Terreinstudie Vossenbergbos

>100PLANTENSOORTEN

Geschiedenis

Waverwoud

Beheer

VossenbergbosTerreinstudie

Door Simon Jacobs

ORGANISATIESDeze uitgave is tot stand gekomen als afsluiting van mijn terreinstudie van de opleiding natuurgids. Hiervoor heb ik me een jaar lang verdiept in één natuurgebied namelijk het Vossenbergbos te Onze-Lieve-Vrouw-Waver. De cursus natuurgids werd georganiseerd door Natuurpunt en het Centrum voor Natuur- en Milieueducatie (CVN).

Natuurpunt:Natuurpunt is een onafhankelijke organisatie gesteund door 90 000 leden die zich inzet voor het natuurbehoud in Vlaanderen. Dit gebeurt door biotopen en landschappen te beschermen en te beheren (met meer dan 6000 vrijwilligers) zodat er zo veel mogelijk bedreigde planten en dieren behouden worden of zelfs uitbreiden. Daartoe koopt Natuurpunt honderden natuurgebieden, bestudeert men de staat van de natuur en overlegt men met beleidsmakers.

Tot slot brengt Natuurpunt mensen in contact met de natuur en deelt kennis over de natuur via vele publicaties en vorming. Op deze manier worden per jaar ongeveer 2 miljoen bezoekers verwelkomd in de gebieden van Natuurpunt.

Centrum Voor Natuur- en milieueducatie:Het Centrum Voor Natuur- en milieueducatie is een VZW draaiende op professioneel ondersteund vrijwilligerswerk. Het centrum voorziet al bijna 50 jaar vorming voor volwassenen over natuur, milieu en duurzame ontwikkeling.Op deze manier wil CVN bijdragen tot meer natuur en een beter milieu in het perspectief van een duurzame samenleving in Vlaanderen. Fusie CVN en Natuurpunt EducatieRecent is er beslist dat CVN en Natuurpunt Educatie gaan fusioneren om zo hun expertise te delen. Daarnaast wil men zo ook een grotere organisatie creëren met meer slagvaardigheid.

Terreinstudie Vossenbergbos 2

Foto

© S

.Jaco

bs


Tijdens de cursus natuurgids leerden we elke les wel iets nieuws. Of het nu was tijdens een excursie of tijdens een les in het bezoekerscentrum te Muizen, de wonderen van de natuur blijken toch eindeloos te zijn. Hoewel ik dacht toch geen ‘groentje’ meer te zijn na het volgen van de cursus natuurbeheer en

een aantal jaar les geven als leerkracht biologie werd ik toch weer met mijn neus op de feiten gedrukt dat men nooit alles kan weten. En dit is o zo waar als het gaat over de natuur. Hoewel het voor een stuk onbegonnen werk is, blijf ik het toch fascinerend vinden hoe al de complexe relaties functioneren vlak onder onze neus

(hoewel we er meestal niet bij stilstaan).

Uit deze ervaringen is dan ook mijn respect voor de natuur gegroeid. Daarom wou ik dan ook als vrijwilliger bij Natuurpunt mijn handen uit de mouwen steken om de natuur te koesteren en te

bewaren.

Zo ben ik dan beginnen meewerken op de werkdagen van natuurpunt georganiseerd in het Waverwoud. Op deze

werkdagen was er aan variatie van activiteiten geen gebrek gaande van maaien, snoeien, afval opruimen tot bomen planten en bruggen bouwen. Dit alles wordt gedaan met een enthousiaste groep mensen waardoor ook bij een saaier karwei en ook bij slechter weer de

sfeer altijd positief blijft.

Na enige tijd mee te werken in het beheer werd ik dan ook zelf contactpersoon van het Vossenbergbos en kan ik stilaan zelf beginnen met het organiseren van

werkdagen in dit kleine doch belangrijk en erg mooi stukje natuur.

Met het samenstellen van deze uitgave hoop ik dan ook meer informatie te verschaffen over dit kleine gebied in het midden van Onze-

Lieve-Vrouw-Waver.

Veel leesplezier,

S i m o n vr ijwi l l iger Natuurpunt Sint-Katelijne Waver

VOORWOORD

20

8261

2

3

8

14

18

Situering van het Waverwoud

Voorwoord

Voorblad

Organisaties:CVN & Natuurpunt

Geschiedenis van het Waverwoud

Op stap in het Vossenbergbos

Terreinstudie

Vossenbergbos

COVER: - Bruin zandoogje uit het Vossenbergbos

SCHRIJVER:

- Simon Jacobs

MET DANK AAN:

- Godelieve Janssens

- Frank Hadermann

- Ann Pinceel

- Joelle Laes

- Nicole Berings

VRAGEN & FEEDBACK

Simon Jacobs 0495 43 74 98Dijk 79 2861 O.-L.-V.-Waver

25

3022

26

31

Beheer in het Vossenbergbos

Waarnemingen in het Vossenbergbos

Bronnen

Dit is de ingang van het Vossenbergbos gelegen vlak achter het kerkhof te Onze-Lieve-Vrouw-Waver.

Foto

© S

.Jaco

bs


SITUERINGHet Vossenbergbos is een relatief klein bos

wat in het verleden deel uitmaakte van het grote Waverwoud. Ook nu nog worden de

gebieden van het Waverwoud vaak samen vermeld en besproken. Vandaar wil ik bij deze situering meteen het grotere kader bespreken en meteen alle bossen van het voormalige Waverwoud kort situeren.

De relicten van het Waverwoud liggen midden in een dichtbevolkt gebied. Dit is toch iets waar vele mensen versteld van staan. Het Waverwoud is een historisch woud dat het hele gebied tussen de Dijle, Nete en Grote Nete besloeg. Tegenwoordig blijven er vele kleinere bospercelen over en nog 6 grotere relicten over namelijk: Hondsbossen, Gasthuisbossen, Brede Zeyp, Bemortel, Zuurbossen en natuurlijk het Vossenbergbos. Dit alles goed voor ongeveer een 120 ha natuur. Al deze natuur (buiten de Bemortel die in privé-bezit is) wordt in stand gehouden door de samenwerking tussen Natuurpunt en OCMW Mechelen.

Vossenbergbos Vossenbergbos


Doordat al deze natuurgebieden midden in een relatief dichtbevolkt gebied liggen, nodigen deze gebieden extra uit om te gaan wandelen aangezien minstens één gebied dicht bij de eigen woonst is. Hierdoor zijn deze gebieden ideaal voor een korte of langere wandeling, een picknick of om je hond uit te laten.

Hoewel het hebben van vele losse gebieden voordelen heeft voor de omwonenden geeft dit extra uitdagingen voor de natuur. Eén van die uitdagingen is dat de dieren en planten van de verschillende gebieden het erg lastig hebben om van het ene gebied naar het andere te trekken. Hierdoor bestaat de kans dat de populaties afgezonderd geraken waardoor deze zwakker kunnen worden. De dieren die alsnog proberen een ander gebied te bereiken, hebben dan ook nog eens een grote kans om verkeersslachtoffer te worden met alle gevolgen vandien.

Een ander nadeel is dat bepaalde planten en dieren enkel voorkomen in de kern van een bos. Aangezien al de bossen van het Waverwoud min of meer versnipperd liggen, is de hoeveelheid kernbos ook beperkt waardoor deze soorten niet of in erg kleine populaties voorkomen. Tenslotte is er ook nog een nadeel voor de wandelaar zelf aangezien het maken van een grotere wandeling in de relicten van het Waverwoud momenteel nog niet gaat.

Om deze redenen doet Natuurpunt dan ook erg veel inspanningen om deze bossen met elkaar te verbinden. Hiervan kunnen we ook al resultaat zien aangezien het gelukt is om de Gasthuisbossen met de Brede Zeyp te verbinden. Hopelijk kunnen deze verbindingen in de toekomst nog meer worden gemaakt tussen de verschillende natuurgebieden.

Om de relicten van het Waverwoud beter te situeren heb ik op de volgende pagina’s per bos een korte beschrijving voorzien.

Gasthuisbossen

Hondsbossen


Naam: ZuurbossenIngang: Niet toegankelijkGrootte: 22 ha

De Zuurbossen ligt in Onze-Lieve-Vrouw-Waver. Het is gelegen op het laagste punt van de gemeente. Daarnaast bestaat de ondergrond uit een dikke kleilaag. Hierdoor is dit gebied erg waterrijk en zo goed als ondoordringbaar. Je kan het bijna vergelijken met de wildste oerwouden.

Slechts een klein deel van de Zuurbossen is eigendom van Natuurpunt, de overige percelen zijn privé-eigendom. Recent is er een stuk bos bij in beheer gekomen dankzij het OCMW van Mechelen. Op termijn worden er inspanningen gedaan om het gebied toegankelijker te maken, hoewel grote delen van het moeras ondoordringbaar zullen blijven. Doordat het gebied niet veel gestoord wordt door menselijke tussenkomst beschikt het ook over een uitgebreide variatie in fauna en flora.

Naam: VossenbergbosIngang: Vossenberglei te O.-L.-V.-Waver achter het kerkhofGrootte: 3 ha

Dit divers stukje natuur ligt vlakbij het centrum van Onze-Lieve-Vrouw-Waver. Het OCMW van Mechelen exploiteerde het jarenlang als productiebos tot het bos in beheer kwam bij Natuurpunt.

In de plaats van de populieren groeien er nu zomereiken en beuken waartussen in het voorjaar een tapijt bosanemonen en grote muur bloeien. Vlinders zoeken open plekken met onder meer pinksterbloem en fluitekruid op.Aan de rand van het gebied is er een amfibieënpoel waar in de lente padden en kikkers hun eitjes leggen. Daarnaast bruist de poel van het leven met vele insecten zoals waterjuffers en libellen.

Naam: Brede ZeypIngang: Naast het fort van KoningshooiktGrootte: 35 ha

De Brede Zeyp ligt te Koningshooikt en was tot voor 2011 het eigendom van OCMW Mechelen. Vanaf 2011 kwam dit gebied in erfpacht bij Natuurpunt. Koningshooikt is een deel van Lier en is dus het werkingsgebied van Natuurpunt afdeling De Wielewaal.

De Brede Zeyp is een gemengd bos met onder meer beuk, eik, haagbeuk, ratelpopulier, … dat vooral in de lente uitpakt met bloeiend speenkruid, grote muur en bosanemoon.

Net zoals in het Gasthuisbos zijn er boomplantacties doorgegaan in de Brede Zeyp. Zo zijn er tussen 2011 en 2013 ongeveer 9300 bomen aangeplant. Op 9 december 2014 is de volgende boomplantactie.


Naam: GasthuisbossenIngang: Berlaarbaan naast de bunker te Onze-Lieve-Vrouw-WaverGrootte: 30 ha

Dit bos ligt tussen de Hondsbossen en de Brede Zeyp. Het was jarenlang eigendom van de Gasthuiszusters van Mechelen. Zij schonken het bos aan OCMW Mechelen die het jarenlang als productiebos exploiteerde.

De brede paden geven je een zalig gevoel van ruimte. Hier en daar ontdek je op deze paden zelfs struikheide en bosviooltjes. De reeën kunnen zich hier in de zomer tegoed doen aan de blauwe bosbessen.

Sedert 2011 werkt Natuurpunt samen met het OCMW Mechelen aan het herstel van het historische Waverwoud. Dit uitgestrekt bos ten oosten van Mechelen was een woest gebied met

ontoegankelijke moerassen, dichte bossen en open heideachtige stukken. De Gasthuisbossen is een van de overblijfselen. Natuurpunt beheert dit bos als natuurgebied. 21 ha zijn eigendom van OCMW en 9 ha zijn door Natuurpunt aangekocht om het bos uit te breiden. Dit gebeurde door een massale actie op de dag van de Natuur in 2011 en nogmaals in 2012. Tijdens deze 2 plantacties werden de 9 ha vol geplant met zomereik, wintereik, trilpopulier, sleedoorn, meidoorn, hazelaar, sporkehout, gewone lijsterbes en zwarte els. Rondom het bos zorgen struiken voor een geleidelijk opgaande mantel rond het bos, interessant voor vele vogels en insecten die typisch zijn voor bosranden en open plekken in het bos.

Langs de beekkanten groeien dichte drommen dubbelloof en bultjes veenmos. Het oorspronkelijk bos bestaat voornamelijk uit grove en Corsicaanse den, Amerikaanse eik en zomereik. Deze productiebestanden zullen op termijn (via dunningen) omgevormd worden tot een voor de natuur veel interessanter inheems loofbos met enkele naaldbomen als herinnering aan het verleden. Drie bunkers zijn stille getuigen van het oorlogsverleden en meteen ook interessant voor vleermuizen om te overwinteren.

BOS VOOR IEDEREENDe campagne Bos voor iedereen is een campagne van Natuurpunt om meer bos te creëren. Dit doen ze door giften te verzamelen en hiermee bomen te kopen. Deze planten ze dan met de hulp van vele vrijwilligers op de dag van de natuur. Door deze acties zijn er in het Waverwoud maar liefst 11ha bos aangeplant. Dit is echter nog maar het begin, want er zijn plannen om deze goede gewoonte ook de volgende jaren verder te zetten.


Naam: HondsbossenIngang: Hondsbossen te Sint-Katelijne-Waver naast de speeltuinGrootte: 30 ha

De Hondsbossen wordt beheerst door statige eiken, slanke berken en warrige wilgen. In hun schaduw lokken lijsterbes en sporkehout vele insecten. Wat lager tooien meiklokjes, dalkruid en bosanemonen de lente met hun pracht. Mysterieuze varens, dood hout en

lianen kamperfoelie geven het bos een echte oerwoudsfeer. In de herfst en de winter valt de verscheidenheid aan paddenstoelen en mossen op. Roofvogels en spechten voelen zich er thuis. De open delen worden beheerst door pijpenstrootje en biezen. Tussen het pijpenstrootje bloeien tormentil, wederik en blauwe knoop. Melkeppe vormt een voedselbron voor koninginnenpages. In de wat voedselrijkere graslanden kleuren boterbloem, pinksterbloem en herfstleeuwentand het gras.

De vele overgangen tussen bos en open gebieden zijn een paradijs voor plant en dier. Schermhavikskruid, echte guldenroede en grote muur vallen er op. Wilde mispel en appel vormen een bijzondere verschijning. Reeën vinden er voedsel en rust. Vlinders als blauwtjes, oranjetipje, zandoogjes, vuurvlinder, gele dikkopjes en eikepages fladderen vrolijk in het rond. Vleermuizen jagen op muggen en sprinkhanen.

Naam: BemortelIngang: Geen wandelpadGrootte: 14 ha

De Bemortel is een relict van het Waverwoud dat niet in het beheer is bij Natuurpunt en volledig in privé-bezit is. In dit bos komen vele voorjaarsbloeiers voor zoals bosannemoon en speenkruid. Deze voorjaarsbloeiers zorgen dan ook elke lente voor een prachtig wit tapijt onder de statige eiken.

Daarnaast heeft het ook een historische waarde aangezien er nog overblijfselen van de loopgraven uit de Eerste Wereldoorlog liggen.


In de vroege middeleeuwen was er een uitgestrekt woud ten oosten van Mechelen genaamd

het Waverwoud. Het woud werd reeds op 12 september 1008 vermeld in een akte van Hendrik II, koning en later keizer van het Heilig Roomse Rijk. Volgens sommige geschriften besloeg dit bos het hele gebied tussen de Dijle, de Nete en de Grote Nete. Toen was de omgeving van Sint-Katelijne-Waver en Putte een woest gebied bestaande uit dichte bossen en moerassen.

In de tweede helft van de 13de eeuw vinden we in deze streek drie dorpen namelijk Onze-Lieve-Vrouw-Waver, Sint-Katelijne-Waver en Sint-Niklaas-Waver (nu Putte). Het “Waverse” in bezit genomen door de Berthouts werd systematisch verkaveld

en ontgonnen. De Berthouts bewoonden de burchtsite in de Bemortel die later in de 13e eeuw vernield werd.

In de 16e eeuw ontstond een landbouwgemeenschap met intensieve begreppeling, bovengelegde beken, houtwallen en vele akkertjes . In de verschillende deelgebieden bleven relicten van dit bos bewaard. Zo kan men op de Ferrariskaart (1777) de Hondsbossen, het Gasthuisbos, de Zuurbossen, de Bemortel en de Brede Zeyp vinden. Rondom deze bossen liggen akkers omzoomd met hagen of bomenrijen en hier en daar een bosperceeltje zoals het bosje waar nu het Vossenbergbos ligt. Het Vossenbergbos was een klein landschap opgebouwd rond de Vossenberghoef.

Tijdens de Eerste Werelddoorlog waren deze streken het toneel van een bitter achterhoedegevecht “de slag om Dorpveld”. Zowel in de Bemortel als de Hondsbossen stond er geen boom of struik nog recht. Daarnaast was er een grote behoefte aan timmer- en brandhout tijdens de bezetting. Hierdoor werden de wortels over grote oppervlakten uitgegraven. Deze nieuwe gronden werden daarna ingenomen als akker, maar raakten snel uitgeput en verlaten. Hier ontwikkelde daardoor heideachtige begroeiing. Andere delen werden omgezet naar weiland of aangeplant met eik of grove den.

DE GESCHIEDENIS VAN

HET WAVERWOUDGedurende de Tweede Wereldoorlog werden de bossen weer met de grond gelijk gemaakt. Later werden deze zones deels heraangeplant met hakhout en hooghout. Aan het einde van de jaren 60 werd er vooral weiland aangelegd. Hierdoor zijn de versnipperde bossen ontstaan die we vandaag de dag kennen. Dankzij deze historiek bevinden zich in de bossen dan ook volgende historische natuurwaarden: bos, heide, veen en schraalgrasland.

Een paneelschildering van Hendrik II met echtgenote Cunigonde

Het wapen van Sint-Katelijne Waver bestaat uit een gouden veld met drie rode palen. Dit is het wapenschild van de Berthouts. Daarnaast staat er in de linkerbovenhoek een arend wat symbool staat voor Onze-Lieve-Vrouw Waver. Voor de fusie van O.-L;-V.-Waver en Sint-Katelijne Waver stonden er 5 hermelijnen in de linkerbovenhoek wat ook uit de Berthoutsfamillie afkomstig is.


Om een goed beeld te kunnen vormen van hoe de bossen in onze regio veranderd zijn is het belangrijk om te kijken naar verschillende historische kaarten. Zo zie je hierboven de kaart genaamd: “Carte particuliere des environs de malines, anvers, lier herentals, Aarschot & c.” uit 1743. Deze kaart toont in grote lijnen de resten van het Waverwoud. Zo zie je onder meer de Koningsbossen ten Noorden van O.-L.-V.-Waver (nu Koningshooikt) en de bossen ten zuiden van Duffel.

Een goede 30 jaar later kwam er een nieuwere kaart uit opgemaakt door Ferraris tussen 1770-1778. Ferraris was een adelijke officier in het keizerlijke Oostenrijkse leger. Hij liet tijdens zijn dienst een systematische kartering maken van de Oostenrijkse Nederlanden.

Dit is ongeveer het huidige België en Groothertogdom Luxemburg. Dit alles werd gedaan in functie van het verbeteren van de verplaatsing van de troepen op dit grondgebied. Hierdoor zijn de meeste bossen en andere landschapselementen vrij gedetailleerd weergegeven.

Opvallend hierbij is dat we op de Ferarriskaarten vrij goed de huidige bossen van het Waverwoud kunnen situeren en dus ook vergelijken met de huidige situatie. Zo kan men op de kaart op de volgende pagina volgende bossen vinden:

Bois De Beeck -> Hondsbossen Bois Caslos -> GasthuisbossenBois Monkaet -> ZuurbossenBois Bemortel -> Bemortel Bois Den Sype -> Brede Zeyp

© S

. Pie

rre

Als we de oppervlakten vergelijken van de bossen van toen en bossen van nu (ongeveer 240 jaar later dus) merk je dat bij de meeste bossen best wel wat hectaren verloren zijn gegaan. Anderzijds merk je ook dat sommige bossen qua oppervlakte vrijwel hetzelfde is gebleven zoals de Gasthuisbossen .

Dit laatste is onder meer te danken aan de boomplantacties die georganisseerd worden door Natuurpunt. Zo waren er twee boomplantacties in de gasthuisbossen in het jaar 2011 en 2012. Dit was goed voor 9 ha nieuw bos.Daarnaast waren er ook nog drie boomplantacties in de Brede Zeyp goed voor 4,5 ha bos.

Historische kaart 1743

De zwarte lijnen vormen de contouren van de huidige bossen anno 2014. Wat opvalt, is dat op de plaats van het Vossenbergbos in de 18de eeuw er nog geen bos was. Het Kloosterbos vlak naast het huidige Vossenbergbos was er al wel.


OP STAP!

WANDELEN IN HET VOSSENBERGBOS HET HELE JAAR ROND

Gedurende het hele jaar is een wandeling in het Vossenbergbos de moeite waard. Gaande van het idyllische kleurenspektakel in de herfst tot de witte tapijten grote muur, fluitenkruid en zelfs bosanemoontjes in de lente.

Gewapend met stevige stapschoenen en eventueel een regenjas zijn de paden ook het hele jaar bewandelbaar.

JANUARINa de jaarwissel staan alle bomen in het Vossenbergbos volledig kaal. Dit geeft je dan ook een kans om op zoek te gaan naar de dieren die in en op de bomen leven. Zo kan je vele vogels bewonderen zoals verschillende soorten mezen, roodborstjes, winterkoninkjes,… Daarnaast zijn de nesten van deze vogels alsook de nesten van eekhoorns erg goed zichtbaar.

MAARTIn deze maand begint de lente en dit is natuurlijk ook in het Vossenbergbos te zien. Zo vergroot de hoeveelheid witte en paarse dovenetel zich en komt er stilaan meer speenkruid tevoorschijn. Daarnaast beginnen ook de madeliefjes uit hun winterslaap te ontwaken en beginnen er tapijten grote muur met hier en daar enkele bosanemonen te bloeien.

APRILTijdens deze lentemaand laat het Vossenbergbos zich van zijn beste kant zien. De ontluikende bladeren van de eikenbomen samen met een wit tapijt van grote muur met hier en daar een plekje bosanemonen zijn bijna weggegrepen uit een idyllisch schilderij. Daarnaast kan je op de achtergrond het gezang horen van vele vogels zoals de koolmees, fitis, zwartkop en tuinfluiter.

FEBRUARIIn februari beginnen er stilaan meer en meer kruidachtige planten te bloemen. Dit zijn dan vooral de voorbodes van de lente zoals witte en paarse dovenetel, scherpe boterbloem en zelfs al hier en daar een beetje speenkruid.

Winterkoning Foto

© P.

Sch

ram

a


MEIIn mei maakt het tapijt van grote muur stilaan plaats voor andere kruidachtige planten zoals scherpe boterbloem, paardenbloem, rode klaver, witte klaver, smeerwortel, hondsdraf, grote brandnetel, zachte ooievaarsbek, berenklauw, ridderzuring, grote weegbree, smalle weegbree, kleefkruid, witte dovennetel, robertskruid en vele andere planten. Aan de rand van het fietspad ontstaat er gedurende deze maand ook een berm vol fluitenkruid. Tot slot komen er ook steeds meer slakken uit hun winterslaap zoals de gewone tuinslak en de barnsteenslak.

JUNITijdens deze maand ontwikkelen de kruidachtige planten die in mei tevoorschijn kwamen zich verder. Daarnaast komen er ook een aantal planten bij die op de reeds groter geworden kruidachtige planten kunnen klimmen zoals vogelwikke, ringelwikke en haagwinde. Hier komen ook steeds meer gevleugelde insecten op af die deze vele kleurige en geurige bloemen komen bezoeken zoals verschillende soorten zweefvliegen, vlinders en bijen. Fo

to ©

B. D

alm

olen

Barnsteenslak


JULIIn deze maand staan de bomen terug volledig in blad. Op de bosbodem beginnen er zich grote knoppen te vormen van berenklauw en engelwortel die later deze maand zullen ontluiken. Hoewel het fluitenkruid en de grote muur stilaan uitgebloeid zijn, kan je nog erg veel insecten vinden. Dit zijn dan vooral verschillende soorten vlinders op de open plekken in het bos zoals bruin zandoogje, dagpauwoog en kleine vuurvlinder.

AUGUSTUSIn augustus blijven de vorige kruidachtige planten alomtegenwoordig en worden ze vanaf nu ook vergezeld van akkerdistel, harig wilgenroosje, boerenwormkruid en lisdodde in de poel. Daarnaast vormen de berenklauw en de engelwortel gigantische structuren tot wel 2 meter hoog.

SEPTEMBERNa de hoogdagen van de bloeiende kruidachtige planten beginnen de meeste bloemen nu te verwelken. Toch zijn er nog enkelen die zich van hun beste kant laten zien zoals het moeras vergeet-me-nietje en de rolklaver naast de poel. Daarnaast zijn er nu ook vele insecten te zien zoals vlinders, libellen, waterjuffers. Naast insecten kan je ook nog slakken, hooiwagens en spinnen tegenkomen.

OKTOBERDe herfst begint in deze maand pas echt vorm te krijgen. De bomen beginnen wegens watertekort stilaan hun bladeren te verliezen maar dit wordt vooraf gegaan door het gekende kleurenspektakel dat vooral bij de groene beuk spectaculair is. De reeds gevallen bladeren worden dan ook stilaan weer verwerkt door verschillende zwammen die schijnbaar vanuit het niets tevoorschijn komen. Enkele van deze zwammen zijn de vliegenzwam, trechterzwam, inktzwam en zwavelkopjes.

NOVEMBERTijdens deze maand kunnen we nog genieten van de laatste bloemen. De bladeren met al dan niet nog restanten van galappels vallen van de bomen. De paddenstoelen blijven zoals, “euh ja” paddenstoelen uit de grond schieten en de laatste bloemen van de rode- en witte klaver en de engelwortel beginnen stilaan te verwelken. Wat overblijft, is een grote rijkdom aan zaden en vruchten zoals de schermen van engelwortel vol met schijfvormige vruchtjes.

DecemberIn de laatste maand van het jaar staan de bomen helemaal kaal. Naast wat zwammen en de witte- en paarse dovennetel zijn er enkel bruintinten. Stilaan maakt ook het bos zich klaar voor een nieuw en wonderlijk jaar. Het winterkoninkje kondigt de komende natuurspektakels alvast aan met zijn mooiste gezang.

kleine vuurvlinder boerenwormkruid Foto

© S

. Jac

obs

Foto

© T

. Mar

ysae

l


MIJN HOND LOOPT ZO GRAAG VRIJ ROND,WAAROM MOET HIJ DAN AAN DE LEIBAND?

Er zijn twee belangrijke redenen om je hond aan de leiband te houden. Enerzijds leven er in de natuurgebieden vele verschillende dieren zoals hazen, vogels en reeën die hun nest op de grond maken. Als deze nesten verstoord geraken is de kans groot dat de ouder het nest verlaat waardoor de jongen zullen sterven. Voor al deze soorten vormt de hond een groot gevaar. Ook grotere dieren zoals grote grazers (zoals de ezels in de Hondsbossen) beschouwen een hond als een roofdier en kunnen hierop dus agressief reageren.

Anderzijds komen er in de natuurgebieden vele gezinnen wandelen en vele kinderen (maar ook volwassenen) durven niet meer te gaan wandelen omdat ze zich niet veilig voelen door de loslopende honden.

Foto

© S

. Kni

ppen

berg

Ezels in de Hondsbossen


BEHEER VAN HET VOSSENBERGBOS


EXOOT ? Soorten die bij ons algemeen voorkomen zoals de spreeuw en de grote kattenstaart, verdringen op andere continenten de inheemse soorten. Omgekeerd zijn ook bij ons soorten ingevoerd die onze natuur onder druk zetten. Dit zijn bijvoorbeeld roofdieren die de inheemse soorten opeten en de inheemse roofdieren wegconcurreren, anderen brengen ziektes over waartegen onze organismen geen verhaal hebben. Meestal verdringen de nieuwelingen de oorspronkelijke soorten van hun voedselbronnen of van hun nestgelegenheid. Dit heeft het grote nadeel dat op termijn overal dezelfde soorten zullen voorkomen.

Exoten zijn dus een bedreiging van de biodiversiteit. Daarnaast kan er ook een serieuze economische schade ontstaan. Denk bijvoorbeeld maar aan de kosten voor het bestrijden van muskus- en beverratten. Gelukkig zijn niet alle exoten invasief. De meeste uitheemse soorten planten zich maar beperkt voort en vormen geen grote bedreiging voor de biodiversiteit. Anderzijds zorgen een minderheid van deze exoten voor vele slapeloze nachten bij de natuurbeheerders. Zo kost de bestrijding van de Amerikaanse vogelkers al miljoenen euro’s en blijft de Canadese gans de nestgelegenheden van de inheemse ganzen en eenden opeisen.

Een echte oplossing is er nog niet voor dit probleem, maar iedereen kan alvast zijn steentje bijdragen door voor inheemse tuin- en waterplanten te kiezen. Je keuze is dan wel minder ruim, maar het is wel veel beter voor de natuur.

Zoals bij alle gebieden in beheer bij Natuurpunt streeft men naar het behoud, beheer en de ontwikkeling van het gebied voor de gemeenschap en de toekomstige generaties. Dit geldt dan ook voor het Vossenbergbos. Met behulp van het beheer tracht men de ecologisch belangrijke, educatieve interessante en/of zeldzame en kwetsbare natuur te herstellen en te bewaren.

Bij elk gebied wordt aan deze doelen gewerkt maar wat men specifiek in het gebied doet is verschillend van gebied tot gebied. Specialisten

dokteren op basis van de ondergrond, ligging, geschiedenis, reeds aanwezige planten en dieren, … een gepast beheer uit. Dit wordt vervolgens neergepend in een beheerplan en (als alles goed gaat) goedgekeurd door verschillende instanties. Met behulp van dit beheerplan kan het beheer team aan de slag.

Het beheerplan van het Vossenbergbos bestaat uit twee grote pijlers.

Allereerst is er een overgangsbeheer bestaande uit het variabel dunnen en lichten van de bomen en exotenbeheer. Het dunnen en lichten van de bomen betekent dat er elke 3-6 jaar kappingen zullen worden uitgevoerd waar steeds niet meer dan 15% van het bosbestand gekapt zal worden. Het doel hiervan is variatie te verkrijgen qua soorten bomen en qua leeftijd van de bomen. Dit is belangrijk voor de gezondheid van het bos om twee redenen. Enerzijds zorgt dit ervoor dat bij een ziekte van één boomsoort niet het hele bos ten onder gaat. Anderzijds zorgt dit ervoor dat niet alle bomen even oud zijn waardoor er meer variatie is voor de dieren (malse blaadjes dicht tegen de grond aan de jonge bomen en nestholtes in de oudere bomen voor vogels,…). Daarnaast streeft men met de kappingen ook naar open plekken tussen de 0,2 en 0,8 ha. Deze open plekken zijn stapstenen voor vele dieren zoals bijvoorbeeld vlinders om van het ene naar het andere schrale grasland te fladderen. Daarnaast creëren deze open plekken ook weer kansen op variatie van verschillende plantensoorten omdat hier het zonlicht de aarde bereikt.

Het tweede aspect van het overgangsbeheer bestaat uit exotenbeheer. Dit bestaat vooral uit het bestrijden van Amerikaanse vogelkers. Naast Amerikaanse vogelkers begint ook reuzenbalsemien zijn weg te vinden naar het Vossenbergbos via de beek. Het is de bedoeling om deze exoten volledig uit het Vossenbergbos te verwijderen (hoewel dit waarschijnlijk een werk van lange adem zal worden).


Gespot: BospestDe Amerikaanse vogelkers werd in de 19de en begin 20ste eeuw op grote schaal aangeplant in de zanderige streken van Noord-België om de vruchtbaarheid van de bodem te verhogen. Daarnaast werd deze boom ook aangeplant vanwege zijn sierelement, houtkwaliteit, snelle groei en verspreiding. Dit laatste kenmerk bleek op lange duur dan ook te zorgen voor zijn bijnaam “bospest”.Deze boom neemt dan ook de plaats in van inheemse bomen en struiken, vormt dichte en uitgestrekte begroeiingen waaronder bijna geen planten kunnen groeien.

Men probeert deze plant te bestrijden door deze als jonge boom uit te trekken of in het midden van de stam te breken (knakken). Door de stam doormidden te breken moet deze plant opnieuw zijscheuten maken wat erg veel moeite kost zodat de plant zichzelf uitput. Volwassen bomen worden dan weer gekapt en bij explosieve groei ingesmeerd met glyfosfaat.

Ook in het Vossenbergbos wordt er aan dit probleem gewerkt. Hoewel de resultaten nog karig zijn, hebben we er vertrouwen in dat met een aanhoudend beheer het Vossenbergbos terug vrij kan worden van Amerikaanse vogelkers.

De tweede grote pijler in het beheerplan is het eindbeheer. Dit bestaat uit mantel- en zoombeheer, het beheer van de poel, hakhoutbeheer en nietsdoenbeheer. Dit betekent concreet het volgende:

-Er zal een opgaande bosrand gecreëerd worden van het fietspad naar het naastliggende bos. Deze opgaande bosrand bestaat dan uit struiken en kleinere bomen. Dit alles weer om meer variatie te brengen in het bos wat weer extra kansen biedt voor verschillende planten en dieren.

- De randen van de poel zullen om de 2 à 3 jaar gemaaid worden en verlanding (het dichtslibben van de poel door bladinval en oeverplanten) wordt tegengegaan.

- De houtkant tussen het wandelpad en de beek zal via hakhoutbeheer beheerd worden. Dit wil zeggen dat deze bomen uitvoerig gesnoeid zullen worden om de lichtinval te vergroten en zo de ondergroei te bevorderen.

- In de andere delen van het bos is er een nietsdoenbeheer. Dit wil zeggen dat er hier geen ingrepen gebeuren en de natuur hier zijn gang kan gaan.Amerikaanse vogelkers


Indien je ook eens aan de slag wenst te gaan in het Waverwoud dan ben je altijd welkom op één van onze werkdagen. Deze werkdagen worden aangekondigd op de site van natuurpunt (natuurpunt.be) en in ons afdelingsblad: “Mechels Rivierengebied”.

CONTACT:

Godelieve Janssens [email protected] 015/20 97 02

Hoewel het beheer van een bos zeker en vast soms hard labeur is, mag ik niet vergeten te schrijven dat dit ook erg leuk kan zijn. De beheerswerken in het Waverwoud worden uitgevoerd door een grote groep vrijwilligers die begeleid wordt door een professionele ploeg van Natuurpunt zelf voor de grotere werken en grotere machines.

Het samenwerken in de natuur met een hechte groep vrijwilligers is een zeer belonende hobby. Zo ben je onder meer steeds op de hoogte van het reilen en zeilen van de bossen en weet je het ook als eerste als er een interessant dier of plant gespot is. Je leert ook constant nieuwe weetjes over diverse planten en dieren doordat je deze uitgebreid kan bestuderen tussen de werken door en door de kennis van de andere vrijwilligers.Daarnaast is de voldoening ook erg groot als je op een mooie vrije dag eens in één van de bosssen van het Waverwoud gaat wandelen en kan zien hoe al dat werk stilaan vorm krijgt in de natuur.

Foto © S. Mertens

Wil je mee beheren in het

Waverwoud?

WAARNEMINGEN in het VOSSENBERGBOSHoewel het Vossenbergbos een relatief klein bos is, komen er toch vrij veel verschillende planten en dieren voor. Om u een idee te geven van welke planten en dieren je kan tegenkomen in het bos heb ik een lijst opgesteld met alle verschillende planten en dieren die tot nu toe waargenomen zijn in het Vossenbergbos. Hoewel deze waargenomen zijn, wil dit niet zeggen dat je ze elke keer allemaal zal kunnen terugvinden. De meeste planten en dieren zijn immers seizoensgebonden en soms ook erg moeilijk te vinden, maar het is zeker de moeite waard om eens op zoektocht te gaan.

PlantenNaam Latijnse naamAkkerdistel Cirsium arvenseAkkerkool Lapsana communisAmerikaanse eik Quercus rubraAmerikaanse vogelkers Prunus serotinaBasterdwederik Epilobium spec.Beuk Fagus sylvaticaBijvoet Artemisia vulgarisBlaartrekkende boterbloem Ranunculus sceleratusBoerenwormkruid Tanacetum vulgareBosanemoon Anemone nemorosaBraam Rubus spec.Brem Cytisus scopariusDuinriet Calamagrostis epigejosDuizendblad Achillea millefoliumEchte kamille Matricaria chamomillaEendenkroos Lemna spec.Engels raaigras Lolium perenneEs Fraxinus excelsiorFluitenkruid Anthriscus sylvestris


Hondsdraf Foto

© A

. Ceu

lem

ans

Gekroesde melkdistel Sonchus asperGeoord helmkruid Scrophularia auriculataGespleten hennepnetel Galeopsis bifidaGestreepte witbol Holcus lanatusGewone berenklauw Heracleum sphondyliumGewone engelwortel Angelica sylvestrisGewone hennepnetel Galeopsis tetrahitGewone hoornbloem Cerastium fontanum subsp. vulgareGewone melkditel Sonchus oleraceusGewone rolklaver Lotus corniculatusGewone smeerwortel Symphytum officinaleGewone vlier Sambucus nigraGewoon biggenkruid Hypochaeris radicataGewoon reukgras Anthoxanthum odoratumGewoon robertskruid Geranium robertianumGewoon stuisgras Agrostis capillarisGlanshaver Arrhenatherum elatiusGreppelrus Juncus bufoniusGrote bevernel Pimpinella majorGrote brandnetel Urtica dioicaGrote lisdodde Typha latifoliaGrote muur Stellaria holosteaGrote vossenstaart Alopecurus pratensisGrote waterweegbree Alisma plantago-aquaticaGrote wederik Lysimachia vulgarisGrote weegbree Plantago major subsp. majorHaagbeuk Carpinus betulusHaagwinde Convolvulus sepiumHarig wilgenroosje Epilobium hirsutumHazelaar Corylus avellanaHazenzegge Carex ovalisHondsdraf Glechoma hederaceaHopklaver Medicago lupulinaKale jonker Cirsium palustreKleefkruid Galium aparineKlein kroos Lemna minorKlein streepzaad Crepis capillarisKnoopkruid Centaurea jacea s.l.Knopig helmkruid Scrophularia nodosakoninginnekruid Eupatorium cannabinumKropaar Dactylis glomerataKruipende boterbloem Ranunculus repensKweek Elytrigia repensMannagras Glyceria fluitans


Mannetjesvaren Dryopteris filix-masMoerasdroogbloem Gnaphalium uliginosumMoerasvergeet-mij-nietje Myosotis scorpioidesMuurbloemmosterd Coincya monensisPerzikkruid Persicaria maculosaPitrus Juncus effususRatelpopulier Populus tremulaReuzenbalsemien Impatiens glanduliferaRidderzuring Rumex obtusifoliusRietgras Phalaris arundinaceaRingelwikke Vicia hirsutaRode klaver Trifolium pratenseSchaduwgras Poa nemoralisSchermhavikskruid Hieracium umbellatumScherpe boterbloem Ranunculus acrisSint-janskruid Hypericum perforatumSmalle weegbree Plantago lanceolataSpeenkruid Ficaria vernaSpeerdistel Cirsium vulgareSporkehout Rhamnus frangulaTamme kastanje Castanea sativaTandzaad Bidens spec.Tengere rus Juncus tenuisTimoteegras Phleum pratense subsp. pratenseVeenwortel Persicaria amphibiaVertakte leeuwentand Leontodon autumnalisVogelmuur Stellaria mediaVrouwenmantel Alchemilla spec.Watercrassula Crassula helmsiiWaterpeper Persicaria hydropiperWilde kamperfoelie Lonicera periclymenumWilg Salix spec.Wilgenroosje Chamerion angustifoliumWitte klaver Trifolium repensWolfspoot Lycopus europaeusZevenblad Aegopodium podagrariaZilverschoon Potentilla anserinaZomereik Quercus roburZomprus Juncus articulatusZompvergeet-mij-nietje Myosotis laxa subsp. cespitosaZwarte els Alnus glutinosaZwarte nachtschade Solanum nigrum subsp. nigrum


DierenNaam Latijnse naamVogelsKoolmees Parus majorPimpelmees Cyanistes caeruleusRoodborst Erithacus rubeculaVink Fringilla coelebsFazant Phasianus colchicusTjiftjaf Phylloscopus collybitaFitis Phylloscopus trochilusZwartkop Sylvia atricapillaTuinfluiter Sylvia borinWinterkoning Troglodytes troglodytesAmfibieBruine Kikker Rana temporariaDagvlindersBont zandoogje Pararge aegeriaBruin zandoogje Maniola jurtinaCitroenvlinder Gonepteryx rhamniDagpauwoog Aglais ioGehakkelde aurelia Polygonia c-albumGroot dikkopje Ochlodes sylvanusKlein geaderd witje Pieris napiKleine vuurvlinder Lycaena phlaeasNachtvlinders en micro’sBruine grijsbandspanner Cabera exanthemataBruine snuituil Hypena proboscidalisGelobd halmuiltje Oligia strigilisGewone grasmot Chrysoteuchia culmellaHuismoeder Noctua pronubaRietvink Euthrix potatoriaZilverstreep Deltote bankianaLibellenAzuurwaterjuffer Coenagrion puellaViervlek Libellula quadrimaculataSprinkhanen en krekelsGrote Groene Sabelsprinkhaan Tettigonia viridissimaKrasser Chorthippus parallelusStruiksprinkhaan Leptophyes punctatissimaBijen en wespenAardappelgalwesp Biorhiza pallidaAkkerhommel Bombus pascuorumSteenhommel Bombus lapidarius


VliegenAkkerdistelgalboorvlieg Urophora carduiBlinde Bij Eristalis tenaxKeversBladhaantje Chrysomelidae Loopkever CarabidaeWantsenBootsmannetje NotonectaSpinnenGewone Wolfspin Pardosa pullataWeekdierenGewone barnsteenslak Succinea putrisGewone poelslak Lymnaea stagnalisGewone tuinslak Cepaea nemoralisHeesterslak Arianta arbustorumPosthoornslak Planorbarius corneusVissenDriedoornige stekelbaars Gasterosteus aculeatus


Via de site waarnemingen.be kan iedereen zijn waarnemingen doorgeven. Op deze manier wordt er een grote databank aangelegd die wederom voor iedereen toegankelijk is. Op basis hiervan heb ik onder meer bovenstaande lijsten samengesteld. Doordat de waarnemingen ook regelmatig worden nagekeken door experts worden foute waarnemingen geweerd. Daarnaast kan men bij elke waarneming ook foto’s toegevoegen om de betrouwbaarheid te verhogen.

WAARNEMINGEN.BE

Grote muur Foto

© A

. Ceu

lem

ans

Gehakkelde aurelia Foto

© M

. Her

rem

ans

Foto

© P.

Van

tiegh

em

Akkerdistelgalboorvlieg

BRONNEN


P. 2

P.8->12

P.14->15

P.21P.22->25

P.26->30Kaarten

Natuurpunt (z.d.). Natuurpunt. Geraadpleegd op 8 augustus 2014, van natuurpunt.be

Centrum Voor Natuur en milieueducatie (z.d.). CVN. Geraadpleegd 8 augustus 2014, van c-v-n.be

Natuurpunt Mechels Rivierengebied (z.d.). Natuurpunt Mechels Rivierengebied. Geraadpleegd op 15 augustus 2014, van mechelsrivierengebied.be

Natuurpunt De Wielewaal (z.d.). Natuurpunt De Wielewaal. Geraadpleegd op 20 augustus 2014, van natuurpuntdewielewaal.be

Groencomité & Erf en Heem (1994). Het bos leeft dag en nacht. Sint-Katelijne-Waver: Erf en Heemuitgaven.

Wikipedia (z.d.) Wikipedia. Geraadpleegd in juli en augustus 2014, van wikipedia.orgZoektermen: Waverwoud, Sint-katelijne-Waver, Joseph de Ferraris, Onze-Lieve-Vrouw-Waver, Berthout, HendrikII de Heilige.

Heremans, R. (2013). Aanvraag tot erkenning van het natuurreservaat (uitbreiding visiegebied en naamwijziging). Waverwoud. Mechelen: Natuurpunt.

Natuurpunt (z.d.). Natuurpunt. Geraadpleegd op 8 augustus 2014, van natuurpunt.be

Verlinde, R. (2012) De natuur ontkleed.Tienen: De Groene Gedachte.

Wikipedia (z.d.) Wikipedia. Geraadpleegd in juli en augustus 2014, van wikipedia.orgZoekterm: Amerikaanse vogelkers.

Heremans, R. (2013). Aanvraag tot erkenning van het natuurreservaat (uitbreiding visiegebied en naamwijziging). Waverwoud. Mechelen: Natuurpunt.Waarnemingen. Geraadpleegd 20 september 2014, van waarnemingen.be

Geopunt (z.d.) Geopunt Vlaanderen. Geraadpleegd in juli, augustus en september 2014, van geopunt.be

Universitätsbibliothek Bern , geraadpleegd in augustus 2014, van ub.unibe.ch

Adres:Muizenhoekstraat 7, 2812 Muizen-MechelenContact:[email protected] 43 61 09

donderdag en zondag 13.30u tot 17.30u

Tijdens schoolvakanties

woensdag, donderdag, zaterdag en zondag13.30u tot 17.30u

OPENINGSUREN

BEZOEKERSCENTRUM

Mechels RivieRengebied

Terreinstudie Vossenbergbos

Documents

Transcript of Terreinstudie Vossenbergbos