Superfoods: feit of fictie? - weekvandebiologie.nl · de schildklier (struma of krop) en vergroting...

1/18/2015

1

Superfoods: feit of fictie?

29e NIBI Onderwijsconferentie

Dr. Edwin van den [email protected]

Voeding, Vertering, Voedselproductie16 & 17 januari 2015

Lunteren

Departement Moleculaire FarmacieFaculteit Betawetenschappen

Universiteit Utrecht

Dept. Moleculaire FarmacieEvdW

1/18/2015

2


1/18/2015

3


1/18/2015

4


Hippocrates “ De Vader van de Geneeskunde” (~ 460 - 370 BC)

1/18/2015

5

a

Hoe kan men bepalen welke voeding of voedingsmiddelen gezond zijn:

* Wat is ‘gezond’: medicinaal vs. nutritioneel?

* Wat zijn de parameters die gemeten worden?

* Proefpersonen: individuele verschillen, leef- en eetpatroon, geografie(!)

* Korte-termijn vs. lange-termijn effecten

* Wetenschappelijke onderbouwing?


* Constante samenstelling van de voedingsmiddelen/ingrediënten?

1/18/2015

6

- ‘Superfoods’ - claims en feiten

I h d t ff- Inhoudsstoffen

- Biologische beschikbaarheid

- Bereiding/verwerking

- Herkomst en kwaliteit

- Marketing / ‘hypes’


- Conclusies

1/18/2015

7

SuperfoodsSuperfoods


1/18/2015

8

Quinoa Goji

Chia Maca

Tarwegras


Spirulina Acai

1/18/2015

9

Quinoa(Chenopodium quinoa, Amaranthaceae)

Peru &Bolivia

‘superfood’ supplement

2013: novel food

vitamines (B2-riboflavine) en E, Fe, Cu en Mg, alle essentiële aminozuren, onverzadigde vetzuren, vezels

Goji China ‘wondermiddel’ antioxidanten, vitamines (met name C), β t l h id fl ïd ( ti )

herkomst ‘claims’ inhoudsstoffen

j(Lycium barbarum,Solanaceae)

β-caroteen, polysachariden, flavonoïden (rutine)

Chia(Salvia hispanica,Lamiaceae)

Mexico &Guatamala

‘superfood’ supplement

2009: novel food

omega-3 vetzuren, Na, Ca, P, Mn, Mg, Fe, vitamine B17

Maca(Lepidium meyenii,

Peru ‘wondermiddel’

f di i

mineralen, vitamine B, Mg, Se, Fe en essentiëleaminozuren, glucosinolaten, sterolenp-methoxybenzyl-isothiocyanaat

Brassicaceae) oa. afrodisiacum p methoxybenzyl isothiocyanaat

Spirulina(Arthrospira platensis)

Mexico ‘superfood’ supplement

oa. ‘tonicum’, lever- en nierbescherming

60% eiwit, 7% lipiden, K, Ca, Mg, P, Zn, Se vitamine B1 (thiamine), B2 (riboflavine), B3

(nicotinamide), B6 (pyridoxine), B9 (foliumzuur), vitamines C, A en E, carotenoïden (zeaxanthine)

Acai(Euterpe oleracea,Arecaceae)

Brazilië ‘wondermiddel’

oa. overgewicht

antioxidanten (anthocyanines, proanthocyanidines)Ca, Fe, Vitamine A


Arecaceae) g

Tarwegras(Triticum aestivum,Poaceae)

Wereldwijd(oorsprongEgypte)

‘wondermiddel’

oa. ‘tonicum’, ontstekingen, kanker

vezelrijke bron, vitamines A, C, E, K, B1, B2, B6Fe, Zn, Mn, Cu, Se

1/18/2015

10

Quinoa zaden: Bevatten 2x zoveel eiwitten als tarwe en zilverliesrijst Vitamine- en mineralengehalte gelijk of lager dan volkorengranenVezelgehalte quinoa: 3,5 gram per 100 gram Vezelgehalte volkorenbrood: 5 gram per 100 gramVezelgehalte havermout: 7,5 gram per 100 gram Calciumgehalte lager dan in havermout aminozuurpatroon vergelijkbaar met dat vanCalciumgehalte lager dan in havermout, aminozuurpatroon vergelijkbaar met dat van vlees of melk (ijzer uit vlees wordt beter opgenomen dan ijzer uit quinoa) (± €13-16 per kg)

Goji bessen: Antioxidantengehalte van verse bessen gemiddeld, maar 2x lager dan in bv. pruimen, granaatappels en linzen (gedroogde bessen: ± €8-14 per 100 gram, sap: ± €12 per 500 mL)

Chia zaden: Een haring of een portie makreel of zalm bevat meer omega-3 vetzuren (DHA(22), EPA(20)) Vrijwel volledig vergelijkbaar met lijnzaad (dat minimaal 5x goedkoper is)Chiazaden hebben een bloedverdunnende werking

In België beschouwd als ‘gevaarlijke plant’


Maca wortel: Beschikbaarheid van veel inhoudsstoffen nogal beperkt. Bij langdurig gebruik kunnen de aanwezige glucosinolaten leiden tot vergroting van de schildklier (struma of krop) en vergroting van spiermassa

1/18/2015

11

a

Spirulina: Eerder gemelde hoge concentraties eiwitten blijken verwaarloosbaar laagBevat vaak toxines (microcystines) boven de toegestane norm (1μg/gram)Bevat hoge concentraties chlorofylBevat geen enkel nutriënt dat niet ook in groenten en fruit voorkomt

Acai bessen: polyfenolen en antioxidantengehalte in verse bessen lager dan in bv. aardbeien en druivenBevat saponinen die darmklachten kunnen veroorzaken.Puur sap: ~ €28 - €35 per liter, gemalen bessen: € 100 - €115 per kg

Bevat geen enkel nutriënt dat niet ook in groenten en fruit voorkomt

p p g p g

Tarwegras: ‘Raw food’veel vezels, maar veel slecht beschikbare voedingsstoffenGeclaimd: aanwezigheid van vitamine B12, maar dit is aangetoond onjuist


1/18/2015

12

Moerbeien

(rauwe) cacao

MangosteenHennep


AcerolaKelp

Baobab

1/18/2015

13

InhoudsstoffenInhoudsstoffen


1/18/2015

14

Vitamines (wateroplosbaar vs. vetoplosbaar,endogeen vs. exogeen, essentieel?)

Polyfenolen

Antioxidanten

(glycosides, aglyconen, oligomeren, polymeren)

(hydrofiel vs. lipofiel)

Vezels

Mineralen

(oplosbaar vs. onoplosbaar,prebiotisch?)

(essentieel vs. sporenelement)


1/18/2015

15


1/18/2015

16

a

UVstraling

(lucht)vervuiling

stress / ziekte

ongezonde


ongezondevoedingsgewoontes

of leefpatroon

1/18/2015

17


1/18/2015

18

Fysiologische effecten van polyfenolen


1/18/2015

19

a

b

c

flavonen flavonolen flavanonen

flavanonolen flavanolen anthocyanidines


isoflavonen chalconen

1/18/2015

20

Flavonoïden

flavonolen flavanolenflavonen flavanonen anthocyanidines isoflavonen

Secundaire metabolieten!

quercetinekaempferolmyricetinegalangine

luteolineapigeninechrysine

tangeritine

catechineepicatechineepigallo‐catechine

hesperitinenaringenineeriodyctiolnaringine

delphinidinecyanidinemalvidinepeonidine

genisteïnedaidzeïneglyciteïne

formononetinegalanginefisetine

tangeritinebaicaleïne

catechineEGCG

naringinebutine

peonidinepelargonidine

formononetine

‘Phyto-oestrogenen’


1/18/2015

21

BiologischeBiologische beschikbaarheid


1/18/2015

22

beschikbaar voor absorptie….?

Zeer belangrijke factoren voor biologische activiteit van antioxidanten, polyfenolen en andere actieve inhoudsstoffen:

(metabole) omzetting ?

besc baa oo abso pt e

afgebroken in maag, darm of lever….?

(metabole) omzetting….?

bloed-hersen barrière….?

Biologische beschikbaarheid ..!!!


1/18/2015

23

naringenin


1/18/2015

24

Looizuur (gallotannine) Oligomere proanthocyanidines


Biologische beschikbaarheid van polyfenolen: ± 10%

Interacties (bv. melk)

1/18/2015

25

Bereiding / VerwerkingBereiding / Verwerking


1/18/2015

26

Lycopeen (een carotenoïde) is een potente antioxidant, maar is onoplosbaar in water en zit stevig gebonden

aan de vezels van de tomaatmatrix

C40H56

Lycopeen in tomatenketchup en -puree is 3x meer biologisch beschikbaar dan in verse tomaten!

Bewerking (bv. koken, vermalen) en verwerken in een olie rijk menu (bv pasta saus) zorgt voorolie-rijk menu (bv. pasta saus) zorgt voor

een drastische verhoging van de biologische beschikbaarheid van lycopeen


1/18/2015

27


1/18/2015

28


1/18/2015

29


1/18/2015

30

Nadelen van koken van groentes:

20-50% verlies van bepaalde vitamines (C, B1, foliumzuur)

Voordelen van koken van groentes:

veel betere voedselvertering en opname

veel betere beschikbaarheid van Fe, Ca, vitamine B2, carotenoïden en glucosinolaten

afbraak van celwanden (cellulose)

neutralisatie van lectines uit peulvruchten


p

1/18/2015

31

Herkomst / KwaliteitHerkomst / Kwaliteit


1/18/2015

32

Veel verschillende factoren hebben invloed op

concentraties van plantaardige inhoudsstoffen:

‐ Ras en soort (‘cultivar’)

‐ Zonlicht

‐ Bodemgesteldheid

‐ Waterhuishouding

‐ Temperatuur

‐ Nutriënten in de bodem

‐ Opslagcondities (na oogst)

etc.


1/18/2015

33


1/18/2015

34

Antioxidant‐activiteit in aardbeien: effecten van rijpingsfase


1/18/2015

35

400

Anthocyanin content of juices of strawberries at different stages of maturity (expressed as mg pelargonidin-3-glucoside per 100 g dry matter)

Anthocyanine‐gehalte in aardbeien in verschillende rijpingsfases(uitgedrukt als mg pelargonidin‐3‐glucoside per 100 g drooggewicht)

300

nte

nt

(mg

/100

g)

100

200Maturity stages:A: small greenB: large greenC: whiteD: pinkE: 50% redA

nth

ocy

anin

co

n

A B C D E F G0

F: 80% redG: full red

from: Wang et al., J, Agric. Food Chem. 48:140‐146; 2000.


1/18/2015

36

2000

Total Phenolics content of juices of strawberries at different stages of maturity (expressed as mg gallic acid equivalents per 100 g dry matter)

Total phenolics‐gehalte in aardbeien in verschillende rijpingsfases(uitgedrukt als mg galluszuur equivalenten (GAE) per 100 g drooggewicht)

1500

s (G

AE

/100

g)

500

1000Maturity stages:A: small greenB: large greenC: whiteD: pinkE: 50% red

To

tal

Ph

eno

lics

A B C D E F G0

F: 80% redG: full red



1/18/2015

37

175

ORAC values of juices of strawberries at different stages of maturity (expressed as Trolox equivalents per gram dry matter)

Antioxidant capaciteit van aardbeien in verschillende rijpingsfases(uitgedrukt als μmol Trolox eenheden (TE) per gram drooggewicht)

100

125

150

( m

ol

TE

/g)

25

50

75Maturity stages:A: small greenB: large greenC: whiteD: pinkE: 50% redF 80% d

OR

AC

val

ue

(

A B C D E F G0

25 F: 80% redG: full red



1/18/2015

38

Witlof (Cichorium intybus) en andijvie (Cichorium endivia)

Verandering van samenstelling:


Intybine(Lactucopicrin)

Traditioneel gebruik: melksap ter onderdrukking van hoestprikkels(sedativum, pijnstilling)

1/18/2015

39


1/18/2015

40

=X

Secundaire metabolieten-concentraties in planten zijn niet constant !

V b ld


Voorbeeld:

anthocyanidines

1/18/2015

41


1/18/2015

42

AV AS

Q

C

‘Natuurstof reagens’ (366 nm)DPPH reagens

R

reference

AV: Appel Vruchtvlees AS: Appel Schil


1/18/2015

43

De kwaliteit van sommige ‘superfoods’ heeft te lijden onder hun populariteit

Kweken of cultiveren van ‘superfoods’ kan tot veranderingen in de samenstelling van actieve ingrediënten leiden (en in veel gevallen een afname…)

Strenge kwaliteitseisen maken ‘superfoods’ nog duurder (en dus minder winstgevend….. )


1/18/2015

44

Marketing / ‘Hypes’Marketing / Hypes


1/18/2015

45


1/18/2015

46

Rijk aan glucosinolaten / isothiocyanaten / flavonoïden / vezels


1/18/2015

47


1/18/2015

48


1/18/2015

49

± 75 gram

Nederlandse supermarkten: 1 k d b k l € 3 95


1 kg. gesneden boerenkool ~ € 3,95

1/18/2015

50


1/18/2015

51

ConclusiesConclusies


1/18/2015

52

‘Superfoods’ hebben heel veel, minder exotische, concurrenten:


1/18/2015

53


1/18/2015

54

Er zijn absoluut heel veel voedingsmiddelen en -producten die ‘actieve en gezonde’ inhoudsstoffen bevatten - ook onder de ‘superfoods’

Geen enkel ‘superfood’ bevat unieke of speciale inhoudsstoffen die niet i f i d k i d di idd l k

Heel veel ‘saaie’ voedingsmiddelen zijn minstens net d f lf d d ‘ f d ’

in meer of mindere mate ook in andere voedingsmiddelen voorkomen

Veel gezondheidseffecten van ‘superfoods’ blijven voorlopig onbewezen en vele claims zijn afgewezen door de EFSA / FDA

‘Superfoods’ lijken vooral erg ‘super’ te zijn voor de producenten en verkopers ervan

zo gezond of zelfs gezonder dan ‘superfoods’

‘Superfoods’ zijn sterk onderhevig aan hypes en marketingcampagnes


Een compleet, gezond en veelzijdig dieet/levensstijl lijkt vooralsnog veel effectiever te zijn dan speciale diëten met ‘superfoods’

1/18/2015

55


1/18/2015

56

VragenVragen


Superfoods: feit of fictie? - weekvandebiologie.nl · de schildklier (struma of krop) en vergroting...

Documents

Transcript of Superfoods: feit of fictie? - weekvandebiologie.nl · de schildklier (struma of krop) en vergroting...