.unstBLAD VAN DE HKUnr 22: maart 2011

VERLAMMENDE DUIVEL OF ONMISBARE KRACHT?

TWIJFEL IS MIJN GROOTSTE VIJAND

COLOFON

.unst is een uitgave van de Hogeschool voor de Kunsten

Utrecht. Het blad verschijnt vier keer per jaar en wordt

gratis verspreid onder studenten, medewerkers en relaties

van de HKU.

Hoofd- en eindredactie Edwin Verhoeven

Redactie Yassin Amartib, Annet Bremen, Johan Kuhlmann,

Stéphanie Tillieux

Verder werkten mee Marein Baas, Jeroen Callaars,

Pim Leeuwenkamp, Lambertha Souman

Cover/beeldspread Kees Muizelaar

Fotografie Pet van de Luijtgaarden

Illustraties Leon Martakis, The Things We Are

Ontwerp Studio Vrijdag

Druk Printec Offset, Kassel

Oplage 4000 ex.

Advertenties Bureau van Vliet, Postbus 20,

2040 AA, Zandvoort, T (023) 571 47 45

Reacties Postbus 1520, 3500 BM Utrecht, T 030 233 22 56

edwin.verhoeven@central.hku.nl

http://unst.hku.nl

Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder

voorafgaande toestemming van de HKU.

Gisteren gaf ik de winnares van onze .unst zoekt K-wedstrijd haar prijs: een iPod. Van de zoveelste generatie, acht GB. Geen idee hoeveel cd’s daar op passen. Zinloos veel waarschijnlijk. De winnares glunderde toen haar prijs zichtbaar werd. Dat stemde me gelukkig. Uit het doosje kwam een piepklein plat zippootje. Groter dan zo’n choco-laatje die je bij de koffie hoopt te krijgen was het niet. Ik vroeg me af waar de rest bleef. Die kwam er niet, dit was alles. Maar in dat stukje zielloze metaal van vier bij drie centimeter lag voor de studente een wereld van geluk besloten. Ze was zo blij en dat was mooi om te zien. In gedachten dankte ik Apple en hoopte ik dat Steve snel beter zou worden zodat hij een nog kleinere versie van de iPod kan laten ontwerpen die ik volgend studiejaar aan een nog blijere student zou kunnen overhandigen.De dag erop kreeg ik een mail waaruit bleek dat er een iPhone van de zaak voor me was besteld. Ik glunderde niet. Mijn bescheiden glimlach ging vrijwel direct over in een zorgelijke blik. Een iPhone. Een nog net te groot binnenzakcomputertje met een angstwekkend aantal functies. Niet langer met je duim maar opeens onhandig met twee vingers sms’en.

Ik probeerde mij de voordelen van een iPhone in te beelden. Ja, er zou wellicht een nieuwe wereld opengaan. Ik zou kunnen twitteren voor .unst, de actualiteit binnen handbereik hebben. Maar ik betwijfelde of het toch al niet onaardige leven daardoor nog prettiger zou worden. Op mijn Samsung belde ik het nieuws door aan mijn goede vriend Eddy Zwijnenberg. Ik vroeg het hem maar meteen: ‘Word ik gelukkig van iPhone?’ ‘Geluk is een groot woord,’ zei Eddy. ‘Begin gewoon met wat je leuk vindt: wat apps over wijn en zweefvliegen. De rest komt dan vanzelf. Waarschijnlijk.’ Ik denk dat Eddy gelijk heeft. Twijfelen is een beetje bang zijn voor wat komen gaat.

Edwin Verhoeven

De wereld volgens Cees van der Pluijm

De toekomstvisie van de Faculteit Theater

Kees Muizelaar: Himmelum

Milou Brockhus beslist het liefst op gevoel

Van Gaal kan natuurlijk ook de Stones

opzetten

Kom jij je bed wel uit, doorgaans?

Die kist is de enige zekerheid

4

6

8

10

12

13

16

. inhoudsopgaveKees Muizelaar

De camera die hem toegang geeft tot een nieuwe

wereld. Dat vindt vierdejaars Photography Kees

Muizelaar zo mooi aan zijn vak. Het liefst fotografeert

hij mensen. Mensen die hij niet kent, want als het

vrienden zijn zit er in de foto al snel een oordeel van

hem. Kees: ‘Het is dan moeilijker iets verrassends

vast te leggen.’

Afgelopen winter maakte hij een reportage van het

dorp Himmelum. Himmelum kent hij al van kindsaf

aan, het leven van de inwoners is hem altijd blijven

fascineren. ‘Het dorp is aan het leeglopen, maar de

excentrieke mensen blijven. Het is hun geboorte -

grond en hun territorium. Ze doen hun eigen ding en laten elkaar in hun waarde.’

Aanvankelijk werd Kees weleens raar aangekeken. Wat vind je hier nu aan?

vroegen de dorpelingen die hij in hun woonomgeving wilde fotograferen. Toch zijn

er volgens Kees genoeg mensen die weten dat ze apart zijn en dat daar respect

voor is. ‘Als fotograaf kun je overal komen, bij de gekste mensen. Dat vind ik ook

interessant. Een dorp als Himmelum, daar vang je een glimp van op als je

erdoorheen rijdt. Wat ik doe, is het vergroten van iets kleins wat er al is.’

Kees weet duidelijk wat hij wil en wat hij goed vindt, maar kan door reacties

van anderen sterk aan het twijfelen slaan. ‘Bijvoorbeeld door de reacties van

docenten, die bepaalde dingen uiteraard heel anders zien. Het spookt dan

continu door mijn hoofd wat ik met die opmerkingen moet doen. Dat anderen

waarderen wat ik doe, is zeker belangrijk voor me.’

Kees leverde ook het coverbeeld van deze .unst: Jos, het hoofd van de

snorrenclub. Een portret uit Kees’ alom gewaardeerde serie Moustaches.

www.keesmuizelaar.com

Twijfelen is...

3

Na zijn studie Theatre and Education stortte Samba Schutte zich op allerlei disciplines. Cabaret, film, muziek, dans, presenteren; er is weinig dat hij niet deed. ‘Ik ben entertainer. Ik wil graag mensen vermaken, mijn verhalen vertellen. Het maakt niet uit op welke manier ik dat doe.’

publieksprijsSamba Schutte groeit op in Mauretanië en Ethiopië. In 2001 komt hij naar Utrecht, om te studeren aan de HKU. Daar brengt Samba zijn creativiteit al snel in praktijk. Hij maakt korte films en heeft zijn eerste optredens als comedian. Eerst in het Engels, later ook in het Nederlands. In 2006 wint hij zowel de publieksprijs als de juryprijs van het Leids Cabaretfestival. Hij toert door Nederland met zijn vervolgshow Hakili Jambar. Hij acteert, in toneelstukken, films en voor televisie, onder andere voor het Klokhuis. Daarnaast presenteert hij pro-gramma's voor de NPS en Al-Jazeera.

zwaanTijdens een optreden is twijfel voor Samba geen bruikbare emotie. ‘Op het podium kan een performer geen twijfel tonen. Om geloofwaardig te zijn voor je publiek, is het belangrijk om zelfverzekerd over te komen. Je moet een serene uitstraling hebben, als een zwaan.’ Ook in het leven naast het podium probeert Samba twijfel uit te bannen. ‘Twijfel is mijn grootste vijand. Omdat het vaak zo verlammend is, houdt het je tegen om ambities te realiseren. Ik werk vanuit een drang om dromen waar te maken.’Ervaring heeft hem geleerd met twijfel om te gaan. ‘Ik ben vaak voor de leeuwen gegooid. Tijdens mijn eerste show voor de televisie sprak ik nog geen Nederlands. Mijn voor-stelling voor het Leids Cabaretfestival was eigenlijk niet af. Door zulke situaties heb ik geleerd om te staan achter wat ik doe.’

zelfspotToch gaan humor en twijfel op een bepaald moment uit-stekend samen. Twijfel blijkt, als dramatisch effect, een belangrijk element in een voorstelling. ‘Een grap heeft twijfel nodig. Zelfspot op het podium is het grappigste wat er is. Als ik mezelf belachelijk maak, win ik de sympathie van de toeschouwer. Door hier een voorstelling mee te

beginnen, wordt het publiek als het ware ontvankelijk. Dan kan ik daarna makkelijker andere onderwerpen aansnij-den.’‘Twijfel is overigens niet hetzelfde als onzekerheid. Tijdens de beginfase van een proces heeft iedereen wel onzeker-heden. Ben ik wel goed genoeg? Als je wilt blijven groeien, moet je jezelf vragen blijven stellen. Daar is niets mis mee, zolang je jezelf niet tegenhoudt. Nadenken over jezelf en je werk levert nuttige antwoorden op.’‘Na het Leids Cabaretfestival was de druk bijvoorbeeld hoog om nog een show te maken die net zo goed was. Ik dacht hierover na en vond het antwoord: op het festival vertelde ik mijn eigen verhaal. Ik besefte: alles komt goed zolang ik trouw ben aan mezelf.’

uitdagingDoor te zoeken naar antwoorden kan onzekerheid dus zelfs een inspiratiebron worden. ‘Als ik mezelf afvraag waarom ik twijfel, zie ik dat vraagstuk al snel als een uitdaging. Ik wil het oplossen. Ik haat herhaling, patronen; misschien zijn er nog meer dingen die ik wil doen. Zo ontdek ik of er nog andere mogelijkheden zijn die ik in de toekomst wil onderzoeken.’ Na Hakili Jambar vertrok Samba naar Amerika om op te treden in clubs als The Improv, The Comedy Store, Haha Comedy Club en The Laugh Factory. ‘In 2009 besloot ik over te schakelen op het Engels, mijn eerste taal. In Los Angeles kreeg ik de kans om op te treden met mensen die ik als kind in Ethiopië op tv zag. Opeens stond ik samen op het podium met Sean Wayans en Steve Carell.’Samba’s eerste reis bleek succesvol. Hij is momenteel terug in de VS voor een nieuwe serie optredens. ‘Ik wil de beste acteur en comedian worden die ik kan zijn en deze twee disciplines net zo combineren als mijn voorbeelden Richard Pryor, Eddie Murphy, Robin Williams en Steve Martin doen.’‘Het is een hard vak. Motivatie en discipline zijn vereisten. Als je niet alles geeft, kom je er niet. Maar dit is exact wat ik wil doen. Zeker in Amerika moet je het beste uit jezelf halen. Het is de grootste markt, the best of the best. Het enige wat ik heb te verliezen is tijd. Nederland was een goede leerschool. Zelfs als het niet lukt, kan ik terugkomen en zeggen: Ik heb de leeuw in de ogen gekeken. Ik heb geleefd.’www.sambaschutte.com

tekst Yassin Amartib

fotografie Stuart Gow

‘2011 wordt mijn internationale

jaar.’ Als ik cabaretier en acteur

Samba Schutte (1983) ontmoet

in Utrecht, staat hij op het punt

om naar Los Angeles te vliegen

voor een serie optredens in

stand-up comedyclubs. Hij is

vol enthousiasme over zijn plan-

nen in het zonnige California.

‘Je moet groot dromen.’

‘HeT IS eeN HARD

VAK. MOTIVATIe eN

DISCIPLINe ZIJN

VeReISTeN’

. redactioneel

.portfolio

554

‘Op mijn zevende was ik misdie-naar. Dat appelleerde enorm aan mijn gevoel voor theater. Ik rin-kelde met een bel, liep rond met wierrook en sprak in het Latijn met de priester. Een magisch ritu-eel, waar ik onderdeel van was. Lang heeft die liefde niet geduurd. Op mijn viertiende wist ik dat de God van de katholieke kerk een verzinsel was. Ik ben opgegroeid in de natuur, dat beïnvloedt je gods-besef enorm. De planten, de bo-men; dat groeit en bloeit allemaal prima zonder een man met een baard.’ allergisch‘De katholieke kerk vind ik een foute club. Altijd kozen ze de zijde van de machthebbers. Ook hebben ze door de eeuwen heen nogal wat schade aangericht: de inquisitie, het steunen van dictators in Zuid-Amerika (de huidige Paus heeft persoonlijk de bevrijdingstheologie de nek omgedraaid) en het recente misbruikschandaal. Ze hebben de meest fantastische praatjes, maar leven daar volstrekt niet naar. Bo-vendien ben ik allergisch voor de letterlijke uitleg van de Bijbel. Zoals Reve zei: de Bijbel is tegen iedere interpretatie bestand, be-halve de letterlijke. De mensen die de bijbelverhalen bedacht hebben, gingen daar beelden bij bedenken. Iets wat iedere schrijver doet. Maar de kerk moet de Bijbel altijd maar letterlijk nemen. Volstrekt oninteressant. Neem nou het ver-haal van Jezus die over het water liep. Dat kun je interpreteren als Jezus die letterlijk over het water kon lopen, maar ik vind het veel interessanter om dat metaforisch te lezen. Water is symbool van het leven: Jezus kon over de grenzen van het leven heen kijken, hij bood een andere visie op de dood. Protes-tanten zijn trouwens nog erger in het letter-lijk lezen van de Bijbel. In Amerika hebben ze de ark van Noach nagebouwd, terwijl ieder kind weet dat dat onmogelijk waar-gebeurd kan zijn.

overdwarsIn het dagelijks leven ben ik extreem be-hoedzaam. Voordat ik een stap zet, heb ik er al over nagedacht. Bezorg ik niemand over-last? Is het hier veilig? Ik ben extreem voor-

komend: ik hou bij wijze van spreken zelfs de deur open als er niemand door hoeft. Vervelend is dat ik woedend kan worden wanneer anderen dat niet doen. Mensen die hun karretjes overdwars zetten in de gangen van de supermarkt of kakelende reizigers in de stiltecoupé. In zulke situaties kan ik blind van drift worden. Stiekem komt dat omdat ik op zo’n moment geconfronteerd wordt met mijn eigen onvrijheid. Ik blijf de eeuwig behoedzame. De mensen die hun karretje overdwars zetten, staan daar hele-maal niet bij stil. Die leven veel vrijer. Diep in mijn hart ben ik misschien wel jaloers op dat zorgeloze.

barbaren‘Voor de onbezonnenheid van de huidige coalitie kan ik dan weer geen enkel begrip opbrengen. Ik voel me persoonlijk beledigd door dat soort barbaren. Mens, hoe durf je te leven? Het is eigenlijk hetzelfde als met dat karretje in de supermarkt: totaal niet nadenken over de consequenties van je gedrag. Die Halve Zoolstra (Halbe Zijlstra – PL) wil slechts scoren voor zijn partij en de consequenties zullen hem een zorg zijn.Ik maak me er ook zorgen over, het grauw komt aan de macht. De hooligans en het rapaille, die krijgen het straks voor het zeggen. Je ziet de eeuwige terugkeer van het fascisme. We mogen nog niet zeggen dat de PVV vergelijkbaar is met de fascistische partijen uit de jaren 30, maar – en vergis je daar niet in – de NSB begon ook als boze-

burgerpartij en ook de NSB was fel gekant tegen intellectuelen en kunstenaars. Die ondermijnen na-melijk de zekerheden van de fascisten. De enige kunst die de NSDAP toestond, was de volks-kunst. De rest was entartet. Keu-rige Beierse meisjes die liedjes zongen over het schone Duitsland. En de kunst die de PVV goedkeurt is ook volkskunst. Alleen dat waar veel publiek op afkomt heeft be-staansrecht: Frans Bauer, André Rieu en troep uit Hollywood. Alle-maal ongevaarlijk, omdat ze de zekerheden van de PVV niet on-dermijnen.’

KlinkVroeger wist ik alles veel zekerder en veroordeelde ik ook veel meer. Zo wist ik bijvoorbeeld zeker dat je als homoseksueel meteen uit de kast moest komen en hoe je dat moest doen. Voor mij was het alle-maal zo klaar als een klontje. Nu ik wat ouder ben, is de twijfel voor mij meer en meer de juiste levens-houding. Ieder zeker weten is in wezen gevaarlijk. De twijfel, die is gerechtvaardigd. Ik heb geen geloof, maar als ik een geloof zou hebben dan zou het de twijfel zijn. Dat vind ik ook zo prettig aan kunst. Kunst is geïnstitutionali-seerde twijfel. Kunst laat zien dat er niet één oplossing is, maar dat er oneindig veel oplossingen zijn.Waarschijnlijk is dit kabinet daar-om ook zo tegen de kunst. In het huidige politieke klimaat is er geen ruimte voor de twijfel. Kijk naar Ab Klink: die ging twijfe-len en werd ogenblikkelijk kaltge-stellt. Politici pretenderen alles zo

zeker te weten. Ze zeggen dat besturen keu-zes maken is, maken een keuze en presente-ren die dan wel, met absolute zekerheid, als de enige juiste. Terwijl die claim op zeker-heid de naaktheid van de twijfel verhult. Daar kan ik me over opwinden. Het gemak waarmee de PVV oproept tot oorlog tegen Iran.Dat is ten hemel schreiend. Wie oorlog wil voeren, moet met twijfel beginnen. Je zet niet zomaar mensenlevens op het spel.’

In dichter en HKU-docent Cees van der Pluijm woont een voorkomend mens. Tegelijkertijd kunnen gekakel in de stiltecoupé of de onbezonnenheid

van de huidige coalitie hem tot blinde woede drijven. Met de jaren is hij de twijfel steeds meer als de juiste levenshouding gaan zien.

‘Ieder zeker weten is in wezen gevaarlijk.’

wie Cees van der Pluijm wat HKU-docent, dichter en columnist waarom wist vroeger alles zeker,

nu steeds minder www.vanderpluijm.demon.nl

‘Ik blijf de eeuwig behoedzame’

JaLOers Op dat

zOrgeLOzetekst Pim Leeuwenkamp fotografie Pet van de Luijtgaarden

.kort

.kor

t

.kort

3RD SPACE VOOR DE CREATIEVE PROFESSIONAL Van februari tot en met mei worden 18 vierdejaarsstudenten van de Faculteit Kunst en economie getraind in ondernemerschap en innova-tie. Hiermee kunnen zij in hun eigen bedrijf of in dat van anderen creativiteit benutten voor vernieuwing en succesvol ondernemen. In het project werken ze intensief samen met alumni, ondernemers, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties.Volgens erik Uitenboogaard ontwikkelen de studenten zich door 3rdSpace tot creatieve professionals die nieuwe ideeën kunnen leveren voor markt en maatschappij. ‘Denk hierbij aan innovatieve processen, zoals het inbrengen van nieuwe denkbeelden in bedrijven en organisaties. Het zijn bij uitstek de creatieven die op dat vlak van grote waarde kunnen zijn.’3rdSpace is geheel opgenomen in het onderwijs. De deelnemers besteden er tijdens hun final project zes dagdelen per week aan.

www.3rd-space.nl

Nieuwsgierig naar 3rdSpace? Neem dan contact op met erik Uitenbogaard

(erik.uitenbogaard@ke.hku.nl / 06-15633552). Ook meedoen is nog mogelijk:

3rdSpace staat facultatief open voor elke HKU-student.

Op uitnodiging van de Academie-galerie maakten deze Utrechtse kunstenaarsinitiatieven een gezamenlijke tentoonstelling. Voor BILDeRSTReIT putten zij uit hun respectievelijke netwer-ken van collega-studenten en oud-studenten van de afstudeer-richting Fine Art van de HKU. Stichting Das Bilt werd in 2008 opgericht door Siebren de Boer, Rogier Cloin, Floris Deerenberg en Bart Smit, in die tijd nog alle-maal student. Gedurende twee jaar zorgden zij voor een zeer levendig en gevarieerd tentoon-stellingsprogramma in een pand

aan de Biltstraat. Sindsdien is Das Bilt met wat kleinere initia-tieven nog betrokken bij de Utrechtse kunsten, maar daar-naast vooral op zoek naar een nieuw onderkomen. De Artillerie is sinds november 2010 de nieuwste aanwinst op Utrechts tentoon-stellingsgebied. Vierdejaars-studenten Fine Art Daan Lieven-se, Jop Vissers en Jonas Wijten-burg verbouwden een verlaten broodjeszaak aan de Jutfaseweg. eens per maand nodigen zij een kunstenaar uit die ter plekke werk maakt dat tijdens een afsluitend weekend wordt geëxposeerd.

HROWDFUNDING VOOR HKU-STUDeNTeN eN ALUMNI

Zoek je financiering voor je project, product of dienst? De HKU start per 15 maart 2011 een pilot waarbij circa tien studenten/alumni-projecten met crowdfunding gefinancierd kunnen worden. Je kunt een bedrag tot maximaal 2000 euro laten crowdfunden via het platform www.crowdaboutnow.nl. Je investeerders betaal je pas terug als je winst hebt gemaakt door bijvoorbeeld kaarten te verkopen tijdens je evenement of na verkoop van je product.

Interesse om deel te nemen of meer weten?

Neem voor 15 maart contact op met Iris Loos: iris.loos@ke.hku.nl of

Martijn van Gessel: martijn.vangessel@ke.hku.nl

DE LENTE iN mET STUDiUm GENErALE Op 16 februari is op de Faculteit BKV een nieuwe reeks Studium Generale gestart. Tot 27 april kun je er op woensdagmiddag gratis lezingen bijwonen van kunstenaars, filosofen en kunstwetenschappers. Zo vertelt Joep van Liefland op 2 maart over zijn ervaringen als kunstenaar in Berlijn. Kostana Banovic toont op 23 maart haar kunst-documentaire May I Enter waarin zij het Braziliaanse geloof Candomblé onderzoekt. Op 13 april zoomt Hans van Driel in op de verschuiving van een schrift- naar een digitale cultuur en de invloed daarvan op onze normen en waarden. Peter de Sève vertelt op 20 april (in het engels) over zijn tweede carrière als illustrator voor Finding Nemo en de Ice Age-trilogie.Het studentenpodium Zespak is ook weer van de partij. De uitdaging: presenteer in vijf minuten je werk. De beloning: een sixpack bier. De datum: 4 april.

studium generale

elke woensdag vanaf 16 februari t/m 27 april

aanvang 16.30 uur (deur open om 16.00 uur)

gratis entree

http://bkvweb.hku.nl/lezingen

FAcULTEiT THEATEr op TwEETAKT 2011 Het Tweetakt Festival (16 t/m 27 maart) heeft twee voorstellingen van de Faculteit Theater geprogrammeerd. Life (live als in radio) is een interdisciplinair project van derdejaarsstudenten van de Schrijfopleiding, Theatervormgeving, Design for Virtual Theatre and Games en de Docentenopleiding. Life is een levend, interactief en rechtstreeks radioproject, waarbij de grenzen tussen ontvanger, publiek en deelnemer in elkaar overlopen. Life (live als in radio) is digitaal te ontvangen op het web en op je smartphone, maar ook als radiostation aan de Neude te beleven tijdens het festival. Het project is soms zichtbaar en soms onzichtbaar. Hoe Life (live als in radio) precies van dag tot dag tijdens het festival is mee te beleven, staat op http://nieuwegeluiden.hku.nlDaarnaast presenteren studenten van de Acteursopleiding een voorstelling die speciaal voor Tweetakt is gemaakt: Scènes uit het Hiernamaals. Studenten van de opleiding Theatervormgeving ontwierpen het toneelbeeld en de kostuums. De regie is in handen van Sanne van Rijn. De voorstelling is geïnspireerd op het boek ‘Forty Tales from the Afterlives’ van de wetenschapper David eagleman, met grappige en fantasie-volle verhalen over de zin van het bestaan. Te zien van 22 tot en met 27 maart.

www.tweetakt.net

www.hku.nl/agendatheater

1 minuutje met in première op .unstblogOp 3 maart kun je op .unstblog de eerste aflevering van 1 minuutje met bekijken. In dit mini-portret vertellen HKU-studenten van diverse opleidingen over het hoe en waarom van hun nieuwste werk. In de eerste aflevering vertelt productontwerper Yannick Besamusca over zijn jeneverflessen. Ook nieuw op.unstblog is .Jpeg. Hierin laat HKU-docent en kunstenaar Ronald Nijhof elke woensdag zien welk beeld niet aan zijn aandacht wist te ontsnappen.

BILDeRSTReIT:

DAS BiLT VS. DE ARTIL-LERIE26 FeBRUARI T/M 19 MAART

ACADeMIeGALeRIe

MINReBROeDeRSTRAAT 16

UTReCHT

WOeNSDAG T/M ZATeRDAG

VAN 13:00 TOT 18:00 UUR

GASTDIRIGeNT HANS LeeNDeRS ZORGT VOOR FINSe INVLOeDeN

Het Utrechts Conservatorium prijst zich gelukkig met de komst van gastdirigent Hans Leenders. eind maart voert hij met studenten van het Utrechts Conservatorium Symfonieorkest een programma uit waarin de Finse componist Sibelius centraal staat. In zijn muziek greep Sibelius vaak terug op Finse poëzie en legenden. Het leverde schilderach-tige, verhalende stukken op, zoals het geprogram-meerde Rakastava en de beroemde Valse Triste.

Concerten

25 maart 20.00 uur J.M. Fentener van Vlissingenzaal, Gebouw

voor K&W, Utrechts Conservatorium

26 maart 15.00 uur J.M. Fentener van Vlissingenzaal, Gebouw

voor K&W, Utrechts Conservatorium

(tijdens de Open Dag van de HKU)

HKU-STUDENTEN VERTOLKEN DRIE BACHCANTATES Maarliefst drie Bachcantates (nrs 39, 115 en 173) staan geprogrammeerd voor een serie concerten door studenten van het Utrechts Conservatorium. De afdeling Historische Instrumenten levert hiervoor het orkest, de zangsolisten zijn afkomstig van de afdeling Klassieke Muziek. Het geheel staat onder leiding van organist/koordirigent/cantor Mark Lippe, zelf alumnus koordirectie van het Utrechts Conservatorium.

Concerten

24 maart 19.30 uur Kapel van het Utrechts Conservatorium

25 maart 20.00 uur Andrieskerk, Amerongen

26 maart 11.00 uur Kapel van het Utrechts Conservatorium

(tijdens de Open Dag van de HKU)

27 maart 15.00 uur Dominicuskerk, Utrecht

.kort

http://unst.hku.nl Jouw werk aanmelden voor 1 minuutje met? Neem dan contact op met edwin Verhoeven:edwin.verhoeven@central.hku.nl

das proloog

Altijd schrijft hij daar, links in de hoek van O15. Het lokaal van en voor de schrijvers. Aan het raam, aan de straatkant. Het weer is donker, druilerig. Het moet één van die middagen geweest zijn, eind 2008, misschien begin 2009, dat Jorrit van der Post (dan nog student aan de Schrijf-opleiding) hoort dat Hubert Roza stopt als oplei-dingshoofd. Hij licht zijn vriend Erik Leker in. Ze hebben aan één woord genoeg: samen zullen ze solliciteren naar de functie. Kleur geven aan de opleiding, dat willen ze. Een kleur van inter- en multidisciplinariteit, een kleur van engagement. Te vaak zien ze vrijblijvendheid. Daar moet ver-andering in komen. Tot hun eigen verrassing zitten ze een paar weken later op het pluche bij het bestuur. Pas dan wordt duidelijk dat er veel meer aan de hand is op de faculteit, veel meer dan ze hadden vermoed. Wat voor hen ligt, is een ingrijpend inhoudelijk nieuw plan voor de theaterfaculteit. Studenten weten nog niets, docenten maar heel weinig. Jorrit en Erik weten meer, en ze weifelen: Is het plan om de school opnieuw te profileren ook in het belang van de student?

Wahre, Fragment 1aHet pLaN dat dOOrsiJpeLt

Het plan dat er op dat moment ligt, is nog vrij vaag. Het beschrijft een nieuwe cultuur van samenwerken. De theaterpraktijk is immers ver-anderd de afgelopen jaren. Er is veel overlap tus-sen disciplines, genres en stijlen. Die diversiteit aan vormen en mogelijkheden moeten studenten samen onderzoeken. Ze zullen zich voorbereiden op een samenleving die een breed palet aan mogelijkheden biedt. Vanuit het geloof dat die samenleving deze creatieve mensen nodig heeft. Een generatie makers die sámen de toekomst van het theater bepaalt. Dat is de utopie. Maar wie kunst maakt, gaat op zoek naar de rafelrandjes van die utopie. Wanneer het plan langzaam maar zeker doorsij-pelt in alle regionen van de faculteit, begint het malen: Verdringt deze drang tot vernieuwing en verkenning de aandacht voor het ambacht van de eigen discipline? De angst slaat om zich heen: Wat gaat komen? Wie raakt bedolven? Zacht en rustig sust het bestuur keer op keer de twijfel: Ja, alles wordt goed geregeld. Nee, iedere discipline komt tot zijn recht. Toch worden er har-ten vastgehouden. Dat sussen, dat is een doekje voor het bloeden, ze weten het zeker. Een schrik-beeld laat zich nu eenmaal niet vlug sussen: het schrikbeeld van een student die na vier jaar studeren niet één vak beheerst, maar van alles een beetje weet. Een student, die niet echt iets kan, behalve samenwerken. In het najaar van 2009 laait de kwestie vol op, met een Facebook-pagina als forum en een pittige open brief van twee docenten als gevolg.

schöne, Fragment 1b Maar er is Meer

Niet alleen zijn studenten en docenten bang hun autonomie te verliezen op ambachtelijk vlak. Tegelijkertijd gaat ook de organisatie op de schop. Er komt één hoofd voor alle bacheloropleidingen, terwijl tot dan toe iedere opleiding zijn eigen hoofd had. Daarbij wordt ook het aantal onder-wijscoördinatoren verminderd van vijf (voor iedere opleiding één) naar drie. Is dit schaalver-groting? Blijft er genoeg aandacht over voor de student? Vele middagen en avonden aan tafel met verschil-lende partijen volgen. Er wordt gezucht, gevraagd, geantwoord. In mei 2010 wordt bekend dat Henny Dörr, tot dan toe hoofd van de theatervormgevers, per 1 september wordt aangesteld als hoofd van alle bacheloropleidingen.

Gute Fragment 2atOeN de zOMer KwaM

Nog vóór de zomer roept Henny een brede groep docenten en hoofddocenten bij elkaar om de projecten die uit het plan voortvloeien verder te ontwikkelen. Er is vastgelegd dat het tweede semester voor alle derdejaars vrijgeroosterd is, voor één gemeenschappelijk curriculum. Hetzelf-de geldt het volgend schooljaar (als ze vierdejaars zijn) voor het eerste semester. Dat levert echter verzet op bij studenten en docenten. Want ieder-een weet: er zullen offers volgen. Maar niemand weet wat ze ervoor terugkrijgen. Toch weet Henny: het hoofddoel is het creëren van betere leermomenten. Daar kan en mag iedereen invloed op uitoefenen. Alle neuzen moeten één kant op en ruiken: ‘Dit gaat over mij, hier heb ik iets aan.’ Samen wordt er getwijfeld, gedacht, besloten. Daarbij staat de durf voorop: Durf in het diepe te springen. Durf te pionieren. Voor de afzonderlijke opleidingen betekent dat ook: Kill your darlings.

Will Fragment 2bNa eeN zOMer Met Frisse MOed

In het najaar van 2010 liggen de twee projectplan-nen klaar, die in februari 2011 van start gaan. Beide gebouwd op de vier speerpunten van de fa-culteit: engagement, interdisciplinariteit, werken in context en interactiviteit. Studenten mogen kiezen.In het NN-project (New audiences, New reper-tory) onderzoeken en geven studenten vorm aan nieuw repertoire en verkennen ze onbekende pu-blieksgroepen. Ze werken daarbij aan een nieuwe vorm van radio, tasten het spanningsveld tussen fictie en non-fictie af, verkennen de dunne lijn tus-sen publiek en deelnemer. Marcel Dolman, als docent betrokken bij de ontwikkeling van NN, heeft al aan meerdere interdisciplinaire projecten meegewerkt. Hij weet dat deze vorm van leren niet heilig is, maar ook dat het kan werken: stu-denten meenemen in iets dat niet eigen is aan hun eigen discipline. Het medium openbreken, regels doorbreken. Vanuit een gelijke onbekend-heid en naïviteit, kunnen ze samen ontdekken. In het PP-project (Performance Project) krijgen studenten nog één kans om, voordat ze het afstu-deerjaar in gaan, te zoeken naar hun eigen ver-haal. Wat zie je als je naar de wereld kijkt? Waar ben je boos over? Wat kan je ontroeren? Wat wil je teweegbrengen? Dat manifest omzetten naar theater, naar een performance, is een stap waarbij school een onmisbare rol speelt. Maar terwijl de docenten de projecten scheppen en er vertrouwen bloeit, weten studenten nog steeds niet exact waar ze aan toe zijn.

jeder Fragment 3a de aNgst vOOr eeN piLOt

Want ook al liggen de plannen klaar, er zijn nog gaten, vraagtekens en nader te bepalens. Op basis van documenten vol onvolledige roosters en onwe-tendheid over welke (gast)docenten voor welke vakken gestrikt zijn, worden studenten voor het blok gezet. Kiezen moeten ze. En wel nu. Sarah Evers (student Docerend Theatermaken) en Stefanie Bonte (student Theatervormgeving) horen lang maar mondjesmaat over de projecten. Maandenlang is het enige wat ze weten dat er een nieuw halfjarig project komt. Maar wat dat inhoudt, weet niemand. Op vragen volgt geen ant-woord. Eromheen gedraai, niets-aan-de-hand-zijnde-doenerij. Tot de tijd begint te dringen, en de boosheid toeslaat: ‘Wat doe ik voor opleiding, als ik niet weet wat ik een halfjaar lang ga doen?’ Als een plaag slaat de onrust over, van de een op de ander. Tot iemand zegt: ‘We wachten wel.’Het had niet veel gescheeld of ze hadden ienemie-nemutte gedaan. Uiteindelijk kiest Sarah voor NN, omdat ze het spannend vindt met een voor haar onbekend medium aan de slag te gaan. Er-gens twijfelt ze, hoe dat in zijn werk gaat: samen-werken en tegelijkertijd zoeken naar je eigen sig-natuur, maar ze kijkt er wel naar uit van anderen te leren. Stefanie kiest voor PP. Begin februari start haar project met een kickoff-week in Zeeland. Ze weet niet wat het wordt, maar ze doet het. Niet de vei-lige weg, maar de verdieping. Misschien op haar bek gaan, maar dan wel iets leren over haarzelf. Ze is wel bang dat ze alleen zal moeten werken en hoopt dat ze een mooi samenwerkingsverband vindt met iemand uit een andere discipline.

Gerne Fragment 3bBLiNdeLiNgs vertrOuweN

Toch even een stap terug. Ergens gaapt namelijk een kloof. Terwijl docenten vol vertrouwen bou-wen, vrezen studenten dupe te worden van ver-nieuwingsdrift. Precies daar bevindt zich ook de crux van het kunstonderwijs. Daar waar het botst, daar waar het wringt. Onderwijs is geen artistiek proces. Daarbij is sprake van didactiek. Een proces dat je groten-deels kunt regisseren, met plannen en lesdoelen. Onderwijs bestaat bij de gratie van vertrouwen, van zekerheid. Je weet wanneer je waar moet zijn, je weet wat van je verwacht wordt. Een artistiek proces valt niet te regisseren; dat weet iedere kunstenaar. Maar bij het opzetten van een pilot in het kunstonderwijs, vallen het artistieke en het didactische even samen. Niemand weet precies hoe het artistieke proces zal verlopen, en of je daar dan van leert wat je wil en moet leren. Voor het eerst moet de student blindelings vertrouwen, niet voortbouwen op het vertrouwen waar de ja-ren vóór jou voor hebben gezorgd.

bluten Fragment 4waNNeer aLLes Net BegiNt

Iets is er veranderd. De student is weer aan zet. Meer dan ooit is hij op voorhand kunstenaar. Met een eigen wil. Niet langer een volgzame leerling. Volgzaamheid heeft immers nog nooit gerijmd met kunst. Docenten zijn het erover eens: de bijdrage van de student is groot bij een pilot. Er wordt een rijk-dom aangeboden. Geen waarheid die verkondigd wordt, maar de mogelijkheid tot het ontstaan van een eigen waarheid. De vrijheid om je ontwikke-ling zelf te bepalen. Bang is Henny niet, maar ze kan het niet helpen dat het rondzoemt in haar hoofd: ‘Het moet wel goed worden.’ Hoewel ze weet: het mag misluk-ken. Het enige wat ze wil, is niemand teleurstel-len. Voor het ware, mooie, goede, wil iedereen graag bloeden, zo is het. Er zijn offers gebracht, het oude curriculum is geslacht, maar niemand weet wat er voor terugkomt. Terugkijkend op het proces van verandering, zegt Jorrit (inmiddels als docent verbonden aan het PP-project): ‘Misschien waren we te vroeg met onze vraagtekens en kritiek. Het heeft alles aan-gescherpt, dat zeker, maar soms moet een idee nog rijpen, terwijl wij al wilden proeven. Ook nu is het afwachten.’Bij de uitvoering van de plannen wordt die gezamenlijke twijfel de kracht. Dat is de enige optie die rest. Niemand kruipt meer in zijn schulp, iedereen doet mee. Er is nagedacht, de kritische kanten zijn belicht. Er zijn leemtes, maar die zijn nodig. Niet alles hoeft geweten te worden of op slot: alleen dan is er plek voor het onverwachte, voor de verrassing. Alleen dan is er kunst.

tekst Annet Bremen

fotografie Engelbert Fellinger

6

FürDe VeRANDeRINGeN OP De FACULTeIT THeATeR: eeN ReCONSTRUCTIe IN FRAGMeNTeN.

‘HIMMeLUM’, door Kees Muizelaar

tekst Stéphanie Tillieux fotografie Pet van de Luijtgaarden

1010

Twijfel en onzekerheid hebben altijd aan de basis gestaan van de gesprekken die Milou met haar collega en regis-seuse Eva Lemaire over theater voert. Milou: ‘De naam van ons collectief is de ultieme weerspiegeling van hoe we in het leven staan en hoe we denken over theatermaken. Een docent zei eens tegen Eva dat we ons in het huidige poli-tieke klimaat van culturele kaalslag beter “De Zekerheid” konden noemen. Ze heeft hem toen hartelijk toegelachen.’

smeerolie‘Twijfel speelt onmiskenbaar een rol bij iedereen die iets maakt vanuit persoonlijk engagement. We zijn geen al-wetende goden, maar mensen met gebreken. Daarom werken we vanuit een positie van niet-weten. Die houding maakt een voorstelling uiteindelijk oprechter en inzichte-lijker. Beslissen doen we het liefst op gevoel: de meest ver-standige keuzes zijn immers niet per se de verstandelijke keuzes. Zonder twijfel zou het maken van theater het op-lossen van een wiskundig probleem zijn.’ ‘De negatieve connotatie die aan het woord kleeft, is wat ons betreft dan ook onterecht. Door twijfel toe te laten in ons maakproces staan we open voor tegendraadse inzich-ten. Ook zoeken we continu naar hoe het nog beter kan. Die houding zorgt ervoor dat we verder komen dan waar we de vorige keer gebleven zijn. Ons collectief is daarmee on-ophoudelijk in beweging. Tegelijkertijd blijven we op heel natuurlijke en dynamische wijze dicht bij de essentie van onze artistieke doelstelling: het maken van persoonlijk the-ater dat (hopelijk) een zekere authenticiteit ademt. Twijfel is voor ons als een dier dat getemd moet. Of zoals Eric (Magnée, componist/sounddesigner – ST) het omschrijft, als een motor. Het heeft aandrijvingskracht en smeerolie nodig: onze ideeën en ons engagement. Het is niet erg als de motor soms afslaat, zolang we er gezamenlijk voor zor-gen dat hij weer gaat draaien.’

erkenning‘Uiteraard slaat de twijfel binnen ons collectief wel eens toe. Geen van ons doet echter meer dan een ander ‘recht’ aan onze naam. Wel uit het zich bij elk van ons op een andere manier of in een ander stadium van het maakpro-ces. Zijn onze eigen talenten en capaciteiten wel toerei-kend? Zullen onze ideeën daadwerkelijk goed uitpakken? Welk oordeel zal het publiek vellen? Maar we twijfelen nooit wezenlijk aan elkaar of elkaars ideeën. We vinden het belangrijk om de ander de ruimte te gunnen om te ex-perimenteren. Het loopt nooit spaak, omdat er veel wordt gepraat. Je zou kunnen stellen dat we een zekere collec-tieve zelfverzekerdheid hebben ontwikkeld en juist hier-door alle twijfel zonder schaamte of terughoudendheid openlijk bespreekbaar is. Toch zeggen Eva en ik nog vaak: Waarom doen we dit? Het is bijvoorbeeld niet eenvoudig om onze stukken gespeeld te krijgen. Daarbij werken we zonder subsidie. Toch gaan we dat gevecht elke keer op-nieuw aan: we geloven graag dat een actief kunstenaar-schap op den duur loont. Het maakt ons dan ook blij als mensen onze bereidheid om risico’s te nemen van lef vin-den getuigen. Zulke erkenning heeft er bijvoorbeeld voor gezorgd dat we onze laatste voorstelling op een prachtige locatie gespeeld kregen.’

wikken en wegen‘Kunst is nauw verbonden met twijfel. Kunst gaat over het leven en het leven hangt misschien vaker dan ons lief is van twijfel aan elkaar. Sla ik deze weg in of neem ik de volgende afslag? Iedereen wordt voor keuzes gesteld. Niemand beslist zonder een afweging te maken. Theater laat dat zien: waarom we welke wegen bewandelen en met welke gevolgen. Vooral het wikken en wegen voordat een personage tot een besluit komt, vinden we interessant. Wie herkent zich in personages die op voorhand alles zeker weten en hun leven leiden zonder ooit ergens vraagtekens bij te plaatsen? Het domein van het theater is dat grijze gebied waar de twijfel heerser is. Het verkennen van dat grijze gebied maakt dat theater ingewikkeld, grappig en ontroerend kan zijn. Twijfel is dus als het dramatische spanningsveld tussen twee beslissingen in. Het vormt de onzichtbare haperingen tussen ons menselijk handelen. Dat onzichtbare brengen we graag aan het licht.’

ALS EEN DIER DAT MOET WORDEN gETEMD

Theatercollectief de Twijfelaar (TT Rotterdam) bestaat uit:

Milou Brockhus (schrijfster/dramaturge, HKU, Writing for Performance)

Eva Lemaire (regisseuse, Toneelacademie Maastricht, Regieopleiding)

Eric Magnée (componist/sounddesigner, HKU, Music and Technology)

Ivo Gort (producent, UvA, Theaterwetenschappen)

We staan tegenwoordig continu voor keuzes en ons jachtige leven vergt een haast boven-menselijke zelfverzekerdheid. Tegelijkertijd is niets meer van zelf sprekend. Die paradox vindt vierdejaarsstudente Writing for Performance Milou Brockhus (1988) beangstigend, maar ook zeer inspirerend. Ze nam het als vertrekpunt van theatercollectief de Twijfelaar. ‘Vooral het wikken en wegen voordat een personage tot een besluit komt, vinden we interessant.’

‘Twijfel is het dramatische spanningsveld tussen twee beslissingen in’

Ooit, lang geleden, was er eens een koninkrijk waarin

de stadsomroeper het volgende door de straten

schreeuwde: Vanmiddag zal Bertus Aafjes worden

gevierendeeld. Hij is schuldig gevonden aan een twijfel-

misdaad van de derde graad! De meeste mensen keken

niet op of om, voor hen was het business as usual. Maar

een student op doorreis vond het een vreemde veroorde-

ling. ‘Gebeurt dat vaker?’ vroeg hij een voorbijganger.

‘Trakteer me op een glas bier en ik zal je ons verhaal

vertellen.’

De man leidde de student naar de Herberg en vertelde

daar het verhaal van zijn rijk. ‘Tot voor kort hadden

we een koning die aan alles twijfelde. Best een aardige

vent, maar kiezen kon hij niet. Zo had hij grote moeite

met het kiezen van een vrouw. Zijn moeder raadde hem

aan om een bal te geven. Het meisje dat het best kon

dansen, zou dan zijn vrouw kunnen worden. Tijdens

het bal twijfelde de koning enorm: met wie moest hij

het eerst dansen? Een meisje met peroxideblond haar

stapte naar voren en danste de hele avond met hem.

Alles ging goed, totdat het meisje halsoverkop het bal

verliet, om alleen een schoentje achter te laten. Pas

na een lange zoektocht werd ze gevonden.’

‘En ze leefden nog lang en gelukkig?’ vroeg de student.

‘Al snel begon de koningin zich rot te ergeren aan het

getwijfel van de koning en zijn raad. Ze vond dat ie-

mand hem maar eens de waarheid moest zeggen. De

oude koning schrok zich rot. Onmiddellijk belegde hij

een congres over het begrip waarheid en het begrip

zeggen. Ondertussen ging de koningin op het drukste

plein van de hoofdstad staan.’

De man ging staan, om de koningin zo goed mogelijk

te imiteren. ‘Landgenoten, er waart een spook door ons

land, het spook van de twijfel! Onze elite twijfelt en

twijfelt op onze centen, maar regeren, ho maar! Land-

genoten, laten we opmarcheren tegen de twijfel, laten

we de twijfel de oorlog verklaren!’

De student was verbijsterd. ‘Hoe kan je iets dat niet

bestaat de oorlog verklaren?’

‘Ben jij aan het twijfelen?,’ vroeg de man dreigend.

Paniekerig zocht de student naar een antwoord.

‘Zie je, hij twijfelt alweer!’ riep de man uit.

‘Jongens, wacht nou even, alsjeblieft. Wat heb ik voor

verkeerds gezegd?’ vroeg de student met trillende stem.

‘Oh, je weet niet meer wat je hebt gezegd, is dat het?’

‘Ja,’ zei de student dankbaar, ‘Dat is het.’

‘Maar dat is twijfelen, beste jongen, en aan twijfelen

hebben wij meer dan een hekel. Twijfelen maakt zwak.

Wanneer je twijfelt, beslis je niks. Wij houden van be-

slissen, wij houden van aanpakken.‘

‘Ik ook hoor,’ probeerde de student nog.

De man sloeg kameraadschappelijk een arm om de

student heen.

‘Komt dat even goed uit, dan begrijp je natuurlijk wat

we gaan doen,’ zei hij bijna goedmoedig.

Radeloos zocht de student naar een ontsnappingsmoge-

lijkheid. Die was er niet; alles wat hij zag waren gebal-

de vuisten, blikkerende tanden en vastbesloten blikken.

Pim leeuwenkamp

ScHULDiG

. column

11

12 13

Een hinderlijke eigenschap. Een belemmerende factor. Bijna vanzelfsprekend wordt twijfel kwalijk gevonden. Twijfel is de duivel; dat zon-gen The Rolling Stones al. ‘I […] stole many a man’s soul and faith. And I was ‘round when Jesus Christ had his moment of doubt and pain.’ Waarom wordt twijfel alleen gezien als teken van zwakte en onzekerheid? En omarmen we vast bera denheid en zekerheid als nobele eigenschappen?

Besluitvaardig, vastberaden en consequent. Dat moeten we zijn om succes en macht uit te stralen. Mensen die twijfelen, dat zijn types met tegenstrijdige ideeën, wispelturig en onbetrouwbaar. Heb je niets aan. Als je al ergens aan mag twij felen, dan in ieder geval niet aan jezelf. Deze valse vooronderstelling bevestigde Louis van Gaal onlangs nog tijdens het NTR-programma College-tour. Een studente vroeg hem of hij wel eens twijfelde. Van Gaal gaf daarop toe wel afwegingen te maken voordat hij een besluit neemt, maar vermeed daarbij doelbewust het woord twijfel. Alleen zekerheid leidt tot succes: het is een uitgangspunt dat niet alleen in de media wordt uitgedragen. Ons hele leven lijkt er op ingesteld twijfel de kop in te drukken. Toch is het een misvatting dat er geen andere wegen naar Rome leiden. Bedachtzaamheid, weloverwogenheid, ontvankelijkheid… Wie durft te stellen dat je met die instelling gedoemd bent tot mislukking?Waar twijfel ons in staat stelt oordelen uit te stellen en de rekbaarheid van begrippen in te zien, werkt een altijd zelfverzekerde houding voorin genomen-heid in de hand. Waar de kneedbaarheid van twijfels ruimte laat voor discus-sie, valt er op definitieve stellingen niets meer af te dingen. Te veel zekerheid kan in het meest extreme geval zelfs leiden tot fanatisme. Ook in een milde vorm blijven kortzichtigheid, gemakzucht, gehaastheid en koppigheid geen fraaie eigenschappen.

aanjager Zijn mensen die zeggen dat ze nooit twijfelen nog menselijk? Alleen robots twijfelen nooit. Twijfel is menseigen, omdat we tot kiezen veroordeeld zijn en de geestelijke capaciteiten bezitten om - hoe moeilijk die soms ook is - een keuze te maken. De vraag is volgens filosoof Pim Lemmens niet óf je twijfelt, maar hoe je daarmee omgaat. Het is zelfs lonend om ons vrijwillig op onbe-kend terrein te begeven, want twijfel biedt ons mogelijkheden om achter de alledaagse werkelijkheid te kijken. Zekerheid beperkt ons tot de gebaande vertrouwelijke paden: daarmee lopen we de kans mis iets nieuws te ontdek-ken en compleet nieuwe visies te ontwikkelen. De alertheid die gepaard gaat met twijfel maakt dat we signalen uit onze omgeving gemakkelijker oppik-ken, waardoor we uiteindelijk beter in staat zijn in te spelen op een situatie. Daarmee wordt twijfel een belangrijke aanjager voor vooruitgang.Natuurlijk schuilen er ook gevaren. Twijfel kan leiden tot structurele scepsis of onomkeerbare apathie en besluiteloosheid. Neem bijvoorbeeld het niet nemen van een beslissing. Dat kan nog vervelender gevolgen hebben dan het nemen van de slechtste beslissing. Het is dan wel zo verantwoord om te kijken hoe je deze destructieve werking kunt intomen. Afgezien van extreme uitzonderingen, heb je er volgens Lemmens doorgaans weinig aan de twijfel te bestrijden. Je moet juist leren het strategisch in te zetten, het te gebruiken in je eigen voordeel. Twijfelen kun je namelijk zien als onderzoeken, de twijfel als een bouwsteen. Door vraagtekens te zetten bij ingeslepen denk- en handelswijzen kun je volgens Lemmens de heersende verstarring doorbreken en toegang krijgen tot nieuwe mogelijkheden. De nieuwe indrukken die je door deze blikverbreding krijgt, kun je vervolgens als leidraad gebruiken om tot nieuwe waarheden te komen. Twijfel wordt hiermee als het ware een constructieve en creatieve kracht.

duivelCreativiteit kun je zien als de kunst van het scheppen van nieuwe mogelijk-heden, daar waar er voordien maar één mogelijkheid was. Is twijfel in dat opzicht niet de ultieme kunstenaarshouding? En kunst de enige non-confor-mistische plek waar het nog geoorloofd is te twijfelen? The Rolling Stones typeerden de duivel niet voor niets als een ‘man of wealth and taste.’’ Een kunstenaar spreekt ons via een kunstwerk aan op ons ver mogen een belevenis te ervaren die anders is dan verwacht en biedt ons daarmee een andere kijk op de wereld. De kunst is dus om creatief te twijfelen. Dat is niet de meest veilige of makkelijkste weg. Zonder twijfel zouden we echter niet alleen veel ontdekkingen mislopen, maar ook onze ogen sluiten voor schoon-heid. Nu de FC Bayern een stuk slechter presteert dan vorig seizoen, moet Louis van Gaal misschien ‘overwegen’ de twijfel in zijn leven en beleid toe te laten. Hij kan natuurlijk ook de Stones opzetten. ‘So if you meet me, have some courtesy, have some sympathy, and some taste. Use all your well-learned politesse or I will lay your soul to waste.’

bronnen

Pim Lemmens, Het voordeel van de twijfel (www.wijsgeer.nl september, 2000).

The Rolling Stones, Sympathy for the Devil, 1968

Z Zo was ik bijvoorbeeld bijna aan het lachen, laatst.

H Nee.

Z Ja echt.

H Hoe was dat? Ik bedoel, hoe merk je zoiets?

Z Ik voelde iets rommelen in mijn onderbuik. en mijn bovenbeenspieren stonden strak. Alsof ik net een trap op gerend had. Maar dan zonder hijgen.

H Ren jij?

Z Ik ben ooit eens een trap opgerend. Toen ik door een hond achtervolgd werd.

H En dat onderzoek je niet eerst?

Z Wat?

H Zo’n hond? Ik zou daar van alles van willen weten. Is het een herenhond of een dames-hond, heeft hij of zij gegeten, die ochtend, en wat dan, en is dat het gebruikelijke eten, hoe ging het met verteren, hoe is het met zijn of haar seksuele beleving gesteld, kortom, in wat voor humeur zijn wij vandaag? Hoe vaak krijg je de kans een achtervolgende hond van dichtbij te onderzoeken?

Z Ik had de indruk dat het een hond was met een bepaald bezwaar tegen mij. Of een voorkeur voor mijn kuit.

H Daar ga je al. Je weet niet eens hoe die hond tegenover je stond.

Z Hadden we het niet over lachen?

H We hebben het over een levenshouding. Ik heb de indruk dat jij erg door de omstandigheden wordt gedreven. Je zou meester moeten zijn van je eigen handelen.

Z Ik vertel je net dat ik haast niet aan het lachen te brengen ben.

H Leuk dat je het vraagt. Ik ben bijvoorbeeld op vakantie geweest. Dan laat ik me dus niet als een koe door de Borobudur jagen. Nee, deze jongen gaat recht voor die tempel staan en gaat kijken. Hoe het licht valt. Hoe het grind geharkt is. De vorm van de bomen. Hoe die in gesprek gaan met het gebouw. Hoe het licht een halfuur later valt. De ideale moge-lijke looprichting langs de beelden, afhanke-lijk van het tijdstip en de stand van de wind. Of dat overeenkomt met de boeken die ik er vooraf over gelezen heb. Dan ga je aan het

eind van de dag veel rijker naar huis. In erg bijzonder licht.

Z Heb je überhaupt een stap op de Borobudur gezet?

H Nee, toen ik daar ongeveer aan toe was ver-trok de bus weer.

Z en toen was je meester van de bus.

H Ik was meester van mijn in-de-bus-zijn, ja. Ik wist

Z welke benzine er in zat, de veerkracht in New-ton van de bankjes en de volledige biografieën van je medepassagiers.

H Ik ben een aandachtig mens. Zou je ook eens moeten proberen. Er gaat zo veel aan je voor-bij.

Z Kom jij je bed wel uit, doorgaans?

H Als het goed voelt en ik weet waar ik aan be-gin. Maar om terug te komen op die hond,

Z Heb je het gevoel dat je meester bent over dit gesprek?

H Nou, ik hoor goed wat je zegt.

Z Maar ben je er meester over?

H Ik voer het meest het woord, en breng wezen-lijke kwesties te berde, waar leerzame bood-schappen voor jou in vervat zitten.

Z Maar je bent er geen meester over, hè.

H Nee.

Z en dat zit je dwars.

H Dwars is een groot woord.

Z Dwars is een vijfletterwoord, en jij gaat me niet vertellen dat je nu minder controledwang hebt dan wanneer je op vakantie bent.

H Ik heb helemaal geen controledwang! Ik heb aandacht voor mijn omgeving en laat het le-ven niet met me op de loop gaan.

Z Je hebt een obsessieve neiging tot observeren en je schuift beslissingen voor je uit. Zou mijn psychiater zeggen.

H Heb jij een psychiater? Waarom?

Z Ik lach te weinig.

BOROBUDURtekst Stéphanie Tillieux illustratie The things we are

tekst Marein Baas

illustratie Edwin Verhoeven

DE ULTIEME KUNSTENAARSHOUDINg

14

‘Er bestaan in de buitenwereld meer twijfels over het pro-ject dan bij ons,’ zegt Lennart Hoting, vierdejaars Game Design and Development, als ik hem confronteer met de mijne. ‘Uit allerlei onderzoeken blijkt dat er geen verband bestaat tussen het spelen van games en het vertonen van crimineel gedrag. Films kunnen je ook op ideeën brengen.’Colinda Bongers, vierdejaars Audiovisual Media en verant-woordelijk voor het complete (interactieve) scenario van de game: ‘Ik vind onze game een prima tegenhanger van alle online maffia- en gangstergames.’ Lennart: ‘De jongens bij wie we het spel hebben getest, verwachtten inderdaad een gangstergame. ‘Hoe kunnen we schieten?’ vroegen ze.Colinda: ‘Alle geweldsclichés hebben we vermeden. Wat we doen is de speler confronteren met de gevolgen van crimi-neel gedrag.’

drie-op-een-rijOp de afdeling Criminologie van de Universiteit Leiden wordt al jaren gewerkt aan de Criminele Carrière en Levensloop Studie (CCLS), een grootschalige studie naar de criminele loopbanen van ruim 4500 personen die in 1977 werden veroordeeld voor een misdrijf. Omdat jongens tussen 12 en 18 doorgaans niet geïnteresseerd zijn in we-tenschappelijke rapporten, werd gezocht naar een andere manier om de resultaten en conclusies bij deze doelgroep bekend te maken. Uit het onderzoek blijkt dat de meeste criminele feiten worden gepleegd tussen het 18e en 24e levensjaar.Colinda: ‘Het motto van de opdrachtgever was “Beter jong gespeeld dan oud gedaan”. De uiteindelijke conclusie van het onderzoek is dat crimineel gedrag erg moeilijk te voor-spellen is. Er spelen zoveel factoren mee: karakter, omstan-digheden, beïnvloeding door anderen. Onze game heet niet voor niets Onder Invloed. Van tijd tot tijd moet je in discus-sie met een ander karakter, volgens het principe ‘drie-op-een-rij’. Door drie gedachtewolkjes (argumenten) van dezelfde kleur op een rij te krijgen, probeer je de discussie van je tegenstander te winnen. Verlies je, dan heb je je laten overtuigen. En dan kan het zomaar gebeuren dat je

je karakter dingen moet laten doen die het eigenlijk hele-maal niet wil. Voor je het weet heb je die drugs toch aange-schaft. En als je eenmaal verslaafd bent blijkt het moeilijk om er weer vanaf te komen.’

haalbaarheidLennart: ‘Het enige waar we over getwijfeld hebben, is de haalbaarheid van het project binnen de beschikbare tijd. We worden op school erg gestimuleerd om veel aandacht te besteden aan de conceptfase. Zelden of nooit wordt een game echt afgemaakt. Een demo of prototype volstaat. Maar dit spel moest op 12 januari áf zijn. Al na anderhalve week hebben we als groep een definitief concept gekozen.

Ik had vooraf al een beetje nagedacht over gameprincipes die je in een korte tijd kunt realiseren. Behalve voor het gameconcept was ik ook verantwoordelijk voor de commu-nicatie met de opdrachtgever en de communicatie binnen de groep. Ik ben trots op wat we met z'n allen binnen de gestelde tijd hebben bereikt.’ Colinda: ‘De opdrachtgever was lyrisch!’

streetcred of statusLoopt die opdrachtgever geen gevaar dat de game aanzet tot crimineel gedrag?Colinda: ‘Nee, je kunt altijd kiezen voor het goede. Je kunt punten behalen via een hoge “streetcred” door veel crimi-nele acties te plegen of via een hoge status door een keurig leven te leiden. Om 1000 punten te halen, moet één van de

twee scores hoog zijn. Aan het begin kun je je karakter bepaalde eigenschappen meegeven. Zo heeft iemand die minder intelligent is in de discussiegames weinig argu-menten. Ook moet je een aantal doelen kiezen die je wilt behalen. Daarmee kun je punten scoren. Trouwen, een kind krijgen...!’ Terwijl ze vertelt geeft Colinda een prachtige demonstratie en ineens roept ze: ‘O jee, ik ben getrouwd en ik heb een kind. Dan moet ik nu wel even gaan werken, want ik heb geld nodig!’ Een bank beroven levert meteen een enorme smak geld en punten op als het lukt, maar je pakkans wordt heel groot. En tien jaar kwijtraken van de dertig jaar die je in het spel hebt, is ook niet bevorderlijk voor de score.

vriendLennart: ‘Tijdens de presentatie aan de opdrachtgever kregen we de vraag waarom er geen kleurling in de game zit. Dat hebben we bewust niet gedaan. Voor ethische dis-cussies ontbrak de tijd. Als je een kleurling in het script schrijft, moet dat dan de vriend worden die je op het rechte pad houdt of juist de vriend die je meesleept in het crimi-nele circuit? We wilden geen excuuskleurling.’Colinda: ‘Bijzonder taalgebruik zoals straattaal en slang hebben we om die reden ook vermeden. We hebben de stijl zo neutraal mogelijk gehouden om een zo groot mogelijke groep te bereiken.’

antwoordAls een geweldsgame een speler níet aanzet tot geweld, zal een game die de speler bewust moet maken van de gevolgen van een criminele carrière dan wél voorkomen dat iemand op het slechte pad raakt?Dat kun je betwijfelen. Wellicht daagt de game de afdeling Criminologie uit om te zijner tijd met het verlossende ant-woord te komen.

de game is gratis te spelen op www.onder-invloed.nl

Arm

ando

Mus

eum

Bur

eau

Zonn

ehof

8, A

mer

sfoo

rt di

n t/

m v

rij 1

1.00

–17.

00 u

urza

t & z

on 1

2.00

–17.

00 u

urin

fo@

arm

ando

mus

eum

.nl

ww

w.a

rman

dom

useu

m.n

l

Armando en Reli Avrahami15 februari t/m 15 mei 2011

AaNTEke­n­iNGEn­­oVER­Het­verleden

NOTES conCeRN–Ing THE PASTNOTES conCeRN–Ing THE PAST

AaNTEke­n­iNGEn­­oVER­Het­verleden

08 02 11 — 08 02 11 — 08 02 11 — 08 02 11 — 29 05 1129 05 1129 05 1129 05 11

constructies van illusie en werkelijkheidconstructies van illusie en werkelijkheid

OppositesOppositesOppositesOpposites

Kortegracht 11, Amersfoortdi-vr 11-17 uur, za-zo 12-17 uur

www.mondriaanhuis.nl

‘Peeping Tom’Lady Godiva en de rol van voyeurisme

19 feb t&m 8 mei 2011

K/-\dE / Kunsthal in /-\mersfoortwww.kunsthalkade.nl

Jean

ine

Woo

lard

, ‘W

hoa’

, 200

8, 9

0 x

60 c

m, C

-pri

nt. C

ourt

esy

of V

EGA

Gal

lery

, Lon

don

, UK

Binnenkort

Engelbert L’hoëst

De laatste Nederlandse expressionist

www.museumfl ehite.nlHoofdsponsor: Rabobank Amersfoort en omstreken AMERSFOORT

t/m 27 maart 2011

vanaf 3 april 2011

NACHTLICHTDe schilders van het nieuwe licht 1880-1940

‘vOOr etHisCHe disCussies

ONtBraK de tiJd’

lennart hoting: 'Films kunnen je ook op ideeën brengen'

Voor de spelers van Onder Invloed is dit een volstrekt normale vraag. De afdeling Criminologie van de Universiteit Leiden gaf vierdejaars van de Faculteit Kunst, Media & Technologie de opdracht een game te maken die jongeren tussen de 12 en 18 jaar confronteert met de negatieve gevolgen van crimineel gedrag. Maar wie succesvol vijf keer een bank berooft, behaalt wel me-teen het maximum van 1000 punten. Wordt de verleiding om ‘te scoren’ − nu in de game en later misschien echt − dan niet juist heel groot?

een bank berovenoF GaanWerken?

tekst Lambertha Souman fotografie Pet van de Luijtgaarden

16

Frank: Na haar succesdebuut Zekerheid voor alles is ze een jaar na dat debuut weer bij ons. Annelies van Dop, welkom. Annelies: Allereerst wil ik even zeggen dat dat dus niet waar is. Zekerheid gaat niet voor alles en al helemaal als je na het schrijven en herlezen van mijn succes debuut niet eens meer weet of zekerheid bestaat. Frank: Je neemt de zekerheid uit je boek?Annelies: En dat doe ik dankzij het schrijven van mijn nieuwe boek. Stilte Mijn nieuwe boek, dank je dat het vroeg, begint al met een prachtig citaat van onze grote vriend

Carmiggelt: “In de herfst krijgt de twijfel gelijk. De wereld vergaat een beetje, om het eens te proberen.” Ja, mijn nieuwe boek heeft als groot thema Twijfel. Schop dat stukje zekerheid van tafel, verbrand mijn

debuut. Niets is zeker. Korte pauze

tekst Jeroen Callaars

illustratie Leon Martakis

Frank: Ma-Annelies: Ik heb gewoon een erg zwaar jaar gehad. Allemaal dankzij die zekerheid. Interviews, signeersessies, voorleessessies. Ik had al maanden mijn eigen bed niet gezien! Sunny side up, werd tegen me gezegd. Ik kan wel overal naartoe blijven gaan, overal handtekeningen blijven zetten, overal mijn boek voorlezen waar ik wil. Maar op een gegeven moment kwam ik thuis en was de bank

leeg. Leeg, Frank. Weet je wat dat betekent? Frank: da-Annelies: Juist! Dat er niemand op zat, Frank! Ooit zat er iemand op! Ooit zat er een man op en de poes en dat soort flauwekul! Allemaal van die stukjes zekerheid. Weet je wat er gebeurt als die man en die poes en de rest van

die flauwekul niet meer op de bank zitten? Dat je hoofdstuk vier en vijf in een ruk uit mijn zogenaamde

succesdebuut kan scheuren! Op een gegeven moment vielen de haren uit mijn hoofd en

werd alles wat er nog op zat grijs. Dit is nephaar, Frank! Nep! Dat is toch geen zekerheid meer, als je als vrouw zijnde je

haar verliest? De zekerheid is dat het er op blijft tot je ligt te ontbinden in je kist! O ja, dat is de enige zekerheid. Die kist op het eind.

Frank: Goed ik-Annelies: Ja, dit is even heel belangrijk, Frank. Annelies richt zich tot de camera Patrick, Snuitje, als jullie naar me kijken. Kom naar huis! Alsjeblieft! De bank is leeg en mijn haar is grijs, maar ik maak tijd voor

jullie! Helemaal voor jullie! Dat boek heeft me geld opgeleverd, maar het heeft me een fortuin aan zekerheid afgenomen!

Frank: Je bent overduidelijk niet in st-Annelies: Frank, wat zei ik nou? Dit is even heel belangrijk. Ze begint te snotteren Twijfel aan alles. Doe dat Frank. Nooit zeker weten of alles blijft, nooit zeker weten of je je haar

zal houden, nooit zeker weten! Dan doet het verdriet ook niet zo’n pijn.Frank: En dat is de conclusie van je tweede boek?Annelies: Kut toch op met je boek! Mijn tweede boek, ik twijfel eraan of het een succes wordt. Hoewel ik stiekem denk van wel, maar je mag het vanaf nu

niet meer zeker weten! Zoals Philip James Bailey ooit zei “Waar twijfel is, is waarheid.

Het is haar schaduw”. Ontken alles en blijf twijfelen. Frank: Wanneer kunnen we je twijfelboek verwachten in de winkels? StilteAnnelies: Ik heb geen idee. Het is nog niet af.

‘In de herfst krijgt de twijfel gelijk’