Chinees paspoort

inhoUD

02

Wanneer je in China bentChinese les 1: Karakters Identiteit‘Sociale harmonie’Het Plein van de Hemelse Vrede: twee foto’sChinese les 2: Handige uitdrukkingenChina’s populairste schrijversAlternatieve reisgidsChinese les 3: Een beroemd oud gedichtLiu Xiaobo, NobelprijswinnaarLiu Xiaobo’s ‘Slotverklaring’De Chinese boekenmarktOfficiële waarhedenLiteraire censuurChinese les 4: Slogans

040608101214161820222426283032

03

China’s omstreden schrijversPersvrijheid en internetcensuurChinese les 5: Verboden op internetNurmemet Yasin, gevangen Oeigoerse schrijver Shi Tao, gewetensgevangeneChinese les 6: Eten met stokjesDe vrijheid gevangenRecht en rechteloosheidArbeidsomstandigheden: China BlueDoodstrafChinese les 7: Chinees schaakHan Dong over de Chinese lezerInternationale schrijversvereniging PENWebsites & literatuur

343638

40424446485052 54 56 5860

amnesty visum

amnesty

visu

m

In Beijing en andere grote Chinese steden valt vooral de vooruitgang op. De ene wolkenkrabber verrijst nog hoger dan de andere. De individuele keuzevrijheid is voor Chinezen in de afgelopen jaren ruimer geworden. Ze hebben veel meer ruimte in werk, bedrijvigheid, handel en reizen dan twintig jaar geleden.

Mensenrechtenschendingen zijn in China lang niet altijd zichtbaar. Eigenlijk in veruit de meeste gevallen niet. Wat je ziet is bijvoorbeeld dit: typ in een Chinees internetcafé termen in als ‘democracy’, ‘human rights’ of ‘Taiwan’, en je krijgt geen of slechts zeer selectieve hits. Chinese internetters, en dat zijn er 450 miljoen, hebben geen of heel beperkte toegang tot Facebook, Twitter of andere sociale netwerken. In kiosken liggen in de regel geen buitenlandse kranten. Zenders als BBC en CNN worden veelvuldig gestoord. De Engelstalige zenders die wél gehoord kun-nen worden, berichten nauwelijks kritisch over het Chinese beleid. In gesprekken op straat, bij bedrijven en bij instanties worden bepaalde onderwerpen ontweken, of worden slechts de officiële standpunten herhaald. Andere schendingen van mensenrechten

ziet een bezoeker zelden of nooit. De doodstraf, de willekeurige arrestaties, de werkkampen. Ook voor de meeste Chinezen zijn die trouwens ‘ver weg’.

Dat is China vandaag. Een land dat enorme prestaties levert, snel groeit, trots is op het heden en een enorm verleden. En ook een land met heel weinig rechtszekerheid, een grote kloof tussen rijk en arm, en schendin-gen van zo ongeveer alle mensenrechten.

Hebben buitenlanders te vrezen voor die rechtsonzekerheid? In principe niet. Voor het uiten van een mening worden bezoekers niet het land uitgezet. Hooguit kan het riskant zijn voor gesprekspartners. In het algemeen schatten Chinezen de grenzen zelf goed in, maar vermijd als buitenlander activiteiten die Chinezen ongewild in iets betrekken dat riskant kan zijn.

In dit Paspoort laten we iets zien van het ene en van het andere China. We hopen dat de contacten tussen de Nederlandse literaire wereld en China iets moois nalaten: een groeiend respect voor vrijheid van meningsuiting.

WANNEER jE IN China BENT

04

05

06

CHINESE LES 1: KaraKters

书 (書)

shu‘boek’In de oudere vorm van het karakter (rechts) herken je de afbeelding van een pen (in een hand) boven een mond (spreken). De ‘afgekorte’ van het karakter is de schrijfwijze die in de Volksrepubliek wordt gebruikt. In Taiwan, Hongkong en de Chinese diaspora is de traditionele schrijfwijze van karakters gebruikelijk. Een belangrijke reden dat Chinees nog altijd in karakters wordt geschreven, en niet fonetisch, is dat het schrift begrijpelijk blijft voor mensen die heel verschillende Chinese dialecten spreken.

作家 zuojia scheppend / deskundige: ‘schrijver’De meeste Chinese woorden in het hedendaags Chinees bestaan uit twee of meer lettergrepen. Elke lettergreep wordt geschreven met een eigen karakter en heeft ook een eigen betekenis. Chinees is een toontaal. Dat betekent dat elke lettergreep één van de vier mogelijke tonen draagt. In dit woord bijvoorbeeld heeft zuo een ‘lage’ toon, ongeveer zoals een Nederlander aarzelend ‘nou ...’ zegt. De lettergreep jia heeft een hoge toon, ongeveer zoals je een vlakke muzieknoot zingt.

07

出版商 chubanshang uitgeven / druk / handel: ‘uitgeverij’Vooral de nieuwere woorden, waarvan dit er een is, bestaan vaak uit samenstellingen van drie of meer karakters (en lettergrepen). Een Chinese lezer herkent ze als één woord, en leest niet de afzonderlijke betekenis – net zo min als wij ‘televisie’ lezen als ‘van veraf kijken’. Als het om een lang woord of begrip gaat, korten Chinezen graag af. Dat gebeurt vooral met politieke termen. Grote Proletarische Culturele Revolutie (无产阶级文化大

革命) wordt dan simpelweg 文革 (Cultuurrevolutie).

检查 jiancha inspecteren / onderzoeken: ‘censuur’

北京国际图书博览会beijing guoji tushu bolanhuiBeijing / internationaal / lezen / expositie:‘Beijing International Book Fair’

iDentiteitBei Dao (geboren in 1949) was op 4 juni 1989 in het buitenland. Daarna mocht hij niet meer terugkeren. Eerder had hij naam gekregen als China’s toonaangevende dichter. Een van zijn bekendste gedichten is ‘Aantekeningen uit de stad van de zon’, een parafrase van het leven in de Volks-republiek. Daaruit:

LevenDe zon is ook opgegaan VrijheidGescheurde snippers papier die opwaaien WerkHanden, ze omcirkelen de aarde Leveneen net

Die laatste twee regels werden een motto van veel dissidenten. De controle van staat, politie en partij is in China voelbaar in elk onderdeel van het maatschappelijk leven. Veel vormen van controle zijn voor buitenstaanders moeilijk zichtbaar. De identiteit van een inwoner van de Volksrepubliek is vooral een kwestie van identificatie. Wie de juiste papieren heeft, kan in aanmerking komen voor een

huis, werk, school, zij het lang niet altijd met veel keuzevrijheid en onder allerlei vormen van toezicht. Wie die papieren niet heeft, zoals de migranten die vanuit het platteland naar steden trekken op zoek naar werk, komt nauwelijks voor officiële voorzieningen in aanmerking. Er zijn volgens officiële cijfers zo’n 25 miljoen van die migranten.Vooral de rechtsbescherming is een probleem. In 2008 stonden 1.008.677 beklaagden voor de rechter, van wie er 1.373 onschuldig werden bevonden. In minder dan 5 procent van de strafzaken worden getuigen gehoord.

De Chinese overheid stelt dat de fundamentele rechten en vrijheden allemaal in de Grondwet zijn verankerd. Maar de wet zegt ook dat de Partij het laatste woord heeft. Chinezen hebben het over de ‘dertien plagen van de dagelijkse onderdrukking’. Daaronder vallen de nachtelijke klop op de deur, het intensieve bespieden van burgers, de registratie van je doen en laten, de werkkampen voor lichte overtredingen, de dreiging van mishandeling op politiebureaus, de steekpenningen.

08

09

Water Kan een boot laten Drijven en

laten zinKen

Chinees GezeGDe

‘soCiale harMonie’Sociale harmonie is het sleutelwoord van de Chinese autoriteiten van nu. Het idee van harmonie zou volgens deze moderne ideologie teruggaan op het gedachtegoed van Confucius. Die verkondigde dat iedereen zich moest houden aan respectvolle, traditionele maatschappelijke verhoudingen. Er was geen wezenlijk onderscheid tussen relaties zoals die van ouders en kinderen, bazen en ondergeschikten, overheid en burgers. De harmonie van de Chinese overheid is een stelsel van normen en waarden dat vaak in de plaats komt van wettelijke regelingen.Nadat in 1989 op het Plein van de Hemelse Vrede de laatste massademonstraties waren neergeslagen, is op talloze plaatsen in China, maar vooral in Beijing, een aanhoudende stroom van lokale of individuele protesten op gang gekomen. Met name het aantal van de 'klagers' is enorm: degenen die zich vanwege persoonlijk geleden onrecht tot overheid en partij richten, vaak bivakkerend onder bruggen of in de goedkoopste pensions. Andere 'alternatieve' politiek komt van academici, van gedoogde organisaties en soms van de meer succesvolle nationale en internationale ondernemingen.

Anonieme oproepen tot een Jasmijn-revolutie vanaf begin 2011, in reactie op de opstanden in de Arabische wereld, leidden tot een golf van arrestaties en ‘verdwijningen’. Veel schrijvers, journalisten, kunstenaars en intellectuelen kregen huisarrest of ‘verscherpt toezicht’. De censuur is sterk toegenomen.

Het aantal politiek gevangenen in China, onder wie gewetensgevangenen, is onbekend. Het is erg moeilijk er een schatting van te maken, omdat al deze informatie geheim wordt gehouden en ook omdat er zo veel vormen van gevangenschap, administratieve detentie, huisarrest en andere vrijheidsbeperking zijn. Er zaten begin 2011 voor zover bekend ten minste 77 journalisten en internetactivisten gevangen.

Veel onderdrukking is ‘irregulier’, zoals het inzetten van gangs en vechtersbazen om journalisten af te schrikken. En ook het gebruik van ‘zwarte gevangenissen’, particuliere huizen waar veiligheidsagenten mensen vasthouden en martelen. De politie zegt niets met de zwarte gevangenissen te maken te hebben.

10

De overheid ontkent dat ze bestaan. Mensen die er soms weken vastzaten, vertelden hoe het was om met z'n dertigen in een kamer te worden gepropt, zonder toilet en zonder buitenlucht.

Ankang, het opsluiten in psychiatrische gevangenissen, is vooral toegepast op leden van de spirituele beweging Falun Gong, maar ook bijvoorbeeld op demonstranten van 4 juni 1989. Human Rights Watch documenteerde drieduizend gevallen sinds de jaren tachtig.China watchers zijn het er niet over eens of de nabije toekomst meer rechtszekerheid, democratie en vrijheid gaat brengen. De 'vijfde generatie' van leiderschap treedt naar verwachting aan in 2012, met leiders als Xi jinping, Li Keqiang en Wang Qishan. Zij zijn, anders dan de eerdere generaties, geen technici, maar managers met belangrijke banden met het bedrijfsleven. Onder anderen de Amerikaanse sinoloog Perry Link, de Australische deskundige Richard McGregor en het Britse tijdschrift The Economist voorspellen dat de situatie van China's mensenrechten de belangrijkste binnenlandse kwestie zal worden.

11

12

Zoeken naar ‘Tian’anmen-plein’ op google.cn/images, de Chinese plaatjeszoeker, levert deze foto:

het plein van De heMelse vreDe

13

Bij het neerslaan van vreedzame demonstraties op het Plein van de Hemelse Vrede, rond 4 juni 1989, kwamen naar schatting duizend mensen om. Daarmee wilde de regering een einde maken aan pogingen tot ‘hervorming van onderaf’.

Zoeken naar ‘Tian’anmen-plein’ op google.com/images, de internationale Google-plaatjeszoeker, levert deze foto als eerste:

14

CHINESE LES 2: hanDiGe UitDrUKKinGen (oM aan te Wijzen)

Halloni hao 你好

Dank u谢谢

Ik heb u erg gemist多想你呀

Kunt u mij helpen?你肯帮助我吗？

Wat voor werk doet u? 你是干什么的？

Verboden toegang 禁止入内

Tussen droom en daad staan praktische bezwaren 梦想和行动之间总有实际的阻力

Hebban olla vogela nestas hagunnan除你和我外所有鸟开始建造巢穴

Democratie is de vrijheid om je bestuur te kiezen 民主是自由选择你的政府

China is erg mooi中国是很美丽的

15

Ik zou graag de mensenrechten aan de orde stellen我想要提出人权的问题

Domweg gelukkig in de Dapperstraat简单快乐在 Dapperstraat 中

Ik stel de vrijheid van meningsuiting boven alles 对我思想的自由超过一切

Ik ben een God in het diepst van mijn gedachten在我的最深刻的思想中我是上帝

Het is beter een kaars aan te steken点起一支蜡烛

dan de duisternis te vervloeken比诅咒黑暗的好

Een reis van duizend mijl begint met de eerste stap一千英里的旅程开始于首次步骤

Gewetensgevangenen moeten onmiddellijk vrij政治犯应该立即被释放

Met één vonk begint een heidebrand星星之火可以燎原

Censuur is altijd schadelijk voor de mensen审查制度始终为人是有害的

16

Wang anyiTong'an, 1954. Dochter van beroemde schrijfster en politica Ru Zhijuan. Getekend door de Culturele Revolutie: omdat haar vader werd bestempeld tot 'Rechts element' werd ze als vijftienjarige van school gehaald om landarbeider te worden. Tegenwoordig voorzitter van de Schrijversvereniging van Sjanghai.

tie ningBeijing, 1957. Schreef onder meer over de gruwelen van de Culturele Revolutie, maar heeft als huidig voorzitter van de Vereniging van Chinese schrijvers een rooskleurig beeld van de culturele vrijheid in haar land. 'Censuur? Welke censuur? Kunstenaars hebben grote vrijheden in China.'

China’s popUlairste sChrijvers

Foto's: © Editions Picquier / Newscom / Reuters / Getty Images

17

Wang shuoNanjing, 1958. Behalve schrijver ook regisseur, acteur en stoer type. Hanteert een rauwe stijl met veel spreektaal en Beijings dialect. Ontving voor zijn laatste roman het Chinese recordbedrag van 3,65 miljoen yuan, zo'n 400.000 euro.

Guo jingmingZigong, 1983. Popidool, schrijft over getormenteerde grootsteedse adolescenten en zet foto's van zichzelf halfnaakt onder de douche op internet. Gekozen tot meest gehate mannelijke beroemdheid van China, maar ondertussen 's lands best verkopende schrijver.

alternatieve reisGiDs

18

Qincheng-gevangenis, BeijingMaximaal beveiligde gevangenis, vooral gebruikt voor politiek gevangenen. Er zaten afgezette partijleiders, hoge Tibetaanse geestelijken, belangrijke dissidenten, buitenlanders en ook de weduwe van Mao. Eenmaal binnen worden de gevangenen niet met een naam, maar met een nummer aangeduid.

Tian’anmen-plein, BeijingHet Plein van de Poort van de Hemelse Vrede, genoemd naar de paleisingang, is nu het grootste plein van de wereld en kan wel een miljoen mensen bevatten. De ‘gebeurtenissen’ van 4 juni 1989 zijn een groot taboe in China. Het is ook ‘s werelds best bewaakte plein: demonstraties, hoe klein ook, worden sindsdien meteen de kop ingedrukt.

Grootste boekhandelDe Xidan-boekhandel is de grootste van het land, nabij de metrohalte Xidan in Beijing. Op sommige dagen kun je je maar nauwelijks een weg banen tussen de vele mensen die er zitten of staan te lezen. Dissidente boeken, in Chinees of Engels, zijn hier niet te krijgen.

tibet Toegankelijk, maar met veel beperkingen. De vrijheid van godsdienst, meningsuiting en vereniging van Tibetanen in de autonome regio Tibet wordt ernstig beperkt. De eigen taal staat onder druk. De autoriteiten gebruiken buitensporig geweld tegen demonstranten. Dhondup Wangchen, een filmmaker, kreeg in 2010 zes jaar cel wegens 'verdeling van het vaderland' omdat hij een documentaire maakte waarin kritische Tibetanen aan het woord komen.

XinjiangToegankelijk, maar met veel beperkingen. De autoriteiten in de autonome Oeigoerse regio Xinjiang onderdrukken de Oeigoerse gemeenschap, waarbij de mensenrechten van etnische Oeigoeren, zoals vrijheid van godsdienst en toegang tot onderwijs en arbeid, geschonden worden. De Chinese autoriteiten hebben het nog altijd gemunt op de familie van de verbannen voormalige gewetensgevangene Rebiya Kadeer en hebben diverse schrijvers, onder wie Nurmemet Yasin, gevangengezet.

中国是很美丽的

19

VogelnestHet Nationale Stadion van Beijing, ook wel het Vogelnest genoemd, werd speciaal gebouwd voor de Olympische Zomerspelen van 2008. Kunstenaar Ai Weiwei, die vandaag de dag gevangen zit vanwege zijn politiek activisme, was mede-ontwerper. Hoewel het stadion nauwelijks meer wordt gebruikt voor evenementen, trekt het nog altijd duizenden bezoekers per dag.

Binnen MongoliëToegankelijk, maar met vele beperkingen. Eind mei 2011 kondigden de Chinese autoriteiten de staat van beleg af na lokale protesten tegen de staatsonteigening van weidegronden. Diverse Mongoolse activisten en schrijvers die opkomen voor het behoud van de Mongoolse cultuur zijn de afgelopen jaren tot lange gevangenisstraffen veroordeeld. Onder hen de academische boekhandelaar en activist Hada. Na vijftien jaar cel zou hij op 10 december 2010 worden vrijgelaten, maar hij zit nog altijd op een geheime plek gevangen. Zes dagen voor zijn geplande vrijlating werden Hada's vrouw en zoon opgepakt. Ze zijn inmiddels aangeklaagd wegens respectievelijk 'illegale zaken' en drugsbezit.

District 798De kunstenaarswijk van Beijing, in de jaren vijftig van de vorige eeuw met hulp van Oost-Duitsland gebouwd als militair fabriekscomplex. Raakte in de jaren negentig in verval, maar de gebouwen met hun enorme ruimtes fungeren vandaag de dag als ateliers en galerieën voor een bloeiende artistieke gemeenschap. Met bijbehorende clubs, hippe kledingzaken en restaurants.

Kantoor van Amnesty ChinaDat is er niet. Amnesty mag China niet binnen, althans niet voor onderzoek, en het is niet mogelijk in China een nationale Amnesty-afdeling op te zetten. Andere internationale mensenrechtenorganisaties worden net zo buiten het land gehouden.

中国是很美丽的

20

CHINESE LES 3: een beroeMD oUD GeDiCht

静 夜 思李 白

床 前 明 月 光 疑 是 地 上 霜 举 头 望 明 月 低 头 思 故 乡

Wie dit gedicht aan een Chinees laat zien, krijgt ongetwijfeld een glimlach. Het is het bekendste van China en elk schoolkind leert ’t uit het hoofd. Het is erg oud: de dichter Li Bai leefde in het midden van de achtste eeuw.

Klassieke Chinese gedichten zijn heel beknopt. Bijna elk karakter (teken) is één woord. Door veel weg te laten (bijvoorbeeld: gaat het om ik, hij of zij?) wordt heel veel gezegd. Zonder studie kunnen Chinezen van nu zo’n tekst niet zomaar lezen. Ze zijn gewend aan de langere vorm van woorden: combinaties van twee of meer karakters. De vertaling van dit gedicht is:

Stille nachtgedachte

Voor mijn bed een plas maanlichtIs dat rijp op de grond?Ik richt me op, zie de volle maanIk zink terug, moet denken aan thuis.

21

ezellippen passen

niet in een paarDenbeK

Chinees GezeGDe

22

liU Xiaobo,NOBELPRIjSWINNAAR

In het Westen was hij tot voor kort bepaald geen bekende: een Chinese filosoof die kritisch schreef over het staatsbestel. Het nieuws over de toekenning van de Nobelprijs voor de Vrede is hem overgebracht door zijn bewakers in de gevangenis. In tranen vertelde Liu dat hij zijn prijs opdraagt aan de slachtoffers van 1989. Op het Plein van de Hemelse Vrede werd toen op 4 juni een protest voor democratische hervormingen hardhandig neergeslagen.

Liu Xiaobo [spreek uit: ljoe sjau pwoh], geboren in 1955, werd voor het eerst opgepakt toen hij steun gaf aan de studenten die in 1989 protesteerden op

het Plein van de Hemelse Vrede. Liu was docent literatuur aan een lerarenopleiding in Beijing. Bij het begin van het Tian'anmen-protest in april 1989 verbleef hij op studiereis in de Verenigde Staten. Hij keerde naar China terug en was op 4 juni, de dag dat de protesten bloedig werden neergeslagen, in hongerstaking op het plein. Hij werd gearresteerd op 6 juni en bracht anderhalf jaar in de gevangenis door.

In 1996 kwam hij vanwege zijn aan-houdende kritiek voor drie jaar in een werkkamp terecht. Na zijn vrijlating ging Liu onverdroten door. Hij was een van de- genen die de tekst opstelde van Charta 08,

23

een manifest dat in 2008 opriep tot een nieuwe grondwet met bescherming van de mensenrechten. Het manifest werd wereldkundig op 10 december, de Dag van de Mensenrechten. Twee dagen eerder was Liu thuis opgehaald. Op 25 december 2009 werd hij veroordeeld tot elf jaar gevangenisstraf.

Zijn vrouw, dichteres en kunstenares Liu Xia, werd in oktober 2010 onder huisarrest geplaatst. Tot 17 februari 2011 kon geen contact met haar worden gelegd. In een vijf minuten durend telefoongesprek liet zij vrienden weten: 'Ik voel me miserabel. Ik kan niet naar buiten. Mijn hele familie wordt gegijzeld.'

Amnesty International beschouwt Liu Xiaobo als gewetensgevangene en vraagt om zijn onmiddellijke en onvoorwaardelijke vrijlating. Voor Liu Xia vraagt Amnesty onmiddellijke opheffing van haar huisarrest, evenals bezoekrecht.

© Private

24

liU Xiaobo’s ‘SLOTVERKLARING’RECHTBANK VAN BEIjING, 23 DECEMBER 2009

Heren rechters,

Ik heb geen vijanden. Haat vreet aan 's mensen verstand en geweten. De ander als vijand zien, dat wakkert een wrede strijd aan waarin de een overleeft en de ander het onderspit delft. Daarom hoop ik dat ikzelf met opperste voorkomendheid zal weten te reageren op de vijandschap van de regering. Dat ik met liefde de haat kan keren. Ik blijf ervan overtuigd dat ik onschuldig ben en dat de aanklachten tegen mij ongrondwettelijk zijn. Niettemin heb ik sinds mijn arrestatie een jaar geleden twee gevangenissen meegemaakt, vier officieren van justitie, drie aanklagers en twee rechters. De behandeling van mijn zaak was niet respectloos, er werden geen wettelijke termijnen overschreden, er was geen sprake van dwang om een bekentenis af te leggen. Men is beheerst en redelijk geweest, meermalen zelfs vriendelijk. We krijgen in deze gevangenis een tijdschrift uitgedeeld met de titel 'Berouw'. En er wordt muziek gedraaid tijdens de maaltijden, en tijdens het opstaan en het naar bed gaan. Het is een enorme vooruitgang vergeleken met mijn eerdere gevangenschappen van tien en twintig jaar geleden. Maar heren rechters, staat u me toe dat ik zeg dat mijn meest fortuinlijke ervaring van deze laatste twintig jaar de onzelfzuchtige liefde van mijn vrouw Xia is geweest. Vandaag mocht ze niet als toehoorder in de rechtbank zijn. Maar ik wil toch tegen je zeggen, mijn lief, dat mijn geloof in jouw liefde zo sterk is als altijd. In de jaren dat ik niet in vrijheid leefde, kende onze liefde veel bitterheid die ons door de omstandigheden

25

was opgelegd, maar daaraan is ze niet ten onder gegaan. Ik dien mijn straf uit in een tastbare gevangenis, jij bent veroordeeld tot wachten in de niet-tastbare gevangenis van je hart. Jouw liefde is als het zonlicht dat over de hoge muren en door ijzeren tralies gaat, ze streelt elke centimeter van mijn huid, verwarmt elke cel van mijn lichaam, jij maakt dat ik altijd mijn innerlijke vrede en gloed bewaar, jij maakt elke minuut in de gevangenis van betekenis. Mijn liefde voor jou, zo vol van berouw en schuldgevoel, is bij tijden zo zwaar dat mijn benen ervan wankelen. Ik ben maar een domme steen in de wildernis, blootgesteld aan elke woeste windvlaag en wolkbreuk, zo koud dat mensen me niet durven aan te raken. Maar mijn liefde is krachtig en kan door elk obstakel heen. Zelfs al zou ik in de vijzel tot poeder worden vermalen, dan nog zal ik met mijn asresten jou omhelzen.Heren rechters, ik hoop dat ik het allerlaatste individu zal zijn dat wordt onderdrukt in China's eeuwenlange inquisitie. Dat na mij niemand meer om zijn woorden zal worden gestraft. De vrijheid van meningsuiting is de bron van de menselijkheid, de moeder van de waarheid. Om dat recht op vrijheid van meningsuiting uit te oefenen zoals het in de grondwet staat, moet je een verantwoordelijke Chinese burger zijn. Die wil ik zijn. Niets van wat ik heb gedaan was strafbaar, maar als ik desondanks voor mijn daden word aangeklaagd, zal ik daarover niet klagen.Ik dank u allen.

De Chinese boeKenMarKt

26

• Buitenlandse boeken worden bij uitstek via beurzen aangekocht.

• 40 procent van de uitgeverijen is gevestigd in Beijing. Zo’n 600 zijn officieel erkende uitgeverijen. Er zijn zo’n 10.000 particuliere uitgeverijen, waarvan 300 grote, die verantwoordelijk zijn voor de helft van de bestsellertitels.

• In China verschijnen nu jaarlijks bijna 200.000 titels. Bijna de helft van alle boeken wordt gekocht in piratenedities. Van alle veel verkochte boeken worden piratenedities gemaakt, die kosten vaak niet meer dan een euro per boek. Van bijvoorbeeld de bestseller Wolventotem werden naar schatting 2 miljoen legale en 15 miljoen piratenexemplaren verkocht.

• In 2008 bedroeg de totale omzet van boeken zo’n 6,5 miljard euro. In 2008 werden de rechten van 17.000 buitenlandse titels gekocht, en die van 2.500 Chinese titels verkocht. Internetboekhandel Dangdang verkoopt dagelijks 300.000 boeken, dat is 10 procent van de markt.

• Er is geen vaste boekenprijs. Alle boekhandels, ook die op internet, stellen hun eigen prijzen vast. Dit zet de inkomsten van uitgeverijen en boekhandels zeer onder druk.

• Er worden ook ‘spookversies’ gemaakt, bijvoorbeeld samengestelde versies van Harry Potter of Stephen King, soms binnen een week geschreven door een commercieel collectief. Zo kwamen 'valse' Harry Potter-boeken soms een dag of tien voor de echte uit, met dezelfde titel. De man die de 250.000-woorden-versie van de laatste Harry Potter schreef, zei dat hij dat had gedaan omdat hij niet kon wachten tot het boek uitkwam.

• De grootste non-fictiemarkt is er voor boeken over management, persoonlijke ontwikkeling, carrière. Ook heel gewild: medische zelfhulp, de Ming-dynastie, Confucius, goochelen. Als een politieke leider een boek noemt (premier Wen noemde ooit Overpeinzingen van Marcus Aurelius), wordt dat meteen populair.

27

• ‘Escapistische’ literatuur, vaak fantasy en romantische boeken, is misschien wel nergens zo populair als in China. Er is voor de grote middenklasse weinig tot geen kans om te ontsnappen aan het maatschappelijk en politiek systeem. Of misschien willen veel mensen dat niet.

• In boekhandels probeert het personeel buitenlandse kopers vaak weg te houden bij ‘gevoelige’ boeken over politiek of leger.

• Alleen door de overheid erkende uitgeverijen krijgen ISB-nummers van de General Administration of Press and Publication (GAPP). Zo’n nummer kan wel 5.000 euro kosten. De GAPP kan ook uitgeverijen sluiten.

• De groei van e-books is in China waarschijnlijk sneller dan ergens ter wereld. Vooral kleine tablets zijn populair, bijvoorbeeld om te lezen in het overvolle openbaar vervoer.

• Populairste serieuze literatuur was de laatste jaren onder meer het werk van Milan Kundera en Haruki Murukami, maar het is maar een heel klein deel van de markt.

• China was gastland van de Frankfurter Buchmesse in 2009. Op instigatie van de Chinese overheid werden toen verscheidene Chinese auteurs geweigerd voor debatten en presentaties. Anderen kregen geen uitreisvisum.

28

De Chinese overheid publiceert dagelijks een stortvloed aan gegevens: cijfers over economische groei, productie, energie, bevolkingsaantallen, vervuiling, verzilting, criminaliteit of aids. Deze cijfers zijn zelden betrouwbaar. Er is zo goed als nooit de mogelijkheid van onafhankelijke verificatie. Hoe exacter de cijfers (‘de bevolking van Henan groeide dit jaar met 0,73 procent’), hoe groter de kans dat ze onbetrouwbaar of zelfs helemaal fictief zijn. Daarom past een groot journalistiek wantrouwen bij gegevens als die over demonstraties (‘87.000 in 2006’), economische groei of aantallen gevangenen. Veel cijfers zijn staatsgeheim, zoals het aantal doodvonnissen en terechtstellingen, en ook het aantal mensen in werkkampen.

Chinese media mogen uitsluitend officieel goedgekeurd nieuws publiceren. Ervaren journalisten constateren dat de ‘openheid’ die bezoekers (vooral zakenlieden) vaak bespeuren in informele gesprekken met Chinese partners, in het algemeen schijn is. In feite spreken de partners volgens officieel goedgekeurde lijnen. Nagenoeg altijd is iemand aanwezig (het kan de assistent van

de journalist zijn) die verslag moet doen aan de veiligheidsdiensten.

De Chinese autoriteiten besloten dat buitenlandse journalisten vanaf 1 januari 2007 geen toestemming meer hoeven te hebben van de staatsvoorlichtingsdienst om op reportage te gaan of mensen te interviewen. Deze verandering is na de Olympische Spelen van 2008 feitelijk teruggedraaid. Ze maakte vaak ook niet veel verschil. Een China-correspondent schreef Amnesty:

‘Voorheen moest je, als je over de vervuiling in stad X een reportage wilde maken, je formeel melden bij de voorlichtingsafdeling van X, die je vervolgens het leven zuur maakte. Sommige correspondenten omzeilden deze regelgeving in de praktijk al, wat hen in theorie kwetsbaar maakte voor aanhouding. Nu kun je gewoon naar stad X toe en bijvoorbeeld de chemische fabriek opzoeken die de vervuiling veroorzaakt. Reken er niet op dat de directie van de fabriek je te woord zal staan, maar je kunt in ieder geval praten met omwonenden die hun klachten kunnen uiten. Verwacht

OFFICIËLE WAARHEDEN

niets van voorlichters in China: als ze er zijn, mogen ze niets zeggen. Lokale autoriteiten kunnen nog steeds proberen je lastig te vallen, door te poneren dat je hun toestemming nog steeds nodig hebt. Blijf beleefd, maar vasthoudend. Dan kan het gebeuren dat de agenten je met rust laten. Houd er rekening mee dat ze je wel van een afstandje blijven volgen. Het is dan soms maar beter te vertrekken, omdat omwonenden waarmee je wilt praten zich door de politieaanwezigheid geïntimideerd weten. Het beste is daarom niet teveel op te vallen wanneer je op locatie aan het werk bent, en niet te lang op een plaats te blijven rondhangen.’

Een Nederlandse correspondent die in maart 2011 de mensenrechtenadvocaat Chen Guangcheng probeerde te bezoeken, beschreef hoe men hem probeerde te verjagen: ‘Het is onmogelijk om Chen te spreken te krijgen. Hij heeft zijn celstraf uitgezeten, enkel en alleen om te belanden in een nieuwe gevangenis: zijn huis. Telefoon- en internetverbindingen zijn afgesloten. Bij de buren is apparatuur geplaatst om het signaal van mobiele

telefoons te verstoren. Als het donker wordt, zetten felle schijnwerpers het huis van Chen en Yuan in badend licht. Wie over de zandweg Dongshigu binnen wil rijden, wordt gestopt door bewakers zonder uniform. Zij hebben de taak iedereen die niets in het dorp te zoeken heeft, om te laten keren. Desnoods hardhandig. Enkele buitenlandse journalisten die probeerden Chen te bezoeken, werden met stenen bekogeld. Het is elke dag zo, verzucht Chens vrouw: "Ze staan op de vier hoeken van ons huis te spioneren. 's Nachts blokkeren ze de deur met een ijzeren staaf, zodat we niet kunnen ontsnappen."’

29

literaire CensUUr

30

Schrijvers die in China uitgegeven willen worden, moeten de Chinese censor niet onderschatten, en trouwens ook de zelfcensuur van veel Chinese vertalers niet. Komt een vrouw bij de dokter (Chinees: 'Met jou tot het einde') verscheen in 2009 in de Volksrepubliek. De roman van Kluun ontleent z'n kracht onder meer aan de plastische taal; harde vrijscènes, geilheid, seksueel gescheld en geslachtsdelen. Daar krijgt de Chinese lezer weinig van mee. 'Leker wijf' wordt leuk meisje, 'neuken' wordt naar bed gaan, 'klootzak' wordt stommeling en 'lul' wordt, eh, helemaal niets, want verdwijnt gewoon. Als Stijn en Carmen elkaar troosten met heftige seks is 'We beginnen te zoenen' de eerste zin van die scène. En dat is precies de enige zin die in de Chinese vertaling is overgebleven.

Andere voorbeelden (wat cursief staat ontbreekt in de Chinese vertaling):[Hoofdstuk I:5] Ik merk aan haar bewegingen dat ze opgewonden wordt. Zonder iets te zeggen, ga ik met mijn hoofd

naar beneden. Als ze komt, drukt ze haar inmiddels kletsnatte kruis tegen mijn gezicht aan. ‘Neuk me, nú!’ fluistert ze. We neuken hard. Ze voelt dat ik bijna klaarkom, zegt met hunkerende ogen ‘kom maar, spuit me vol,’ en met enkele harde laatste stoten kom ik klaar, op mijn lip bijtend qua Luna in de kamer naast ons.

[Hoofdstuk I:22] Voor Carmen is porno passé. Voor mij niet. Ik kijk twee scènes, kom klaar, pak een stuk van de keukenrol, veeg mijn buik schoon, loop naar de afvalemmer, doe het natte papier onder een stapel kranten en ga naar bed. [Het cursieve gedeelte is in het Chinees: ‘Ik troost mezelf.’]

Ook de meest gerenommeerde uitgeverijen ontkomen niet aan censuur en zelfcensuur. In de Chinese vertaling van de internationale bestseller De vliegeraar staat het volgende: ‘Er zijn bepaalde passages in het origineel die onverenigbaar zijn met Chinese gevoeligheden. Met grote zorgvuldigheid heeft de vertaler de tekst bijgewerkt met behoud van de oorspronkelijke betekenis.’ De vertaler lichtte dat later in een interview toe: ‘Voordat ik aan deze vertaling werkte was ik twee jaar verbonden aan een uitgeverij. Ik weet maar al te goed dat volgens de Chinese wet de zinnen die gewag maken van de communisten zouden worden bekort of weggelaten. Daarom schreef ik dit in de inleiding, om de lezer te waarschuwen, en ook wel als bedekt protest.’

Vertaler Li ji-Hong heeft al tien vertalingen van Engelse romans op zijn naam staan, waaronder bestsellers. De vertaling van De vliegeraar, uitgebracht bij een van ‘s lands meest prestigieuze uitgevers, werd zeventien keer herdrukt en er zijn meer dan 400.000 exemplaren van verkocht. Wat in de Chinese vertaling ontbreekt is bijvoorbeeld (cursief):

31

Dat was geen geheim, de communisten [in Chinees: die mensen] hadden nu eenmaal geen klasse.De dochter had haar verloving afgebroken en was ervandoor met haar Amerikaanse vriendje, die vroeger een Parchami-communist was in Kabul.Het was in het jaar dat de Koude Oorlog afliep, het jaar de de Berlijnse Muur viel. Het was het jaar van het Plein van de Hemelse Vrede.

Met de auteur is over de vertaling geen contact geweest.

CHINESE LES 4: sloGans

32

Slogans die je aantreft op straat en rondom evenementen.

为人民服务‘Dien het volk’Een slogan uit de tijd van voorzitter Mao. je ziet ‘m nog vaak, vergeeld, op muren staan, maar ook de huidige leiders gebruiken deze woorden.

有朋自远方来不亦乐乎‘Als vrienden van verre komen, is dat geen vreugde?’Een uitspraak van Confucius, nu vaak gebruikt bij de ontvangst van buitenlandse staatshoofden.

學而不思則罔，思而不學則殆 ‘Studeer én denk na.’Ook van Confucius. Letterlijk: ‘Studeren en niet nadenken is een verspilling van tijd, nadenken maar daar niet bij studeren is gevaarlijk.’

懂得是重要的 ‘Begrijpen is belangrijk’Dat is wat de Chinese overheid vaak tegen buitenlanders zegt: Oordeel niet over ons, maar verplaats je in ons gedachtegoed.

忆苦思甜 ‘herinner je het bittere, denk aan het zoete’Vooral onder de oudere generatie een populaire slogan: vergeleken met de bittere tijden (van vóór de revolutie van 1949) is het leven in China nu enorm verbeterd.

革命无罪，造反有理 ‘Revolutie is geen misdrijf, rebelleren is gerechtvaardigd’Ook een oude slogan. De Chinese politieke ideologie is sterk geënt op het idee van de revolutie, die immers een einde maakte aan de onderdrukking van dertig eeuwen. Maar vooral sinds 1989 is binnenlandse rebellie een van de grootste zorgen van de Partij geworden.

只生一个孩子好 ‘Eén kind krijgen is goed’Het éénkindbeleid is in China niet zo populair. Minstens één zoon, dat is de hartenwens van de meeste gezinnen. Sommige groepen mogen meer kinderen krijgen, zoals minderheden en bewoners van afgelegen gebieden. Maar wie de bevolkingswetten overtreedt, kan worden gestraft met forse boetes.

支持諾貝爾和平獎得主刘晓波 ‘Geef uw steun aan Nobelprijswinnaar liu Xiaobo’

释放刘晓波 ! ‘Laat Liu Xiaobo vrij!’Slogans die je, helaas, niet aantreft in de Volksrepubliek. Liu Xiaobo kreeg elf jaar gevangenisstraf omdat hij had meegewerkt aan het schrijven van een manifest voor democratie.

我們要食物、我們要工作、我們要住房!‘We willen voedsel, werk, een woning.’

我們要公平、我們要正義! ‘We willen gelijkheid, we willen recht.’

啟動政治改革、結束一黨專政! ‘Beëindig het éénpartijsysteem.’

自由萬歲、民主萬歲! ‘Lang leve de vrijheid en democratie!’Slogans van de protestbeweging die zich vanaf begin 2011 verbreidde en die wel de Jasmijnrevolutie is genoemd.

33

China’s oMstreDen sChrijvers

34

Gao XingjianGanzhou, 1940. Kreeg in 2000 als eerste Chinese schrijver de Nobelprijs voor de Literatuur. Verbrandde tijdens de Culturele Revolutie eens een koffer vol manuscripten om aan vervolging te ontkomen. Veel van zijn werk mag in China niet worden uitgegeven maar wordt illegaal en via internet op grote schaal verspreid. Woont tegenwoordig in Frankrijk en kreeg in 1997 het Franse staatsburgerschap.

jung ChangYibin, 1952. Bekend van haar boek Wilde Zwanen, over drie generaties Chinese vrouwen. Zag hoe haar ouders werden kapotgemaakt door de Culturele Revolutie. Schreef ook de vernietigende Mao-biografie Mao: Het onbekende verhaal, waarvan het waarheidsgehalte door historici wordt betwijfeld.

Foto's: © Isifa / Flora Drew / Getty Images

35

Ma jianQuingdao, 1953. Schreef China's grootste roman over de bloedig neergeslagen demonstraties op het Tian'anmen-plein in 1989: Beijing Coma. Nadat veel van zijn werk werd verboden in China, vertrok hij in 1986 naar Hongkong. Hij woont tegenwoordig in Londen. Zei over China: 'Dit land is fascistisch. Een machine die mensen vermaalt.'

WoeserLhasa, 1966. Dichteres en essayiste, kwart Han-Chinese, driekwart Tibetaanse. Volgens de Amerikaanse Tibet-expert Robert Barnett 'een dichteres die vergeten is bang te zijn'. Veel van haar boeken staan op de Chinese zwarte lijst. Is uit Tibet verbannen en haar paspoort is haar ontnomen. Kreeg in 2008 huisarrest tijdens de opstanden in Tibet. Was een van de eerste ondertekenaars van Charta 08, een manifest waarin wordt opgeroepen tot politieke hervorming.

persvrijheiD en internetCensUUr

36

In vrijwel geen land ter wereld worden de media sterker gecensureerd dan in China. Op de persvrijheidslijst van Verslaggevers zonder Grenzen staat China op de 171ste plaats (van 178). Met achtduizend toe-gestane tijdschriften, tweeduizend kranten en 374 televisiezenders is het media-aanbod groot, maar van pluriformiteit in de berichtgeving is geen sprake. Daarvoor zorgt de afdeling Propaganda van de Communistische Partij, dat wekelijks een strikt vertrouwelijk bulletin onder redacties en uitgeverijen verspreidt met de nieuwste richtlijnen voor censuur.

China heeft het meest ontwikkelde systeem van internetcensuur ter wereld. Als een Chinese website iets publiceert dat de autoriteiten niet zint, worden degenen die de sites hebben ontwikkeld beboet, bedreigd of opgepakt. Voor de websites die buiten China worden gemaakt houdt de Great Firewall (de elektronische versie van de Chinese Muur) alle ongewenste informatie tegen. Enkele tienduizenden agenten inspecteren internetcafés en er circuleert een lijst met zo'n vijfhonderd

termen die op internet worden gescreend door censors. Belangrijke onderwerpen voor censuur: democratie, Tian'anmen 1989, Tibet, Dalai Lama, Taiwan, Falun Gong, corruptie, vervuiling, inkomens-ongelijkheid, Jasmijnrevolutie.

Verscheidene buitenlandse internet-bedrijven, vooral Amerikaanse, hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van de Chinese internet-censuurtechniek. Bedrijven als Cisco, Microsoft, Google, MySpace, Yahoo! en Skype staan in wisselende mate toe dat hun inhoud in China wordt gecensureerd. Maar er zijn ook bedrijven, waaronder weer Google en domeinnaamschaffer Go Daddy, die weigeren bepaalde diensten in China aan te bieden omdat ze niet willen meewerken aan censuur, privacyschending en vervolging. Yahoo! maakte zich hieraan wel schuldig toen het in 2005 de persoon-lijke gegevens van de dichter Shi Tao aan de autoriteiten overhandigde nadat deze een als subversief ervaren e-mail had verstuurd. Shi Tao kreeg tien jaar cel.

37

Wat vraagt Amnesty International van de Chinese overheid? Beëindig de ongeoorloofde censuur van geschreven, gepubliceerde en online media. Maak een einde aan willekeurige arrestatie, inti-midatie, bedreiging en tegenwerking van journalisten, schrijvers en kunstenaars. Vervolg of veroordeel niemand voor het legitieme gebruik van internet. Laat alle gewetensgevangenen vrij.

CHINESE LES 5: verboDen op internet

38

民运 democratische beweging (die verboden is)

六四 4 juni (1989)

持不同政见dissidenten

天安门事件de gebeurtenissen op het Tian’anmen-plein

天安门母亲 de Moeders van het Plein

丁子霖Ding Zilin, oprichtster van de Moeders van het Plein

法轮功 Falun Gong

北京之春 Beijingse Lente, de studentenbeweging van 1989

劳教 heropvoeding door arbeid, een vorm van gevangenisstraf

老人政治gerontocratie (regering van oude mannen)

民猪‘volksvarken’ – mindjoe (klinkt net als ‘democratie’, mindjoe)

台湾独立 onafhankelijkheid van Taiwan

Dit zijn een paar van de duizenden termen en namen die de laatste jaren geen hits opleverden op Chinese zoekmachines, of die alleen doorverwezen naar sites die door de Chinese overheid worden gecontroleerd.

劳教 hervorming door arbeid

达赖 dalai (als in Dalai Lama)

张戎 Jung Chang, auteur van een zeer kritische biografie van Mao

刘晓波 Liu Xiaobo, de Nobelprijswinnaar

吴弘达 Harry Wu, auteur van boeken over Chinese werkkampen

39

40

De Oeigoerse schrijver Nurmemet Yasin, uit het noordwesten van China, zit sinds 2004 een gevangenisstraf van tien jaar uit vanwege zijn fictieteksten. De Chinese autoriteiten beschouwden het korte verhaal ‘Wilde duif’ als een verhulde oproep tot onafhankelijkheid van de Oeigoeren. Yasin zit in een zwaarbeveiligde gevangenis, Gevangenis no. 1 in de provinciale hoofdstad Urumchi. Zijn familie heeft hem in die jaren maar één keer mogen bezoeken. Hij is bij zijn arrestatie mishandeld en verkeert naar verluidt in slechte gezondheid.‘Wilde duif’ is het allegorisch verhaal van

een ‘koning der duiven’ die door mensen wordt gevangen wanneer hij op zoek is naar een nieuw thuis voor zijn zwerm. Aan het eind van het verhaal pleegt hij zelfmoord door van vergiftigde aardbeien te eten. ‘Nu, eindelijk, kan ik in vrijheid sterven.’ Dit is een fragment uit het verhaal:

Ik, een wilde duif

Plotseling grijpt iets me met grote kracht bij de nek.Ik probeer weg te komen, snel als de pijl uit een boog. Maar ik stik bijna. Ik kan me niet bewegen. Ik sla met mijn vleugels, zonder

nUrMeMet Yasin, GevanGen oeiGoerse sChrijver

richting, zonder zin.‘Dit is een wilde duif’, zegt een mens die er jong uit ziet. ‘Hou hem stevig vast. Bind zijn vleugels zodat hij niet wegvliegt’, zegt hij tegen de andere mens. Samen staren ze in mijn ogen.Dan zetten ze me in een kooi. Ik vergaar alle krachten die me resten. Ik wil naar de hemel vliegen. Maar het ijzer van de kooi is te sterk. De kooi is bijzonder slim in z’n wreedheid. Hij laat je een ruim gezichtsveld op je vrijheid. Maar hij laat je geen enkele hoop dat je die vrijheid zult herkrijgen. De lucht binnen en buiten de kooi is dezelfde. Maar het leven aan de andere

kant van de tralies is een ander universum. Wie zoiets slims heeft bedacht, had beslist een zwart hart van ijzer. Wie dit bedacht, was vastbesloten een klein schepsel zoals mij elke vrijheid te ontnemen.Er is geen enkel nut dat ik voor de mensen heb.Door mijn lichaam te kooien, hopen ze mijn ziel te knechten.Ik zou een einde aan mijn leven willen maken, maar dat kan niet. Dat is het ergste.‘Harteloze mensen die mijn vrijheid hebben vermoord’, wil ik uitschreeuwen, ‘laat me vrij of laat me anders sterven!’

41

42

shi tao, GeWetensGevanGene

De journalist en dichter Shi Tao zit in de gevangenis wegens ‘het lekken van staatsgeheimen aan buitenlandse entiteiten’. Dat zit zo: in juni 1989 richtten Chinese militairen een bloedbad aan onder demonstranten op het Tian'anmen-plein in Beijing. In China is dat bloedbad taboe. Journalisten krijgen gedicteerd hoe erover te berichten. Shi Tao e-mailde in 2004 die dictaten (getiteld 'Nota betreffende het werk voor behoud van de stabiliteit') naar vrienden in de VS. De Chinese internetpolitie onderschepte de e-mail.

Met de medewerking van Yahoo!, dat zijn persoonlijke IP-adres aan de autoriteiten overhandigde, werd Shi Tao getraceerd. Hij werd opgepakt en kreeg in 2005 tien jaar cel na een proces achter gesloten deuren.

Shi Tao is een gewetensgevangene – Amnesty International vraagt om zijn onmiddellijke en onvoorwaardelijke vrijlating.

Foto: © ICPC

43

juni

Alle dagen die me restenzal ik ‘juni’ niet achter me laten.Juni, toen mijn hart stierftoen mijn gedichten stiervenen toen mijn geliefdestierf in een plas alleen gelaten bloedJuni, de verzengende zon brandt door mijn huiden legt de waarheid open van mijn wond.Juni, vissen verlaten de bloedrode zeeen zwemmen naar elders voor hun winterslaapJuni, de aarde transformeert, de rivier maakt geen geluiden stapels brieven komen niet meer aan bij hen die dood zijn.

shi tao, 9 juni 2004

Chinese les 6: eten Met stoKjes

05

Het hanteren van eetstokjes Als je de stokjes oppakt om te gaan eten doe je dat in drie fasen. Eerst pak je de stokjes met de rechterhand op bij het uiteinde waarmee niet gegeten wordt. Dan pak je ze bij het spitse uiteinde over met de linkerhand, daarna pak je de stokjes in je rechterhand in de eetstand. Die eetstand is: het onderste stokje tussen duim en hand, het uiteinde wordt door de ringvinger op de plaats gehouden. Dit onderste stokje beweegt niet. Het bovenste stokje moet wel kunnen bewegen: het balanceert op de duim, en wordt met middel- en/of wijsvinger op en neer bewogen. Het lijkt ingewikkeld, routine komt met ervaring.

Eten met stokjes is niet moeilijk, maar je moet wel oefenen. Je kunt natuurlijk tijdens de maaltijd oefenen, maar als je beslagen ten ijs wilt komen is dit een goede oefening: Doe een handje vol

pinda’s of erwten in een kommetje, en verplaats die één voor één naar een ander kommetje.

TafelmanierenHet eten met stokjes is net als het eten met mes en vork aan regels gebonden. Het is onbeleefd om met je stokjes in het eten te prikken of voedsel aan je stokje te spiezen. Je mag niet wijzen of gebaren met stokjes in de hand. je mag niet op de stokjes bijten of eraan likken. Je mag er niet mee snijden. Je mag geen voedsel met je eetstokjes aan iemand anders aanbieden. je mag niet met je stokjes boven de kommen met eten aarzelend zweven. Pak geen kom op met de hand die de stokjes vasthoudt. Als je de stokjes niet gebruikt leg je ze niet in je kom, maar op je stokjeslegger.

CHINESE LES 6: eten Met stoKjes

44

06

1

2

het onderste stokje tussen duim en hand, het uiteinde wordt door de ringvinger op de plaats gehouden. Dit onderste stokje beweegt niet.

Het bovenste stokje moet wel kunnen bewegen: het balanceert op de duim, en wordt met middel- en/of wijsvinger op en neer bewogen.

45

46

Yang tongyanFreelance schrijver, lid van het onafhankelijke Chinese PEN Center, die sinds 2005 een straf van twaalf jaar uitzit in de gevangenis van Nanjing voor artikelen die steun gaven aan politieke en democratische veranderingen. Eerder tien jaar gevangen nadat hij het neerslaan van de demonstraties in Beijing in 1989 had veroordeeld. Zou gedwongen zijn in zeer slechte omstandigheden gevangeniswerk te doen. Verkeert in slechte gezondheid.

ai WeiweiChina’s beroemdste beeldend kunstenaar, ook actief in architectuur, fotografie, kunst verzamelen, film. Mede-ontwerper van het nationale stadion (Vogelnest) voor de Olympische Spelen 2008. Ook actief in het verzamelen van informatie over corruptie en het doodzwijgen van de gevolgen van natuurrampen. Opgepakt in april 2011, lange tijd in isolatie gehouden, beschuldigd van 'belastingfraude'.

De vrijheiD GevanGen

Foto's: © ICPC / Bert van Dijk / Private / PEN

47

Ran YunfeiZeer bekende blogger, schrijver en redacteur van het Sichuan Literature Magazine, lid van het onafhankelijke Chinese PEN Center, nu gevangen. Was een van de eerste ondertekenaars van Charta 08, het manifest voor democratisering. In februari 2011 werd zijn huis doorzocht, daarna werd hij meegenomen door de politie. Aanklacht: oproepen tot het omverwerpen van de staatsmacht.

Ye Du (echte naam: Wu Wei)

Freelance schrijver en webredacteur van de chinesepen.org. Werd gearresteerd op 22 februari 2011, waarbij computers, USB-sticks, documenten, video's en foto's in beslag zijn genomen. Vermoedelijke aanklacht: ondermijning van de staat. Echtgenote Wan Haitao is onder huisarrest geplaatst.

reCht en reChteloosheiD

48

Economen schatten dat de kosten van corruptie in China zo’n 15 procent van het bruto nationaal product bedragen. Corruptie is ook een aanslag op het inkomen, omdat burgers veel geld kwijt zijn aan steekpenningen en smeergeld. Er zijn geruchtmakende terechtstellingen geweest van hooggeplaatste personen die zich hadden schuldig gemaakt aan corruptie. Maar veel Chinese journalisten en activisten die corruptie aan de kaak stellen, zijn opgepakt of lastiggevallen door de autoriteiten.

In recente jaren zijn in China talloze groepen opgekomen, soms klein en plaatselijk en soms met een nationaal bereik, die gezamenlijk worden aangeduid als weiquan, letterlijk ‘waarborg rechten’. De term wordt ook vertaald als ‘burgerrechtenbeweging’. Mensen protesteren tegen verhoging van de tarieven in het openbaar vervoer, landonteigening, corrupte kaderleden, een vervuilende fabriek vlak bij een woonwijk, de ongerechtvaardigde arrestatie van een dorpeling, decennia van vervolging van ‘rechtsen’, of een van de honderden andere misstanden. Vaak worden de

groepen spontaan gevormd in een kantoor of redactiebureau, een woonwijk of via internetcontacten. Ze beleggen bijeenkomsten, schrijven artikelen voor pers en internet, maken soms een documentaire en dienen petities in bij het Nationaal Volkcongres.

Dergelijke protesten zijn niet zonder risico’s. Volgens officiële Chinese cijfers zaten meer dan 300.000 mensen vast in gevangenissen en kampen voor ‘heropvoeding door arbeid’ (laojiao). De politie heeft de bevoegdheid om straffen tot drie jaar zonder proces, dus als ‘administratieve detentie’, op te leggen voor ‘lichte overtredingen’. Ook degenen die door een rechtbank tot gevangenisstraf zijn veroordeeld worden vaak in werkkampen geplaatst, als ‘hervorming door arbeid’ (laogai).

GelUK KoMt zelDen WeeroM

en onGelUK KoMt zelDen

alleen

Chinees GezeGDe

49

De documentaire China Blue gaat over een spijkerbroekenfabriek in het zuiden van China. De film geeft anonieme arbeiders een gezicht. De jonge Jasmijn is een van de 150 miljoen mensen die in de afgelopen jaren van het platteland naar de stad trokken om in een fabriek te werken – de grootste migratiegolf uit de geschiedenis. Jasmijn verdient zes dollarcent per uur en werkt vaak zeven dagen in de week. Ze deelt een kamer met twaalf andere meisjes. Het eten dat ze krijgt wordt elke dag van haar salaris afgetrokken. In de documentaire is te zien hoe werknemers instructies krijgen om tijdens inspecties te liegen over de werkomstandigheden. De opnames van China Blue werden meerdere keren door de Chinese overheid onderbroken. De filmmakers werden gearresteerd en ondervraagd, en videotapes werden in beslag genomen.

China wordt wel de werkplaats van de wereld genoemd. De meeste elektronische apparaten, kleding, speelgoed en sportartikelen dragen het label ‘made in China’. De autoriteiten beweren dat de rechten van arbeiders voldoende worden

beschermd. Werkgevers negeren echter vaak de wetgeving met betrekking tot arbeidsomstandigheden.

Een basiswerkweek duurt vaak zestig uur. Daar kan nog eens tachtig tot honderd uur per maand aan overwerk bijkomen. Voor die overwerkuren worden werknemers zelden extra beloond. Tijdens het werk mogen ze vaak niet naar de wc gaan, met elkaar praten of eten. Sommige fabrieken hebben zelfs regels dat werknemers niet mogen trouwen, zwanger worden of een serieuze relatie met elkaar hebben. Wie de regels overtreedt, kan loonvermindering krijgen of ontslagen worden. Hoewel de Chinese grondwet het recht op vrijheid van vereniging erkent, zijn onafhankelijke vakbonden verboden.

Er komen uit heel China geregeld berichten over ernstige gevallen van kinderarbeid. Zo zouden Chinese kinderen worden gedwongen het populaire online spel World of Warcraft te spelen. De kinderen moeten twaalf uur per dag onafgebroken spelen om zoveel mogelijk virtueel geld te verzamelen. Dit nepgeld wordt vervolgens

ARBEIDSOMSTANDIGHEDEN: CHINA BLUE

50

51

via veilingsites zoals eBay verkocht voor echt geld.

De Chinese regering heeft in juni 2007 opdracht gegeven onderzoek te doen naar gedwongen arbeid in het hele land. De overheid besloot hiertoe nadat honderden arbeiders, onder wie kinderen, eerder die maand waren gered uit steenfabrieken en mijnen. Ze waren daar onder erbarmelijke omstandigheden tewerkgesteld. Een onderzoek van PlayFair uit 2007, gedaan in vier Chinese fabrieken die Olympische artikelen onder licentie produceerden, wees op het bestaan van schadelijke kinderarbeid. Werknemers verdienden

amper de helft van het minimumloon. De werkgevers gaven vervalste lonen op en verplichtten hun werknemers te liegen over hun loon en arbeidsomstandigheden. Overwerk was verplicht, werkdagen van twaalf uur gedurende zeven dagen per week waren geen uitzondering. Toch is er altijd veel vraag naar dit soort werk. Veel Chinezen uit het arme platteland zien het als de enige mogelijkheid om hogerop te komen.

DOODSTRAF

52

Meer dan 90 procent van alle executies in de wereld wordt in China uitgevoerd, vaak in het geheim. Jaarlijks worden duizenden mensen ter dood veroordeeld. Amnesty International is sinds een aantal jaren gestopt met het geven van schattingen van het exacte aantal. Een hoogleraar van de prestigieuze Chinese Academie van Sociale Wetenschappen schatte het jaarlijkse aantal executies op achtduizend. Officiële statistieken blijven echter een staatsgeheim. Het aantal misdrijven waarvoor de doodstraf kan worden opgelegd is groot.

Nagenoeg niemand die in China ter dood wordt veroordeeld krijgt een eerlijk proces. Velen krijgen geen advocaat. De rechter gaat niet uit van het principe 'onschuldig tot het tegendeel is bewezen'. Zelden worden getuigen opgeroepen. De politiek bemoeit zich met de rechtsgang. Bewijs wordt niet zelden verkregen door marteling.

De doodstraf en de falende rechtsgang staan in China en daarbuiten steeds meer ter discussie. Op 1 januari 2007 veranderde de Chinese overheid wetgeving

met betrekking tot de doodstraf. Sindsdien kunnen opgelegde doodstraffen worden herzien door het Hooggerechtshof. In juni 2007 meldden Chinese staatsmedia dat het aantal executies al 10 procent lager was. In mei 2011 gaf China’s hoogste rechtbank opdracht alle doodvonnissen om te zetten in levenslang ‘indien er geen directe noodzaak tot executie was’. Het aantal misdrijven waarop de doodstraf staat zal worden teruggebracht tot 55; vooral economische misdrijven zullen geen halsmisdrijven meer zijn.

Wat vraagt Amnesty? De Chinese regering moet volledige nationale statistieken over doodvonnissen en executies publiceren. Het moet mogelijk worden onafhankelijk te controleren of de beoordeling van halszaken door het Hooggerechtshof inderdaad tot minder doodvonnissen leidt. En ter voorbereiding van algehele afschaffing moet nu meteen het aantal misdrijven waarop de doodstraf staat flink omlaag.

een enKele Mier vernielt een hele DaM

Chinees GezeGDe

53

Chinese les 6: eten Met stoKjes

05

象 棋 Chinees schaak wordt wel Olifantschaak genoemd. Het is bijzonder populair. Van oudsher speelden keizers het. Het speelbord bestaat uit elkaar kruisende lijnen. Op die kruispunten kunnen de stukken staan.

宫 Aan de rand is een apart vlak, dat sommige stukken niet mogen verlaten. Dat is het paleis.

河 Midden door het bord loopt een witte band. Niet elke stuk mag dat passeren. Het is de rivier.

帥 Het belangrijkste stuk is de generaal. Hij mag het paleis niet uit. In oude tijden vochten generaals zelden aan het front.

CHINESE LES 7: Chinees sChaaK

54

55

Andere stukken zijn de minister, de olifant, het kanon en de soldaat. Aan twee stukken kun je nog min of meer zien wat ze zijn.

馬 Het paard heeft manen en vier poten.

車 En de wagen is het bovenaanzicht van een kar, met twee assen

Die keizers richtten hun hoofdstad, zoals Beijing, vaak zó in dat de plattegrond een schaakbord leek. Dichters schreven in oude tijden dat ‘de onderdanen als stukken werden verschoven’, naar des keizers wil.

Veel meer dan in westers schaak zie je in Olifantschaak het slagveld weerspiegeld. Het stamt dan ook uit een tijd dat China voortdurend in burgeroorlog was, vóór de komst van de Eerste Keizer rond 250 v. Chr. Het herinnert de Chinezen voortdurend aan het verschil tussen de eenheidsstaat en de strijdende staten.

han DonG over De Chinese lezer

56

‘Enerzijds is de literatuur in wezen door de lezers in de steek gelaten, omdat ze niet van praktisch belang is. Er zijn wel mensen die lezen, maar dan gaat het maar voor een heel klein deel om literatuur. Het zijn boeken over rijk worden, aandelen op de markt van onroerend goed, bedrijfsmanagement, sociale vaardigheden en dat soort boeken die op de bestsellerslijsten staan, gevolgd door boeken over gezondheid, het verzamelen van antiek, ‘kippensoep voor de ziel’ (boeken over wellness) en de memoires van beroemde mensen. Als het maar praktisch is of dient ter versterking van de motivering.

Ik zag een keer op het vliegveld van Beijing hoe een menigte mensen naar een tv-scherm staarde waar een academicus een praatje hield over Lao Zi [de mythologische filosoof van het daoïsme]. Hij vroeg zijn gehoor: ‘Willen jullie rijk worden? (Dat was een retorische vraag.) Heb je geen beginkapitaal? Ik zal jullie een simpele methode zeggen, maak vrienden met mensen die rijk zijn!’ Ik herinner me werkelijk niet dat Lao Zi degelijke ideeën

had. Maar zelfs Lao Zi moet zichzelf nu op een dergelijke manier afficheren, zelfs een academicus moet op zo’n manier Lao Zi promoten om geld te verdienen.

Anderzijds zijn er, onder de enorme politieke druk, ‘schrijversteams’ die een omgeleide route zijn gaan volgen. Een deel van hen verlaat zich op de markt maar blijft tegelijkertijd deel van een collectief. Ze fabriceren zo veel mogelijk bestsellers om tegemoet te komen aan de behoefte aan escapisme en oppervlakkige prikkels. Dat soort werk bereikt vooral jonge lezers, het is van lage literaire kwaliteit en volstrekt smakeloos. Een ander deel schrijft voor het door de Partij gecontroleerde Systeem. Op die manier ijveren ze voor hun recht gehoord te worden en met officiële steun doen ze het ook goed op de markt. Dat staat gelijk aan corruptie.

Maar hoe schadelijk ook de commercialisering van de literatuur geweest is, er zit een positief aspect aan. Want alleen de markt is machtig genoeg om stelling te nemen tegen het Systeem.

57

In het huidige China is alles vervuld van paradoxen, en dat geldt ook voor de literatuur. Aan de ene kant spant het Systeem samen met de markt ten nadele van het idealisme in de literatuur. Maar aan de andere kant houden de twee krachten elkaar in evenwicht. Tussen hen opende zich een kloof waarin individuele onafhankelijke schrijvers, zij het met moeite, kunnen overleven. Simpel gezegd, de felste aanvallen op de markt komen niet van de onafhankelijke schrijvers. Ze komen van binnen het politieke systeem, want er is een machtsstrijd gaande tussen het Systeem en de markt. ‘

Uit een lezing die de schrijver en filosoof Han Dong (1961) in 2009 gaf in Edinburgh. De gehele tekst verschijnt in het tijdschrift Armada, augustus 2011.

internationale sChrijversvereniGinG pen

58

hanDvest van De internationale pen[vierde lid]

PEN staat voor het principe van de ongehinderde doorstroming van het gedachtegoed binnen elk land en tussen alle landen; dat haar leden zich ertoe verbinden om elke vorm van beknotting van de vrije meningsuiting te bestrijden in het land en de gemeenschap waartoe ze behoren en overal elders in de wereld waar dat mogelijk is. PEN is voorvechter van een vrije pers en bestrijdt willekeurige censuur in vredestijd. Ze gelooft dat de noodzakelijke evolutie van de wereldbevolking naar een beter georganiseerde politieke en economische orde onmogelijk is zonder het recht van kritiek op regeringen, administraties en bestuurders. En omdat vrijheid ook de vrijwillige beperking ervan impliceert, verbinden de leden zich ertoe om zich te verzetten tegen de uitwassen van een vrije pers, zoals leugenachtige artikelen, opzettelijk valse verklaringen en de verdraaiing van feiten teneinde er politiek of persoonlijk voordeel mee te halen.

国际笔会宪章(4)

笔会支持在每个民族及各民族间无妨碍的思想传输的原则。笔会会员反对在他们的国家或团体以及全世界以任何形式压制表达的自由。笔会支持新闻自由，反对在和 平时期任意实行新闻检查。笔会认为，世界向政治经济高度秩序化发展，将促进对政府、机构和公共部门所行使的批评自由。因为自由意味着自愿约束，笔会会员反 对散布谎言的新闻自由，反对出于政治与个人目的故意撒谎与篡改事实。一切赞成这些目标的有资格的作家、编辑、翻译，不论其国籍、语言、种族、肤色和信仰，都可以成为笔会的会员。

59

Van het onafhankelijke Chinese PEN Center zitten inmiddels veel leden gevangen of ‘onder toezicht’, zoals voormalig voorzitter Liu Xiaobo. Amnesty International zamelt geld in voor het PEN Emergency Fund, ter ondersteuning van vervolgde Chinese schrijvers en hun familieleden. Als u een financiële bijdrage wilt geven zouden wij dat zeer waarderen.

U kunt uw bijdrage storten op giro 454 000, t.n.v. Amnesty International Amsterdam, onder vermelding van 'PEN Emergency Fund'.

Amnesty International Internationaal Secretariaat (amnesty.org)Amnesty International afdeling Nederland (amnesty.nl)Op de internationale Amnesty-site staan alle rapporten van Amnesty. De Nederlandse website bevat ook veel actienieuws en een ‘Encyclopedie van de mensenrechten’.

human rights Watch (china.hrw.org)Deze organisatie heeft net als Amnesty een groot aantal rapporten over de mensenrechten in China.

human rights in China (www.hrichina.org)Een organisatie van Chinese mensen-rechtenactivisten, met veel nieuws en uitgebreide achtergrondartikelen. Op de website staat ook de integrale tekst van het tijdschrift China Forum, dat elk kwartaal aan een bepaald thema is gewijd. Dat waren bijvoorbeeld de vrijheid van meningsuiting (2010/1) en China’s internet (2010/2).

Chinese Human Rights Defenders (chrdnet.org)

Zeer uitgebreide website met wekelijkse bulletins over arrestatie, vervolging en andere bedreigingen die Chinese mensenrechtenverdedigers treffen. De site roept ook op tot deelname aan ‘bliksemacties’.

Onafhankelijke Chinese PEN Center (chinesepen.org)Informatie over vervolgde schrijvers en de activiteiten van de organisatie.

Media Censorship in China (www.cfr.org/china/media-censorship-china/p11515)Uitgebreid overzicht van de vormen van censuur in China.

US Congressional Executive Commission on China (www.cecc.gov/pages/virtualAcad/exp/expcensors.php)Met onder meer een overzicht van alle Chinese instanties die verantwoordelijk zijn voor censuur.

Wikipedia (en.wikipedia.org, nl.wikipedia.org)De Engelstalige Wikipedia heeft uitgebreide artikelen over onder meer censuur en internetcensuur in China. De Nederlandse

Websites & literatUUr

60

versie heeft onder meer een uitgebreid artikel over Liu Xiaobo en over Charta 08.

China Labour Bulletin (www.china-labour.org.hk/en)Veel informatie, inclusief persoonlijke verslagen, over de arbeidsomstandigheden in China.

Great Firewall of China (greatfirewallofchina.org)Typ een website in en kijk of die in China wordt gecensureerd.

Free Translation (freetranslation.com)Google Translate (translate.google.nl)Typ een zin in het Engels en je krijgt een (ruwe) vertaling in het Chinees.

richard McGregor, The Party. Harper, New York 2010.Een diepgravend boek over de rol die de Communistische Partij speelt in politiek en maatschappij van de Volksrepubliek.

Mark leenhouts, Chinese Literatuur van nu. De Geus, Breda, 2008.Uitgebreid overzicht van schrijvers en hun boeken, bestrijkt de Volksrepubliek en ook Taiwan, Hongkong en de diaspora.

Het trage vuur, tijdschrift, Leiden (www.tragevuur.com)Inmiddels opgehouden te bestaan maar in de bibliotheek en deels op internet te raadplegen; veel vertalingen van hedendaagse Chinese literatuur.

The Columbia Anthology of Modern Chinese Literature, New York 2007.Uitgebreide selectie van 20ste-eeuwse literatuur.

A 'Raging Storm' – The Crackdown on Tibetan Writers and Artists after Tibet's Spring 2008 Protests, International Campaign for Tibet, May 2010.

61

Amnesty InternationalPostbus 19681000 BZ Amsterdam(020) 626 44 36amnesty@amnesty.nl www.amnesty.nl

Ontwerper Maarten Baas ontwierp op verzoek van Amnesty International 'The Empty Chair', ter ere van de winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede Liu Xiaobo. Tijdens de uitreiking van de Nobelprijs bleef Liu Xiaobo's stoel leeg; hij zit in de gevangenis.

© Frank Tielem

ansontwerp paspoort: SAZZA, Am

sterdam