STADSREGIO’S IN

VLAANDERENMET DE MOED DER WANHOOP

Filip De Rynck

Universiteit Gent

Verdichting regio Kortrijk 1910

Verdichting regio Kortrijk 1940

Verdichting regio Kortrijk 1960

Verdichting regio Kortrijk 1980

Verdichting regio Kortrijk 1990

Verdichting regio Kortrijk 2005

In de discussie over beleidsvoering op het niveau van

stadsregio’s komen alle gevoeligheden samen die tot de

kern horen van de Vlaamse politieke cultuur en die zich

verankerd hebben in dominante beleidspatronen,

ondanks de toenemende maatschappelijke relevantie

van de regionale schaal, de wijzigende contexten en

opvattingen (over duurzaamheid, over mobiliteit,...)

DEEL 1

DE WANHOOPVier G’s en één T

De vier G’s

• Geld en belastingen (voor burgers en besturen)

• Grond en eigendommen

• Grenzen (tussen gemeenten, tussen stad en ‘platteland’,

tussen lokaal en Vlaams, tussen sectoren en verzuilde

organisaties)

• Gestolde cultuur en opvattingen in beleidsroutines en

langdurige doorwerking van de effecten van gestolde

beleidstheorieën

Inplanting nieuwe ziekenhuizen buiten de stad in Kortrijk,

Roeselare, Mechelen, Hasselt (?); planningsprocessen

met lange doorwerking, op de breuklijnen van

veranderende opvattingen

Verleden staat de toekomst in de weg

• Voortschrijdende suburbanisatie die performantie van

beter openbaar vervoer ondergraaft

• Doorwerking van verleden versus nieuw beleid:

ondergraaft constant mogelijke effectiviteit van beter

stadsregionaal beleid

• Mogelijke ‘oplossingen’ worden steeds moeilijker, wekken

nog meer weerstand op

Daar doorheen: nog één T

• Termijn: korte termijn van de doorwerking van huidige

instrumenten en lange termijnperspectieven van nieuw te

ontwikkelen programma’s en instrumenten

• In een grillig, onvoorspelbaar politiek systeem dat deze

lange termijn niet (be)meesteren kan

• En een politiek systeem gedomineerd door rand en

middenstand

DEEL 2

DE MOED Alles is er

Rapport Kenniscentrum 2015

• Focus op relaties tussen gemeenten en belang / effect

van vrijwillige samenwerking en dynamiek van onderuit

• Druk is voelbaar, voorzichtige openingen

• Belang van leiderschap, van inspirerende ontwerpen, van

druk door maatschappelijke actoren

• Regio schuift langzaam in percepties binnen

Beperkingen aan de vrijwilligheid

• Rol van intergemeentelijke samenwerking en

intercommunales voor streekontwikkeling: nuttig maar

noodzakelijkerwijze beperkt

• Elke ‘oplossing’ die het zoekt in de zuivere ‘bottom – up’

faalt, tenzij externe maatschappelijke krachten zwaar op

relaties tussen gemeenten kunnen wegen

• En dan nog: gemeenten hebben veel kernbevoegdheden

niet in handen

“ De grenzen van het model van vrijwillige

samenwerking zijn zo scherp omdat de vrijwillige

intergemeentelijke samenwerking zich per

definitie tot die domeinen beperkt en moet

beperken die tot de gemeentelijke

bevoegdheidssfeer behoren. Dit betekent dat

vraagstukken van herverdeling en sturing, die

zich vooral op Vlaams niveau bevinden, nooit

door vrijwillige intergemeentelijke samenwerking

kunnen opgelost worden “

(Cabus ea, 2009)

Vlaamse overheid als stadsregionaal

bestuur

• Bijna alle hefbomen zitten op Vlaams niveau, inclusief

schaal van gemeenten, schaal voor programma’s

• Rationeel bekeken: stadsregionaal beleid = Vlaams beleid

• “ Political localism “ speelt een dominante rol: Vlaams

beleid is ook lokaal beleid, er is maar één politiek systeem

• Plus de interne werking van de Vlaamse overheid zelf

“ Het is net op dit vlak dat het grondig fout loopt.

Stadsregionale projecten blijken vooral oefeningen om

afstemming en coördinatie te bewerkstelligen, zowel

tussen Vlaamse administraties onderling ... als tussen

provinciale buitendiensten en centrale administraties. De

kunst is om de verschillende beleids- en beheerscycli

met elkaar te verbinden “

(Cabus ea 2009)

De Kern

• Verschuivingen in het denken als kans (?)

• Ruimtelijke ordening en mobiliteit als gemeenschappelijke

grondlegger voor assen, concentratie, verdichting,

voorzieningen

• zie Regionet Leuven,

• afgebroken oefening voor stadsprogramma in Midwest

• evolutie Hasselt – Genk

“ Een stadsregionale benadering is noodzakelijk om tot een

betere afstemming te komen tussen ruimtelijke

uitdagingen en het mobiliteitsvraagstuk. De stadsregio is

immers het schaalniveau waarbinnen het grootste deel

van onze dagelijkse activiteiten zich vandaag afspelen “

(Manifest voor een betere samenhang tussen mobiliteit,

stad en regio. VRP, 2015)

• “ Vooral moet ingezet worden op assen die de voorstad

met de stad verbinden, maar zeer zeker ook op links

tussen de verschillende voorstedelijke centra “ (VRP,

2015)

• “ er moet dus een aanbod ontwikkeld worden dat het

beste past bij het ruimtelijk patroon en de

ontwikkelingsdynamiek van elke afzonderlijke regio “

(VRP, 2015)

“ dan moet op andere plaatsen een restrictief beleid

gevoerd worden. Binnen het grondgebied van een

gemeente, maar ook over de gemeentegrenzen heen, is

meer aansturing en samenwerking nodig om groei

compacter te organiseren en beter afgestemd te krijgen

op de potenties van de plek (inclusief verhandelbare

bouwrechten en stedelijke ruilverkaveling) “

(VRP, 2015)

“ mobiliteits- en infrastructuurbeleid dienen een centrale

functie te krijgen in de algemene (stads)regionale

ontwikkeling... Er is een absolute nood aan een koppeling

van programma’s “

(VRP, 2015)

DEEL 3

MET DE MOED DER

WANHOOP

Een wel heel erg voluntaristisch perspectief

Zijn we stilaan uitgeproefproject?

• Een voluntaristisch perspectief, wat kan een weldenkend

mens anders?

• Lessen uit proefprojecten, strategische projecten,

wetenschappelijke rapporten en adviezen

• Zie ook complexe projecten en rol van de stilaan

overvraagde gouverneurs

Invloedsferen en afhankelijke kleine steden (Beguin en Thill, 1985)

Het stedennet (Sporck en Goossens, 1985)

Theoretische en werkelijke invloedsferen van steden (Beguin en Thill, 1985)

Nodale regio’s (Cabus, 1980)

De afbakening van mogelijke subgewesten (Egmontpact, 1977)

1977

Een kader

• Decreet voor het organisatorische kader

• Fusie als onderdeel van de instrumentenkist

• Perspectief op stadsregionaal bestuur in Vlaanderen is nu

grondwettelijk mogelijk (ter vervanging van

provinciebesturen), onderdeel van het kaderdecreet

“ Een doorgedreven samenwerking tussen steden en gemeenten zal ook door het parlement moeten worden opgelegd “

(Christoph D’Haese, Aalst)

“ Er is nood aan schaalvergroting ... Verplichte fusies zijn de enige weg “ (Hans Bonte, Vilvoorde, nog niet erkende

centrumstad)

“ ... Voorstander van regionale samenwerking maar ervaring met de brandweerhervorming met 17 gemeenten heeft geleerd dat zij moet opgelegd worden “ (Daniël Termont, supporter van AA

Gent)

“ de brandweerhervorming lukt omdat ze werd opgelegd. Eens men begint samen te werken, groeit het vertrouwen...” (Luc

Martens, Roeselare)

(Hoorzitting Vlaams parlement, mei 2015)

Onderhandelingsplatformen

• Stadsregionale onderhandelingskaders (De Rynck en

Voets, 2014)

• geen gesloten kaders: ruimte voor overlopende thema’s en

projecten

• Combinatie van bottom – up maatwerk...

• differentiatie in thema’s, draagvlak en snelheid

• ...met top – down Vlaamse kaders en incentives

• kaders als platformen voor afstemming en samenwerking tussen

Vlaamse actoren

• met de blik op het gebied en in rechtstreekse discussies met het

maatschappelijk veld en de lokale besturen

Instrumenten

• Interactie tussen druk van onderuit en/op/van Vlaamse

actoren

• Selectiviteit in strategische projecten

• Leiderschap van stad en middenveld, rol van

burgerinitiatieven

• Programmateam met mandaat van de Vlaamse regering,

selectie van topmensen

• Mandatering door de Vlaamse regering en geregelde

rapportering en vastlegging van programma’s

STADSREGIONAAL

BELEID

MET DE MOED DER WANHOOP?