Burgerparticipatie voorbij de representatie ?

Filip De Rynck

2

STRUCTUUR VAN DE LEZING

Inleiding: drie polen en arrangementen

1 Modellen kijken: het veld deconstrueren

2 Stedelijke representatie

3 Participatie voorbij de representatie ?

4 Stadsbesturen voorbij de representatie ?

Besluit

3

Inleiding Drie polen en arrangementen

4

BURGERS:

• spraakmakend, mondiger, autonomer, hoger geschoold

POLITIEK IN / EN DE SAMENLEVING:

• de - centrering van politieke partijen

• onderhandelingshuishouding als basismodel (‘governance’)

• de ‘ iserings – samenleving ‘

STADSBESTUREN (1977-2007):

• aanwas van taken, professionalisering (politiek en ambtelijk)

• verzelfstandiging, PPS, regie,…

5

Hoe werken veranderingen van die drie polen op elkaar in, welke arrangementen voor participatie staan daardoor onder druk en / of welke komen tot stand in die wisselwerking, op dat breukvlak of snijpunt ?

Stedelijke context: beste testbank voor deze vraagstelling maar zelf maar een component

van houding / gedrag van burgers

6

Klassieke (?) arrangementen vanuit eerdere constellatie van de polen:

adviesraden, hoorzittingen, inspraakprocedures, informatie-instrumenten

Ontwikkeling van nieuwsoortige (?) arrangementen die ons tot deze lezing inspireerden:

wijkwerking, interactieve beleidsprocessen inclusief inschakeling van cultuur, opbouwwerk en sociaal-artistieke werkingen

Arrangementen = ook (vooral) manier van kijken / denken

Termen herijken en niet kijken met de ogen ‘van weleer’

7

1 Modellen kijken: het veld deconstrueren

8

De Gentse Lezingen – The Ghent Lectures 2007

Bron: Denters, S., “Achtergrondstudie Stedelijk Burgerschap”, 2005, Universiteit Twente & Kiss

Een werkmodel

9

BURGERPARTICIPATIE• Politieke participatie: acties gericht op beïnvloeding

van het lokaal politiek systeem (verkiezingen, partijen, deelname aan adviesraden, hoorzittingen,…)

• Civiele participatie: activiteiten onder burgers zelf, zonder bemiddeling:– in de buurt maar ook rond instellingen en infrastructuur, op

plekken, in gemeenschappen, van onzichtbaar tot spectaculair, van hooggeschoold tot kansarm

10

BURGERZIN EN SOCIAAL KAPITAAL– Burgerzin:

• Waarden en houdingen• Competenties (‘civic skills’)

– Sociaal kapitaal vormt burgerzin en is het fundament voor participatie:

• Structureel (deelname aan ‘civil society’)• Cultureel:

– Vertrouwen in medemens en politiek – Ervaringen met participatie

11

De Gentse Lezingen – The Ghent Lectures 2007

Bron: Denters, S., “Achtergrondstudie Stedelijk Burgerschap”, 2005, Universiteit Twente & Kiss

Een causaal model

12

burgers stadsbestuur

HET STEREOTIEPE DENKMODEL

13

TYPES VAN BURGERS

BEDRIJVIGE BURGERS (20 %)

beter opgeleid, aantal neemt toe, losser van representatie, modernisering is lust

BEDREIGDE BURGERS (30 %)

voelen zich slachtoffer, onzeker, weinig vertrouwen, afstand van representatie, modernisering is last

BERUSTENDE BURGERS (50 %)

afwachtend, alert voor eigen belang

categorie bezorgde burgers: wel civiel actief maar ‘politiek is niets voor ons’

14

burgers

bedrijvig

berustend

bedreigd

bezorgd

stadsbestuur

EEN AL WAT MINDER STEREOTIEP MODEL

15

TYPOLOGIE EN RELATIE MET STADSBESTUUR:

Een verschillende bestuursstijl en leiderschap naargelang dominante types in verschillende situaties (WRR, 2005)

zie Project Gent Sint Pieters versus Brugse Poort

Kan een stadsbestuur dat aan ? Is daarvoor capaciteit genoeg en kan dit een deel zijn van de strategische afwegingen ?

In elk geval: differentiatie, maatwerk, geen uniforme modellen

16

civil society

bedrijvig

berustend

bedreigd

bezorgdstadsbestuur

EEN MEER DYNAMISCH INTERACTIE-MODEL

17

WAT IS HET VLAAMSE LOKAAL POLITIEK SYSTEEM ?

1. Lokaal bestuur (met eigen diensten)

2. Lokaal bestuur op afstand

3. Gelokaliseerde centrale politiek (centrale overheid op lokaal niveau, semi-private instellingen en diensten met centrale aansturing)

4. Hybride beleid in netwerken 1. Horizontaal - lokaal

2. Gemixt - verticaal

18

Burgers•Bedrijvig•Berustend•Bedreigd

welzijn

sociale huisvesting

VDAB

K&G

stadsbestuur

AGB PPS VZW

netwerk

netwerk

netwerk

netwerk

civil society

onderwijs

werksfeer

19

TYPES EN SITUATIES IN EEN COMPLEX LOKAAL INTERACTIE –MODEL

Politieke en civiele participatie: een breed perspectief noodzakelijk

Totale participatie – massa / energie in dat systeem ?

Totale participatie – ervaringen en doorwerking op sociaal kapitaal ?

Polycentrisch model: veel toegangen, veel kanalen, concurrentie mogelijk, deel van strategie in participatie – spel

Polycentrisch model: koppeling types burgers en situaties, wie participeert (tijdelijk) waar en op welke manier ? Plaatst types burgers in een meer dynamisch model

20

2 Stedelijke representatie

21

‘… er is sprake van informalisering van de participatie, waarbij deelname aan formele en hiërarchisch georganiseerde participatiekanalen inderdaad daalt, maar waarbij dit verlies gecompenseerd wordt door een toename van informele participatie’ (Dekker en Hooghe, 2003: 156)

Daling bij representatie: vooral bij jongeren en vrouwen, en met een duurzaam karakter (Hooghe, 2006)

22

• Representatie als cultuur en als systeem geldt tov alle bestuursvormen in de stad

• Politieke partijen in de stad (‘zeg maar SPatrick’)– Terugval en verandering van profiel– Tanende legitimiteit voor intermediaire positie

• Dalend vertrouwen in representatie betekent geen dalend vertrouwen in politiek:– De aard van het politiek engagement verandert en

sluit meer aan bij de civiele participatie

23

– Spraakmakend en groeiend segment, ook (?) bij stilzwijgend en onzichtbaar segment, let op met stereotiepen en met beperkt breedbeeld

– De stedelijke agenda wordt daardoor veel minder voorspelbaar, grilliger, sluit minder aan bij het besluitvormingsmodel in de representatie-democratie

• Trechtersysteem: Agendavorming – Planvorming – Beslissing – Uitvoering (sequentieel, rationeel)

• Veel participatie / inspraak is gericht op ‘planvorming’ in en van het representatief systeem

24

Autonoom participatiegedrag volgt eigen regels:

• kennis, ervaring en inzet is diffuus en verspreid

• laat zich niet kanaliseren en trechteren

• laat zich niet beperken tot sequentiële stappen: planvorming of uitvoering maakt geen verschil

• mobilisatie volgt een eigen agenda en eigen logica

• de ‘representatie van het doen’, niet ‘van het praten’

25

3 Participatie voorbij de representatie

26

TWEE BENADERINGEN DIE PARTICIPATIE ELIMINEREN

VERKLANTING (individualisering van de relatie)

VERMENSING (populisme, geen bemiddeling nodig)

TWEE SCHOLEN DIE AANSLUITEN BIJ PARTICIPATIEDEMOCRATIE

RENOVATIE VAN DE REPRESENTATIE

DIRECTE DEMOCRATIE

van verticaal en geïndividualiseerd

naar horizontaal en collectief

27

HOE VERHOUDEN STADSBESTUREN ZICH TOT DIRECTE DEMOCRATIE ?

hoe participeren politici en ambtenaren in de samenleving ?

belang van ‘civil society’ als mediërend mechanisme ?

welke interactie tussen het veld en politiek systeem en met welke delen geen interactie ?

hoe werkt de fijne bedrading tussen politici, civil society en burgers? Werkt ze nog, is er wisselstroom of kortsluiting ?

28

ROLLEN VAN POLITICI:

stuurder, meta-stuurder, facilitator ?

intelligent niets doen

gedifferentieerd optreden

criterium voor effectief beleid: beleid(skaders) dat / die burgerschap en civiele participatie creëren en stimuleren

29

4 Stadsbesturen voorbij de representatie ?

30

Focus op veranderende arrangementen

1 Professionalisering (politiek en ambtelijk): impact op arrangementen ?

2 Interactieve beleidsvorming als nieuw arrangement ?

31

De traditionele publieke dienstverlening wordt onder druk van liberalisering en commercialisering afgebouwd maar tegelijk werd nog nooit zoveel overheidsinitiatief opgezet op de domeinen waar het verenigingsleven actief is … gedragen door een legertje professionelen en flink wat overheidsmiddelen …

Het effect is dat het autonome burgerinitiatief stilletjes doodgeknepen of doodgeknuffeld wordt … Wat in de ogen van het bestuur een origineel idee is, wordt omarmd en uitvergroot … het ontsnapt de oorspronkelijke initiatiefnemers

Inspraakprocedures zijn overgestructureerd, teveel gericht op de individuele burger … bestuur en politici bezetten steeds meer het terrein waarop het middenveld actief is, ze domineren de communicatie met de bevolking

(Demeulemeester, ACW, 2007)

32

SCHIET HET BESTUUR ZICH DRIE KEER IN DE VOET ?

1 gebruikt de compromisvormende kracht van het middenveld niet

2 ontmoedigt burgerinitiatief

3 stimuleert zelf het NIMBY-gedrag

DRUK OP POLITIEK SYSTEEM: SNELHEID

NOOD VANUIT CIVIELE PARTICIPATIE: TRAAGHEID

33

‘ The myriad ways in which the state encourages of discourages the formation of social capital has been underresearched ‘

(Putnam, 1993)

34

GENUANCEERD KIJKEN NAAR PROFESSIONALISERING

Nieuwe kansen (hoe werkt de frontlijn) ?

Stimuleert interactie in de frontlijn ‘vitale coalities’ ? Hoe werkt die frontlijn rond instellingen (bvb: culturele centra, wijkcentra) ?

Druk en dreiging: sectordenken, uniform denken, formats domineren

In elk geval: ambtenaren als autonome kracht

VAN BINNEN NAAR BUITEN IPV VAN BUITEN NAAR BINNEN ?

DE TOETS VAN DE WIJKWERKING ALS NIEUW ARRANGEMENT

35

INTERACTIEVE BELEIDSVORMING

Het oude arrangement dekt de lading alvast niet meer, maar is het daarom een nieuw arrangement ?

Beleidsverrijking als criterium voor interactiviteit

‘ Dialogic spaces ‘ / ‘ deliberative practitioners ‘ ? Nieuwe rollen in ontwikkeling ? (politicus, ambtenaar, expert in interactie met burgertypes)

Wiens visie en wiens agenda voor interactiviteit ?

Interactief op basis van het model en de cultuur van de representatie

36

BESLUIT

Participatiedebat: voorbij de instrumentele discussie

Effect op burgerzin en burgerinitiatief: de vergeten aspecten van de ‘performance’ van het bestuur ?

Kantelen van bestuur, de registers van de civiele participatie:

van verticaal naar horizontaal

van buiten naar binnen

van spreken naar doen

Groeien de registers uit of naar elkaar ?

37

Werkgroep participatie op initiatief van Minister Keulen ism de Vlaamse steden

Onderzoeksproject over burgerparticipatie in het kader van het Steunpunt Bestuurlijke Organisatie (Karolien.Dezeure@hogent.be)

38

VOLGENDE GENTSE LEZING

MAANDAG 8 OKTOBER

PROF. DR. TRUI STEEN (Univ. Leiden)

DE HERVORMINGEN VAN HET LOKAAL BESTUUR IN VLAANDEREN EN NEDERLAND: PARALLELLEN EN VERSCHILLEN