organisaties. Utrecht: Servire.22 Dilts, R. (1996). Visionary Leadership Skills. Capitola: Meta Publications.

38 Inleiding

Ontwikkelingsgericht Coachen is breed genoeg om de elemen-taire stappen aan te leren, alsmede gevorderden uit te dagen meer uit coaching te halen. Een beginnende coach heeft er al een stevige boterham aan om te leren zijn eigen interpretaties en adviezen niet op te dringen. Of om dieperliggende identi-teitsthema’s binnen een coachingsgesprek methodisch te han-teren. Voor sommige cliënten is het formuleren van een doel al een grote stap voorwaarts, terwijl het voor anderen erg nieuw is om te leren reflecteren over hoe ze hun project aanpakken.

Ontwikkelingsgericht Coachen is daarom dubbel: enerzijds is er het coachende dat gebaseerd is op aansluiting bij waar de cli-ent staat, anderzijds is er het streven van de coach om de cliënt zover mogelijk in bewustzijn te brengen rond alle factoren van welgevormde ontwikkeling.

Deze uitdagingen zijn niet tegengesteld. Het is omdat de coach meester is in het aansluiten bij de cliënt, dat hij de mogelijk-heid heeft in een sfeer van authentieke ontmoeting nieuwe perspectieven te openen. Het hangt af van de bekwaamheid in het volgen, hoe ver de coach de cliënt mee kan nemen in nieu-we gebieden van bewustzijn. Het is dat gebeuren dat ik het ont-wikkelingsgericht dansen noem. Het is een dans waar de coach zodanig leidt dat er ontwikkelingssprongen plaatsvinden.

De definitie van Ontwikkelingsgericht Coachen zal daarom naast de situering ook de spanning tussen volgen en leiden be-vatten. Een volledige definitie van Ontwikkelingsgericht Coa-chen klinkt nu als volgt:

‘Ontwikkelingsgericht coachen is een gespreksvorm waarin met respect voor het bewustzijnsproces bij de cliënt de ge-spreksleider ernaar streeft om zoveel mogelijk elementen van welgevormde ontwikkeling te koppelen aan de hulpvraag.’


Ontwikkelingsgericht Coachen berust dus op twee kerncompe-tenties:

1. De ontwikkelingsdans: een vorm van samenwerking tussen coach en cliënt waarin de coach zo ver als mogelijk leidt naar nieuwe gebieden van bewustzijn.

2. Het structureren van welgevormde ontwikkeling: de hulp-vraag wordt uitgesplitst in de verschillende sporen van het Vorkmodel zodat er welgevormde ontwikkeling ontstaat.

Missie van dit boek

Ik heb dit boek voor vier lezersgroepen geschreven. Hieronder vind je per lezersgroep uitgelegd wat de missie van dit boek is.

1. Voor jezelf: je eigen ontwikkeling in kaart brengenIk richt me tot een lezer die aan de slag wil gaan met zijn eigen ontwikkeling. Waarschijnlijk ben je al op zoek naar een manier waarop je je leven meer in verband kunt brengen met de zinge-vingsvraag en je bijdrage aan het groter geheel. Of misschien ben je op zoek naar een kapstok om helderheid te krijgen in je ontwikkeling en levenssituatie.

Je bent iemand die graag werkt met een praktische methode. Anderzijds wil je een goed doordachte benadering want je schuwt simplisme en platte theorieën. De hier voorgestelde aanpak gaat zowel over zelfontwikkeling als over educatie rond het leven. Daarom is het nog behoorlijk moeilijk en vraagt het inspanning. Ik hoop je met dit boek te bereiken en dat je samen met mij wilt onderzoeken hoe we op een mooie en zinvolle ma-nier kunnen leven.

2. Professionele coach: methodisch werken op basis van een onderbouwde benaderingDe doelstelling van dit handboek voor de professionele coach is tweevoudig. Ten eerste reikt het Vorkmodel een handige me-

40 Inleiding

thode aan om gesprekken met cliënten te leiden. Professioneel bezig zijn heeft immers alles te maken met weten wat je aan het doen bent. Je werkt intentioneel. Het Vorkmodel biedt een me-thode die je ruimte geeft om alles wat je doet een plek te geven. Het structureert de ontwikkeling van de cliënt op vier sporen, die je afwisselend ter sprake kunt brengen.

Daarnaast is de doelstelling van dit boek een pleidooi om elk coachingstraject vorm te geven met de principes van het ge-laagd wereldmodel. Ontwikkelingsgericht Coachen roept op tot de ontwikkeling van hoe we helpen, hoe onze cliënten exis-tentiële thema’s van het groter geheel uitdrukken en hoe we met de dialoog helpend bezig zijn.

3. Andere dienstverlenende professionals: ontwikkeling van hoe we professioneel bezig zijnHet is opmerkelijk dat veel dienstverlenende beroepen zich la-ten inspireren door coaching. De lijst is eindeloos: coachende leidinggevenden, de docent als coach, huisartsen die hun pati-enten coachen, psychiaters die herintegratie coachen, palliatie-ve verpleegkundigen die coachend te werk gaan, boekhouders die coachen, advocaten die cliënten coachen, adviseurs die coa-ching toevoegen, …. Velen beginnen te begrijpen dat een deel van het werk bestaat uit het begeleiden van mensen en het in-spelen op het zelfsturend vermogen. Het diagnosticeren, advi-seren en leiden ent zich in een coachende houding.

Er is behoefte aan methodiek die de coachende houding con-creet maakt. Het Vorkmodel is de kapstok hiervoor en geeft een manier waarmee voortgang in ontwikkeling gestructureerd wordt. Het specialistisch werk van de professional wordt geka-derd in de persoon, het leven en het groter geheel van de cliënt. Bovendien wordt de focus op zelfsturing geactiveerd.

Dit zijn nieuwe dingen voor professionals en ze betekenen voor hen een fundamentele verbreding van hun professionele iden-


titeit. De Ontwikkelingsgerichte Benadering biedt een visie waarmee het specialistische werk van professionals verdieping vindt in de algehele ontwikkeling van hun cliënt en zijn con-text.

In het laatste hoofdstuk heb ik een paragraaf opgenomen met concrete richtlijnen.

4. Voor denkers: herdefiniëren van hoe we aan ontwikkeling doenHet Ontwikkelingsgericht Coachen is een operationalisering van een filosofie van ontwikkeling. Dat is iets voor mensen die graag dieper denken en filosoferen over historische ontwikke-lingen in onze cultuur. Al eeuwenlang wordt aan ontwikkeling gedaan. Het idee is helemaal niet nieuw. Elke beschaving heeft zijn idee over ontwikkeling, voortgang en geschiedenis. De op-vatting die we in de laatste tweehonderd jaar koesteren, werkt echter niet meer. Niet alles gaat in een rechte lijn vooruit. Niet alles is te managen met ons verstand. Niet alles is in je eentje op te lossen. Wij zijn naar een ander idee van ontwikkelen aan het overstappen en aan het zoeken hoe we de vele bewegingen van het leven anders kunnen hanteren. Mijn hoop is om via de methodiek van het Ontwikkelingsgericht Coachen het idee ‘ontwikkeling’ meer ecologisch te definiëren.

Inhoud

De structuur van dit handboek is als volgt opgebouwd:

In de twee eerste hoofdstukken worden de twee kerncompe-tenties van het Ontwikkelingsgericht Coachen uitgelegd.

Het eerste hoofdstuk ‘Welgevormde ontwikkeling structureren met het Vorkmodel’ behandelt het welgevormd structureren als kerncompetentie. Dit hoofdstuk is een overzicht van het Vork-model en toont de filosofische onderbouwing van elk spoor.

42 Inleiding

Met dit hoofdstuk krijg je een idee wat welgevormde ontwikke-ling in de praktijk betekent.

In het tweede hoofdstuk ‘De ontwikkelingsgerichte dans’ gaat het over de dans van volgen en leiden tussen coach en zijn cliënt. Ik beschrijf het als de ontwikkelingsgerichte dans omdat er meer gebeurt dan volgen en leiden. De dans genereert ont-wikkeling. Er zijn ten opzichte van de standaarddans, drie cho-reografieën om van de dans een ontwikkelingsdans te maken. De eerste betreft de triadische vorm, de tweede het opzetten van een ontwikkelingszone en ten slotte de dans van de ontmoeting binnen een geheel waar zowel coach als cliënt toe behoren.

De vier volgende hoofdstukken, van drie tot en met zes, bevat-ten de verschillende sporen van het Vorkmodel.

In elk hoofdstuk wordt de methode uitgelegd hoe je binnen het spoor de voortgang bij de cliënt kunt structureren. Daarnaast wordt de koppeling met andere sporen duidelijk gemaakt. We beginnen in hoofdstuk vier met het projectspoor omdat dit ook het spoor is dat de Ontwikkelingsgerichte Coach het eerste vorm geeft. Daarna volgt het spoor van zelfsturing, het spoor van identiteit en ten slotte het spoor van het groter geheel.

In hoofdstuk zeven ‘Aan de slag’, vind je een aantal richtlijnen. Er is een stappenplan opgenomen voor de intake en verschil-lende vormen van trajecten. Bovendien worden spelregels op-gesomd hoe je in de praktijk wisselt in de verschillende sporen van het Vorkmodel. Dit hoofdstuk bevat ook richtlijnen voor de brede groep van professionals die hun werk willen kaderen in een meer begeleidingsgerichte aanpak.

Het boek eindigt met een uitgeleide waarin ik nogmaals een oproep doe om Ontwikkelingsgerichte Coaching als nieuwe standaard te nemen voor maatschappelijk geëngageerde coa-ching en begeleiding.


Leeswijzer

Als je student bent in coaching, raad ik je aan met hoofdstuk 7 te beginnen ‘aan de slag’. Daar lees je over de intake en het opzetten van een coachingskader. Ga daarna aan de slag met de verschillende hoofdstukken van het Vorkmodel, beginnende met hoofdstuk 3, het projectspoor. Daar leer je de basis van coa-ching: doelgerichte actie begeleiden.

Ben je vooral gefascineerd door de filosofie achter het model begin dan met hoofdstuk 1. Dat biedt een overzicht van het Vorkmodel. Vervolgens kun je springen naar het hoofdstuk dat een spoor behandelt dat je vanuit wie je nu zelf bent het meeste intrigeert, misschien identiteit of groter geheel.

Ben je een senior coach lees dan na het inleidend hoofdstuk 1 mijn idee over de ontwikkelingsgerichte dans in hoofdstuk 2. Als senior heb je minder behoefte aan structurerende metho-diek. Je weet dat de grootste winst te boeken is in het spel van volgen en leiden tussen jou en de cliënt. Vermits ik daar speci-fieke visies over heb, ben ik benieuwd of je jezelf herkent in dit hoofdstuk.

Een belangrijke opmerking voor de kritische lezer: je zult mer-ken dat de verschillende sporen van het Vorkmodel ongelijk-matig behandeld worden. Hoofdstuk 3 over het project heb ik bijvoorbeeld vrij droog en technisch gehouden. Dat past namelijk bij het concrete en gedragsmatige van dat spoor. In hoofdstuk 4, zelfsturing, doe ik zelf een voorstel van een com-petentiemodel. Ik ben hier de leraar. Er zijn nog te weinig kapstokken in bekend hoe je zelfsturing integreert in je werk. Ik kan dus niet anders dan zelf een voorstel doen, net zoals de coach zijn cliënt attendeert op dit spoor van voortgang. Leraar zijn en vaardigheid bevorderen is wat je trouwens doet met je cliënt op dit spoor. In hoofdstuk 5, identiteit, heb ik gekozen om een overzicht te geven van de verschillende methoden van

44 Inleiding

voortgang. Ik laat meer ruimte voor je eigen keuze in hoe je met identiteit wil werken. Ruimte geven past trouwens bij dit spoor. Ten slotte zul je in hoofdstuk 6, het koppelen van indivi-duele ontwikkeling aan de ontwikkeling van het groter geheel, veel casuïstiek vinden. Ik breng voorbeelden aan uit mijn prak-tijk. Dit hoofdstuk springt eruit qua levendigheid. Het mag wel duidelijk zijn waarom: veel coaches zijn nog niet bekend met dit spoor terwijl het volgens mij essentieel erbij hoort. Zelf in de ontmoeting gaan als coach is trouwens je belangrijkste in-strument om de cliënt op dit spoor te helpen.

De ongelijkmatigheid in stijl is met andere woorden bewust gekozen.

Vind je taalfouten of heb je kritische opmerkingen, weet me te vinden: [email protected]

Vandamme Handboek Ontwikkelingsgericht Coachen. Het Vorkmodel als leidraad - preview

Documents

Transcript of Vandamme Handboek Ontwikkelingsgericht Coachen. Het Vorkmodel als leidraad - preview