Staatsrecht college 2 – Uitvoerende macht

Prof. dr. Gunter Maes

1

2

De Koning als persoon

• Mens van vlees en bloed

• Geboren (art. 85 lid 1) – kroonprins onbestaande

• Wettig en natuurlijk

• Meerderjarigheid (art. 91 lid 1)

• “Kinderen” zitting in de senaat (art. 72)

• Huwelijk (art. 85 lid 2)

• Sterven: de in raad vergaderde ministers (art. 90-92)

• Erfrechtelijke monarchie - art. 85 GW: – volgens eerstgeboorterecht.

Sedert 1991: ook vrouwelijke nakomelingen toegelaten tot de troon – einde salische wet

– Door aflegging van eed (art. 91 lid 2 en 3)

– Historisch pragmatische keuze: de grote Europese mogendheden in 1830-31 waren monarchieën

– Nieuwe functie binnen de Belgische federale Staat?

3

De Koning als persoon én monarch

1. Art. 88 GW: onschendbaarheid van de Koning – Geldt zowel strafrechtelijk, burgerrechtelijk als politiek – Burgerrechtelijk: processen kunnen wel worden ingesteld tegen

het vermogen van de Koning (de “civiele lijst”) - 89 GW cfr. Proces Boël

– Politiek: de Koning kan niet worden ter verantwoording geroepen door het parlement, noch afgezet (cf. mede-ondertekening)

– Territoriale beperking: Belgisch grondgebied – Uitzondering: statuut van het Internationaal Strafhof – De onschendbaarheid is persoonlijk (≠ Koningin, Prinsen, …),

maar anderen liefst wel terughoudend (anders in Nederland)

4

Koning als monarch: onverantwoordelijk

2. Regel van de medeondertekening – art. 106 GW - Alle daden die mogelijks politieke gevolgen kunnen hebben moeten gedekt zijn door een federale minister

- niet alleen geschriften, ook toespraken, aanwezigheden, …

- ook wanneer de Koning weigert een bepaalde handeling te stellen en deze weigering politieke gevolgen heeft (cf. weigering wet af te kondigen, college 1)

- “medeondertekening” is niet formeel te benaderen, maar betekent veeleer dat een minister de (politieke) verantwoordelijkheid op zich moet nemen

- zonder medeondertekening hebben de akten van de Koning geen gevolg - Geen medeondertekening voor de handelingen die de Koning stelt als privépersoon - Huwelijk van de Prinsen (art. 85, lid 2 GW) - Huwelijk van de Koning ? Huwelijk Leopold I, Leopold III en Boudewijn

5

De Koning als monarch: onverantwoordelijk

3. Koning heeft geen persoonlijke bevoegdheden, dus …

- De eedformule uit art. 91 GW geeft geen bijzondere bevoegdheden. Hoewel Albert I dat anders zag, en toen ook werd aanvaard … invloed van historische omstandigheden, evolutieve interpretatie

- “Le Roi règne et ne gouverne pas”

- The right to be informed, to warn and to encourage

- “Colloque singulier”, maar werkt maar voor zover: het “verbod de Kroon te ontbloten” wordt gerespecteerd. Politiek lijkt dit een groot probleem te worden

- Bij de regeringsvorming is nog het enig moment waarop de koning invloed kan laten gelden, al is hij formeel gedekt door de ontslagnemende premier. Een andere (werkbare) oplossing ligt niet onmiddellijk voor de hand.

6

De Koning als persoon én monarch

4. Civiele lijst (art. 89 GW) – het geheel de middelen dat de Belgische Staat ter beschikking

stelt van de Koning

– wordt vastgesteld door de duur van de regeerperiode van de Koning – waarom?

- Alleen verplicht voor de Koning, maar de wetgever kan aparte dotaties toekennen aan leden van de Koninklijke familie

- Thans voorliggend voorstel voor het koningschap van Filip beperkt de civiele lijst en de dotaties, en koppelt ze eerder aan controle en effectieve opdrachten

- Koninklijke Schenking: een stichting die het vastgoed beheert dat Leopold II overliet aan de Belgische Staat onder de last dat de Koninklijke familie er kan gebruik van maken

7

Voornaamste bevoegdheden van de Koning

• Vooraf: bevoegdheidsafbakening

Wetgevende macht: volheid van bevoegdheid

Uitvoerende macht: 1. toegewezen bevoegdheden (art. 37 en 105 GW): a. door GW uitdrukkelijk bepaalde opdrachten en b. door wetten in toepassing van artikel 105 GW. 2. Voornaamste opdracht: uitvoeren van wetten (art. 108): zie Hoorcollege 1 en zie bijeenkomst OG 3

3. Koning geldt in de grondwet als aanduiding van de fysieke persoon (1), als aanduiding van de monarch (2) en als generieke term voor uitvoerende macht (3).

1) Benoemen en ontslaan van de Ministers (art 96 GW) en Staatssecretarissen (art. 104 GW)

In 19° eeuw: persoonlijk prerogatief – invloed van ontwikkeling partijen – coalitieregeringen

Gesprekken met vertegenwoordigers partijen en instellingen Aanstellen informateur, bemiddelaar, verkenner, …;

bevoegdheid ondertussen beperkt door particratie, maar nog invloed.

Formateur (sedert 1831) – grondwettelijke gewoonte Is belast met het uitwerken van een regeerakkoord Wordt veelal eerste Minister (grondwettelijke gewoonte tot

constitutionalisering), pas vanaf 1918 is er echt een premier en niet langer regeringsleider

Voornaamste bevoegdheden van de Koning

8

9

Voornaamste bevoegdheden van de Koning

2) Organisatie van het centrale bestuur en de benoeming van ambtenaren (art. 107, lid 2 GW)

3) Leiding buitenlandse betrekkingen (art. 167) en voert het bevel over de krijgsmacht

4) Uitvoering van de wetten (art. 108 GW) – zie hoorcollege 1 – OG 3 Wat is uitvoeren? Cass. arrest Mertz:

De uitvoerende macht mag, binnen de grenzen van haar grondwettelijke bevoegdheid, de draagwijdte van een wet noch uitbreiden, noch beperken. Zij heeft echter de bevoegdheid uit het beginsel van de wet en uit haar algemene opzet de gevolgen af te leiden die er natuurlijk uit voortvloeien volgens de geest van de wet en de oogmerken die zij nastreeft”

10

5) Ontbinden van de kamers (art. 46 GW) a. Verworpen motie van vertrouwen en geen opvolger EM binnen 3 dagen b. motie van wantrouwen en geen opvolger EM c. ontslag federale regering en mits instemming van Kamer bij volstrekte meerderheid van leden

6-7) gratie, muntslag, adeldom, orden …

8) Autonome verordenende bevoegdheid ? – kan de Koning normen uitvaardigen die geen grondslag vinden

in een hogere rechtsnorm ? – België: art. 105 GW

• Bevoegdheden van de uitvoerende macht worden limitatief opgesomd, het parlement heeft de volheid van bevoegdheid

• Uitzondering: Bijzondere machten: college 1 en OG 3! • Is dit overigens een volledige uitzondering of een

ruimere lezing: OG 3 !!!!

11

Federale Regering

• Samenstelling: aantal (art. 99)– pariteit – onverenigbaarheid (art. 97-98)

• Eerste minister: statuut en functie

• Vice-premiers: politiek gebruik

• Ministers: eigen bevoegdheid/departement maar collegiaal

• Staatssecretarissen (art. 104)

Statuut federale minister

- Politiek verantwoordelijk t.a.v Kamer (art. 101 lid 1 en 102), ook voor handelingen onder art. 106

- Onverantwoordelijkheid: art. 101 lid 2 GW:

- kan niet worden vervolgd of aan enig onderzoek onderworpen

voor een mening geuit in de uitoefening van zijn ambt

- Aparte regeling nodig want sinds 1993 geen lid meer zijn van Kamer of Senaat

- Zowel strafrechtelijk, burgerrechtelijk als tuchtrechtelijk

- Parlementaire onschendbaarheid: art. 103 GW

- 1831: bevoegdheid Hof van Cassatie, betrokken Kamer beslist over opheffing onschenbaarheid, bijzondere procedure bij wet uit te werken maar procedureregels nooit uitgewerkt - 19° eeuw: Chazal - Uniop en Agusta: veroordeling België voor EHRM wegens onduidelijkheid procedure

12

Statuut federale minister

- aangepaste regeling in art. 103 : - ministers in functie worden vervolgd voor het Hof van beroep (voor elke vervolging, zowel binnen als buiten ambtsuitoefening) Kamer van volksvertegenwoordigers blijft als waakhond functioneren - ministers die niet langer in functie zijn worden voor het Hof van beroep vervolgd voor misdrijven gepleegd in de uitoefening van hun ambt, zoniet geldt gemeenrechtelijke procedure. In de eerste hypothese functioneert de Kamer ook als waakhond.

13

Wantrouwen t.a.v. uitvoerende macht

1) Regeringsverklaring voor de Kamer Kamer moet de regering het vertrouwen schenken wil de

Regering zich kunnen handhaven (art. 46)

Senaat: regering beslist vrij of ze de verklaring ook voorleest in de Senaat, in geen geval wordt gestemd in de Senaat

Regering heeft geen meerderheid nodig in Senaat, althans in theorie

Regering heeft meerderheid nodig in Kamer, niet noodzakelijk een meerderheid in beide taalgroepen (Sedert 2008 hebben de regeringen geen meerderheid langs Vlaamse kant).

2) Geen indiv. investituurdebat: de Koning benoemt (art. 96 GW) - Politieke fabel ….. (geworden)

14

Wantrouwen t.a.v. uitvoerende macht

3) Interpellatie in de Kamer: art. 101 - De ministeriële verantwoordelijkheid komt in het gedrang - Afgesloten met een motie waarover wordt gestemd:

- Motie van wantrouwen - Motie van vertrouwen - Eenvoudige motie = akte nemen van het antwoord van de

minister en overgaan tot de orde van de dag -Senaat

- Vragen om uitleg (≠ interpellatie) want geen politieke controle meer

4) Vragenrecht

Kamer en Senaat Politieke verantwoordelijkheid komt niet in het gedrang Schriftelijke vragen en mondelinge vragen

15

Constructieve motie

Art. 96 lid 2 GW: Regering moet haar ontslag aanbieden wanneer de Kamer een constructieve motie van wantrouwen stemt, dan wel op een constructieve wijze het vertrouwen weigert

Constructief: er moet een opvolger voor de Premier worden

voorgesteld in de motie van wantrouwen of binnen de drie dagen na het verwerpen van het vertrouwen

Bij meerderheid van de leden (≠ stemmen) Vb. 150 kamerleden – 8O aanwezig Meerderheid stemmen = 41 / meerderheid leden = 76

16

Constructieve motie

Er wordt gestemd na verloop van 48 uur (art. 46 GW): tijd voor overleg

Koning moet opvolger EM benoemen en deze tracht vervolgens een regering te vormen (een EM-formateur aangesteld door Kamer), i.e. beperking prerogatief van de koning

Grotere invloed van het parlement

Tegen de regering als geheel

Deelstaten: ook tegen minister (art. 71-73 BWHI)

Nog nooit toegepast

Wanneer de motie niet constructief is, dan moet de regering haar ontslag niet aanbieden, maar kan ze het doen. Geschokt vertrouwen.

17

Gevolgen Regeringsontslag

Lopende zaken (grondwettelijke gewoonte)

Wat kan regering nog doen: Zaken van dagelijks bestuur

Dringende zaken

Niet geforceerde finalisering van een reeds ingezette procedure

Sanctie: art. 159 GW & art. 14 GecW RvS

Wanneer lopende zaken (ratio: er is geen politieke controle mogelijk):

Na ontslag van regering (bij einde van legislatuur: eerder voorzichtige zaken)

Na ontbinding parlement

Tussen benoeming regering en de vertrouwensstemming in Kamer (parlement moet tanden hebben !!!)

18

Parlementsontbinding

De Koning kan (≠ moet) het parlement ontbinden in volgende gevallen (art. 46):

Wanneer de Kamer een motie van vertrouwen verwerp zonder

een opvolger voor de EM voor te stellen Wanneer de Kamer een motie van wantrouwen aanneemt

zonder een opvolger voor de EM voor te stellen Wanneer de Regering ontslag neemt, indien de Kamer hiermee

instemt bij meerderheid van haar leden Indien de opvolger aangeduid door de Kamer er niet in slaagt

een regering te vormen

19

Gevolgen Parlementsontbinding

Ontbinding Kamer heeft de ontbinding van de Senaat tot gevolg (art. 46, lid 4 GW)

Binnen de 40 dagen verkiezingen (art. 46, laatste lid GW)

Alle hangende wetsvoorstellen en ontwerpen komen te vervallen, tenzij ze nominatim bij wet van verval worden ontheven (Wet 9 mei 1999)

Er bestaan ook gevallen van ontbinding van rechtswege, vb. art. 195 GW

20