Tussen hoop en vrees: positie van Koptische christenen in Egypte

Een impressie van de Egypte-reis van de ChristenUnie-delegatienovember 2011

Tussen hoop en vrees

de positie van de Kopten in Egypte

Tussen hoop en vrees: de positie van Kopten in Egypte2

Introductie

Een delegatie van de ChristenUnie heeft van 25 t/m 29 november Caïro, Egypte, bezocht in het kader van de verkiezingen. De delegatie bestond uit Joël Voordewind (Kamerlid, woord-voerder Buitenlandse Zaken), Peter van Dalen (Europarlementariër), Gert-Jan Segers (Direc-teur Wetenschappelijk Instituut ChristenUnie, Egyptekenner) en twee medewerkers. Over deze reis is een reportage gemaakt door het EO-programma De Vijfde Dag1. Het doel van de reis was tweeledig. Ten eerste wilden we ons persoonlijk op de hoogte stellen van de situatie rondom de Kopten in Egypte. Deze christelijke minderheid heeft sinds jaar en dag te lijden onder discriminatie, geweld, intimidatie en wetteloosheid. Het heeft er alle schijn van dat de veiligheid van de Kopten na de val van president Mubarak2 alleen maar is verslechterd. Ten tweede wilden we de verkiezingen monitoren.

Al gedurende het bewind van Mubarak hebben geregeld incidenten plaatsgevonden waarvan Kopten het slachtoffer waren. Zo was en is, het nog altijd onmogelijk voor ex-moslims (bijv. christelijke bekeerlingen) om hun religie in het paspoort aan te passen, krijgen Kopten zelden de benodigde vergunningen om kerken te bouwen of op te knappen en worden zelden daders van geweld of discriminatie jegens Kopten aangepakt waardoor er een atmosfeer van wette-loosheid is ontstaan. Kopten voelen zich daardoor vogelvrij. Dit is ook voor de internationale gemeenschap duidelijk geworden na de bloedige aanslag op een Koptische kerk in Alexandrië toen het jaar 2011 nog maar net was begonnen. Hierbij zijn tenminste 21 doden en tientallen gewonden gevallen. Ondanks beloften en toezeggingen heeft het onderzoek nog altijd niets opgeleverd en lopen de daders nog altijd ongestraft rond. Meer recentelijk vond de Maspero-slachting plaats3 waarbij het Egyptische leger een zeer kwalijke rol speelde. Enkele dagen later hield de ChristenUnie-fractie een spoedoverleg met Kopten in Nederland om te overleggen over de situatie in Egypte. Diezelfde dag nog werd er, mede op initiatief van de ChristenUnie, een spoeddebat met Minister Rosenthal gepland over de Kopten.

Ondanks structurele discriminatie konden de Kopten onder het bewind van Mubarak in ieder geval rekenen op de meest elementaire bescherming. Dit kwam onder andere doordat de pre-sident veel waarde hechtte aan stabiliteit en orde. Mubarak had er belang bij dat schermutse-lingen niet zouden escaleren om zo de status quo niet in gevaar te brengen. Niet dat het leven onder Mubarak zonder zorgen was. Alle Egyptenaren gingen gebukt onder een dictatoriaal regime waarbij stelselmatig de mensenrechten, inclusief godsdienstvrijheid, werden geschon-den waarbij grote delen van de bevolking in armoede moesten vertoeven. Met het aftreden van Mubarak veranderde de situatie drastisch voor iedereen. De dagelijkse leiding van het land werd overgenomen door de Opperste Militaire Raad onder leiding van veldmaarschalk Hussein Tantawi die beloofde dat met de aanstaande verkiezingen de macht overgedragen zou worden aan een civiele regering. Met het vertrek van Mubarak verdween ook de macht van zijn National Democratic Party. Het verbod op de islamitisch-radicale politieke groepering de Moslimbroederschap, geestverwant van de terroristische organisatie Hamas, werd opgeheven. Voor de Salafisten, die openlijk streven naar terugkeer naar een islamitisch kalifaat, gold ook dat ze na het vertrek van Mubarak vrij spel kregen. Zij worden overigens ook grotendeels verantwoordelijk gehouden voor de enorme toename4 van het aantal geweldsincidenten tegen de Koptische gemeenschap.

“Onder Mubarak werden we al slecht behandeld, maar sinds de revolutie is het alleen maar erger geworden.

Op straat worden onze vrouwen lastig gevallen en onze priesters be-spuwd en uitgescholden.”

Een jonge kerkbezoeker.


De tweede reden voor ons bezoek aan Caïro heeft te maken met de verkiezingen zelf. Tijdens het Mubarak bewind waren er weliswaar verkiezingen, maar voor de meeste Egyptenaren had het geen zin te gaan stemmen. De keuze was namelijk beperkt tot Mubarak, Mubarak of Mu-barak. Los van de kanttekeningen die hierboven zijn geuit, staan de verkiezingen van novem-ber 2011 voor veel Egyptenaren symbool voor de eerste echte mogelijkheid waarbij de stem van de Egyptenaar ook daadwerkelijk gehoord wordt. Gezien de positie van de Kopten, de geweldsincidenten, het wantrouwen tegen het leger en het feit dat er voor het eerst dergelijke verkiezingen worden gehouden in Egypte, vond de ChristenUnie het een goede gelegenheid deze verkiezingen te monitoren. De verbazing was dan ook groot toen we kennis namen van het feit dat Egypte geen buitenlandse5 waarnemers zou toelaten. Door internationale druk werd dit standpunt enigszins genuanceerd en kon de ChristenUnie-delegatie als ‘getuige’ van de verkiezingen afreizen naar Cairo.


Verslag

Als delegatie komen we vrijdagavond laat aan in Cairo. Het is eerste wat ons opvalt, is de betrekkelijke stilte op het vliegveld. Van eerdere bezoeken aan Egypte weten we, dat het vliegveld altijd chaotisch druk is. Met haar enorme parels uit het verleden is Egypte sinds jaar en dag een toeristisch trekpleister. De politieke onrust en frequente gewelddadigheden die het land teisteren, zorgen er ongetwijfeld voor dat ook de economie, waarin het toerisme een prominente plek inneemt, enorme schade lijdt. Voordat we het vliegveld verlaten, wordt Joël Voordewind aangesproken door een tweetal mannen in pak. Ze zijn erg benieuwd of de Ne-derlandse ambassade ons komt ophalen, in welk hotel wij verblijven en of er voor beveiliging is gezorgd. Als delegatie zitten we er niet op te wachten gevolgd te worden door individuen van de Egyptische overheid, hoe goed de intenties ook zijn, dus we bedanken ze vriendelijk voor de gastvrijheid en het warme welkom. Nadat ze ons nog even volgen naar ons busje, zien we ze gelukkig niet meer terug.

Aangekomen bij het hotel blijkt dat we, zoals verwacht, erg dicht bij het befaamde Tahrirplein verblijven. We besluiten dan ook onze bagage achter te laten in het hotel en naar het plein te lopen, een wandeling van slechts enkele minuten. Bij het plein worden we door jongeren ge-fouilleerd en dienen we onze paspoorten te tonen. De sfeer op het plein is gemoedelijk on-danks dat ambulances met enige regelmaat af en aan rijden.

Ongeacht het late tijdstip is het plein nog aardig gevuld met jongeren en ouderen. Zelfs kinde-ren lopen af en aan. Samen met Europarlementariër Peter van Dalen en Gert-Jan Segers raken we al gauw in gesprek met een aantal jongeren die spontaan op ons afkomen. We vragen hen onder andere wat ze van de huidige situatie vinden en op wie ze gaan stemmen. Het leger, maar vooral de politie, krijgt er flink van langs wegens de bloedige confrontaties. Wat direct opvalt, is de brede steun voor het Moslimbroederschap. ‘Ik weet niet precies waar ze voor staan, want ze hebben nog nooit eerder kunnen meedoen maar daarom verdienen ze een kans’ is een reactie die we tijdens deze reis verschillende malen zullen horen. Als blanke westerlin-gen trekken we natuurlijk veel aandacht. Terwijl we in het begin in gesprek zijn met drie jon-geren, sluiten anderen zich in een rap tempo daarbij aan. Binnen een paar minuten slaat de gemoedelijke sfeer om in grimmigheid. Een enkeling begint te schreeuwen dat de jongeren niet met Israëlische spionnen dienen te praten. De aanwezigen gaan met elkaar in discussie en gaan duwen en trekken. Tijd om door te lopen. Dergelijke akkefietjes komen tijdens de reis wel vaker voor.

Het is lastig voor ons in te schatten wat de algemene stemming is op het plein. Dit heeft enerzijds te maken met het feit dat we dat als westerlingen niet kunnen doorgronden, maar ook omdat de sfeer net zo veranderlijk is als het Nederlandse weer. Dit blijkt ook uit het feit dat het geweld een dag na ons vertrek weer uitbreekt: er vallen ca. 40 gewonden, omdat de ge-heime politie genadeloos ingrijpt.

GesprekkenTijdens onze reis in Egypte hebben we veel gesprekken gevoerd met vooraanstaande Kopten, met lokale priesters en ‘gewone’ burgers. Ieder met unieke en vaak schrijnende verhalen. Hieronder volgt een overzicht van een aantal van deze gesprekken die een bijzondere indruk hebben achtergelaten.

Koptisch kerkelijk leider

Een van de eerste gesprekken die we voeren is met een vooraanstaande Koptische leider die al aardig op leeftijd is. Na een hartelijk ontvangst beginnen we ons gesprek. Wij zijn vooral be-nieuwd naar wat deze man ons kan vertellen over de onderlinge verhoudingen tussen Kopten en moslims. Vooraf is er bij ons de zorg dat onze gesprekspartners niet vrijuit zullen durven spreken, we zijn immers westerlingen en er is een cameraploeg aanwezig. Deze leider verteldt ons dat christenen en moslims samen gebroederlijk optrekken tegen het regime van Mubarak. De gewelddadigheden, en de slachtoffers, zijn vooral te wijten aan


Mubaraks Ministerie van Binnenlandse Zaken. De leider benadrukt, dat de Kerk haar jeugd niet aanstuurt maar hen slechts wijst op de noodzaak van geweldloos verzet. Op onze vraag wat dan de reden is voor het specifieke en toenemende geweld tegen christenen antwoordt hij, dat dit vooral niet gezocht moet worden in haat van moslims tegen de christenen. Het zijn invloeden van buiten Egypte die misbruik maken van het tijdelijk gebrek aan stabiliteit en veiligheid.

Over de dreigende opkomst van het Moslimbroederschap en de Salafisten maakt deze leider zich wel druk. Met het Moslimbroederschap verwacht hij wel mee te kunnen praten teneinde een vreedzame samenleving (tussen christenen en moslims) te kunnen bewerkstelligen. Over de Salafisten wis de Koptische leider minder positief. Hij suggereert dat deze beweging vanuit Saoedi-Arabië wordt aangestuurd. Hij haalt aan dat deze beweging streeft naar de terugkeer van het islamitisch kalifaat en dat er bij een grote Salafistische beweging vrees is voor een dhimmi-status6 (voetnoot req).

“We just hope that they (the Salafists, red) will come to

rest. But whatever happens, we are not scared, for we live by faith”.


In reactie op de Koptische gemeenschap in het buitenland die roept om scherpe sancties naar aanleiding van de aanhoudende aanslagen op christenen in Egypte, reageert de leider beheerst. De toekomst, zo gaf hij toe, ziet er niet rooskleurig uit voor de Kopten. “Maar de enige weg vooruit is door interactie en dialoog. Bovendien zijn onze broeders en zusters in het buitenland te ambitieus en hebben ze de volledige vrijheid om te zeggen wat ze willen”.

Met deze laatste woorden lijkt de Koptische leider even uit zijn rol te vallen. Een rol die over het algemeen getypeerd wordt door voorzichtigheid. We kunnen ons niet aan de indruk ont-trekken, dat hij vooral niemand voor het hoofd wil stoten. Dit komt vooral tot uiting wanneer de Maspero slachting ter sprake komt. Terwijl het een publiek geheim is dat aanvallen op Kopten of kerken vrijwel altijd onbestraft blijven, spreekt deze leider zijn volle vertrouwen uit in het onderzoek dat door het leger is ingesteld. Dat je hier tenminste vraagtekens bij kunt stellen, blijkt vooral uit het feit dat het leger, via de staatstelevisie, opriep tot geweld tegen Kopten en de daad bij het woord voegde door met gepantserde voortuigen op demonstrerende Kopten in te rijden.

De laatste opmerking is overigens geen verwijt aan het adres van deze leider. Wij dragen immers niet de verantwoordelijkheid voor het welzijn van de Kopten in zijn land. Toen de camera’s uitgingen en het gesprek formeel beëindigd was, sprak hij echter hele andere woorden tegen onze Koptische tolk. Hij sprak vrijuit over zijn angst voor een islamitische overheersing na de komende verkiezingen, waarbij Kopten meer als tevoren het slachtoffer zullen worden van discriminerende uitingen, wetgeving en ook aanvallen.

Koptische rechter

Onze volgende gesprekspartner, een vooraanstaande Koptische rechter, heeft een heel andere kijk op de situatie in Egypte en is vooral kritisch. Niet alleen op de militaire overgangsraad maar ook op de houding van de Koptische kerk. Hij bevestigt het beeld dat Kopten structureel worden gediscrimineerd, dat daders van aanvallen op Kopten vrijwel altijd ongestraft blijven en dat de situatie voor Kopten sinds de val van Mubarak alleen maar verslechterd is. De rech-ter was zelf aanwezig bij de Maspero slachting waarbij het leger met pantserwagens inreed op demonstrerende Kopten. Kort daarvoor had het leger via de staatstelevisie verkondigd dat Kopten een aanslag beraamden op het leger en dat ‘alle goede Egyptenaren’ het leger dienden te beschermen tegen de christenen. Hij heeft dan ook geen enkel vertrouwen in het onderzoek dat ingesteld is omdat, naar zijn verwachting, de legertop buiten schot zal blijven.

Zijn opvallendste uitspraak is echter dat hij zich tegen de parlementsverkiezingen keert. Hij pleit er tevens voor dat eerst de presidentsverkiezingen gehouden zullen worden. De redene-ring hiervoor is simpel: bij de parlementsverkiezingen zullen het broederschap en de Salafisten een grote verkiezingswinst behalen. Een van de eerste opdrachten die het parlement zal krijgen is het herschrijven van de grondwet. De rechter vreest dat deze een zwaar islamitisch karakter zal krijgen en dat ook de positie van de president zal worden aangepast7. Het is zeker niet aan de orde, dat artikel 2 van de grondwet, waarin staat dat de sharia de grondslag van alle wetgeving dient te zijn, geschrapt zal worden . Zijn pleidooi voor uitstel van de verkiezingen kan echter nauwelijks op steun van anderen rekenen. Inmiddels zijn de verkiezingen in volle gang waarbij de radicaal islamitische partijen inderdaad afstevenen op een historische verkiezingswinst.

Zoals eerder gezegd, uit de rechter ook stevige kritiek op de houding van de Koptische kerk. De kerk, zo betoogt hij, blijft angstvallig vasthouden aan de status quo en daarmee aan een goede verstandhouding met de overheid. Hierdoor is ze niet in staat (stevige) kritiek te uiten op de regering en aan te dringen op adequate bescherming van de Koptische gemeenschap. Het Koptisch leiderschap lijkt hierdoor vooral de aansluiting te missen met de Koptische jon-geren. Volgens de rechter zijn er alleen al in 2011 meer dan 250 Kopten het slachtoffer ge-worden van tegen hen gericht geweld door radicale moslims. Veel van deze


slachtoffers zijn in kleinere gebieden gevallen en daardoor veelal buiten beeld gebleven .

Op de vraag wat de mogelijke rol van Nederland (en de Europese Unie) zou kunnen zijn in dit geheel wijst hij op een punt dat geen van onze andere gesprekspartners heeft aangehaald: maak binnen de context van het EU Associatieverdrag heldere afspraken over het onderwijs. Het reguliere onderwijs is namelijk doordrenkt met het islamitisch gedachtegoed. Zo moet iedereen, moslim of niet, verplicht Koranteksten uit het hoofd leren en komt de islam aan bod bij vrijwel alle vakken. Islamitische leerlingen leren echter niks over de geschiedenis van de Kopten binnen Egypte en zodoende leeft het beeld bij vele Egyptenaren dat de Koptische geloofsovertuiging een westers importproduct is.


Hoofdredacteur Koptische krant

Het volgende gesprek is met de hoofdredacteur van een Koptische krant. Ook hier is het ver-schil tussen de nieuwe en de oudere garde binnen de Koptische gemeenschap duidelijk te merken. Er zijn dan ook veel overeenkomsten tussen ons gesprek met de Koptische kerkleider en dat met de hoofdredacteur. Het succes van de moslimbroeders en de Salafisten is vooral te herleiden tot het sociale werk dat beide organisaties hebben verricht de laatste jaren. Daarbij moeten we niet vergeten dat een groot deel van de Egyptische bevolking arm en ongeletterd is. Deze partijen hebben, volgens de hoofdredacteur, ook campagne gevoerd door vlees uit te delen in (straat)arme buurten en levensmiddelen tegen sterk gereduceerde bedragen te verko-pen. Dit bericht, hoe verontrustend ook, kunnen we zelf niet verifiëren. Ook hier horen we zorgen over het feit dat het parlement, met een sterk radicaal-islamitisch blok, straks mede-zeggenschap krijgt over het herschrijven van de grondwet. Dit zal naar zijn verwachting niet goed uitpakken voor de Kopten. Over het idee van de rechter die we eerder spraken, namelijk om de verkiezingen uit te stellen, voelt de hoofdredacteur echter niks. Voor het overgrote deel van de Egyptische bevolking zijn deze verkiezingen een belangrijk moment. Het uitstellen van de verkiezingen zou, in deze onstabiele tijd, leiden tot een escalatie van geweld en chaos.

Een probleem dat regelmatig voor problemen zorgt, is de kwestie rondom de identiteitskaar-ten. Op elke ID-kaart staat de levensbeschouwing genoteerd maar het is simpelweg niet mogelijk om je levensovertuiging te veranderen van islamitisch naar Kopt. Dit levert bijvoorbeeld problemen op bij bekeerlingen die niet langer als islamitisch willen worden aangemerkt.

De hoofdredacteur wijst ons op nog een ander structureel probleem: de radicale preken vanuit de moskeeën. Formeel vallen alle Egyptische moskeeën onder de Al-Azhar8. Dit orgaan doet echter niets om haatzaaien tegenover de Kopten in te perken. Hij verwacht echter niet dat er binnen afzienbare tijd iets aan deze situatie zal veranderen. Tot slot uit de hoofdredacteur kri-tiek die we tijdens onze reis vaker zullen horen over de demonstranten op het Tahrir-plein: “Waar de demonstranten in het begin nog een duidelijke agenda hadden (bijvoorbeeld het aftreden van Mubarak, red) lijkt het nu meer op een groep die vooral overal tegen lijkt te zijn, maar niet met een serieus alternatief kan komen”.


De volgende dag bezoeken we een orthodox Koptische kerk. Voor ons is dit bezoek bijzon-der. Deze kerk is namelijk recent het doelwit geweest van een aanslag. De kerk werd belaagd door radicale moslims en in brand gestoken. Omdat er tijdens de aanval geen dienst gaande was, waren er slechts twee personen aanwezig, één daarvan was de bewaker. Zijn lichaam werd later voor het altaar teruggevonden, zijn keel was doorgesneden. Later in het programma zullen we zijn weduwe bezoeken. Tijdens de dienst benadrukt de priester het belang van de aanstaande verkiezingen. Zonder een stemadvies te geven voor een bepaalde partij, adviseert hij zijn gemeenteleden te gaan stemmen. Na de drukbezochte dienst spreken we de priester. Opvallend is, zeker in vergelijking met de kerkleider die we aan het begin van de reis spraken, hoe deze lokale priester openhartig zijn verhaal doet. De priester vertelt hoe de situatie voor hem en zijn gemeenteleden aanzienlijk is verslechterd sinds de Arabische revolutie. De aanslag op zijn kerk is daar een goed voorbeeld van. Volgens de priester zitten veel radicale moslims in het leger, waardoor de Maspero slachting mogelijk werd.

De priester vertelt het verhaal achter de aanslag op zijn kerk. Iemand had een verhaal verzon-nen over een vrouw die zich wilde bekeren tot de islam (vanuit het christendom) maar dit zou haar verboden zijn door de Koptische kerk. In reactie op dit gerucht, besloot een radicaal-islamitische groep een kerk in de buurt aan te vallen. Omdat de gemeenteleden hier lucht van kregen, vormden ze een blok rondom de kerk zodat deze niet werd aangevallen. De woedende menigte week echter uit naar een andere kerk waar wij nu te gast zijn en hier liep het helaas minder goed af. De priester is scherp in zijn bewoordingen, de politie kwam pas toen het kwaad was geschied en de brandweer kon de kerk niet bereiken omdat ze werden tegengehouden door de radicaal-islamitische groep die de kerk aanviel. Moslims en christenen hebben samen, met beperkte middelen zelf de brand proberen te blussen, totdat de brandweer wel in de gelegenheid was de brandende kerk te bereiken.

Op onze vraag hoe vaak dergelijke incidenten gebeuren, vertelt de priester dat hijzelf bekend is met drie grote vergelijkbare aanslagen en tientallen kleinere incidenten alleen al sinds de val van Mubarak. “De situatie voor ons Kopten lijkt inderdaad elke dag te verslechteren. Des-ondanks weiger ik in vrees te leven. Ons geloof is in God die ons bewaakt. Hij heeft ons in Zijn woord beloofd dat Hij alle dingen ten goede keert”.

Koptische kerk II & gesprek weduweWe gaan verder naar een andere Koptische kerk waar we spreken met de lokale priester. Ook de weduwe van de bewaker die is omgekomen bij aanslag op de kerk die we net hebben bezocht, zal later aansluiten.

We spreken met de Koptische priester over een incident dat zich in mei 2011 heeft afgespeeld. Volgens hem hebben radicale moslims leden van zijn kerk ervan beschuldigd een imam te hebben aangevallen. Dit handgemeen heeft plaatsgevonden tijdens een schermutseling tussen moslims en Kopten. Moslims zouden bewapend zijn geweest met molotov cocktails met de bedoeling de kerk aan te vallen. Er zijn toen inderdaad onderling klappen uitgedeeld, waaronder dus aan een imam. Als compensatie eisen de moslims daarom 100,000 Egyptische ponden9. Waneer dit bedrag niet wordt overgemaakt, dreigen ze de helft van alle kerken in de buurt plat te branden. Met de kerkelijke gemeenschap hebben ze dit bedrag bijeengebracht, onder andere door persoonlijke bezittingen te verkopen. Op onze vraag waarom ze niet naar de politie en/of het leger zijn gestapt, lacht de priester ons vriendelijk toe. Hij legt uit dat veel radicale moslims onderdeel uitmaken van de politie en het leger en aangifte dus geen zin heeft. “Zij hebben in het verleden niet kunnen instaan voor onze veiligheid en dat zal ook in de toekomst niet anders zijn” zo verklaart hij. Voordat we het gesprek met hem afsluiten hebben we het nog kort over de opkomst van de moslimbroederschap en de Salafisten. Hij geeft aan dat verschillende politici van deze partijen al hebben aangekondigd de belastingen dramatisch te willen verlagen. In plaats daarvan willen ze een speciale belasting gaan invoeren voor ‘ongelovigen’ (niet-moslims). Het is onduidelijk of voor dergelijke plannen straks een meerderheid te vinden is, maar het voorspelt weinig goeds voor de manier waarop

Bezoek Koptische kerken


dergelijke islamitische partijen omgaan met fundamentele mensenrechten voor (religieuze) minderheden.

Inmiddels is de weduwe aangeschoven en horen we haar dramatisch verhaal aan. Haar man was beveiliger bij de kerk en was samen met een andere man aanwezig toen de kerk werd aangevallen door radicale moslims. Terwijl de andere man nog kon vluchten, was dat haar man niet meer gelukt. Na afloop werd zijn verkoolde lichaam teruggevonden, zijn keel was doorgesneden. Hij laat drie jongeren kinderen achter. Wij vragen de weduwe hoe haar toekomst eruit ziet. Haar verdriet is aan haar ogen af te lezen. Ze praat zacht en kijkt ons zelden aan. Ze geeft aan dat ze niet weet hoe haar toekomst eruit ziet. Haar man was kostwinnaar en zelf heeft ze geen bron van inkomsten. Er is geen een uitkering vanuit de overheid behalve een eenmalige uitkering na de dood van haar man. Dat was net genoeg om de begrafenis te bekostigen. Ze moet het doen met het beetje geld dat ze van de kerk krijgt. We vragen haar of ze wrok koestert tegenover de daders en moslims in het algemeen. Ze geeft aan dat ze inderdaad met dergelijke gevoelens heeft geworsteld maar dat God haar daarbij heeft geholpen. “Wat moet ik ook anders? Ik woon in een islamitisch land, waar de overgrote meerderheid, inclusief mijn eigen buren, moslim zijn. Als ik deze gevoelens blijf koesteren, zou ik niet in dit land kunnen leven”. Het heeft haar ook gesterkt dat haar (islamitische) buren hun excuses hebben aangeboden voor het feit dat radicale moslims het leven van haar man hebben weggenomen.


Het volgende gesprek dat we hebben, is met een kandidaat-parlementariër van de Moslimbroederschap. Voorheen was hij al eerder parlementariër geweest als onafhankelijke10. Als delegatie hebben we getwijfeld of we het gesprek met de broederschap aan zouden gaan. Voor ons was van doorslaggevend belang dat de broederschap een onmiskenbare rol zou spelen in de toekomst van Egypte, en daarmee ook voor de Kopten. Daarnaast is de broederschap geen verboden terroristische organisatie als Hezbollah of Hamas. Het neemt echter niet weg dat we hier te maken hebben met een radicaalislamitische partij en dat maakt dat we met enig ongemak het gesprek instappen.

De kandidaat-parlementariër stelt zich hartelijk op en beantwoordt netjes al onze vragen, en dat zijn er nog al wat. We zijn uiteraard vooral benieuwd naar de visie van het broederschap op godsdienstvrijheid en de rechten van Kopten in het bijzonder. In zijn optiek is er geen enkel probleem en hebben Kopten niks te vrezen: “Ze hebben nu godsdienstvrijheid en als wij aan de macht zijn, zal dat niet veranderen. De angst die onder hen leeft, is de schuld van aan-hangers van het Mubarak-regime”. We merken echter dat het loont om door te vragen. Wat verstaat hij namelijk precies onder godsdienstvrijheid? Hoe zit het bijvoorbeeld met het ver-bod van christenen (bekeerlingen) om hun godsdienst op de ID-kaart te wijzigen en de pro-blemen die Kopten ondervinden bij het bouwen en onderhouden van kerken? De moslimbroe-der erkent inderdaad dat het moeilijk is om de godsdienst op de ID-kaart aan te passen. Het probleem ligt volgens de kandidaat alleen ergens anders. “Veel bekeringen zijn namelijk het gevolg van fraude of dwang. Het is daarom cruciaal om goed te onderzoeken of een bekering oprecht is of juist het gevolg van andere, dubieuze redenen. Hierbij is een belangrijke rol weggelegd voor de overheid en is strenge wetgeving gewenst”, zo geeft hij aan. Een vergunning krijgen voor het bouwen of onderhouden van kerkgebouwen is inderdaad moeilijk. Maar ook hier ligt de werkelijkheid in zijn optiek genuanceerder: “Het aantal christenen in Egypte groeit namelijk niet, dus hebben ze ook geen nieuwe kerken nodig”.

Over de invoering van de islamitische wetgeving, sharia, is de moslimbroeder uiterst positief: “Het is simpelweg beter voor iedereen”. De Kopten hebben overigens ook hier geen reden tot vrees want “de sharia is rechtvaardig voor iedereen”. Onze kritiek dat de sharia rechtsongelijkheid creëert voor niet-moslims en vrouwen wuift hij met een glimlach weg. Wij leggen hem het voorbeeld voor van het dreigement aan het adres van de kerk: “betaal 100,000 pond anders wordt de boel platgebrand”. Zijn reactie is simpel. Met de val van het Mubarak-regime is Egypte tijdelijk vervallen in anarchie waarbij het leger en de politie niet adequaat opereren. Zodra de nieuwe regering aan de macht is, zal de orde en veiligheid snel hersteld worden. Overigens ontkendt hij dat het broederschap plannen heeft om een belasting in te voeren voor ongelovigen, de vrees die wij eerder wel oppikten uit een gesprek met een priester. Aan de andere kant erkent hij wel dat de sharia, die hij wel wil invoeren, een dergelijke bepaling kent, maar hij wil verder niet op details ingaan.

Ook vragen we hem wat de agenda is van de broederschap omtrent de herziening van de grondwet, aangezien we daar eerder vooral door de Koptische rechter op zijn gewezen. Buiten kijf staat voor de broederschap de handhaving van artikel 2 GW, de passage welke stelt dat de sharia de grondslag is voor alle wetgeving. Daarnaast is de broederschap van plan de rol van de president aanzienlijk te wijzigen, een vrees van de Koptische gemeenschap. Ook hier wild hij geen verdere details loslaten. Daarnaast zijn we ook benieuwd naar hoe hij aankijkt tegen relaties met Israël. Is de broederschap bijvoorbeeld van plan het vredesakkoord met Israël te respecteren en hoe kijkt hij aan tegen Hamas ? In zijn optiek is er geen reden te twijfelen aan het buitenlandsbeleid van de broederschap. Het vredesakkoord zal gewoon gerespecteerd worden. “Dat neemt echter niet weg dat wij zeer kritisch zijn over de manier waarop Israël de Palestijnen behandelt. De raketbeschietingen van Hamas zijn een natuurlijke reactie op het geweld dat Israël nog altijd dagelijks aanricht in de Gazastrook”.

Dit gesprek heeft allerminst onze zorgen weggenomen. Als de ideeën van deze kandidaat-parlementariër representatief zijn, en dat mogen we aannemen, voor de ideologie van de broe-derschap betekent dat

Moslimbroederschap


op zijn best, dat er geen verbetering plaats zal vinden voor de Kopten en andere religieuze minderheden. Over een worst-case-scenario durven we op dit moment niet te speculeren. Daarnaast voorspelt het weinig goeds dat de moslimbroeders in vergelijking met de salafisten, die ook een grote verkiezingswinst hebben geboekt, nog betrekkelijk gematigd worden genoemd.

“De Sharia is rechtvaardig voor iedereen. Het is simpelweg beter voor iedereen.”

Kandidaat-parlementariër van de Moslimbroederschap over de invoering van de Sharia.


Een belangrijk moment van onze reis is inmiddels aangebroken: het monitoren van de verkie-zingen. In de aanloop van deze reis was het nog spannend of de reis, vanwege dit onderdeel, wel doorgang zou vinden. De oorzaak hiervoor was tweeledig. Ten eerste had Egypte gewei-gerd EU-waarnemers toe te laten tijdens de Egyptische verkiezingen. De boodschap was even duidelijk als verontrustend: geen pottenkijkers gewenst. Daarnaast was de reis naar Egypte van de Vaste Kamercommissie Buitenlandse Zaken afgeblazen, omdat collega parlementariër De Roon van de PVV het visum was geweigerd. Overigens maakte de ChristenUnie geen onderdeel uit van deze delegatie, maar ook wij hebben ons tijdens debatten met Minister Ro-senthal zeer kritisch uitgelaten over het Egyptische bewind. Uiteindelijk is onze vrees overi-gens ongegrond en kunnen we zonder problemen afreizen naar Caïro. Overigens worden we niet erkend als waarnemers, want die zijn immers onwenselijk, maar slechts als getuigen. Wat precies het verschil is, blijft overigens onduidelijk.

De stemming op de straat is overwegend positief. Mensen zijn blij en trots dat ze voor het eerst vrij mogen gaan stemmen. Voor veel mensen is het dan ook de eerste keer dat ze de tocht naar de stembus maken. Nu valt er wel wat te kiezen, meer dan 50 partijen dingen mee naar de gunst van de kiezer. Via onze contacten krijgen we overigens ook te horen dat de moslimbroeders als een van de weinige partijen een strak georganiseerde campagne hebben gevoerd.

Op deze verkiezingsdag bezoeken we in totaal vijf stemlokalen in verschillende delen van Caïro. Bij elk stembureau staan lange rijen mensen (mannen en vrouwen stemmen overigens in aparte stembureaus) die staan te popelen om te gaan stemmen. Ook hier krijgen we van veel mensen te horen, dat ze op de broederschap gaan stemmen. Bij de stembureaus zelf is overigens weinig aan te merken. Gewapende militairen houden een oogje in het zeil en mensen wachten geduldig af totdat ze aan de beurt zijn. Eén van de ChristenUnie-medewerkers wordt door een soldaat apart genomen en in het Arabisch gesommeerd netjes in de rij te gaan staan om te stemmen. Pas nadat hij zijn Nederlands paspoort toont, mag hij zich weer bij de groep voegen, er wordt tenminste goed opgelet! Waar we erg te spreken zijn over de gang van zaken binnen de stemlokalen, zijn we dat allerminst over wat er buiten deze lokalen plaatsvindt. Bij verschillende stemlokalen zien we hetzelfde gebeuren. Mannen met laptops die mensen vriendelijk adviseren op welke partij en kandidaat ze kunnen stemmen. Navraag leert dat deze ‘adviseurs’ daar namens de Moslimbroederschap en de nog extremistischer salafisten zitten. Overigens maken zij zichzelf niet als zodanig bekend maar ‘helpen mensen die zelf niet weten wat ze stemmen moeten’. En dat gaat ze goed af. Deze praktijken druisen in tegen de internationale normen en daarom dienen we bij de politie een klacht in. De politie reageert vrijwel direct en veegt de straat schoon. Natuurlijk beseffen we dat dit maar één straat betreft en dat talloze andere ‘adviseurs’ gewoon blijven adviseren. Bij een ander stembureau in een overwegend orthodoxe islamitische wijk treffen we de moslimbroeders en de salafisten ook aan. We gaan kort met ze in gesprek, maar daar zijn ze niet echt van gediend, de sfeer slaat ineens om en de toon wordt wat grimmiger, tijd om te gaan. Terwijl we ons busje instappen om naar de volgende locatie te gaan, wordt er een flinke steen tegen ons busje aangegooid. Onze tolk weet ons te vertellen, dat één van de tieners op straat door de salafisten werd aan-gemoedigd ‘een steen naar de westerlingen te gooien’.

Monitoren verkiezingen


Naar aanleiding van de ChristenUnie-delegatie reis naar Egypte hebben we de volgende aanbevelingen welke ook in de richting van de Minister van Buitenlandse Zaken geuit zullen worden.

1. Blijf aandringen op onafhankelijk onderzoek naar de bloedige bomaanslag op de kerk in Alexandrië, de Maspero-slachting. Er dient een einde te komen aan de straffeloosheid die heerst, wanneer het gaat om aanslagen gericht tegen de Koptische gemeenschap.

2. De Nederlandse regering doet er goed aan na de verkiezingswinst van de Moslimbroeders en de salafisten extra alertheid te betrachten, wanneer het gaat om het waarborgen van rechten zoals die van Kopten, vrouwen en andere minderheden.

3. Blijf aandringen op het afschaffen van discriminerende praktijken jegens Kopten. Individuen dienen net zo vrij te zijn zich te bekeren tot het christendom als individuen die zich tot de islam willen bekeren. In dat kader moet het een ieder vrijstaan de (ver-plichte) geloofsregistratie te veranderen. Kopten moeten niet langer tegengewerkt worden wanneer ze een kerk willen bouwen of deze willen onderhouden.

4. Binnen het kader van het EU-associatieverdrag moeten er heldere afspraken gemaakt worden over de inhoud van het Egyptisch onderwijs. Hierin zou onder andere aan-dacht geschonken moeten worden aan het respect voor niet-moslims, de positie en his-torische binding van Kopten met Egypte en godsdienstvrijheid.

5. De Europese Unie moet harder optreden wanneer Egypte verkiezingswaarnemers blijft weigeren. Daarnaast moet er een einde komen aan campagnepraktijken die pal voor stembureaus plaatsvinden.

Aanbevelingen


1. http://www.eo.nl/programma/devijfdedag/2011-2012/page/Onregelmatigheden_bij_Egyptische_verkiezingen/articles/article.esp?article=12801379

2. President Mubarak kondigde op 11 februari 2011 zijn aftreden aan. 3. De Maspero slachting vond plaats op 9 oktober. Op deze dag vond een vreedzaam protest van de

Kopten plaats die aandacht vroegen voor een kerk die eerder in Aswan door extremistische moslims was platgebrand. Eerder die dag werd er op de Egyptische staatstelevisie gesuggereerd dat de Kopten een aanslag wilden plegen op het leger en dat ‘alle goede moslims’ het leger in bescherming moesten nemen. Dit resulteerde in 28 doden en tenminste 325 gewonden. Het ‘unieke’ aan deze slachtpartij was, dat voor het eerst de regering actief opriep tot geweld tegen de Kopten. Zelf voegde ze ook daad bij het woord: het leger reed met gepantserde wagens in op Koptische demonstranten.

4. Een hooggeplaatste rechter die we tijdens deze reis spraken, schatte dat er alleen al na de val van Mubarak zo’n 250 geweldsincidenten plaatsvonden.

5. In casu werd een verzoek van de Europese Unie om verkiezingswaarnemers naar Egypte te sturen afgewezen.

6. Kalifaat: met het kalifaat doelt met op het islamitische rijk gesticht door Mohammed. Op haar hoogtepunt strekte het rijk zich zelfs uit tot Spanje en India. Dhimmi: is een status, toegekend onder de islamitische sharia, aan niet-moslims die leven onder islamitisch bewind. Dhimmi’s hebben minder rechten en worden niet voor vol aangezien.

7. Dit is onder meer relevant omdat het parlement momenteel niet de bevoegdheid heeft een overheid in te stellen, dit is voorbehouden aan de president. Het leger heeft echter aangekondigd dat het parlement slechts een aantal mensen mag leveren voor de staatscommissie die verantwoordelijk zal zijn voor het herzien van de grondwet. Zie bijvoorbeeld ‘Egypt’s military will have final say on country’s new constitution’, 7 december 2011, the Guardian. http://www.guardian.co.uk/world/2011/dec/07/egypt-military-final-say-constitution?INTCMP=SRCH.

8. Volgens de hoofdredacteur vergelijkbaar met het Vaticaan, alleen dan voor Egyptische moskeeën.9. ca. €15,748,03 , het gemiddeld inkomen van een Egyptenaar fluctueert tussen de €65,- en €150,-.10. De Moslimbroederschap was ten tijde van het Mubarak-regime officieel verboden, veel van de

MB-kandidaten namen daarom als onafhankelijke zitting in het parlement.

Alle foto’s in dit reisverslag zijn gemaakt door Ruben Timman, www.nowords.nl.

Voetnoten

Fractie ChristenUnie Tweede KamerPostbus 200182500 EA Den Haag

T : 070-3183057F : [email protected]

Tussen hoop en vrees: positie van Koptische christenen in Egypte

Documents

Transcript of Tussen hoop en vrees: positie van Koptische christenen in Egypte