Elke dag zit Khava Gaisanova in Tsjer-

men naast een koelkast die met een

lang snoer verbonden is met haar huis.

Van daaruit verkoopt ze limonade en water

aan voorbijgangers. ‘Mijn man is verdwenen.

Waarschijnlijk ontvoerd door de politie’‚ zegt

ze in 2011 tegen journalist Arnold van Brug-

gen en fotograaf Rob Hornstra‚ als ze stoppen

om water te kopen.

De twee zijn op pad in de Noord-Kaukasus‚

voor een journalistiek project. Daarmee be-

gonnen ze na het besluit de Olympische Win-

terspelen van 2014 toe te wijzen aan Sotsji‚ de

Russische badplaats aan de voet van de Kau-

kasus. Hun drijfveer is verbazing over de keu-

ze voor deze plaats‚ aan de rand van een van

de gevaarlijkste gebieden op aarde. Opstand

en terreur‚ door rebellen en de Russische ge-

heime politie‚ eisen er nog dagelijks levens.

Gaisanova vertelt de twee haar levens-

verhaal. Het werd de ruggengraat van het

boek De geheime geschiedenis van Khava

Gaisanova & de Noord-Kaukasus dat eind

januari is verschenen. Gaisanova is een

Ingoesjeetse die woont in Noord-Ossetië.

Maar ze had ook in een van de andere Kau-

kasische deelrepublieken kunnen wonen.

Want talloze in deze bergen gewortelde fa-

milies kennen een vergelijkbaar verhaal.

De grootouders van Gaisanova kregen in

1944 twee uur om hun spullen te pakken.

Daarop vertrokken ze met hun kinderen in

overvolle‚ steenkoude treinen naar Kazach-

stan‚ samen met een half miljoen andere

Tsjetsjenen en Ingoesjeten. Onderweg en na

aankomst stierf zo’n twintig procent van hen

van honger en uitputting.

Stalin beval tot de massale deportaties‚

wordt gezegd‚ uit angst voor collaboratie

door die volkeren met de Duitsers. Moskou

heeft de regio altijd met wantrouwen beke-

ken‚ zeker sinds de grote Kaukasische oorlog

(1816-1859). De Russen vochten daarin met de

welhaast onverslaanbare bergbewoners‚ die

streden onder leiders als imam Sjamil‚ die

25 jaar uit handen van de Russen kon blijven.

In zijn geboortestad Gimry en in Goenib‚

waar hij uiteindelijk werd verslagen‚ wordt

imam Sjamil nog altijd vereerd.

Sotsji

Vladikavkaz

Grozny

Beslan

Gimry

Tsjermen

Z w a r t e Z e e

Ka

spisc

he

Ze

eNoord-Ossetië

Karatsjaj-Tserkessië

Kabardië-Balkarië

Dagestan

Tsjetsjenië

Ingoesjetië

Adygië

G E O R G I Ë

R U S L A N D

100 km

Noord-Kaukasus

Het Russische Sotsji‚ waar volgend jaar de Olympische Winterspelen plaats-hebben‚ ligt in een van de gevaarlijkste regio’s ter wereld. Arnold van Bruggen en Rob Hornstra maakten er een uniek document over.

Tekst: Marnix de BruyneFotografie: Rob Hornstra

20 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’13 | De Noord-Kaukasus De Noord-Kaukasus | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’13 | 21

‘Ik kan de Russen alleen maar wantrouwen’

© B

lok

pla

n

Lees verder op pagina 25.

22 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’13 | De Noord-Kaukasus

Foto vorige pagina: Khava Gaisanova in haar woning in Tsjermen. Foto deze

pagina: portret van Gaisanova’s verdwenen echtgenoot Moechazjir, op een

stoel in haar ‘zomerkeuken’.

De Noord-Kaukasus | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’13 | 23

Boven: de ‘poort van Sjamil’ in

Goenib, waar de legendarische

imam Sjamil en zijn mannen in

1859 werden verslagen en nog

altijd worden vereerd.

Rechts: oude foto’s uit het album

van Khava Gaisanova, met links-

boven Gaisanova als lerares op

schoolreis naar de badplaats

Sotsji, in 2014 gaststad van de

Olympische Winterspelen; rechts-

boven Gaisanova en haar echt-

genoot na terugkeer in Noord-

Ossetië; onder beelden van haar

familie uit de tijd dat ze nog in

Kazachstan woonde.

24 | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’13 | De Noord-Kaukasus De Noord-Kaukasus | Wordt Vervolgd | nr. 2 - februari ’13 | 25

Vervolg pagina 20.

In Kazachstan werden de nieuwkomers niet

als slachtoffer gezien‚ maar als indringers. Ze

werden tewerkgesteld op kolchozen en sov-

chozen‚ collectieve boerderijen‚ en mochten

geen stap verzetten zonder toestemming van

de politie. Na de dood van Stalin in 1956

mochten ze terugkeren naar hun bergdorpen‚

wat ze eerst mondjesmaat deden. Hun huizen

waren inmiddels bewoond door anderen.

Khava Gaisanova‚ die in Kazachstan was ge-

boren‚ kwam in 1975 naar Tsjermen‚ haar

broers bleven in Kazachstan. Gaisanova was

in 2007 bij de begrafenis van een van hen in

Kazachstan‚ toen haar man verdween.

Noord-Ossetië trilde destijds nog na van het

gijzeldrama in Beslan van 2004. Bij een bevrij-

dingsactie door het Russische leger kwamen

daar 331 schoolkinderen en docenten om‚ van

de ruim elfhonderd die gegijzeld waren door

vooral uit Ingoesjetië afkomstige rebellen.

Alle Ingoesjeten waren sindsdien verdacht. In

de drie jaar erna verdwenen twintig bewo-

ners van Tsjermen. ‘Gewoon opgepakt en op-

gelost in het niets’‚ vertelt Gaisanova. ‘Nooit

meer iets van gehoord‚ niet in gevangenissen

en niet in rechtszalen.’

Haar man Moechazjir wacht eenzelfde lot.

Met een buurman had hij boodschappen ge-

daan in Vladikavkaz‚ waarna hij verdween.

Zijn auto‚ met een Ingoesjeets nummerbord‚

wordt uiteindelijk teruggevonden in het

straatje bij het hoofdbureau van politie. Er

zijn geen sporen van geweld‚ alle documenten

zijn er nog. Behalve het rijbewijs. Vandaar dat

Gaisanova de politie verdenkt‚ die bij een aan-

houding altijd eerst een rijbewijs vraagt.

Vladikavkaz in Noord-Ossetië, waar Gaisanova’s echtgenoot Moechazjir

‘verdween’. In 1999, 2008 en 2010 werden op de centrale markt aanslagen

gepleegd, waarbij bijna honderd doden en honderden gewonden vielen.

De enige zoon van Gaisanova, Moesa, met zijn zoon; polaroid van Gaisanova

met haar man Moechazjir, haar schoondochter en een kennis in haar tuin.

Haar naspeuringen leiden tot niets. ‘Niemand

weet wat er gebeurd is’‚ zegt ze uiteindelijk.

‘Ik kan de Russen alleen maar wantrouwen.’

Van Bruggen schreef in de Noord-Kaukasus

zeventien notitieblokjes vol met verhalen

over lang vervlogen veldslagen‚ de terreur

onder Stalin‚ de deportaties‚ en de strijd in

Tsjetsjenië. De weerslag ervan heeft‚ met de

vele indringende foto’s van Hornstra‚ een in-

trigerend‚ waardevol tijdsdocument opgele-

verd dat je niet snel weglegt.

Reageren? wordtvervolgd@amnesty.nl

De geheime geschiedenis van Khava

Gaisanova & de Noord-Kaukasus

Arnold van Bruggen en Rob Hornstra

Uitgeverij Pegasus‚ 352 pagina’s