Samenvatting: boek Praktisch Staatsrecht, Y.M. Visscher · 2017. 5. 16. · Samenvatting: boek...

Samenvatting: boek "Praktisch Staatsrecht", Y.M. Visscher

Staatsrecht (Hogeschool Leiden)

Verspreiden niet toegestaan | Gedownload door Nayrone Pentury ([email protected])

lOMoARcPSD

https://www.studeersnel.nl/nl

https://www.studeersnel.nl/nl/document/hogeschool-leiden/staatsrecht/samenvattingen/samenvatting-boek-praktisch-staatsrecht-ym-visscher/107723?auth=1&auth_prem=0&prem_doc=0&new_title=0

https://www.studeersnel.nl/nl/course/hogeschool-leiden/staatsrecht/67406?auth=1&auth_prem=0&prem_doc=0&new_title=0&em=0

www.studentsonly.nl Voor de beste uittreksels! 2

Inhoudsopgave

Hoofdstuk 1 De Nederlandse staat en zijn inwoners 3

Hoofdstuk 2 Grondrechten in Nederland 7

Hoofdstuk 3 Organisatie van de Nederlandse staat & het Koninkrijk 9

Hoofdstuk 4 Regering en parlement 11

Hoofdstuk 5 Wet- en regelgeving 17


lOMoARcPSD



Hoofdstuk 1 De Nederlandse staat en zijn inwoners

Kenmerken staat: een gebied is een staat als er een gemeenschap is van mensen op een

bepaald grondgebied, waarover een organisatie het hoogste gezag uitoefent.

Grondgebied: territorium, grenzen; zijn in een verdrag met buurlanden vastgelegd. Grens

NL<->D :1815.

Gemeenschap: wordt gevormd door mensen die daarbij horen vanwege hun afstamming of

die op eigen verzoek de nationaliteit van de staat hebben gekregen.

Gezag: het hoogste gezag van de staat is bedoeld om recht te scheppen en orde en recht te

handhaven. Om te voorkomen dat burgers voor eigen rechter gaan spelen, mag alleen het

hoogste gezag van de staat geweld gebruiken.

Het woord staat heeft 2 betekenissen: 1) land, grondgebied met bevolking. 2) het gezag in de

staat; overheid. De staat is soeverein; een zelfstandige en ondeelbare eenheid.

Erkenning van een staat is een 4e kenmerk van een staat. De staat (overheid) zorgt voor

bescherming van de burgers door de landsgrenzen te verdedigen en de orde te handhaven en

zorgt ervoor dat het algemeen belang wordt gediend; datgene wat in het belang is van de

meeste burgers en van de hele staat. Taken van de overheid: wetgever, staat besturen en

rechtspraak. Het hoogste gezag in Nederland is verspreid over verschillende organen van de

staat. Staat <-> burgers: publiekrecht. Burgers <-> burgers: privaatrecht.

Staatsrecht: de manier waarop de inrichting van de staat en het optreden van de overheid zijn

georganiseerd en de grondrechten van de burgers.

Bestuursrecht: de manier waarop de overheid de samenleving bestuurt.

Het Koninkrijk der Nederlanden (KdNL)

Ontstaan in de 17e (gouden) eeuw. Nederland en andere Europese landen veroverden

gebieden in de wereld die rijk waren aan grondstoffen. Nederlandse koloniën: Nederlands

Indië (1945 onafhankelijk), Suriname (1975 onafhankelijk) en de Nederlandse Antillen:

Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten. Aruba werd in 1986

zelfstandig, maar hoort nog steeds bij het KdNL. Het KdNL is nu een staatsrechtelijk

samenwerkingsverband tussen 3 landen: Nederland, de Antillen en Aruba.

De staatsrechtelijke verhoudingen tussen die 3 landen zijn vastgelegd in het Statuut voor het

Koninkrijk der Nederlanden; afspraken over onderlinge verhoudingen en de samenwerking.

Wetten die van toepassing zijn in het hele Koninkrijk: rijkswetten.


lOMoARcPSD


Rechtsgevolgen van het Nederlanderschap

- Vrije toegang tot Nederland, Nederlanders kunnen nooit worden uitgezet.

- Het Wetboek van Strafrecht is van toepassing op Nederlanders die buiten het Koninkrijk

bepaalde misdrijven hebben gepleegd. Deze wet heeft exterritoriale werking.

- Nederlanders worden niet aan andere staten uitgeleverd als niet zeker is dat zij na hun

veroordeling hun straf mogen uitzitten in Nederland.

- Nederlanders die in het buitenland gevangen worden genomen hebben diplomatieke

bescherming; vertegenwoordigers van Nederland zullen zich ervoor inzetten dat zij in het

buitenland goed worden behandeld. Proberen om Nederlanders hier de straf te laten

uitzitten.

- Nederlanders vallen op grond van het personeel statuut in de Wet algemene bepalingen

ook in het buitenland onder het Nederlands erfrecht en het personen- en familierecht.

Bijvoorbeeld een huwelijk dat hier gesloten is, is in het buitenland ook geldig.

- Actief en passief kiesrecht.

- Sommige openbare functies kunnen alleen door Nederlanders worden vervuld, zoals die

van burgemeester en rechter.

- Nederlanders kunnen aanspraak maken op voorzieningen of uitkeringen zoals bijstand,

kinderbijslag en huurtoeslag.


lOMoARcPSD



Vreemdeling: iemand die de Nederlandse nationaliteit niet bezit. Vreemdelingen hebben

alleen het laatste recht als zij rechtmatig in Nederland verblijven.

Het Nederlanderschap wordt doorgegeven door de ouders. Ook kinderen van de 3e generatie,

waarvan de ouders hier in Nederland zijn geboren, maar de grootouders ergens anders en

hierheen zijn verhuist, krijgen de Nederlandse nationaliteit. Dat geldt ook voor minderjarigen

die geadopteerd worden door een Nederlander.

Niet-Nederlandse jongeren van 18 tot 25 die sinds hun geboorte in Nederland hebben

gewoond, kunnen Nederlander worden door een optieverklaring af te leggen op het

gemeentehuis in hun woonplaats.

De RWN verbiedt het verlies van het Nederlanderschap als de Nederlander daardoor geen

enkele nationaliteit meer heeft.

Identificatieplicht: paspoort/ID, rijbewijs, vreemdelingendocumenten. Geldt voor iedereen in

Nederland vanaf 14 jaar.

Nederland vormt samen met 26 andere staten de EU. EU-Verdrag: burgers uit EU-landen

mogen zich vrij door Europa bewegen.

Een vreemdeling in Nederland heeft een andere rechtspositie dan een Nederlander. Voor

vreemdelingen geldt het koppelingsbeginsel. Een vreemdeling die niet rechtmatig in

Nederland verblijft, kan geen aanspraak maken op de toekenning van verstrekkingen,

voorzieningen en uitkeringen. Voor de toegang tot Nederland en voor een korter of langer

verblijf gelden voor vreemdelingen speciale regels.

Geen toegang tot Nederland in de volgende gevallen: geen geldig identiteitsbewijs, gevaar

voor de openbare orde en veiligheid, of als je geen geld hebt voor verblijf en terugreis.

Voor een kort verblijf als toerist, zaken, familiebezoek of ziekenhuisopnamen moet de

vreemdeling in zijn eigen land een visum aanvragen bij de Nederlandse ambassade.

Ambassade: stukje Nederlands grondgebied in het buitenland, waar de Nederlandse

staatsmacht geldt.

Visum: hiermee verleent Nederland toestemming aan een vreemdeling om gedurende korte

tijd in Nederland te blijven. De vrije termijn is max. 3 maanden, voor een langer verblijf moet

de vreemdeling op de Nederlandse ambassade een machtiging tot voorlopig verblijf

aanvragen. Daarna kan in Nederland een verblijfsvergunning regulier worden aangevraagd.

Voor burgers van andere staten van de EU gelden minder strenge regels voor toegang en

verblijf in Nederland. Geen visumplicht, vrije termijn is 6 maanden, en het is makkelijker om

een langer verblijf aan te vragen dan voor reguliere vreemdelingen.

Er zijn ook vreemdelingen die hun toevlucht (asiel) zoeken tot Nederland vanwege een

bedreigende situatie of slechte economie in hun eigen land. Voor deze asielzoekers gelden

andere toegangsregels dan voor reguliere vreemdelingen. Asielzoekers moeten een

verblijfsvergunning asiel aanvragen in een Nederlands aanmeldcentrum. In een 48-

uursprocedure wordt de asielzoeker verteld of zijn verzoek om een rechtmatig verblijf in

Nederland kans van slagen heeft.

De asielzoekers met een grote kans op een verblijfsvergunning mogen daarna een definitieve

beslissing van de overheid afwachten in een opvangcentrum of asielzoekerscentrum. De

asielzoeker die een gegronde vrees heeft dat hij in zijn eigen land niet veilig is wordt in het

Vluchtelingenverdrag van Genève uit 1951 als vluchteling beschouwd. Art. 13

Vreemdelingenwet: een verblijfsvergunning wordt alleen in specifieke gevallen uit dit artikel

verleend.

Vreemdelingen die zijn uitgeprocedeerd verblijven illegaal in Nederland en kunnen worden

uitgezet. Asielzoeker zonder identiteitsbewijs: probleem; staat waartoe zij behoren erkent hen

niet meer als staatsburger. Deze mensen zitten dan zonder verblijfsrecht op staat of in een

Nederlands uitzetcentrum.


lOMoARcPSD


Vreemdelingen met een verblijfsvergunning voor langere tijd moeten inburgeren volgens de

Wet Inburgering. Is het examen na een aantal pogingen niet gehaald: voor onbepaalde tijd

geen verblijfsvergunning en een boete.

De invloed van de overheid is niet absoluut, maar word begrensd door fundamentele rechten

van de burgers; grondrechten. De overheid moet deze rechten respecteren en mag hierop

alleen inbreuk maken als dat wettelijk is bepaald. De regels hiervoor en de grondrechten zelf

zijn vastgelegd in internationale verdragen en in de Grondwet.

Iedereen die rechtmatig in een staat verblijft, mag zich binnen die staat vrij bewegen en de

staat verlaten wanneer hij dat wil. Dat grondrecht is vastgelegd in art. 14 van het

Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten -> het BUPO, en in art. 2

van het Vierde Protocol bij het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de

Mens -> EVRM.

Het recht op gelijke behandeling is ook een belangrijk grondrecht; art. 1 Gw, art. 15 EVRM

en art. 2 BUPO.

Zonder paspoort: je kan je dan niet legitimeren, dus je bewegingsvrijheid is beperkt. Art. 18

Paspoortwet: innemen van een paspoort mag wanneer wordt gevreesd dat de houder, die

voorwaardelijk is veroordeeld, het land zal verlaten om zijn straf te ontlopen.

Bronnen van staatsrecht

De rechtsregels die het staatsgezag en de organisatie van de staat vastleggen worden

constitutie of staatsregeling genoemd. De Nederlandse constitutie is te vinden in de

Grondwet, het Statuut voor het Koninkrijk, in verdragen en in gewoonterecht.

(Organieke) wetten en besluiten, reglementen: Als de Gw bepaalt dat iets nader geregeld moet

worden in een wet in formele zin, is dat een organieke wet.

Raad van State: orgaan dat o.a. juridische adviezen geeft aan de Nederlandse overheid.

Verdragen en Europese richtlijnen: bijvoorbeeld het EU-Verdrag, het Verdrag van Schengen,

het Vluchtelingenverdrag, het EVRM en het BUPO. De regels in die verdragen die

rechtsreeks van toepassing zijn in Nederland, zijn bronnen van het Nederlands staatsrecht.


lOMoARcPSD



Hoofdstuk 2 Grondrechten in Nederland

Overheid biedt burgers veiligheid, bescherming en zorg. Mensenrechten: grondrechten,

onvervreemdbaar; ze kunnen niet aan een ander worden overgedragen. Na het Statuut is de

Grondwet de hoogste wet in het Koninkrijk der Nederlanden.

Klassieke grondrechten: waarborgen de vrijheden van de burgers die de overheid zoveel

mogelijk moet respecteren, daardoor wordt voor de burgers een staatsvrije sfeer gewaarborgd.

Dergelijke grondrechten zijn waarborgnormen en worden ook wel vrijheidsrechten genoemd.

Sociale grondrechten: vormen een opdracht voor de overheid om ervoor te zorgen dat er

sociale gerechtigheid heerst in de samenleving en dat iedere burger kan beschikken over

voldoende gezondheidszorg, onderwijs en inkomen zodat hij zichzelf kan ontplooien. Deze

grondrechten zijn instructienormen.

Verenigde Naties: groep landen, Algemene Vergadering van de VN heeft in het Handvest van

de Verenigde Naties uitgesproken ‘het vertrouwen te bevestigen in de fundamentele rechten

van de mens, in de waardigheid en de waarde en waardigheid van de menselijke persoon en in

gelijke rechten voor mannen en vrouwen.’

Universele Verklaring van de Rechten van de Mens: lidstaten van de VN geven hierin aan dat

zij de mensenrechten erkennen als grondslag voor vrijheid, gerechtigheid en vrede in de

wereld en dat zij ernaar zullen handelen.

Werking van de grondrechten

Verticale werking: tussen de overheid en de burger.

Klassieke grondrechten: onthouding van bemoeienis van de overheid, Sociale grondrechten:

de overheid moet actief ingrijpen. Horizontale werking: burgers <-> burgers.

Burgers moeten elkaars grondrechten respecteren. De vrijheidsrechten in het EVRM en

BUPO (verboden en geboden) zijn voor iedereen bindend. Ze zijn self-executing: hebben een

rechtstreekse werking, sociale grondrechten hebben dat niet. Geschil over grondrechten:

Nederlandse rechters spreken hun oordeel uit, als er een grondrecht in het EVRM in het

geding is kan de zaak ook nog voorgelegd worden aan de speciale Europese rechter voor

geschillen over mensenrechten: het Europese Hof voor de rechten van de mens (EHRM).

Botsing van grondrechten: Bijvoorbeeld vrijheid van meningsuiting vs. verbod op

discriminatie.

Vrijheid van meningsuiting kan in een arbeidsovereenkomst beperkt worden; geen

bedrijfsinfo naar buiten brengen.

Sommige grondrechten gelden alleen voor mensen met een Nederlandse nationaliteit, dat zijn

burgerschapsrechten.

Voorwaarden voor het beperken van grondrechten door de overheid:

1) De beperking/bevoegdheid om te beperken moet worden vastgelegd in een wet in

formele zin of in een lagere regeling die daarop is gebaseerd.

2) De mogelijkheid om grondrechten te beperken moet worden vastgelegd in de Gw.

3) De beperking dient ter bescherming van een bepaald doel dat in de Gw is aangegeven.

4) (soms) De beperking moet noodzakelijk zin in een democratische samenleving.

Klassieke grondrechten

Recht op gelijke behandeling (art. 1 Gw, art. 14 EVRM, art. 26 BUPO): gelijke gevallen

moeten gelijk behandeld worden. Discriminatie op welke grond dan ook is niet toegestaan,

zowel horizontaal als verticaal.

Directe discriminatie: rechtstreeks gericht tegen een persoon of een groep personen.


lOMoARcPSD


Indirecte discriminatie: niet direct op een persoon of groep gericht, maar deze persoon of

groep kan wel nadeel ondervinden van het gemaakte onderscheid.

Positieve discriminatie: voorkeursbehandeling, is soms toegestaan. Voorwaarde: het doel dat

daarmee gediend wordt is noodzakelijk en staat in redelijke verhouding tot het nadeel dat

anderen van de discriminatie ondervinden.

Recht om in Nederlandse overheidsdienst benoemd te kunnen worden (art. 3 Gw).

Recht om in het Koninkrijk der Nederlanden te zijn en het land te verlaten ( art. 2 Gw, art. 2

van het Vierde Protocol bij het EVRM, art. 12 lid 1 BUPO).

Kiesrecht (art. 4 Gw): Actief kiesrecht: recht om te stemmen op leden van de Tweede Kamer,

Provinciale Staten en de gemeenteraad.

Passief kiesrecht: zichzelf verkiesbaar stellen als lid van een van deze organen, vreemdelingen

krijgen dit grondrecht na 5 jaar rechtmatig verblijf in Nederland, passief kiesrecht krijgen zij

alleen voor de gemeenteraad. Iemand die voor een strafbaar feit is veroordeeld: kiesrecht kan

worden ontnomen.

Recht van petitie (art. 5 Gw): iedereen kan met een verzoekschrift een orgaan dat of persoon

die de overheid vertegenwoordigt vragen om actie te ondernemen.

Vrijheid van godsdienst en levensovertuiging (art. 6 Gw, art. 9 EVRM, art. 18 BUPO).

Vrijheid van meningsuiting (art. 7 Gw, art. 10 EVRM, art. 19 BUPO).

Vrijheid van vereniging (art. 8 Gw, art. 11 EVRM, art. 22 BUPO).

Recht tot vergadering en betoging (art. 9 Gw, art. 11 EVRM, art. 21 BUPO).

Recht op privacy (art. 10 Gw, art. 8 EVRM, art. 17 BUPO).

Huisrecht (art. 12 Gw, art. 8 EVRM, art. 17 BUPO): beschermt de burger tegen ongeoorloofd

binnentreden van een ambtenaar in zijn woning.

Recht op eigendom (art. 14 Gw, art. 1 Eerste Protocol bij het EVRM).

Recht op toegang tot de rechter (art. 17 Gw, art. 6 EVRM, art. 14 BUPO).

Recht op rechtsbijstand (art. 18 Gw, art. 6 lid 3 EVRM, art. 14 lid 3 BUPO).

Sociale grondrechten: burgers kunnen zich niet direct beroepen op sociale grondrechten, maar

deze instructienormen vormen een opdracht aan de overheid om burgers in staat te stellen

zichzelf te ontplooien. Bijvoorbeeld werkgelegenheid, goede arbeidsomstandigheden, recht

op sociale zekerheid, goed leefmilieu, gezondheidszorg, woongelegenheid,

ontplooiingsmogelijkheden enz.

Sociale grondrechten hebben geen rechtstreekse werking, behalve het stakingsrecht (art. 6 lid

4 ESH).

Naleving grondrechten

Een geschil over grondrechten kan worden voorgelegd aan de nationale rechter, na het

oordeel hiervan is pas een beroep op een buitenlandse rechter mogelijk.


lOMoARcPSD



Hoofdstuk 3 Organisatie van de Nederlandse staat & het Koninkrijk

Statenbond wordt gedecentraliseerde eenheidsstaat

De samenwerking tussen Nederland, de Nederlandse Antillen en Aruba is vrijwillig.

Onderlinge afspraken zijn vastgelegd in een staatsregeling/constitutie: het Statuut. Het

Nederlandse staatshoofd is ook het staatshoofd van de Antillen en Aruba. Het Koninkrijk

heeft ook eigen organen zoals de Raad van Ministers van het Koninkrijk en de Raad van State

van het Koninkrijk.

Verzameling staten die samen een geheel vormen: bondsstaat, federatie: bijvoorbeeld de VS,

Duitsland of België. Een groot verschil met de Nederlandse Statenbond is dat de deelstaten in

een bondsstaat hun zelfstandigheid en hun staatsmacht grotendeels afstaan aan een centraal

gezag, de federale regering.

Tweede verschil met statenbond: bevoegdheidsverdeling tussen de deelstaten en het federaal

gezag. Deze wordt in een bondsstaat niet in een verdrag vastgelegd, maar in een constitutie.

Een onafhankelijke federale rechterlijke instantie waakt ervoor dat de Gw zowel door het

federale gezag als door de deelstaten eenduidig wordt geïnterpreteerd.

Eenheidsstaat: concentratie van de staatsmacht ligt bij een centraal gezag, dat de eenheid

bewaakt van de staat die uit onzelfstandige delen bestaat. Bijvoorbeeld Frankrijk,

verschillende departementen maken deel uit van de republiek en de macht is geconcentreerd

bij de Franse president en de centrale regering.

Gedecentraliseerde eenheidsstaat

Nederland is vanaf het moment dat het Koninkrijk der Nederlanden werd vastgelegd in de

Gw, een gedecentraliseerde eenheidsstaat.

Provincies, gemeenten en waterschappen vormen het openbaar bestuur voor het decentrale

grondgebied of taakgebied waarvoor zij zijn ingesteld. Daarnaast kan de Wet openbare

lichamen voor beroep en bedrijf en andere openbare lichamen instellen om op decentraal

niveau overheidstaken uit te voeren. Bijvoorbeeld de Nederlandse Orde van Advocaten;

publiekrechtelijke beroepsorganisatie die zorg draagt voor de kwaliteit van advocaten. De

centrale overheid handhaaft de eenheid van de staat door toezicht te houden op lagere

overheden en door wettelijke kaders te stellen voor de uitvoering van de taken.

Democratische rechtsstaat

Nachtwakersstaat: vroeger hoefde de overheid alleen te zorgen voor rust, veiligheid en orde,

en hoefde ze alleen in te grijpen in nood. Daarna kwam de sociale verzorgingsstaat, de

overheid moest zodanig ingrijpen in het sociaaleconomische leven dat voor alle burgers een

menswaardig bestaan was gegarandeerd. Vanaf de 21e eeuw laat de overheid steeds meer over

aan particulier initiatief, de sociale verzorgingsstaat wordt langzaam afgebroken. Nederland is

een democratische rechtsstaat -> verdeling van de macht binnen de staat. Burgers hebben

invloed op de overheid en de overheid is aan regels gebonden.

Kenmerken van een democratische rechtsstaat

- De overheid mag slechts optreden op grond van algemene regels die democratisch tot

stand zijn gekomen (legaliteitsbeginsel).

- Een onafhankelijke rechter biedt burgers bescherming tegen overheidsoptreden dat

willekeurig is of op een andere manier in strijd is met het recht.

- De macht van de overheid is gespreid over verschillende organen of personen in de staat.

- Burgers hebben fundamentele rechten die de overheid moet eerbiedigen.


lOMoARcPSD


Eerbiediging van grondrechten, onafhankelijke rechtspraak, spreiding van de overheidsmacht

en het legaliteitsbeginsel zijn de grondslagen van een democratische rechtsstaat.

Burgers in Nederland zijn vertegenwoordigd in de Staten-Generaal. De Staten-Generaal

vaardigt samen met de regering als formele wetgever wetten uit. Regering en lagere

overheden voeren die wetten uit als openbaar bestuur en zijn zelf ook daaraan gebonden.

Legaliteitsbeginsel: elk publiekrechtelijk optreden van de overheid moet een basis hebben in

wetten die (mede) door de volksvertegenwoordiging tot stand zijn gekomen, ook de overheid

moet zich dus houden aan het recht.

Legaliteitsbeginsel van het strafrecht: strafvordering heeft alleen plaats op de wijze bij de wet

voorzien: de overheid mag alleen iemand vervolgen en straffen als de formele wetgever dit in

de wet heeft vastgelegd.

Trias politica

Een van de kenmerken van een democratische rechtsstaat is spreiding van de overheidsmacht

over verschillende organen of personen in de staat. De leer van de machtenscheiding/trias

politica: misbruik van macht kan worden voorkomen door scheiding van de wetgevende,

uitvoerende en rechterlijke macht. In Nederland wordt dit voor een deel toegepast:

- Wetgeving komt in Nederland op centraal niveau niet alleen tot stand door de

volksvertegenwoordiging, maar door de Staten-Generaal en de regering gezamenlijk.

- In sommige gevallen hebben ook ministers een eigen regelgevende bevoegdheid.

- Ook op decentraal niveau kunnen organen die wetten uitvoeren, zelf nadere regels

vaststellen in de vorm van verordeningen.

- De uitvoerende macht (regering) kan ook alleen, dus zonder medewerking van de

volksvertegenwoordiging, regels vaststellen, in de vorm van een Koninklijk Besluit, dat

door de Koning wordt ondertekend.

De gewone rechterlijke macht in Nederland bestaat uit 3 rechterlijke instanties: de rechtbank,

het gerechtshof en de Hoge Raad. Die 3 houden zich uitsluiten bezig met rechtspraak.

Daarnaast zijn er enkele speciale rechterlijke instanties die niet tot de rechterlijke macht

behoren en die rechtspreken in bestuursrechtelijke geschillen.

Nederland is een constitutionele monarchie: een koninkrijk dat is vastgelegd in een

staatsregeling.

Koningschap

De koning vormt samen met de ministers de regering (Kroon). Het koningschap is erfelijk, de

opvolger is het oudste kind van de koning. De koning moet het koningschap aanvaarden en

tegenover de regering en de volksvertegenwoordiging een eed afleggen om het Statuut voor

het Koninkrijk en de Gw steeds te zullen onderhouden en handhaven en de vrijheid en rechten

van alle ingezetenen te zullen beschermen. Koning is onschendbaar, ministers zijn

verantwoordelijk.


lOMoARcPSD



Hoofdstuk 4 Regering en parlement

Regering en volksvertegenwoordiging op centraal niveau in Nederland werken samen bij

wetgeving en bestuur, daarvoor is wederzijds vertrouwen nodig. De regering heeft een

sturende rol in het geheel, Kamerleden controleren de ministers, ministers vormen samen met

de staatssecretarissen (onderministers) het kabinet.

Grondwetsherziening in 1848: de volledige ministeriële verantwoordelijkheid werd in 1848 in

de Gw vastgelegd. De positie van de volksvertegenwoordiging werd versterkt door de

invoering van een direct kiesrecht voor leden van de Tweede Kamer. De Staten-Generaal

kregen meer mogelijkheden om controle uit te oefenen op de regering. De

volksvertegenwoordiging kreeg het recht om een minister of staatssecretaris ter

verantwoording te roepen door in een van de Kamers vragen te stellen (recht van

interpellatie). De Tweede Kamer kreeg de mogelijkheid om zelf een parlementair onderzoek

te laten uitvoeren (recht van enquête) en om wetsvoorstellen van de regering te wijzigen

(recht van amendement).

In art. 64 Gw werd de regel van de Kamerontbinding vastgelegd; de ontbindingsregel.

Volgens deze regel kan de regering bij een onoverbrugbaar conflict, waardoor de regering het

vertrouwen in het parlement heeft verloren, de Eerste of Tweede Kamer ontbinden en nieuwe

verkiezingen uitschrijven, dat mag slechts 1x voor hetzelfde feit.

De staatsrechtelijke relatie tussen de regering en de Staten-Generaal is niet nauwkeurig

vastgelegd in een constitutionele regelgeving. Zij geven hun onderlinge verhouding ook vorm

volgens het idee van de trias politica met behulp van ongeschreven rechtsregels. De

vertrouwensregel is de belangrijkste daarvan. Die houdt in dat een minister, staatssecretaris of

het hele kabinet zijn ontslag behoort aan te bieden als een van de Kamers het vertrouwen in

hem/hen verliest door bijvoorbeeld het beleid af te keuren.

De kern van het parlementaire stelsel is dat (onder)ministers het vertrouwen nodig hebben van

de meerderheid van het parlement en dat omgekeerd, de meerderheid in allebei de Kamers het

vertrouwen moeten hebben van de (onder)ministers. De regering en de

volksvertegenwoordiging zijn tot elkaar veroordeeld, waarbij de volksvertegenwoordiging als

(mede)wetgever de uitvoering door de regering controleert.

Wordt het vertrouwen opgezegd, dan moeten de (onder)ministers of 1 van hen hun ontslag

aanbieden en aftreden volgens het gewoonterecht, of kan de regering een van de Kamers

ontbinden, daarna kunnen nieuwe verkiezingen worden uitgeschreven.

Vicepremier: plaatsvervanger van de minister-president.

Motie van wantrouwen: mededeling van een meerderheid van de Kamer dat men ernstige

kritiek heeft op het gevoerde beleid van 1 of meer ministers, die ministers moeten uit zichzelf

vertrekken.

Kiesstelsel

In 1917 werd in de Gw actief en passief kiesrecht ingevoerd voor alle mannen, en voor

vrouwen in 1922. Volgens art. 54 Gw: leden van de Tweede Kamer worden rechtsreeks

gekozen door Nederlanders die 18 zijn, niet van het kiesrecht zijn uitgesloten of

handelingsonbekwaam zijn wegens geestelijke stoornis.

Een lid van de Tweede Kamer kan niet ook lid zijn van de Eerste Kamer. Een minister of

staatssecretaris kan niet ook Kamerlid zijn. Ook een rechter of de Nationale ombudsman kan

geen Kamerlid zijn.

In Nederland geldt sinds 1917 het stelsel van de evenredige vertegenwoordiging met lijsten.

Politieke partijen moeten zich door de Kiesraad laten inschrijven in het kiesregister. Daarna

stellen ze zelf hun lijst met kandidaten samen. De kandidaat met de meeste voorkeur wordt als

lijsttrekker bovenaan gezet. Partijen kunnen ook gezamenlijk een lijst opstellen;


lOMoARcPSD


lijstverbinding. Vaak worden bekende personen onderaan de lijst gezet als lijstduwer om

stemmen te winnen. Alle geldige stemmen worden bij elkaar opgeteld en gedeeld door het

aantal Kamerzetels. Voor de Tweede Kamer zijn dit er 150, de uitkomst is de kiesdeler. Voor

elke politieke partij geldt de kiesdrempel, een partij verwerft pas een zetel als de kiesdeler is

gehaald. Het aantal keer dat de kiesdeler is gehaald, is het aantal zetels.

Reststemmen: stemmen en zetels die na aftrek van de behaalde kiesdelers overblijven, worden

bij de Tweede Kamer verkiezingen en Provinciale Staten-verkiezingen verdeeld volgens het

systeem van de grootste gemiddelden. Hiervoor worden de resterende Kamerzetels per lijst

opgeteld bij de behaalde zetels. Daarna wordt berekend wat het gemiddelde aantal stemmen

voor die lijst per zetel is en krijgen de partijen met de hoogste gemiddelden 1 of meer

restzetels.

Bij de gemeenteraad gebeurt dit volgens het systeem van de grootste overschotten. De

restzetels worden dan toegekend aan partijen naar verhouding van het aantal reststemmen. De

behaalde Kamerzetels zullen worden bezet door de kandidaten op de kieslijst, van boven naar

beneden gekozen. Een kandidaat die lager op de lijst staat en 25% of meer van de kiesdeler

aan voorkeursstemmen heeft gehaald (voorkeursdrempel), heeft voorrang op degenen die

hoger op de lijst staan. De gekozen Kamerleden vormen na aanvaarding van hun

Kamerlidmaatschap per lijst een fractie in de Tweede Kamer.

In het districtenstelsel gaan de reststemmen verloren. Nu hebben kleine partijen meer kans.

Regeerakkoord: doelen die de regering wil realiseren.

Komt er een nieuw Kamerlid, dan onderzoekt de Kamer zijn geloofsbrief; de kennisgeving

van de Kiesraad dat hij op wettige wijze is gekozen. Het nieuw benoemde Kamerlid moet

verklaren welke openbare functies hij bekleedt, zodat de Kamer kan nagaan of hij een functie

bekleedt die niet verenigbaar is met het Kamerlidmaatschap. Bij de aanvaarding van het

Kamerlidmaatschap moet het nieuw benoemde Kamerlid een eed afleggen of plechtig beloven

dat hij trouw zal zijn aan de Gw en zijn ambt trouw zal vervullen.

Elk toegelaten Kamerlid heeft een kiezersmandaat, de kiezer heeft hem tot Kamerlid gekozen

en op grond daarvan mag hij in beginsel 4 jaar het Kamerlidmaatschap uitoefenen. Dat kan hij

ook blijven doen als hij vanwege een onoplosbaar conflict met zijn eigen partij, uit de

Kamerfractie zou worden gezet. Een Kamerlid kan ook overstappen naar een andere partij. De

Gw staat niet toe dat een Kamerlid dat aan de vereisten voor het Kamerlidmaatschap voldoet,

wordt teruggeroepen, behalve als de Kamer wordt ontbonden. Een Kamerlid kan wel zelf zijn

ontslag aanbieden als hij zijn eigen positie onhoudbaar vindt.

Kamerleden zijn net als ministers en staatssecretarissen, parlementair onschendbaar.

De koning en het kabinet (ministers en staatssecretarissen) vormen samen de regering/Kroon.

Regeringsleden, behalve de Koning, worden ook wel bewindslieden genoemd. Ministers

vormen samen de ministerraad, die wordt voorgezeten door de minister-president/premier. De

meeste ministers staan aan het hoofd van een ministerie of departement.

Ministeries zijn rijksdiensten die een bepaalde overheidstaak uitvoeren. Sommige ministers

hebben geen eigen ministerie, alleen een overheidstaak. Deze ministers zonder portefeuille

maken gebruik van ambtenaren van een ministerie dat zich met een verwant beleidsgebied

bezig houdt. Ministers worden bijgestaan door een staatssecretaris en kunnen zich incidenteel

door hem of haar laten vervangen in de ministerraad. Ministers en staatssecretarissen worden

bij Koninklijk Besluit benoemd en ontslagen. De benoeming van het kabinet en de

taakverdeling tussen de ministers vinden plaats na de Tweede Kamer-verkiezingen. De

Koning heeft hierbij een belangrijke zelfstandige rol.


lOMoARcPSD



Kabinetsformatie gaat meestal als volgt:

- Koning vraagt advies over de vorming van een nieuw kabinet aan de voorzitters van de

zittende Eerste en Tweede Kamer en aan de nieuw gekozen fractievoorzitters. De

vicevoorzitter van de Raad van State wordt om advies gevraagd, de Koning is zelf

voorzitter.

- De Koning benoemt een informateur. Deze voert gesprekken met de voorzitters van de

verschillende nieuw gekozen fracties. Daarbij doet de informateur onderzoek naar de

mogelijkheden om een coalitie te vormen; samenwerkingsverband van een aantal fracties

uit de Tweede Kamer in de regering. Hij onderzoekt ook of de coalitie tot een

regeerakkoord kan komen, hierin formuleren de regeringspartijen de gezamenlijke

doelen, het regeringsbeleid, die zij de komende 4 jaar willen bereiken.

- Als er voldoende mogelijkheden zijn om een eensgezind kabinet te vormen dat kan

rekenen op de steun van een meerderheid van de volksvertegenwoordiging, dan benoemt

de koning een formateur. Dat is vaak de toekomstige minister-president die de puntjes op

de i zet, een kabinet formeert en het regeerakkoord vastlegt. Als de politieke situatie

meteen al duidelijk is na het inwinnen van de 1e adviezen, kan de Koning ook direct een

formateur benoemen. De fracties in de Tweede Kamer van de partijen in het nieuwe

kabinet heten regeringspartijen, de overige fracties worden oppositiepartijen genoemd.

- De informateur en formateur brengen regelmatig verslag uit aan de Koning over het

onderzoek en de formatie.

- Na formulering van het regeerakkoord worden in overleg met de fractievoorzitters de

ministersposten verdeeld over de fracties die samen het nieuwe kabinet vormen.

- Is de formatie geslaagd, dan zoekt elke fractie eigen kabinetsleden, bijvoorbeeld nieuw

gekozen Kamerleden, deze laten dan hun Kamerzetel achter voor de volgende

partijgenoot op de kieslijst.

- Nieuwe kabinetsleden worden bij Koninklijk Besluit benoemd. Vervolgens presenteert

het nieuwe kabinet zich aan de Tweede Kamer met zijn eerste regeringsverklaring, die

door de minister-president wordt afgelegd.

Zodra een zittend kabinet zijn ontslag aanbiedt aan de Koning, is het demissionair; aftredend.

Tijdens het vormen van het nieuwe kabinet zijn de zittende ministers dus demissionair, zij

voeren dan het oude regeerakkoord uit.

Ministerraad: vergadert en besluit over het algemene regeringsbeleid en bevordert de eenheid

van dat beleid. Dat gebeurt elke vrijdag onder leiding van de minister-president achter

gesloten deuren. De werkwijze van de ministerraad wordt geregeld in het Reglement van orde

voor de ministerraad.

Regering: kan als (mede)wetgever wetsvoorstellen indienen. Wetten moeten uiteindelijk door

de regering worden bekrachtigd. De regering heeft ook een zelfstandige regelgevende

bevoegdheid: het nemen van een Koninklijk Besluit in de vorm van een Algemene Maatregel

van Bestuur. De regering kan ook Koninklijke Besluiten nemen die geen regels bevatten; o.a.

benoemingsbesluiten voor Kamerleden, ministers en staatssecretarissen. Ook kan met een

Koninklijk Besluit in het kader van het toezicht een lager overheidsorgaan worden vernietigd;

vernietigingsbesluit.

Ministers: geven leiding aan hun ministerie en zijn in veel gevallen wettelijk bevoegd om

zelfstandig regels uit te vaardigen. Ze zijn individueel verantwoordelijk voor hun eigen beleid

en gezamenlijk voor het regeringsbeleid. Ze hebben politieke en strafrechtelijke

verantwoordelijkheid voor daden van de koning en andere leden van het Koninklijk Huis. De

minister is volgens art. 68 Gw verantwoording verschuldigd aan beide Kamers, behalve

wanneer het belang van de staat zich daartegen verzet. De minister draagt ook politieke en

strafrechtelijke verantwoordelijkheid voor het optreden van zijn ambtenaren.


lOMoARcPSD


De minister is van zijn ambtenaren afhankelijk voor het geven van de juiste informatie aan het

parlement, daarom worden ambtenaren ook wel de 4e macht genoemd.

Staatssecretarissen/onderministers: hiervoor geldt ongeveer hetzelfde als voor ministers,

alleen hebben zij alleen een raadgevende stem in de ministerraad als zij daar de minister

vertegenwoordigen. Een staatssecretaris kan namens een minister het contraseign zetten.

Koning: onschendbaar, ministers zijn verantwoordelijk. Vanwege die ministeriële

verantwoordelijkheid voor de daden van de koning kunnen toespraken enz. van Beatrix

worden gecensureerd. De koning heeft geen zelfstandige bevoegdheden, behalve bij de

kabinetsformatie.

Dualisme en monisme

Regering en volksvertegenwoordiging hebben een zelfstandige en gelijkwaardige positie,

uitgangspunt is dat beide organen bij hun samenwerking handelen volgens hun eigen

taakopdracht; het (gematigd) dualisme. In de praktijk: het komt steeds meer voor dat de

regeringsfracties in het kabinet achter de schermen besluiten en compromissen voorbereiden,

met hun fracties in de Tweede Kamer, dan is er sprake van monisme.

Koninkrijksregering: de ministerraad bestaat uit de Nederlandse ministerraad en de

Gevolmachtigde Minister van de Koninkrijkseilanden. De Gevolmachtigde Minister neemt

alleen deel aan de vergaderingen van het kabinet als daar een koninkrijksaangelegenheid aan

de orde komt die zijn eigen land betreft.

Het parlement: wetgevende taak en taak om de regering te controleren bij uitvoering van

wetten en andere bestuurlijke taken.

Tweede Kamer

150 leden, rechtsreeks gekozen door Nederlanders met kiesrecht. De zittingsduur is 4 jaar of

korter als de Tweede Kamer wordt ontbonden door de regering, of als zij zelf ontslag

aanbiedt. De Tweede Kamer is bevoegd om haar eigen werkzaamheden te regelen ->

onderzoek van geloofsbrieven, benoeming van voorzitters, stemmen over een voorstel, enz.

Het stemmen over een voorstel gebeurt door specialisten die namens de fractie deelnemen aan

Kamervergaderingen. Bij het stemmen moet het quorum (meer dan de helft van de

Kamerleden) aanwezig zijn.

De vergadering van de Tweede Kamer en commissievergaderingen zijn openbaar. Verslagen

worden opgenomen in de Handelingen van de TK en samen met andere Kamerstukken

gepubliceerd op internet. Kamerleden kunnen ook moties indienen. Motie: schriftelijk

voorstel waarin een minister wordt gevraagd om een uitspraak te doen of waarin het standpunt

van de Kamer over een bepaalde kwestie is verwoord. Een motie wordt na de beraadslaging in

stemming gebracht, waarna de Kamer haar kan aannemen en uitvoeren; aan de minister

bekendmaken of verwerpen.

Voor haar taak als (mede)wetgever heeft de TK 3 belangrijke rechten:

1) Recht van initiatief

2) Recht van amendement

3) Budgetrecht

Recht van initiatief (art. 82 lid 3, art. 86 Gw): wetsvoorstellen worden in veel gevallen bij de

TK ingediend door 1 of meer ministers maar de TK kan dit ook zelf doen. Zo’n wetsvoorstel

wordt initiatiefwetsvoorstel genoemd en kan zolang het nog niet aangenomen is, door de TK

weer worden ingetrokken.

Recht van amendement (art. 84 Gw): TK kan een ingediend wetsvoorstel wijzigen. Dit

gebeurt door het amendement (wijziging) voor te leggen aan de indieners van het

wetsvoorstel. TK heeft dan 4 mogelijkheden; het wetsvoorstel ongewijzigd aannemen,


lOMoARcPSD



terugsturen naar de indiener met het verzoek tot wijzigen, het voorstel zelf wijzigen of het

voorstel verwerpen.

Budgetrecht (art 105 Gw): dit is een formele wet waarin de regering vastlegt waaraan zij het

beschikbare geld wil uitgeven en hoe de middelen hiervoor verworven worden. Hiermee kan

de TK invloed uitoefenen op het beleid, want zonder goedgekeurde begroting kunnen

ministers hun beleid niet uitvoeren. De Rijksbegroting wordt elk jaar op Prinsjesdag

ingediend bij de Staten-Generaal, met toelichting (Miljoenennota), en daarna per departement

behandeld in het parlement.

Voor haar controlerende taak heeft de Tweede Kamer 3 rechten:

1) Vragenrecht

2) Recht van interpellatie

3) Recht van enquête

Vragenrecht (art. 68 Gw): Kamerleden kunnen mondeling of schriftelijk vragen stellen aan

ministers of staatssecretarissen.

Recht van interpellatie: in een geval met haast kan een Kamerlid na toestemming van de

Kamermeerderheid een minister of staatssecretaris oproepen en hem met een motie vragen om

een uitspraak te doen. Deze is dan verplicht om voor de Kamer te verschijnen, door de motie

wordt hij gedwongen om stelling te nemen. Als dit geweigerd wordt, moet de TK reageren.

Recht van enquête: als de TK een grondig onderzoek wil dan kan een parlementaire

enquêtecommissie van Kamerleden worden gevormd, die iedereen kan ondervragen in het

belang van het onderzoek. Men is verplicht om te verschijnen en vragen te beantwoorden.

De Eerste Kamer

De rol bij de samenstelling van de regering en het regelen van de eigen werkzaamheden, is bij

de Eerste Kamer (van oudsher Senaat) ongeveer hetzelfde als die van de Tweede Kamer.

Hiervoor geldt het Reglement van Orde van de Eerste Kamer. Ook in de EK kunnen moties

worden ingediend, zijn er vaste en tijdelijke commissies en wordt er gestemd over

voorstellen. Maar de leden van de EK worden indirect gekozen door de

volksvertegenwoordigers bij de provincie, de leden van de Provinciale Staten. Dit gebeurt

onafhankelijk van de TK-verkiezingen elke 4 jaar, tenzij de regering ook de EK tussentijds

ontbindt. De EK telt 75 leden. Bij de wetgeving heeft de EK een meer bescheiden rol dan de

TK. De EK kan niet zelf wetsvoorstellen indienen of een ingediend wetsvoorstel wijzigen. De

EK kan een wetsvoorstel alleen aannemen of verwerpen (vetorecht).

Bij ernstige bezwaren tegen een onderdeel van een wetsvoorstel kan de EK de minister met

een zogeheten novelle stimuleren om daarin een wijziging door te voeren. De EK heeft het

budgetrecht en de mogelijkheid om een minister of staatssecretaris op het matje te roepen met

het vragenrecht, het recht van interpellatie en het recht van enquête. De EK toetst op een

zorgvuldige manier de totstandkoming en controleert de inhoud van wetten en daarmee de

constitutionele kwaliteit en rechtmatigheid ervan.

Adviescolleges: De Gw heeft speciale Hoge Colleges van Staat aangewezen, zodat de

regering en parlement hun wetgevende en bestuurlijke taken goed kunnen uitoefenen. Dit zijn

de Raad van State, de Algemene Rekenkamer, de Nationale ombudsman en vaste

adviescolleges.

De Raad van State: de RvS bestond al als adviescollege tijdens de Republiek der Zeven

Verenigde Nederlanden. De RvS treedt ook op als adviesorgaan voor de regering en wordt

gehoord over voorstellen van wet en ontwerpen van algemene maatregelen van bestuur en

over voorstellen tot goedkeuring van verdragen door de Staten-Generaal. De adviezen spelen

een belangrijke rol bij de bespreking van wetsvoorstellen in het parlement. Een andere

belangrijke taak van de RvS is het rechtspreken bij bestuurlijke geschillen, door de afdeling

Bestuursrechtspraak. De Koning is de voorzitter van de RvS, maar heeft geen stem. De


lOMoARcPSD


afdelingen van de RvS behandelen de voorstellen van de verschillende ministeries, waarna de

voltallige Raad onder leiding van de vicevoorzitter hierover beraadslaagt. Om hun

onafhankelijkheid te waarborgen worden de leden van de RvS bij Koninklijk Besluit voor het

leven benoemd en wordt hun salaris bij wet vastgesteld.

De Algemene Rekenkamer: De Gw draagt de Algemene Rekenkamer op om te controleren of

de uitgaven van de rijksoverheid in overeenstemming zijn met de goedgekeurde begroting

(rechtmatigheid) en of de bedragen werkelijk zijn uitgegeven aan de doelen waarvoor ze

bestemd waren (doelmatigheid).

Nationale ombudsman: De Wet Nationale ombudsman bepaalt dat de Nationale ombudsman

onderzoek doet naar gedragingen van bestuursorganen. De Nationale ombudsman wordt voor

6 jaar benoemd door de Tweede Kamer. Een onderzoek wordt meestal verricht naar

aanleiding van een klacht, maar de Nationale ombudsman kan ook uit eigen beweging een

onderzoek instellen naar de manier waarop een bestuursorgaan of een ambtenaar zich in een

bepaalde aangelegenheid heeft gedragen. De Nationale ombudsman mag geen oordeel geven

over regelgeving of beleid en kan een klacht pas behandelen als de klager geen andere

rechtsbeschermingsmogelijkheden, zoals bezwaar en beroep, ten dienste staan. De uitspraken

van de Nationale ombudsman zijn niet bindend, maar hebben door de openbaarheid ervan

gezag en stimuleren de overheid om zich te gedragen zoals het in een rechtsstaat behoort.

Vaste en tijdelijke adviescolleges: de wetgever kan voor een bepaald doel vaste colleges

instellen die de overheid adviseren op het gebied van wetgeving en bestuur. Bijvoorbeeld de

Sociaaleconomische Raad, de Kiesraad, de Raad voor de rechtspraak of de Onderwijsraad.


lOMoARcPSD



Hoofdstuk 5 Wet- en regelgeving

Wetten in formele en materiële zin:

Een wet die wordt gemaakt door de formele wetgever, de regering en de Staten-Generaal,

wordt een wet in formele zin genoemd. In formele zin duidt op de herkomst van de wet. In de

naam van een wet in formele zin komt het woord ‘wet’ voor. Niet alle wetten in formele zin

bevatten regels, zoals begrotingswetten en toestemmingswetten.

Besluiten van de formele wetgever en van andere regelgevende organen in en buiten

Nederland, die wel algemeen verbindende voorschriften bevatten, worden wetten in materiële

zin genoemd. Materiële zin heeft betrekking op de inhoud van het besluit, namelijk de

algemeen verbindende voorschriften. Dat zijn regels die gelden voor iedereen in de

omstandigheden waarvoor de regelgever ze heeft bedoeld. Een lagere regeling mag niet in

strijd zijn met een hogere regeling. Vaak bevat een hogere regeling de juridische hoofdlijnen

en worden deze in een lagere regeling nader uitgewerkt.

Procedure van een wetsvoorstel dat is ingediend door de regering:

- Minister schrijft nota met zijn ideeën en legt deze voor aan organisaties die in de praktijk

met deze wet te maken zullen krijgen.

- Wetsvoorstel wordt voorbereid op het ministerie.

- Ministerraad beraadslaagt over het wetsvoorstel.

- Wetsvoorstel gaat voor kwaliteitscontrole naar Raad van State, wetsvoorstel kan

aangepast worden

- Voorstel wordt met Memorie van Toelichting aangeboden aan koningin Beatrix.

- Zij voegt aan het wetsvoorstel een Koninklijke Boodschap toe, waarbij de reden van het

wetsvoorstel wordt aangegeven.

- Wetsvoorstel wordt nu ingediend bij de TK, hier wordt het eerst besproken in een

commissie van Kamerleden met kennis van zaken over het onderwerp van het

wetsvoorstel.

- Kamercommissie wint advies in bij betrokken organisaties en legt vragen voor aan de

minister, deze beantwoordt ze in een Memorie van Antwoord en brengt eventuele

wijzigingen aan in het wetsvoorstel.

- Samen met het eindverslag van de Kamercommissie gaat het wetsvoorstel naar de TK,

waar het in een openbare behandeling wordt besproken. De Kamerleden kunnen

amendementen indienen en deze in stemming laten brengen. Het wetsvoorstel is

gewijzigd als een Kamermeerderheid het amendement aanvaardt.

- Zodra de TK het wetsvoorstel heeft aangenomen, zendt zij het naar de EK. Deze

heroverweegt en toetst de kwaliteit van het wetsontwerp. De EK kan geen wijzigingen in

het wetsvoorstel aanbrengen en kan het dus slechts aannemen of verwerpen. Bij

zwaarwegende bezwaren is het soms wel mogelijk om met een novelle een kleine

wijziging in het wetsvoorstel aan te laten brengen.

- Wanneer de EK het wetsvoorstel heeft aangenomen, gaat het naar de Koning. Deze

ondertekent de wet (seign) waarna ook de minister die het voorstel heeft ingediend en de

minister van Justitie, die verantwoordelijk is voor wetgeving in het algemeen, het

wetsvoorstel mede ondertekenen (contraseign).

- Door deze bekrachtiging wordt het wetsvoorstel tot wet verheven en kan het worden

afgekondigd (bekendgemaakt) in het Staatsblad. Het Staatsblad is een speciale uitgave

van het KdNL, waarin wetten en AmvB’s worden afgekondigd. De wet treedt in werking

op de datum die in de wet of in een Koninklijk Besluit wordt genoemd, of anders op de

eerste dag van de tweede maand na de datum waarop de wet is bekendgemaakt.


lOMoARcPSD


Procedure van een wetsvoorstel ingediend door de Tweede Kamer

- Initiatiefwetsvoorstel wordt, na overleg met vertegenwoordigers van degenen voor wie de

wet is bedoeld en bijvoorbeeld met leden van een Kamercommissie, voorbereid door een

of meer Kamerleden en eventueel voor advies voorgelegd aan de Raad van State.

- Wetsvoorstel wordt aanhangig gemaakt (=ingediend) bij de voorzitter van de TK. Deze

stuurt het naar de Raad van State voor advies, waarna de TK erover beraadslaagt.

- De behandeling van het wetsvoorstel kan ertoe leiden dat de TK het verwerpt of dat de

indiener het weer intrekt.

- Zodra het wetsvoorstel is aangenomen zendt de voorzitter het naar de EK. Ook daar

verdedigt de initiatiefnemer zijn wetsvoorstel en wordt het onderzocht door een

Kamercommissie, die de daarbij betrokken personen en organisaties, maar ook ministers

kan horen.

- Wanneer de EK het initiatiefwetsvoorstel heeft aangenomen, dan stuurt zij dit naar de

regering met het verzoek om het te bekrachtigen. Vanaf dat moment loopt de procedure

verder zoals bij een wetsvoorstel dat door een minister is ingediend.

Procedure voor de Grondwet en begrotingswetten

De Gw bevat nadere bepalingen voor het wijzigen van de Gw zelf en voor het vaststellen van

begrotingswetten.

Begrotingswetten: in een begrotingswet wordt een minister gemachtigd om de beschikbare

gelden uit te geven zoals ze zijn begroot, deze wetten bevatten geen algemeen verbindende

regels.

Bij de Rijksbegroting is sprake van een cyclus met 4 fasen:

Fase 1: deze fase waarin de Rijksbegroting wordt voorbereid, begint in oktober als de minister

van Financiën elk ministerie een begrotingsaanschrijving stuurt met aanwijzingen. In februari

sturen de ministeries hun beleidsplannen aan de minister, die reageert daar in april op met een

Kaderbrief, waarin hij de financieel-economische (on)mogelijkheden voor de begroting

beschrijft. De maand daarop bespreekt de ministerraad de Kaderbrief, waarbij wordt bekeken

of de plannen van de ministeries passen binnen het regeerakkoord, waarna alle ministeries een

totaaloverzicht ontvangen. Deze zenden in juni hun ontwerpbegrotingen naar de minister van

Financiën, die daarbij de Miljoenennota voegt.

De Miljoenennota is een algemene toelichting op de inkomsten en uitgaven en op de

financiële haalbaarheid van de plannen, gelet op de lopende begroting en de verwachte

economische situatie voor de komende 4 jaar. In augustus stelt de regering de

ontwerpbegrotingen vast en stuurt deze voor advies naar de Raad van State. Op Prinsjesdag,

de derde dinsdag in september, biedt de minister van Financiën de begrotingsvoorstellen,

gebundeld in de Rijksbegroting met de Miljoenennota, aan de Staten-Generaal aan.

Fase 2: tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen die daarop volgen, verdedigt de

minister-president de plannen op de begroting en stellen de fractievoorzitters in de Tweede

Kamer hierover kritische vragen.

Daarna volgen de Algemene Financiële Beschouwingen door de financiële specialisten in de

Kamers en de minister van Financiën. Pas dan zijn de begrotingsvoorstellen klaar voor de

beraadslaging in de Kamers. Ondertussen heeft de minister van Financiën ter uitvoering van

de vorige Rijksbegroting de Voorjaarsnota en Najaarsnota naar het parlement gestuurd en

daarin de noodzakelijke wijzigingen aangegeven voor de lopende begroting. Dit zijn, samen

met de Miljoenennota, de belangrijke gegevens voor de Staten-Generaal in fase 2: de

behandeling van de wetsvoorstellen van de Rijksbegroting. De TK kan dan gebruikmaken van

haar recht van amendement. Een Kamerlid moet, als hij een bepaalde uitgavenpost wil

verhogen, aangeven waar het benodigde budget vandaan moet komen.


lOMoARcPSD



Fase 3: de vaststelling van alle begrotingswetten neemt een paar maanden in beslag. Per 1

januari kan elke minister beginnen met de uitvoering van zijn begroting, ook al is deze nog

niet vastgesteld, tot een bedrag van 4/12 van zijn begroting die in het jaar daarvoor is

vastgesteld. In deze fase rapporteren de ministeries maandelijks hun voortgang aan de

minister van Financiën. Verder informeert de minister van Financiën het parlement met de

Voorjaarsnota, de Miljoenennota en de Najaarsnota over de stand van zaken van de begroting

en de wijzigingen daarin.

Fase 4: dit is de verantwoordingsfase, hierin stuurt de minister van Financiën de Voorlopige

Rekening naar het parlement, met daarin de voorlopige stand van zaken van de gerealiseerde

bedragen. Verder stellen alle ministeries een jaarverslag op, dat in maart wordt gecontroleerd

door accountants.

De goedkeuring hiervan volgt in april door de Algemene Rekenkamer. Op de derde woensdag

in mei is het Verantwoordingsdag, dan leggen de ministers aan de Staten-Generaal

verantwoording af over het realiseren van hun begroting. Als blijkt dat dit goed is gebeurd,

dan volgt voor de ministers in juni in de Slotwet décharge, dat wil zeggen dat een minister

wordt ontslagen van de verplichtingen die verbonden waren aan het uitvoeren van de

begroting voor zijn ministerie, die de Staten-Generaal in de Begrotingswet had vastgelegd.

Delegatie van regelgeving: de formele wetgever kan het stellen van regels ook delegeren;

overdragen aan de regering of een minister of aan decentrale overheidsorganen. De regels

worden dan vastgelegd in een Algemene Maatregel van Bestuur, een ministeriële regeling of

een verordening. De Gw bepaalt of delegatie is toegestaan, dat is zichtbaar in de formulering.

Wordt in de Gw de term ‘bij de wet’ gebruikt, dan is delegatie niet toegestaan en kan alleen

de formele wetgever het onderwerp regelen in een wet in formele zin. Wordt in de Gw een

vorm van het werkwoord regelen of van het woord regel gebruikt, dan is delegatie wel

toegestaan. Dit is ook zo als de Gw de woorden ‘krachtens de wet’ gebruikt. De formele

wetgever kan dan in een wet aangeven dat een lager overheidsorgaan zelfstandig regels kan

opstellen.


lOMoARcPSD


De Gw kan het ook aan de wetgever zelf overlaten of deze zijn regelgevende bevoegdheid wil

delegeren. In dat geval wordt de term ‘bij of krachtens de wet’ gebruikt.

Ook zonder dat de formele wetgever zijn regelgevende bevoegdheid heeft gedelegeerd, kan de

regering (art. 89 Gw) zelfstandig Algemene Maatregelen van Bestuur vaststellen. Overtreding

van regels in een zelfstandige AMvB kan niet in diezelfde AMvB strafbaar worden gesteld,

dit kan alleen de formele wetgever doen.

Een AMvB komt tot stand nadat de ministerraad over het voorstel heeft beraadslaagd en de

Raad van State advies erover heeft uitgebracht. De Koning en de verantwoordelijke minister

ondertekenen de AMvB, daarna wordt deze gepubliceerd in het Staatsblad.

Het overheidsorgaan kan de bevoegdheid tot regelgeving die een hoger orgaan aan hem heeft

gedelegeerd, soms weer overdragen aan een lager overheidsorgaan; subdelegatie. Dit moet

dan wel in de wet worden aangegeven met een van de formuleringen zoals bij delegatie.

Burgerparticipatie: referendum: gebeurt om de parlementaire democratie op landelijk niveau

te versterken. Dit is een volksraadpleging, waarbij de burger op een bepaald voorstel met

ja/nee of voor/tegen kan reageren.

Burgerinitiatief: burgers kunnen bij de TK een eigen uitgewerkt voorstel indienen om

regelgeving tot stand te brengen, te verbeteren of af te schaffen.


lOMoARcPSD



Inhoudsopgave

Hoofdstuk 6 Bestuur en beleid 3

Hoofdstuk 6 Decentralisatie 6

Hoofdstuk 7 Rechtsbescherming en rechtspraak 9

Hoofdstuk 8 Volkenrecht en Europees gemeenschapsrecht 15


lOMoARcPSD


Hoofdstuk 6 Bestuur en beleid

Bestuur, bestuurstaak en bestuursrecht

Bestuur omvat behalve landsverdediging, binnenlandse veiligheid, financiën en economische

zaken ook de zorg voor de werkgelegenheid, sociale zekerheid en bestaanszekerheid, milieu,

volksgezondheid, woongelegenheid, onderwijs en cultuur. Al deze dingen vormen een

verantwoordelijkheid van de overheid.

Onder bestuur valt ook het maken van beleid; dit is het streven om met bepaalde middelen

binnen zekere tijd een bepaald doel te bereiken. Ook hoort bij bestuur het sturen van gedrag

van burgers met financiële en andere prikkels en het monitoren (volgen en vastleggen) van de

behaalde resultaten van het bestuur.

De verschillende bestuurstaken op centraal niveau zijn verdeeld over de ministers en

staatssecretarissen, die ieder een ministerie met ambtenaren onder hun hoede hebben om de

taken uit te voeren. Wanneer de overheid bestuurstaken uitvoert spreken we van openbaar

bestuur. Organen van het openbaar bestuur met bestuursbevoegdheden zijn bestuursorganen.

Sinds 1984 zijn in de Awb algemene regels van bestuursrecht bijeengebracht. Het

bestuursrecht regelt de organisatie van het openbaar bestuur, het verlenen van

bestuursbevoegdheden en de juridische bescherming voor de burger tegen het optreden van

het openbaar bestuur.

Verschillende ministeries hebben verschillende bestuurstaken. Ministeries: Ministerie van

Defensie, Ministerie van Buitenlandse Zaken (BuZa), Ministerie van Binnenlandse Zaken en

Koninkrijksrelaties (BZK), Ministerie van Justitie, Ministerie van Financiën, Ministerie van

Economische Zaken (EZ), Ministerie van Algemene Zaken (AZ), Ministerie van

Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM), Programmaminister voor

Wonen, Wijken en Integratie, Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV),

Ministerie van Verkeer en Waterstaat (V&W), Ministerie van Onderwijs, Cultuur en

Wetenschap (OCW), Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), Ministerie

van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).

Organisatie van het openbaar bestuur

Bestuursorganen en bestuursbevoegdheid: bestuursorgaan: een orgaan van een rechtspersoon

die krachtens publiekrecht is ingesteld of een ander persoon of college, met enig openbaar

gezag bekleed.

a-organen: de organen van openbare lichamen en zelfstandige publiekrechtelijke

rechtspersonen die krachtens publiekrecht zijn ingesteld.

Zbo: zelfstandige publiekrechtelijke rechtspersonen.

b-organen: andere personen of colleges met openbaar gezag bekleed.

Bestuursorganen kunnen op grond van hun bestuursbevoegdheden besluiten nemen die voor

burgers rechten of plichten doen ontstaan en waartegen meestal bezwaar en beroep mogelijk

is. Bestuursorganen zijn gebonden aan de speciale regels van bestuursrecht die voor een groot

deel zijn vastgelegd in de Awb.

B-organen zijn alleen bestuursorganen wanneer zij gebruikmaken van hun publiekrechtelijke

bevoegdheden bij de hun toevertrouwde publiekrechtelijke taak, en zijn dus alleen dan

gebonden aan deze bestuursrechtelijke regels.

De centrale overheid kent een aantal a-organen: deze worden bij de wet aangewezen als

bestuursorgaan van de staat en voeren op centraal niveau bestuurstaken uit. Deze

bestuursorganen staan wel onder gezag van een minister of staatssecretaris. Bijv. de

inspecteur der directe belastingen en de inspecteur van het staatstoezicht op de

volksgezondheid. Door het aanwijzen van deze ambten voor een bepaalde bestuurstaak,

kunnen deze taken op centraal niveau worden gespreid, dit heet deconcentratie.


lOMoARcPSD



Geen bestuursorgaan: formele wetgever, S-G, onafhankelijke rechtspraakorganen, RvS en de

Nationale ombudsman, omdat deze vooral wetgevende en rechtsprekende taken hebben.

Bestuursorganen van de EU: Europese Commissie en Raad van Ministers.

Hoofdactiviteit van het openbaar bestuur is besluiten nemen, besluit: schriftelijke beslissing

van een bestuursorgaan die een publiekrechtelijke rechtshandeling inhoudt; een handeling van

de overheid die gericht is op een rechtsgevolg.

Bestuursorganen kunnen hun bestuursbevoegdheden op verschillende manieren krijgen:

- Een wet in formele zin of een lagere regeling kan aan een bestuursorgaan een bepaalde,

nog niet eerder toegekende bevoegdheid toekennen; attributie.

- De wet kan toestaan dat een dergelijke bestuursbevoegdheid door het ene bestuursorgaan

aan het andere wordt overgedragen; delegatie.

- Mandaat: daarbij draagt een bestuursorgaan de uitvoering van zijn bestuursbevoegdheid,

maakt niet uit hoe deze is verkregen, op aan een persoon of college.

Gemandateerde besluiten gelden als een besluit van de opdrachtgever/mandaatgever. De

bevoegdheid en de verantwoordelijkheid blijven bij mandaat dus bij de opdrachtgever en

degene die de bestuursbevoegdheid in zijn naam uitvoert moet hierover verantwoording

afleggen aan de mandaatgever.

- Een bestuursorgaan kan een bevoegdheid die aan hem gedelegeerd is, weer overdragen

aan een lager orgaan; subdelegatie.

Gebonden bevoegdheid: hierbij bestaat in beginsel geen beleidsvrijheid. Hiervan is sprake als

de wet, die de bevoegdheid toekent om een besluit te nemen, ook aangeeft hoe een besluit in

een bepaalde situatie moet luiden. Vrije/discretionaire bevoegdheid: hierbij laat de wet een

bestuursorgaan vrij om per geval onderscheid te maken.


lOMoARcPSD


Besluiten van bestuursorganen

Besluit van algemene strekking (BAS): bevat voorschriften die in het algemeen gelden in een

bepaalde situatie.

Beschikking: geldt alleen voor een individueel geval.

In het bestuursrecht zijn er 4 soorten BAS: algemeen verbindende voorschriften,

beleidsregels, plannen en overige besluiten van algemene strekking.

Algemene verbindende voorschriften (avv): regels die algemeen en herhaaldelijk op

(rechts)personen of zaken van toepassing zijn. Een bestuursorgaan kan deze alleen vaststellen

als de Gw hem hiertoe de bevoegdheid verleent. Bijv. Bouwbesluit, dat wordt vastgesteld

door de gemeenteraad.

Beleidsregels zijn eigen regels die een bestuursorgaan kan opstellen voor het gebruik van zijn

discretionaire bestuursbevoegdheid. Beleidsregels hebben betrekking op de afweging van

belangen, de vaststelling van feiten of de uitleg van wettelijke voorschriften. Verschillende

benamingen: leidraad, richtlijn, handleiding, kadernota of beleidsnota.

Plannen zijn voornemens en ideeën om een bepaald doel te realiseren. Sommige plannen zijn

wel op rechtsgevolg gericht en worden dan door de wet als besluit aangemerkt, zoals bij een

bestemmingsplan. In zo’n besluit worden de bestemming en het gebruik van de grond

vastgelegd.

Beschikkingen: bijv. subsidiebesluiten, er kunnen verplichtingen in een beschikking worden

opgelegd, of een vergunning om een bepaalde activiteit te verrichten, een ontheffing om iets

te doen wat normaal niet is toegestaan of bijv. een belastingaanslag. Tegen een beschikking

en tegen sommige andere besluiten kan degene die hierdoor rechtstreeks in zijn belang wordt

getroffen beroep instellen bij de rechtbank en daaraan voorafgaand bezwaar maken bij het

bestuursorgaan dat het besluit heeft genomen.


lOMoARcPSD



Hoofdstuk 6 Decentralisatie

De spreiding van regelgeving en bestuur over openbare lichamen wordt decentralisatie

genoemd.

Twee doelen: 1) Voorkomen dat de macht zich concentreert bij een bepaald overheidsorgaan.

2) De organen van decentrale openbare lichamen zijn hierdoor beter in staat om in te spelen

op de omstandigheden en belangen van een bepaald gebied, de bepaalde functie of de

betreffende bedrijfs- of beroepssector.

Provincies: de Provinciewet geeft nadere regels voor de inrichting van de provincies, de

provinciale organen en hun algemene regelgevende en bestuurlijke taken.

Het bestuur van een provincie bestaat uit Provinciale Staten, Gedeputeerde Staten en de

commissaris van de Koning. Provinciale Staten vormen het algemeen bestuur en

vertegenwoordigen de hele bevolking van de provincie.

De commissaris van de Koning is voorzitter van de PS en de GS.

PS hebben alle bestuursbevoegdheden die niet aan GS of aan de commissaris van de Koning

zijn toegekend.

PS zijn bevoegd tot het vaststellen van provinciale verordeningen. De statenleden hebben het

recht van initiatief, amendement en interpellatie. De PS-leden hebben ook het recht om een

onderzoek in te stellen naar het bestuur door GS en de commissaris van de Koning. GS

bereiden de besluiten van PS voor en voeren deze uit.

De PS hebben de bevoegdheid om de leden van de EK te kiezen. Waterschappen worden door

PS ingesteld en opgeheven.

Taken en bevoegdheden van de GS volgens de Provinciewet

- Beslissen bij geschillen over besluiten van bestuursorganen in de provincie.

- Het houden van toezicht op gemeentebesturen en op besturen van waterschappen.

- Het houden van toezicht op provinciale waterstaatswerken.

- Bemiddelen bij geschillen tussen bepaalde openbare lichamen in de provincie.

De commissaris van de Koning moet erop toezien dat de participatie van burgers goed

verloopt. Over de kwaliteit van de provinciale dienstverlening brengt hij jaarlijks een

burgerjaarverslag uit. Voor hem geldt ook de Ambtsinstructie van de regering. Hierin is zijn

spilfunctie uitgewerkt met betrekking tot de samenwerking tussen rijksambtenaren en de

besturen van decentrale overheden, bij gemeenteoverschrijdende calamiteiten en onlusten en

als adviseur van de regering inzake de benoeming van de korpschef van de politie.

Elke provincie moet beschikken over een eigen rekenkamer of rekenkamerfunctie die de

doelmatigheid, doeltreffendheid en rechtmatigheid van het door het gemeentebestuur

gevoerde bestuur onderzoekt.

Gemeenten

De inrichting van gemeenten lijkt veel op die van provincies. Het bestuur van de gemeente

bestaat uit de gemeenteraad, het college van B&W en de burgemeester. De gemeenteraad

vormt het algemeen bestuur en vertegenwoordigt de bevolking van de gemeente. De leden

van de gemeenteraad worden rechtstreeks door en uit het volk gekozen, volgens het stelsel

van evenredige vertegenwoordiging.

Ook de gemeenteraad wordt elke 4 jaar gekozen en kan niet tussentijds worden ontbonden.

De gemeenteraad benoemt de wethouders, die samen met de burgemeester als college van

B&W het dagelijks bestuur vormen. Wethouders zijn geen lid van de gemeenteraad en

kunnen ook van buiten de raad afkomstig zijn.


lOMoARcPSD


De burgemeester is voorzitter van de gemeenteraad en van het college van B&W. Hij wordt

voor 6 jaar door de regering benoemd, na aanbevelingen van een gemeentelijke

vertrouwenscommissie.

De gemeenteraadsverkiezingen zijn openbaar en raadsleden stemmen zonder last, zij kunnen

op verschillende manieren stemmen en ook hier is een quorum nodig. De raad kan hun

geheimhouding opleggen en zij zijn onschendbaar voor datgene wat zij in de vergadering

zeggen of daaraan schriftelijk berichten.

Voor het college van B&W geldt hetzelfde, behalve dat de vergaderingen in beginsel niet

openbaar zijn.

Wethouders leggen individueel en als college van B&W verantwoording af aan de raad over

het door hen gevoerde bestuur en moeten daartoe alle noodzakelijke inlichtingen verschaffen.

De gemeenteraad heeft alle bestuursbevoegdheden die niet aan het College of aan de

burgemeester zijn toegekend. Een wethouder die niet meer voldoet aan de eisen van zijn

ambt, moet ontslag nemen, als de raad het vertrouwen in de wethouder heeft verloren, dan kan

deze hem of haar zelf ontslaan.

De burgemeester bewaakt de totstandkoming en uitvoering van het gemeentebeleid en zorgt

voor een goede samenwerking van de gemeente met andere gemeenten en overheden. Hij

vertegenwoordigt de gemeente in en buiten rechte. De burgemeester legt verantwoording af

aan de gemeenteraad over het door hem gevoerde bestuur.

Financiën van de gemeente:

De uitgaven van de gemeente worden gedekt door inkomsten uit de gemeentelijke belastingen

en door algemene en doeluitkeringen van het Rijk in het gemeentefonds.

De raad stelt de gemeentebegroting en de gemeentelijke belastingen vast.

Het college beheert de gemeentelijke financiën en legt hierover aan de raad verantwoording

af. Elke gemeente moet een eigen rekenkamer of rekenkamerfunctie hebben die de

doelmatigheid, doeltreffendheid en rechtmatigheid van het door het gemeentebestuur

gevoerde bestuur onderzoekt.

Waterschappen

Het instellen en opheffen van een waterschap gebeurt door de PS, die ook de taken en de

inrichting en de samenstelling van het waterschapsbestuur regelt.

26 waterschappen: elk ingesteld voor een bepaald gebied en hebben een algemeen bestuur,

dagelijks bestuur en een voorzitter/dijkgraaf.

Het algemeen bestuur bestaat uit personen die een bepaalde categorie belanghebbenden in het

gebied van het waterschap vertegenwoordigen, zoals eigenaren en gebruikers van wateren,

percelen, woningen en andere gebouwen. Afhankelijk van de grootte van hun belang hebben

zij meer zeggenschap en betalen zij meer waterschapsbelasting.

De bestuursleden worden voor 4 jaar gekozen, o.a. door degenen die belasting zijn

verschuldigd aan het waterschap.

Het algemeen bestuur kiest uit zijn leden de leden van het dagelijks bestuur, de dijkgraaf

wordt voor 6 jaar bij Koninklijk Besluit benoemd. De dijkgraaf vertegenwoordigt het

waterschap in en buiten rechte en is verplicht om verantwoording af te leggen aan het

algemeen bestuur over het door hem gevoerde bestuur.

De uitgaven van waterschappen worden gedaan uit de opbrengsten van belastingen,

aangevuld met uitkeringen door het Rijk of door de provincie die het waterschap heeft

ingesteld.


lOMoARcPSD



Gemeenschappelijke regelingen

Decentrale openbare lichamen hebben de mogelijkheid om zelf, met het oog op een

gezamenlijk belang, een nieuw openbaar lichaam in te stellen met een eigen bestuur.

Aan het nieuwe openbaar lichaam, de plusregio, kunnen gemeenten hun regelgevende en

bestuurlijke bevoegdheden overdragen.

SER: Sociaal-Economische Raad. Bestaat uit een algemeen bestuur, met daaruit benoemd

dagelijks bestuur en een bij Koninklijk Besluit benoemde voorzitter. SER-leden zijn

vertegenwoordigers van werkgevers, werknemers en leden die door de regering worden

benoemd; Kroonleden. De SER is de belangrijkste adviseur voor sociaaleconomische

aangelegenheden en om de werkzaamheid van het bedrijfsleven te bevorderen en de belangen

van ondernemingen en werknemers te behartigen.

Bedrijfschap: een het algemeen belang dienende bedrijfsuitoefening om de ondernemingen

waarvoor zij is ingesteld, te bevorderen en ook het gemeenschappelijk belang van die

ondernemingen en van de daarbij betrokken personen te behartigen. Productschappen en

bedrijfschappen zijn bevoegd om voor dit doel algemeen verbindende voorschriften vast te

stellen op het eigen beleidsterrein.

Decentralisatie en de eenheid van de staat

Door decentralisatie kan concentratie van macht worden voorkomen. Om de eenheid van de

staat te bewaren heeft de overheid 2 instrumenten: verdeling van taken in autonomie en

medebewind, en het toezicht op decentrale organen.

Decentrale besturen kunnen autonoom (geheel zelfstandig) hun eigen beleid, doel en

middelen bepalen; autonomie.

De wetgever kan van provincies en gemeenten verlangen dat zij hun regelgevende en

bestuurlijke bevoegdheden gebruiken om wetten en beleid van andere overheidsorganen uit te

voeren; medebewind.

Lagere overheden moeten zich bij hun regelgeving en bestuur beperken tot hun eigen

huishouding of taak en mogen geen besluiten nemen die in strijd zijn met hetgeen op hoger

niveau is geregeld of besloten. De hogere regelingen of besluiten vormen de bovengrens;

autonome bevoegdheden slechts aanvullend.

De verordenende bevoegdheid van provincies en gemeenten is beperkt tot het belang van de

provincie/gemeente; dergelijke regelingen mogen dus niet gericht zijn op de aantasting van de

bijzondere belangen; privésfeer van burgers.

Bepalingen in provinciale en gemeentelijke verordeningen, waarvan dezelfde inhoud later

wordt geregeld in een wet of AMvB, vervallen dus automatisch. De verordenende

bevoegdheid kan worden gedelegeerd.

Een gemeente die structureel tekorten heeft en niet meer kan voldoen aan haar financiële

verplichtingen, kan van het Rijk een aanvullende uitkering krijgen, de gemeente krijgt de

artikel 12-status en staat dan onder streng toezicht van de ministers van Binnenlandse Zaken

en van Financiën.


lOMoARcPSD


Hoofdstuk 7 Rechtsbescherming en rechtspraak

Personen en rechtspersonen moeten zich kunnen verweren tegen de overheid en tegen inbreuk

op hun rechten door andere (rechts)personen. De mogelijkheid om dit met juridische

middelen te doen heet rechtsbescherming.

De bezwaarprocedure is een vorm van rechtsbescherming vooraf, dus voordat een oordeel van

de rechter wordt gevraagd. Deze voorprocedure vindt plaats bij het bestuursorgaan dat het

besluit heeft genomen en is o.a. bedoeld om het bestuursorgaan nog eens goed te laten

nadenken over zijn besluit. Administratief beroep: rechtsbescherming vooraf. Hierbij wordt

beroep gedaan op een ander, meestal hoger, bestuursorgaan om het besluit van het lagere

bestuursorgaan te heroverwegen.

Beginselen van behoorlijke rechtspraak:

! Alleen de rechterlijke macht mag een vrijheidsstraf opleggen.

! De rechterlijke macht, als 3e van de 3 machten uit de trias politica, is onafhankelijk.

Leden worden voor het leven benoemd.

! De rechter mag zich niet inhoudelijk bemoeien met zaken die tot het bestuur/formele

wetgever behoren.

! De rechter mag bij de beoordeling van een geschil niet op de stoel van het bestuur of de

wetgever gaan zitten.

! Het rechterlijke oordeel wordt in de uitspraak als eensluidend geopenbaard. Bij

ingewikkelde zaken geven meerdere rechters samen een oordeel. Wat er tussen de

rechters is besproken blijft binnenskamers; geheim van de raadkamer.

! Rechtspraak vindt altijd in 2 instanties plaats; na de uitspraak van de rechter is er altijd

nog een 2e, hogere rechter die de zaak opnieuw kan behandelen.

! Rechterlijke uitspraken zijn net als de terechtzittingen openbaar en het oordeel van de

rechter is gemotiveerd; met redenen omkleed.

De rechtbank behandelt in eerste aanleg het civielrechtelijke of strafrechtelijke geschil en

spreekt een vonnis uit. Het geschil kan daarna in hoger beroep nogmaals ter beoordeling aan

het Gerechtshof worden voorgelegd, dat hierop arrest wijst. De Hoge Raad kan als hoogste

Nederlandse rechter bij de rechterlijke macht in cassatie de uitspraak van een lagere rechter

vernietigen door arrest te wijzen.

Gronden voor cassatie: schending van het recht, bijv. een lagere rechter heeft een regel niet

juist uitgelegd, verzuim van vormen; onjuiste toepassing van procedurevoorschriften zoals het

weglaten van motivering.

De HR beoordeelt dus alleen of de lagere rechter het recht en de vormvereisten juist heeft

toegepast. Over de feiten zelf mag de HR in cassatie geen oordeel geven. Is er volgens de HR

geen grond voor cassatie, dan verwerpt hij het beroep.

Administratieve/bestuursrechtspraak vindt dus plaats bij de rechterlijke macht en bij de

administratieve gerechten. Dit zijn de Centrale Raad van de Beroep, het College van Beroep

voor het Bedrijfsleven, en de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. De

administratieve gerechten behoren niet tot de rechterlijke macht, maar hun rechters zijn wel

rechters.

Bestuursrechtelijke geschillen, behalve die gaan over ruimtelijke ordening of milieu, worden

in eerste aanleg berecht door de rechtbank en in hoger beroep door de administratieve

gerechten.

De wetgever kan ook gerechten voor tuchtrechtspraak instellen. Tuchtrecht/disciplinair recht

is bedoeld om bepaalde categorieën beroepsbeoefenaars te straffen wanneer zij hun beroep

niet naar behoren uitoefenen.


lOMoARcPSD



In andere delen van het KdNL wordt in eerste aanleg recht gesproken door de Gerechten van

Eerste Aanleg van de NL Antillen en Aruba. Het hoger beroep wordt behandeld door het

Gemeenschappelijk Hof van Justitie.

De HR der Nederlanden is aangewezen als cassatierechter voor burgerlijke en strafzaken in

het hele Koninkrijk.

Het OM is als ambt binnen de rechterlijke macht belast met de opsporing en vervolging van

strafbare feiten, die door de strafrechter worden berecht en met de tenuitvoerlegging van

strafvonnissen. De minister van Justitie is verantwoordelijk voor de organisatie en het

functioneren van de OM.

Rechters zijn lid van de rechterlijke macht en worden voor het leven, tot hun 70e, benoemd bij

Koninklijk Besluit. Hun rechtspositie en salaris zijn vastgelegd in de wet, waardoor hun

onafhankelijkheid is gewaarborgd.

Binnen de rechterlijke macht wordt toezicht gehouden op de ambtsuitoefening door rechters,

maar zij zijn aan niemand verantwoording verschuldigd over de inhoud van hun rechterlijke

oordelen.

Lagere rechters zijn ook niet gebonden aan uitspraken van hogere rechters. Rechters moeten

ook onpartijdig zijn. Als de onpartijdigheid van een rechter in twijfel wordt getrokken, kan

verzocht worden om de rechter te wraken.

De wrakingskamer beoordeelt dan eerst de (on)partijdigheid van de rechter voordat de zaak

verder wordt behandeld.

Internationaal recht: de EVRM waarborgt de toegang tot een onafhankelijke en onpartijdige

rechter. Volgens het Europees Hof voor de Rechten van de Mens is van onafhankelijkheid

sprake als de rechter vrij en ongedwongen kan oordelen en zijn uitspraak alleen kan worden

gewijzigd door een andere onafhankelijke, rechtsprekende instantie.

Leden van de rechtbanken en gerechtshoven worden benoemd op een voordracht door het

bestuur van 3 personen, die door tussenkomst van de Raad voor de rechtspraak aan de

regering wordt aangeboden.

De leden van de HR worden benoemd uit een door de HR zelf aanbevolen en door de TK

opgemaakte voordracht van 3 personen.

Aan rechtspraak kunnen ook personen deelnemen die geen rechter zijn, maar wel

specialistische kennis hebben over een bepaald gebied; lekenrechters.

Openbaar Ministerie: De minister van Justitie kan als verantwoordelijk minister algemene en

bijzondere aanwijzingen geven voor de taakuitoefening van het OM. De minister kan en mag

geen invloed uitoefenen op de individuele berechting van strafbare feiten.

Ook bij de HR is een parket met P-G’s en plaatsvervangende A-G’s, onder leiding van de

procureur-generaal bij de HR.

De P-G bij de HR geeft de raadsheren een openbaar juridisch advies voor het wijzen van een

arrest. Daarnaast kan hij, als partijen dit zelf niet doen, cassatie instellen ‘in het belang der

wet’; als het voor de eenheid van het recht van belang is dat de HR een duidelijk oordeel geeft

over een onduidelijkheid in een onherroepelijk vonnis of arrest van een lagere rechter.

Als het OM van mening is dat strafvervolging niet in het algemeen belang is, dan kan het

afzien van vervolging en wordt de zaak geseponeerd; opportuniteitsbeginsel.

Administratieve gerechten: er zijn drie administratieve gerechten: de Afdeling

bestuursrechtspraak van de RvS, de Centrale Raad van Beroep en het College van Beroep

voor het bedrijfsleven.

Het beroep tegen de meeste bestuursrechtelijke besluiten wordt behandeld bij de sector

bestuursrecht van de rechtbank. De administratieve gerechten behandelen in veel gevallen het

hoger beroep bij bestuursrechtelijke geschillen. De Afdeling Bestuursrechtspraak van de RvS

(ABRvS) is de algemene bestuursrechter voor het hoger beroep, behalve voor geschillen waar


lOMoARcPSD


de Centrale Raad voor Beroep (CRvB) of het College van Beroep voor het bedrijfsleven

(CBB) de hogerberoepsrechter is.

De CRvB behandelt het hoger beroep tegen besluit m.b.t. ambtenaren en sociale zekerheid.

Het CBB behandelt het hoger beroep tegen besluiten die in de bijlage bij de Wbbo worden

genoemd, zoals op basis van de Mededingingswet. Sommige geschillen worden in eerste, en

vanwege het ontbreken van een hogere bestuursrechter ook de enige, aanleg door de ABRvS

behandeld. Dit geldt voor het beroep tegen besluiten op het gebied van milieu en ruimtelijke

ordening.

Het CBB behandelt in eerste en enige aanleg het beroep tegen besluiten of handelingen van

openbare lichamen voor bedrijf en beroep.

Tuchtrechtspraak

Tuchtrecht heeft als doel de kwaliteit van de beroepsuitoefening te toetsen en zo een waarborg

te bieden aan degenen die nadeel kunnen ondervinden van on(des)kundige

beroepsbeoefenaars.

Uitspraken van het EHRM werken direct door in het Nederlandse recht. De rechtspraak van

het Hof van Justitie van de Europese gemeenschappen ook.

Burgers kunnen bij de nationale rechter een beroep doen op bepalingen van Europees recht

die direct van toepassing zijn in de Europese lidstaten. Om te voorkomen dat de verschillende

nationale rechters het Europese recht verschillend uitleggen of toepassen, kan de rechter van

een lidstaat aan het HvJEG vragen om daarover een prejudiciële beslissing te geven.

De Nederlandse rechter die in hoogste instantie rechtspreekt is hiertoe verplicht. De

Nederlandse rechter schorst de zaak totdat het HvJEG heeft aangegeven hoe de bepaling moet

worden uitgelegd. De prejudiciële beslissing van het HvJEG is bindend en de Nederlandse

rechter moet zich hier dus aan houden als hij de zaak verder afhandelt.

Aan het HvJEG is ook het Gerecht van Eerste Aanleg verbonden. Deze Europese rechter is

o.a. bevoegd om op verzoek van een (rechts)persoon een oordeel te geven over de

rechtmatigheid van een besluit dat een orgaan van de EU heeft genomen of dat heeft

nagelaten.

Voordat een rechter over een geschil oordeelt, toetst hij of hij hiertoe bevoegd is/competent is.

Absolute competentie: de bevoegdheid van een bepaald soort gerecht. De rechtbank is in

eerste aanleg absoluut competent om te oordelen over bestuursrechtelijke geschillen,

strafrechtelijke geschillen en privaatrechtelijke geschillen.

Het gerechtshof is in hoger beroep absoluut competent in civiele zaken en strafzaken. Bij

bestuursrechtelijke geschillen zijn de administratieve gerechten absoluut competent in hoger

beroep.

Relatieve competentie: betreft de vraag aan welke van de rechtbanken, gerechtshoven en

administratieve gerechten een bepaald geschil moet worden voorgelegd.

Bij de berechting van een geschil toetst de rechter aan het geschreven en ongeschreven recht.

Wetten en regelingen mogen niet in strijd zijn met hogere nationale of internationale

regelingen.

De rechter toetst ook de strijdigheid van pseudowetgeving zoals beleidsregels. Deze zijn van

lagere orde dan wet- en regelgeving en kunnen makkelijker opzij gezet worden.

De rechter mag een wet in formele zin niet toetsen aan de Gw, want wetgeving in formele zin

is exclusief voorbehouden aan de formele wetgever. Daarbij hoort ook de taak om te

controleren of een wetsontwerp niet in strijd is met de Gw.

Bij de toetsing interpreteert de rechter de wet- en regelgeving en past deze toe op het geschil.

Omdat niet elke situatie hetzelfde is en de wetgever niet alles tot in detail kan regelen,

hanteren rechters verschillende methoden om de wet te interpreteren.

Grammaticale interpretatie: hierbij vat de rechter de tekst letterlijk op.


lOMoARcPSD



Teleologische interpretatie: hierbij kijkt de rechter naar het doel waarop een wetsvoorschrift

zich richt.

Wetshistorische interpretatie: hierbij gaat de rechter na hoe de wetgever een bepaalde regel bij

de totstandkoming van de wet precies heeft bedoeld.

Burgerlijk procesrecht: BPR.

Het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering bevat de regels van het procesrecht bij

geschillen tussen (rechts)personen.

Partijautonomie: partijen kunnen zelf besluiten of zij hun geschil aan de rechter willen

voorleggen en ze moeten zelf bewijzen aandragen om de rechter te kunnen overtuigen. De

rechter is lijdelijk en wacht af wat de partijen aan hem voorleggen. Dit gebeurt in een

dagvaarding of in een verzoekschrift.

Dagvaarding: meestal door de advocaat van de eiser opgestelde en door een deurwaarder

betekende (persoonlijk uitgereikte) oproep aan de gedaagde om op een bepaalde dag en op

een bepaald tijdstip voor de rechter te verschijnen. De dagvaarding bevat o.a. een concrete

omschrijving van het geschil en de conclusie van eis; dat wat er geëist wordt. De rechtbank in

de woonplaats van de gedaagde is relatief competent.

De lijdelijkheid van de burgerlijke rechter komt ook tot uitdrukking in het feit dat in het

burgerlijk proces de formele waarheid geldt. Feiten die door geen van de partijen worden

betwist, mag de rechter voor waar aannemen.

Bij de burgerlijke rechter geldt een verplichte procesvertegenwoordiging, behalve bij de

sector kanton. Partijen kunnen daar dus zonder advocaat procederen. De zaak wordt

aanhangig gemaakt bij de rechtbank door deze in te schrijven op de rol. Dit is een lijst met

zaken die worden behandeld op een rolzitting, waar partijen hun schriftelijke stukken ten

overstaan van de rolrechter uitwisselen. De eiser moet zijn conclusie van eis met bewijzen

onderbouwen.

De gedaagde kan op de eis reageren met zijn conclusie van antwoord. In deze schriftelijke

reactie vermeldt hij zijn verweer en eventueel tegenbewijs. De eiser kan hierop reageren met

een conclusie van repliek en eventueel een tegeneis indienen; eis in reconventie, waarna de

gedaagde weer kan reageren met een conclusie van dupliek.

De rechter kan ook getuigen oproepen. Zij zijn meestal verplicht om getuigenis af te leggen.

Na de conclusiewisseling kunnen de advocaten nog pleidooien houden, maar meestal volgt er

een comparitie van partijen, waarbij de rechter probeert om partijen tot een schikking te

bewegen. Lukt dit, dan legt de griffier bij de rechtbank de uitkomst vast in een proces-verbaal

en is de zaak afgelopen. Mislukt een schikking, dan wijst de rechter vonnis. Dit is een

schriftelijke bevestiging van de rechten en plichten van partijen, die de in het gelijk gestelde

partij een executoriale titel geeft. Daarmee kan hij het vonnis (laten) executeren; uitvoeren

door een deurwaarder, maar pas wanneer alle rechtsmiddelen voor de partij die ongelijk heeft

gekregen zijn uitgeput. Deze kan namelijk nog in hoger beroep en cassatie, behalve wanneer

de vordering lager is dan €1750.

Een gedaagde die niet voor de rechter verschijnt, kan door de rechter bij verstek worden

veroordeeld. Tegen dit verstekvonnis kan hij verzet aantekenen, maar cassatie is dan

uitgesloten. De eiser kan het instellen van beroep of verzet voorkomen door in zijn conclusie

van eis te vorderen dat de rechter het vonnis uitvoerbaar bij voorraad verklaart, waardoor het

onmiddellijk ten uitvoer kan worden gelegd.

Soms, bijv. bij zaken over alimentatie, echtscheiding, faillissement of ontbinding van een

contract, wordt de procedure niet ingeleid met een dagvaarding maar met een verzoekschrift.

De rechter wordt in deze gevallen concreet verzocht om bepaalde rechter of plichten voor

iemand vast te stellen.

Partijen in een verzoekschriftprocedure heten verzoeker en verweerder, de stukken worden

verzoekschrift en verweerschrift genoemd.


lOMoARcPSD


De rechter in de woonplaats van de verzoeker is relatief competent. De uitspraak van de

rechter in een verzoekschriftprocedure wordt een beschikking genoemd. Ook tegen een

beschikking kan hoger beroep en cassatie worden ingesteld.

Voor zaken met een spoedeisend belang bestaat er in het burgerlijk procesrecht de

mogelijkheid om in een kort geding een voorlopige voorziening te vragen bij de

voorzieningenrechter. Dit is de president van de rechtbank, die meteen een voorlopige

uitspraak doet.

Procesvertegenwoordiging is in kort geding niet verplicht. Ook tegen een uitspraak in kort

geding kan hoger beroep en cassatie worden ingesteld. Omdat dit een voorlopige uitspraak is,

kunnen partijen na het kort geding evt. nog de bodemprocedure volgen.

De burgerlijke rechter is soms bevoegd om bestuursrechtelijke geschillen met de overheid te

berechten; bij feitelijke handelingen van een bestuursorgaan en bij besluiten waartegen beroep

op de bestuursrechter is uitgesloten. Ook iemand die schade lijdt door een onrechtmatig

besluit van de overheid, kan bij de burgerlijke rechter een vordering instellen.

De onrechtmatigheid en schuld van het bestuursorgaan staan vast als de bestuursrechter het

besluit heeft vernietigd. In kort geding kan een snel oordeel van de burgerlijke rechter worden

gevraagd als er geen procedure bij de bestuursrechter loopt.

Strafprocesrecht: heeft betrekking op de opsporing en vervolging van strafbare feiten door het

OM en is te vinden in het Wetboek van Strafvordering.

‘Nulla poena sine lege’-beginsel: ‘geen feit is strafbaar dan uit kracht van een daaraan

voorafgegane wettelijke strafbepaling’. Iemand kan dus alleen worden vervolgd als wat hij

heeft misdaan als strafbaar feit in de wet is vastgelegd.

In het strafprocesrecht geldt het beginsel ‘ne bis in idem’: houdt in dat iemand niet 2 keer

wegens hetzelfde vergrijp kan worden vervolgd.

Als het OM dit toch doet dan zal de strafrechter het OM niet-ontvankelijk verklaren waarmee

de strafzaak eindigt.

Relatief competent in strafzaken is de rechtbank in de plaats waar het strafbare feit is

gepleegd. Een verdachte kan zelf een advocaat kiezen voor zijn verdediging of krijgt een

raadsman toegewezen of mag zelf de verdediging voeren.

Het OM spoort de strafbare feiten op en heeft vergaande bevoegdheden om gegevens te

achterhalen die hiervoor van belang kunnen zijn.

Bestuursprocesrecht: regelt de toetsing door de bestuursrechter van de rechtmatigheid van

besluiten van bestuursorganen.

In het bestuursprocesrecht geldt geen verplichte procesvertegenwoordiging, zodat appellant

en verweerder tijdens de zitting zelf het woord kunnen voeren. De bestuursrechter leidt actief

het rechtsproces en hoort beide partijen. Hij kan de rechtsgronden en de feiten aanvullen en

kan zo een al te ongelijke verhouding tussen de burger en het bestuursorgaan voorkomen.

De bestuursrechter toetst alleen de rechtmatigheid van het besluit, waarbij hij onder andere

beoordeelt of het bestuursorgaan de algemene beginselen van behoorlijk bestuur heeft

nageleefd.

Tenzij de wet toetsing ex nunc (naar het heden) voorschrijft, toetst de bestuursrechter ex tunc;

naar het moment waarop het besluit werd genomen. De rechter houdt dus geen rekening met

nieuwe feiten en omstandigheden die, na de heroverweging van het besluit door het

bestuursorgaan, bekend zijn geworden.

Bij een geschil over een vrije bestuursbevoegdheid toetst de bestuursrechter marginaal; hij

gaat alleen na of er sprake is van een zodanige onevenwichtige belangenafweging dat het

bestuursorgaan niet in redelijkheid tot het betreffende besluit had kunnen komen.

De bestuursrechter kan een besluit geheel of gedeeltelijk vernietigen, de rechtsgevolgen ervan

geheel of gedeeltelijk in stand laten, het bestuursorgaan opdragen een nieuw besluit te nemen

of zelf in de zaak voorzien.


lOMoARcPSD



Bestuursrechtelijke voorprocedures: bezwaar en administratief beroep zijn voorzieningen bij

het openbaar bestuur, waarbij een bestuursorgaan het genomen besluit moet heroverwegen.

Bezwaar: verplicht voor degene die tegen een besluit beroep kan instellen op een

administratieve rechter, om daartegen eerst bezwaar te maken.

Het bezwaarschrift wordt ingediend bij het bestuursorgaan dat het besluit heeft genomen. De

belanghebbende dwingt het bestuursorgaan hiermee om het besluit te heroverwegen en ex

nunc te toetsen op rechtmatigheid en doelmatigheid. Het bestuursorgaan kan zich hierbij laten

adviseren door een onafhankelijke bezwaarschriftencommissie.

Het bestuursorgaan krijgt in de bezwaarprocedure de kans om alle gegevens nog een keer te

onderzoeken en gemaakte fouten te herstellen. Aan de belanghebbende wordt

rechtsbescherming geboden, aangezien het bestuursorgaan in een redelijk informele procedure

ook de doelmatigheid van het primaire besluit heroverweegt.

Tijdens de bezwaarprocedure kunnen alle feiten en argumenten op tafel komen, zodat de

rechter in beroep snel tot de kern van de zaak kan doordringen. Tegen de beslissing op het

bezwaarschrift kan beroep worden ingesteld bij de rechtbank.

Als het bestuursorgaan ermee instemt dan kan de bezwaarprocedure ook worden overgeslagen

en kan direct beroep worden ingesteld bij de administratieve rechter.

Voor veel besluiten op het gebied van ruimtelijke ordening en milieu moet het bestuursorgaan

de openbare voorbereidingsprocedure volgen. Dit betekent dat het bestuursorgaan eerst een

ontwerp van het besluit bekend moet maken en dat belanghebbenden hierover hun zienswijze

naar voren kunnen brengen. De belanghebbende die een spoedeisend belang heeft in de

bezwaarfase kan een voorlopige voorziening vragen bij de rechtbank.

Administratief beroep: de wetgever kan administratief beroep openstellen voor

bestuursrechtelijke geschillen. Heeft hetzelfde doel als een bezwaarprocedure. Het

administratief beroep moet worden ingediend bij een ander, meestal hoger bestuursorgaan dan

het orgaan dat het besluit heeft genomen, dit bestuursorgaan beoordeelt de rechtmatigheid en

de doelmatigheid van het primaire besluit en neemt dan zelf een nieuw besluit, waartegen

beroep kan worden ingesteld bij de rechtbank.

Niet-rechterlijke geschilbescherming: de Nationale ombudsman behandelt klachten van

burgers tegen de overheid.

Mediation: hieraan nemen de strijdende partijen vrijwillig deel. De mediator is een soort

bemiddelaar, begeleidt en ondersteunt partijen bij het vinden van een voor allen bevredigende

oplossing van het conflict.


lOMoARcPSD


Hoofdstuk 8 Volkenrecht en Europees gemeenschapsrecht

Volkenrecht en verdragenrecht: Volkenrecht is het recht dat tussen staten geldt. Is gericht op

de erkenning en waarborging van de soevereiniteit van staten en hun onderlinge

samenwerking en op het waarborgen van rechten van burgers.

Staten kunnen onderling nieuw recht maken door het sluiten van verdragen; schriftelijke

overeenkomsten waarin staten afspraken vastleggen die betrekking hebben op de staten zelf of

op de (rechts)personen in hun staat. Verdragenrecht is de belangrijkste bron van het

volkenrecht en omvat al het recht in verdragen.

Een verdrag kan ook betrekking hebben op de oprichting, samenstelling en bevoegdheid van

een internationale organisatie. Staat de organisatie alleen de samenwerking tussen regeringen

ten dienste en kunnen de staten niet tegen hun zin gebonden worden aan besluiten daarvan,

dan is er sprake van een intergouvernementele organisatie., bijv. de Europese Conventie en de

NAVO.

Wanneer staten aan een internationale organisatie hun zeggenschap en bevoegdheden

overdragen, dan is het een supranationale organisatie, bijv. de EU en de VN. Nederland heeft

met verschillende landen uitleveringsverdragen. Hierin zijn afspraken vastgelegd over

wanneer en hoe personen die een strafbaar feit hebben gepleegd, zullen worden uitgeleverd

aan hun eigen land om daar berecht te worden/ hun straf uit te zitten.

Een verdrag tussen 2 staten is een bilateraal verdrag. Als er meer staten bij een verdrag

betrokken zijn dan is het een multilateraal verdrag. Het is mogelijk om als staat toe te treden

tot een verdrag dat al bestaat.

Totstandkoming verdrag: Regeringen hebben hierbij de belangrijkste rol. De nationale

parlementen kunnen een verdrag alleen in zijn geheel afkeuren of goedkeuren.

Nederland is pas aan een verdrag gebonden als de S-G dit heeft goedgekeurd, tenzij dit niet

vereist is. 4 mogelijkheden voor het verkrijgen van goedkeuring:

- Goedkeuring is niet vereist. Dit geldt voor minder belangrijke of geheime verdragen.

- Stilzwijgende goedkeuring. Een verdrag is stilzwijgend goedgekeurd als niet 20% van de

Kamerleden binnen 30 dagen na de sluiting van het verdrag vraagt om goedkeuring

daarvan.

- Uitdrukkelijke goedkeuring. Hiervoor moet de regering een wetsvoorstel tot goedkeuring

indienen.

- Goedkeuring met gekwalificeerde (tweederde) meerderheid. Dit is vereist als de

bepalingen in een verdrag afwijken van de Gw.

Door de goedkeuring van het verdrag worden de deelnemende staten verdragsluitende staten.

Als de goedkeuring is verkregen, kunnen de regeringen van de verdragsluitende staten het

verdrag bekrachtigen/ratificeren. Hiermee verklaart de verdragsluitende staat aan de andere

partijen bij het verdrag dat de staat zich volkenrechtelijk gebonden acht.

Verdragen die rechtstreeks werkende (self-executing) regels bevatten zijn net als

internationale verordeningen en rechtstreeks werkende richtlijnen, bronnen van Nederlands

staatsrecht. Deze zijn namelijk van hoger niveau dan de wet- en regelgeving in Nederland en

kunnen de nationale regels beperken of opzijzetten.

Burgers kunnen direct bij de Nederlandse rechter een beroep doen op rechtstreeks werkende

internationale regels. De rechter is verplicht om nationale regels die hiermee in strijd zijn

buiten toepassing te laten.

Intergouvernementele organisaties: Verenigde naties: na de Tweede Wereldoorlog hebben 50

landen in New York de VN opgericht met als belangrijkste doel de vrede en veiligheid in de

wereld te bewaren en om toe te zien op de naleving van mensenrechten.


lOMoARcPSD



Het Handvest van de VN is het oprichtingsverdrag dat ook dient als een soort Gw voor de

VN. Alle VN-leden zijn daaraan gebonden. Andere organen van de VN: de Algemene

Vergadering, de Economische en Sociale Raad en het Internationaal Gerechtshof.

Algemene Vergadering: in de AV hebben alle VN-leden een stem. De besluiten van de AV

heten resoluties, zijn adviserend en niet bindend voor de lidstaten.

Veiligheidsraad: bij de oprichting van de VN is aan 5 landen een permanente zetel in de Vr

toegekend: VS, Rusland, China, Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. De overige 10 zetels

worden telkens voor 2 jaar bezet door de andere leden van de VN. Besluiten van de Vr

moeten met een meerderheid van de stemmen worden genomen. De resoluties zijn bindend

voor alle VN-leden.

Sinds 2002 in Den Haag: Internationaal Strafhof, op basis van het Statuut van Rome. Dit

strafhof is in tegenstelling tot de tribunalen van de VN, een onafhankelijk en permanent hof

dat zich richt op het vervolgen van genocide (volkerenmoord), misdaden tegen de

menselijkheid en oorlogsmisdrijven waar ook ter wereld. Het instituut is opgericht op

voordracht van de VN maar is geen orgaan van de VN.

Internationaal gerechtshof: het IGH wordt ook wel Internationaal Hof van Justitie genoemd.

Zetelt in het Vredespaleis in Den Haag en beslecht sinds de oprichting van de VN geschillen

tussen de VN-leden op basis van arbitrage; door een scheidsgerecht.

Economische en Sociale Raad: de VN heeft vele gespecialiseerde hulporganisaties die

wereldwijd werkzaam zijn op allerlei gebieden zoals het Internationaal Monetair Fonds, de

Wereldbank, Unicef en de Wereldgezondheidsorganisatie. Deze organisaties staan onder

leiding van de Economische en Sociale Raad van de VN.

NAVO: de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie is enkele jaren na WOII opgericht door

Europese staten, de VS en Canada om op militair gebied intensief samen te werken. De

NAVO is bedoeld om de veiligheid van de lidstaten te verzekeren en het grondgebied van alle

lidstaten te beschermen.

Raad van Europa:vrijwel alle Europese landen zijn lid van de Raad van Europa, is iets anders

dan de Europese Raad en de Raad van Ministers van de EU. De Raad van Europa is de oudste

intergouvernementele organisatie in Europa, is opgericht ter verdediging van de

mensenrechten, de parlementaire democratie en de rechtsstaat in Europa. De Raad van Europa

is vooral gericht op politieke eenwording.

Het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) vormt de basis

voor de Raad van Europa. Het EHRM in Straatsburg is als orgaan van de Raad van Europa

verantwoordelijk voor de rechtspraak met betrekking tot het EVRM. Landen die toetreden tot

de EU zijn automatisch lid van de Raad van Europa.

Europese Unie: is gericht op het realiseren van een supranationale rechtsorde binnen Europa.

6 Europese landen hebben besloten om het verdeelde Europa tot een eenheid te smeden. Doel:

economieën en samenlevingen zo integreren, dat conflicten tussen staten zouden uitblijven.

EU gegrond op 3 zaken: de voortzetting van de EG met haar instellingen en verdragen en 2

aanvullende terreinen waarop de lidstaten met elkaar samenwerken. Dit zijn het

gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid en de samenwerking in strafzaken door

politie en justitie -> 3 pijlers van de EU.

Alleen de eerste pijler heeft een supranationaal karakter, want de lidstaten zijn gebonden aan

de besluiten van de supranationale instellingen. Bij de andere 2 pijlers is de samenwerking

intergouvernementeel.

Instellingen van de EU:

Europees Parlement: burgers van de EU-lidstaten zijn vertegenwoordigd door de rechtsreeks

gekozen leden in het Europees Parlement; enige internationaal gekozen parlement ter wereld.

De lidstaten geven zelf op nationaal niveau de verkiezingen voor het Europees Parlement

vorm.


lOMoARcPSD


Raad van Ministers: de Raad (van Ministers van de Europese Unie) bestaat uit ministers van

de lidstaten, welke ministers dat zijn is afhankelijk van het onderwerp aan de orde is.

Europese Commissie: in de (Europese) Commissie hebben leden zitting die door de

regeringen van de lidstaten worden benoemd, maar als EU-commissaris onafhankelijk zijn.

De Commissie is het dagelijks bestuur van de EU en bereidt besluiten van de Raad voor.

Hof van Justitie van de EG: belangrijkste taak van het HvJEG is het zorgen voor de eenheid

van het recht op Europees niveau. Burgers en staten kunnen bij het HvJEG een klacht

indienen tegen een lidstaat die zich niet houdt aan het gemeenschapsrecht.

Europese Rekenkamer: de Europese Rekenkamer controleert of de budgetten door de

instellingen van de EU volgens de vastgestelde begroting worden besteed.

Europese Raad: is een permanent overleg van regeringsleiders en presidenten van de EU-

lidstaten en de voorzitter van de Europese Commissie, die een aantal keren per jaar bij elkaar

komen. De Europese Raad stelt de politieke richting van de EU vast en kan besluiten om een

intergouvernementele conferentie te houden ter voorbereiding van een verdrag.

Besluiten van de EU: verordeningen, richtlijnen, beschikkingen, aanbevelingen.

Het EG-Verdrag bepaalt zelf bij welke besluiten de samenwerkingsprocedure of de

codecisieprocedure moet worden gevolgd. Binnen de EU geldt voor wat betreft de uitvoering

van de supranationale bevoegdheden ‘subsidiariteit’: instellingen van de EU moeten zich niet

bemoeien met zaken die op nationaal bestuurlijk niveau geregeld of uitgevoerd kunnen

worden. De Europese Gw is een verdrag waarin de lidstaten van de EU basisregels hebben

vastgelegd, zoals grondrechten van Europese burgers en bevoegdheden voor de instellingen

van de EU. De Europese Gw heeft voorrang op het recht van de lidstaten.


lOMoARcPSD


Samenvatting: boek Praktisch Staatsrecht, Y.M. Visscher · 2017. 5. 16. · Samenvatting: boek...

Documents

Transcript of Samenvatting: boek Praktisch Staatsrecht, Y.M. Visscher · 2017. 5. 16. · Samenvatting: boek...