Special Heeft datajournalistiek de toekomst? · vakblad over journalistiek - 3 juni 2011 - jaargang...

vakblad over journalistiek - 3 juni 2011 - jaargang 3 - nr. 11

SpecialHeeft datajournalistiek de toekomst?

Journalist wordt onderbetaald

Maak kennis met Villamedia magazine4 nummers voor € 10,- www.villamedia.nl/proef

Vacatureladder week 23 en 24ga naar www.villamedia.nl/vacatures voor de volledige vacature

internet

augeo Foundation , Social Media Manager, 20/5nuzakelijk.nl, amsterdam, Redacteur, 25/5wageningen ur, wageningen, Senior Adv./Teamleider Dig. Media, 20/5

Kranten/tijdschriften/Persbureaus

Bindinc., Hilversum, Coördinator Centrale Programmaredactie,18/5vnu media, amsterdam, Redacteur Loopbaan voor Intermediair, 23/5

rtv

rtv rijnmond, rotterdam, Freelance planner, 16/5Bindinc., Hilversum, Coördinator Centrale Programmaredactie,10/5stg. ikon, Hilversum, Ervaren redacteur/verslaggever, 27/5vPro, Hilversum, Producer Tegenlicht, 25/5

vormgeving/multimedia

umc, utrecht, Teamleider Multimedia Producties m/v, 30/5KrB reclame, Barneveld, Creatieve vormgever, 27/5

Bedrijfsjournalistiek/sponsored media

wageningen ur, wageningen, Redacteur/Teamleider Content, 20/5PsH groep, arnhem, Redactioneel projectmanager, 27/5

communicatie/Pr/voorlichting

eu careers, eu, Communicatiespecialist, 26/5Kunstbende, amsterdam, Medew. comm. & marketing (0,8fte), 30/5wageningen ur, wageningen, Operationeel Manager Comm. Serv., 20/5catharina-ziekenhuis eindhoven, Persvoorlichter, 20/5asr nederland, utrecht, Medior Communicatieadviseur, 30/5eu careers, eu, Communicatiespecialist, 26/5schaalX, den Haag, Online PR en eMarketing Comm. Consultant,19/5

marketing/sales

Hyves, amsterdam, Projectmanager, 31/5 st. cultuurpromotie utrecht, utrecht, Mark.medew. (32 uur), 30/5Het muziektheater amsterdam, amsterdam, Marketeer, 27/5Pearson education Benelux Bv, amsterdam, Adjunct-uitgever, 26/5tnt Post, den Haag, Marketeer b-2-b, 24/5

stages

audax Publishing, amsterdam, Stagiair marketing, 27/5

JUNICURSUS VIDEOJOURNALISTIEk

Tijdens de cursus maak je kennis met de videojournalistiek aan de hand van

praktijkvoorbeelden en praktijkoefeningen.

Je krijgt les in het hanteren van de camera, verhaalopbouw en een introductie

in videomontage door middel van het programma Final Cut Express.

Op het eind van de cursus heb je een korte reportage gemaakt.

De docent, Peter Brinkman, is een ervaren camjo en trainer voor onder andere

de Wereldomroep en diverse dagbladen.

9, 10, 23 & 24 juni| 10.00-17.00 uur |Hilversum

ThEMA AVOND: ACTUALITEITEN RONDOM ASIEL EN VLUChTELINgEN

Een informatieve bijeenkomst met als thema: “Actualiteiten rondom asiel en

vluchtelingen”.

Voor iedereen die beroepshalve te maken heeft met dit onderwerp.

De docenten René Bruin, National Officer UNHCR, Femke Joordens, External

Relations Officer, en Karina Franssen, beleidsmedewerker VluchtelingenWerk,

zullen ieder vanuit hun invalshoek een lezing houden.

16 juni | 18:30 - 21:00 uur | NVJ Johannes Vermeerstraat 22, Amsterdam

gROTE ExPERTISEDAg NIEUwE MEDIA

Voor professionele journalisten een unieke bijscholingsdag over het werken

met nieuwe media.

Met Nederlandse & internationale experts.

20 juni | 09:30 - 18:00 uur | Oudemanhuispoort, Universiteit van Amsterdam

CURSUS REDACTIERADEN bIJ MAgAzINES

Er wordt aandacht besteed aan de functie en de werkwijze van de redactieraad

en het redactiestatuut.

Voor nieuwe leden van de Redactieraad én voor leden die hun basiskennis op

willen frissen.


ONLINE wERkEN (VOOR FREELANCERS & PERSONEN IN VASTE DIENST)

Ook voor de journalistiek biedt internet slimme & efficiënte oplossingen.

Na deze workshop kun je (samen)werken tegen lagere kosten, heb je meer

overzicht en minder email-, telefoon- en woon/werkverkeer.


SOCIAL MEDIA (VOOR bEgINNERS)

Leer stap voor stap hoe je sociale media eenvoudig kunt toepassen in je werk.


SOCIAL MEDIA (VOOR gEVORDERDEN)

Essentiële tips & tricks om sociale media nóg meer te gaan benutten dan je al

deed.


Meer informatie over bovenstaand cursusaanbod:

NVJ Academy www.nvj.nl/academy

of bij Yvonne Dankfort, via 020-6766771 of [email protected]

Man & Paard: Joris Voorhoeve 5Nieuws in Beeld 6Aftrap 8Journalist wordt onderbetaald 10Column Frederique de Jong 12De vijf datageboden 13Datajournalist bij NU.nl 15OSM 16Vrijspraak Remy Jon Ming 19Datajournalistiek bij The Guardian 20Onderzoeksjournalist bij RTL 23Verscholen verhalen 24Factclub voor de feiten 25Bedelen bij de bladen 28Onderzoeksredacteur bij Elsevier 26Multimedia 27Geen ontsnappen aan 28Datajournalist bij de VPRO 29Opinie Peter Olsthoorn 30Column Erwin van der Zande 31Zomerboeken en recensies 33Beeldtaal Jildou van der Bijl 36Reacties en colofon 37

Datajournalistiek

the guardian the guardian geldt als een van de

voorlopers op het gebied van data

journalistiek. Met drie collega’s

publiceert Simon rogers dagelijks

op de site en levert bijdragen aan

de papieren krant. het datablog

bestaat nu twee jaar. ‘We staan aan

het einde van het begin en zeker

niet andersom’, vat rogers de stand

van zaken samen. Met het blog

wil hij laten zien dat je met cijfers

nieuws kunt vinden en duiden.

foto: the Guardian

bewerkinG cover: lars pasveer

journaliSt onderbetaaldjournalisten grootverdieners? al lang niet meer. de

lonen blijven fors achter in vergelijking met het be

drijfsleven, de gesubsidieerde sector en de overheid.

de inflatie wordt niet meer gevolgd en de journalist

levert in. ook de onderlinge verschillen zijn groot.

infoGraphic: ymke pas

verScholen verhalen twee organisaties, collectief ‘hack de overheid’

en the Fact club – onderdeel van de Publieke Zaak

maken zich sterk voor het openstellen en toegan

kelijk maken van (overheids)data en helpen jour

nalisten bij de verwerking van data. datareporters

gaan het publieke debat voeden met nieuwe feiten

op basis van bestaande data.

foto: truus van GoG

Inhoud

Nadat met name Amerika en Enge-land al van start gingen, volgt Neder-land langzaam maar zeker met meer aandacht voor datajournalistiek. Dit nummer is er daarom bijna geheel aan gewijd. Datajournalistiek is meer dan een graafpartij in cijfers. De data kun-nen ook de WikiLeaks-documenten zijn of de toespraken van verschil-lende Amerikaanse presidenten. En het is zeker journalistiek. Het gaat vooral om het stellen van de juiste vragen. Nieuw daarbij is dat door de

huidige techniek er meer grote data-bestanden beschikbaar zijn en dat die ook beter te doorzoeken zijn. Toch valt dat niet altijd mee, leerde ons eigen onderzoekje naar de salarisontwikke-ling van journalisten. Cijfers genoeg, maar onderling moeilijk vergelijkbaar. Door de vraag goed in het vizier te houden, werd het antwoord uiteinde-lijk gevonden: journalisten in Neder-land zijn geen grootverdieners en hun salarisontwikkeling blijft achter bij de rest van de markt. De volgende vraag

de 5 datageboden Media zijn in de ban van datajour

nalistiek; een discipline op het snij

vlak van journalistiek, programme

ren, vormgeven en statistiek. Welke

vaardigheden moet een journalist

beheersen om met dit nieuwe vak

aan de slag te kunnen? villamedia

stelde vijf geboden op.

is, hoe presenteer je de resultaten een beetje hapklaar. Of we daar in zijn geslaagd, kunt u beoordelen op pagina 10. Mijn conclusie is dat datajourna-listiek in essentie niets nieuws brengt. De nieuwe technische mogelijkheden bieden wel verras-sende nieuwe kijkjes op de werke-lijkheid. Dat kan van grote waarde zijn. Het voordeel is dat daarvoor geen revolutie nodig is op redac-ties. DOLf ROgMANs

Het salaris van journalisten stijgt sinds de crisis signi�cant langzamer dan gemiddeld en volgt de in�atie niet meer.

Loonontwikkeling journalisten loopt achter

INFOGRAPHIC YMKE PAS BRON CBS, DAMIAAN VAN EETEN/NVJ

LOONONTWIKKELING IN %Dagbladen Publieke omroepen Vaktijdschriften Publieke/Opiniebladen RTL Andere cao’s

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

2005 2006 2007 2008 2009 2010

In�atie in %

1

0,5

0,7

1 1

1,5

2

2,25

2,25

2

1,251,25

1,5

2,6 2,6

1,8

2,75 2,752,75

2,752,75 2,75

* Alleen de structurele loonsverhogingen zijn meegenomen in de graek

2,1

3,3

2,8

1,3

1

3 juni 2011 - villamedia magazine - 3

10

24 13

20

Grote Freelancersdag vrijdag 17 juni 2011

11.30 uur Ontvangst

12.00 uur Welkom en opening door Huub Elzerman, voorzitter NVJ

Spreker: FredTeeven Staatssecretaris Teeven van Veiligheid en Justitie wil het auteursrecht moderniseren. Wat betekent dit voor de freelance journalist?

Lunch

Spreker IensBoswijk Oprichter van Iens restaurantensite, iens.nl. Wat waren haar lessen over Online Ondernemen?

Workshops

Freelanceninsocialemedia Overboekt in de NVJ-Academy: Hoe werken social media voor jou

Freelancen=ondernemenOverboekt in de NVJ-Academy: jij, de ondernemer, de onderhandelaar, de social marketeer

SlimzoekenopInternetHoe kun je dankzij goed geformuleerde zoekopdrachten, speciale google-zoekhulpjes en andere slimme trucs, informatie beter en sneller vinden?

StartenalsfreelancerTips voor de jonge journalist en de startende freelancer

ClaimjeGeldMag jatten? Hoe zit het juridisch eigenlijk echt op het web? Claim je geld!

DatajournalistiekHoe krijg je door betere toegang tot gegevens een sterkeronderbouwd verhaal of een ander licht op de zaak?

Debat De zin en onzin van sociale media in de freelancers praktijk

17.00 uur borrel

18.30 uur einde

Freelancen in Social Media

Een inspirerende dag voor freelance journalisten, fotojournalisten en omroepfreelancers

Schrijfjevandaagnogin!

Aanmelden

via het inschrijfformulier op de site http://www.nvj.nl/freelancersdag

Voor NVJ-leden € 20,- niet-leden € 125,-

De Grote Freelancersdag is een onderdeel van 'Ingrediënten voor de Toekomst' en wordt mede mo-gelijk gemaakt door Stichting Lira en het Stimuleringsfonds voor de Pers.

Hoofdspreker: Fred TeevenDe Rode Hoed, Keizersgracht 102, Amsterdam

FredTeeven IensBoswijk

1

2

3

4

5

6

110617_adv_Grote_Freelancedag.indd 1 17-05-11 15:03

Na de arrestatie van Mladic toonden talloze programma’s nog eens de

beelden van overste Karremans die een schemerlamp cadeau kreeg van

Mladic. Ook Nieuwsuur, waar u te gast was, liet de beelden zien van

Karremans die zich liet intimideren door Mladic.

‘Ik begrijp dat journalisten die keuze maken, want het zijn uiterst beschamende beelden. Probleem is wel dat betrokkenen op dat moment geen weet hadden van de omvang van de misdaden die werden gepleegd. De massamoorden hebben plaatsgevonden buiten het gezichtsveld van Dutchbat. Het beeld raakt daardoor nogal vertekend.’

Peter Giesen interviewde historicus Hans Blom voor de Volkskrant.

‘Steeds opnieuw worden de beelden van het scheiden van de mannen

en vrouwen vertoond. Die worden verbonden aan het verhaal van de

massamoord, waardoor het lijkt alsof die moord onder de ogen van

Dutchbat heeft plaatsgevonden. Zo zie je hoe ons mediasysteem werkt:

het verhaal past zich aan bij de beelden.’

‘Er waren een kleine driehonderd mannen op het kampement van Dutchbat. De meerderheid van de moslims is vermoord nadat zij werden opgepakt op weg naar Tuzla. Ik was te gast bij EenVandaag en daar werd het nog snel even gezegd door de presentator: “Mannen die door de Dutchbatters van de vrouwen gescheiden werden.” Het was het einde van de uitzending, dus ik kon alleen nog maar “nee” schudden.’

Bernard Hammelburg, van BNR, sprak over ‘de sullige manier waarop

onze militairen het verkeer stonden te regelen terwijl de mannen en

vrouwen uit elkaar werden gehaald. Ik vond dat een Auschwitz-beeld.’

‘Ik vind het niet gerechtvaardigd om Auschwitz in verband te brengen met de Nederlandse blauwhelmen. De Duitsers zetten Joden op de trein om hen te vermoorden, maar Dutchbatters hebben geen enkele misdaad gepleegd.’

Het onderzoeksprogramma Argos wijdde een flink aantal uitzendingen

aan Srebrenica.

‘Ik ben zeer positief over Argos. Zij hebben zaken naar boven gebracht die anders niet in de openbaarheid zouden zijn gekomen, bijvoorbeeld dat twee grote landen voorkennis hadden van het feit dat de Serviërs van plan waren om Srebrenica binnen te vallen.’

Voor voormalig minister van BZ Verhagen was de arrestatie van Mladic

een voorwaarde voor toetreding van Servië tot de Europese Unie.

Elsevier-journalist Carla Joosten schreef dat ‘Europa’ Srebrenica vooral

zag als een Nederlands trauma, niet als een trauma van Europa.

‘Niet alleen Verhagen verdient lof, ook de ministers en kabinetten voor hem, en de Tweede Kamer. Dit heeft de gehele Nederlandse politiek bewerkstelligd. Wel wil ik erbij zeggen dat hoofdaanklager Brammertz op het punt stond een uiterst kritisch rapport te publiceren over de weigerachtige houding van de Serviërs. Dat heeft minstens zoveel effect gehad als de rechte rug van de Nederlanders.’

‘Mladic had niks te maken met Srebrenica’, zegt Fokke in een cartoon,

waarop Sukke antwoordt: ‘Die stond te borrelen met Karremans’.

‘Dat vind ik smakeloos en zeer misplaatst.’RAyMoND KRul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Joris VoorhoeveMinister van Defensie in 1995, het jaar dat de BosnischServische enclave Srebrenica viel en 8000 moslimmannen werden vermoord. Voorhoeve noemt de arrestatie van Ratko Mladic ‘het mooiste nieuws in jaren’.

Man & Paard

3 juni 2011 villamedia magazine 5

6 - villamedia magazine - 3 juni 2011

Nieuws iN BeeldJenny Smets: ‘De jarige

verzekeraar Achmea vloog

Bill Clinton in voor “pep-

talk” over de toekomst

van Nederland. Plaats van

handeling is het Friese

dorpje Achlum. Volkskrant-

fotograaf Guus Dubbelman

legt de gebeurtenis in de

krant van maandag 30

mei vol humor vast. Het

verwaaide en verregende

publiek op lullige pallets

temidden van een weiland.

Veel meer zeggend dan

Clinton op een podium

vol reclame. Maar voor de

zekerheid werd die foto

toch ook klein geplaatst.’

Uit een groep van elf deskundigen kiest elke twee weken één persoon zijn Nieuws in Beeld. Deze keer, Jenny Smets, beeldredacteur bij Vrij Nederland.


Peiling‘Weg met de journalistieke prijzen’, vindt Ronald Frisart. ‘Wij werken

niet voor prijzen of voor vakgenoten, wij doen dat voor ons publiek.’

Aftrap

uit de jouRnalist van 15.05.1965

De veertig dagen voor Pasen zijn vanouds de tijd om te vasten, maar wie doet dat nog anno 2011? Uit recent onderzoek bleek verrassend genoeg dat vasten opleeft, vooral onder jongeren. Het aantal Nederlanders dat vast, is in een paar jaar tijd zelfs verdubbeld, aldus de Vastenaktie. De berichtgeving is gebaseerd op twee onderzoeken: een recente peiling van de Vastenaktie, uit-gevoerd door Maurice de Hond, en een onderzoek uit 2007 van Kerk in Actie, uitgevoerd door GFK Panel Services Benelux. Uit het jongste onderzoek blijkt dat 10 procent van de Nederlanders vast, terwijl dit in 2007 nog maar 5 procent was. Kerk in Actie: Voor het onderzoek uit 2007 vroeg GFK telefonisch aan 1326 respondenten of zij vastten. 5 procent zei ja, wat overeenkomt met 66 mensen. Vervolgens is aan deze mensen gevraagd hoe zij vasten. Opval-lend hierbij is dat ‘niet eten en drinken’ niet bij de keuzemoge-lijkheden stond. 50 procent zei dat zij vasten door sober te eten. Het gaat hier dus om de helft van die 66 personen, niet om 50 pro-cent van de gehele populatie. Vastenaktie: Maurice de Hond ondervroeg ruim 2000 respon-

denten. Het doel was om mensen te vragen wat ze vinden van vas-ten en wat ze eraan doen. In de resultaten geeft slechts 4 procent (ongeveer 80 mensen) van de respondenten aan in de vasten-periode voor Pasen 2011 te gaan vasten. 6 procent (ongeveer 120 mensen) geeft aan ‘iets anders’ of ‘iets speciaals’ te gaan doen in die periode. Deze mensen heb-ben echter met zoveel woorden

beweerd dat zij niet gaan vasten. Jos de Voogd, persvoorlichter Vastenaktie: ‘Omdat de meeste antwoorden op vasten leken, hebben we hen (6 procent) sa-mengevoegd met de mensen die ja antwoordden (4 procent).’ Conclusie: Als er dus al iets blijkt uit onderzoek, is het eerder dat het percentage vastende mensen gedaald is van 5 procent in 2007 naar 4 procent in 2011.ZINDZI JANSe eN LI-ANNe KrOL,

UNIVerSIteIt LeIDeN

check dubbelcheck

Vrome wens van Vastenaktie

goed gelukt!Datajournalistiek genoeg, maar wat zijn nou geslaagde producties? een lijstje: Zoekexpert Henk van ess tipt rutte’s rapport (http://tek.st/0g). In deze graphic houdt het rtL Nieuws bij welke beloftes premier rutte waarmaakt c.q. verbreekt. (tussenstand: 8 van de 60 ingelost.) Laurens Verhagen van NU.nl wijst graag op Information is beautiful (http://tek.st/0h), een verzameling infographic hoogtepuntjes. Docent Nieuwe Media Bas Broekhuizen tipt ‘europe by numbers’ van the Guardian (http://tek.st/0i). Visualiseert een grote hoeveelheid da ta over europese landen. ‘De makers hebben data niet alleen ont sloten, maar ook geduid. Als je op play klikt, “vertelt” de graphic je de highlights.’

eeNS. Journalistieke prijzen leiden alleen maar tot ijdeltuiterij en worden per definitie uitgereikt door organisaties met dubieuze belangen.

ONeeNS. Journalistieke prijzen dragen bij aan de kwa-liteitsverbetering door wat goed gaat te benadrukken. Dat is positiever dan alleen maar kritiek uiten.

IllustratIe Berend Vonk

eens 47%

oneens 53%


agenda6 juni 10:00, de beurs van

berlage, amsterdam. congres

Persinnovatie. thema’s:

samenwerking print en

(regio-) omroep, hyperlokaal,

verdienmodellen, datadriven

journalistiek. kaarten: www.

persinnovatie.nl

6 juni 10:30, Museon, den

haag. bessensap 2011. tijdens

bessensap presenteren

wetenschappers hun onderzoek

en krijgen bezoekers de kans om

een kijkje in de keuken te nemen

van redacties van televisie, radio,

kranten en tijdschriften. de

dag wordt afgesloten met de

bekendmaking van de winnaars

van de nWo-spinozapremie 2011.

aanmelden via: www.nwo.nl

8 juni 17:45, desmet studio’s,

amsterdam. uitreiking

dick scherpenzeel Prijs

2010. ‘Pionieren in de

buitenlandjournalistiek’. in

zijn tijd was journalist dick

scherpenzeel (1923-1973) een

pionier op het gebied van

buitenlandjournalistiek. Maar

hoe gaat de buitenlandjournalist

te werk in tijden van globalise-

ring, digitalisering, internet en

sociale media? aanmelden via:

[email protected].

9 juni 09:00, Roombeek,

enschede. i aM Media. een

aantal toonaangevende sprekers

geeft hun visie op de mobiele

toekomst. over toepassingen,

apps, technologie, business

modellen, praktijkcases en

succesverhalen. via twitter,

@ ceecee_enschede, houd

je je zelf op de hoogte. Meer

informatie http://bit.ly/kibjlr.

16 juni 22:00, deFabrique,

utrecht. nationaal uitgevers-

congres. bekendmaking

van de Mooiste cover door

Rob van vuure. aanmelden via:

www.mediafacts.nl

800.000.000sanoma, bekend van tijdschriften en nu.nl, heeft 1.200.000.000 euro

(1,2 miljard) betaald voor veronica Magazine en de tv-zenders van

sbs. dat is onwaarschijnlijk veel geld voor een omroepblad waarvan

de oplage al een paar jaar onder druk staat en een drietal tv-zenders

die het ook aanhoudend minder doen bij het grote publiek. Maar

wel allemaal winst maken overigens. op de nieuwe Reporter laat

Peter olsthoorn het Michel veul van sns securities voorrekenen. het

magazine zou 160 tot 200 miljoen waard zijn, de zenders 750 miljoen tot

één miljard. daarmee heeft sanoma de hoofdprijs betaald. en waarom

kan hij niet uitleggen. Zo veel ‘synergie’ is er niet te vinden tussen

print en televisie. dat geldt ook voor de telegraaf Media groep, een

van de bieders op sbs. Woordvoerder hans elekan: ‘We weten ook dat,

net als bij een huis dat je heel graag wilt kopen, je wellicht iets te veel

betaalt. Maar dat betekent ook dat je die emotionele wens goed moet

begrenzen door rationele overwegingen. je moet niet zo veel te veel

willen betalen dat het een molensteen wordt voor de rest van je leven.’

christophe convent van de Persgroep bevestigt dat zijn bedrijf bijna

1 miljard euro over had voor sbs, terwijl ze het bedrijf 800 miljoen

waard vinden. een premie dus van 200 miljoen. in de ogen van convent

heeft sanoma dus 400 miljoen (!) te veel betaald. Wat heeft dick

Molman, topman van sanoma in nederland dan bewogen? dat vertelt

hij op 3 juni op het Mediapark jaarcongres. voor het personeel van

de nieuwe combinatie is niet te hopen dat elekan gelijk krijgt en dat

Molman een molensteen heeft gekocht. (dR)

BrON: tAALPOSt. . . . . . . . . . . . . . . . .

taalleidraad of leiddraad?

Leidraad (met één d) is juist. Leidraad bestaat uit de stam van het werkwoord leiden en het zelfstandig naamwoord draad. een leidraad is dus eigenlijk een draad die gespannen is om iemand te helpen de weg te vinden; van daaruit ontstonden de figuurlijke betekenissen ‘richtsnoer’ en ‘beknopte handleiding’. Bij woorden waarvan het eerste deel een werkwoordstam is die eindigt op een d, valt die d vaak weg. Het is dus lei-draad (‘geleide-draad’), en niet leid-raad (iets als ‘leidend advies’), zoals sommige mensen denken. Dat de d is weggesleten is niet verrassend. We schrijven de d immers ook niet in lei(d)band, rij(d)bewijs, snij(d)punt, hou(d)vast, schei(d)kunde en glij(d)baan.


Journalist wordt onderbetaald

Jos Everaers, hoofdredacteur van het Prak-tijkblad Ondernemingsraad, stond als

CAO-onderhandelaar mede aan de basis van het opschalen van het loongebouw van de cao vaktijdschriften over 2010. Wie nu in een schaal zit tot maximaal 3000 euro, kan de ko-mende jaren zo’n 10 procent doorgroeien tot 3300 euro.‘Hoe het precies is gekomen weet ik niet, maar de salarissen bij de vaktijdschriften zijn niet zo doorgegroeid als bij bijvoorbeeld de dagbla-den. Vergeleken met andere collega’s zijn we jarenlang onderbetaald. De werkgevers wei-gerden dat te geloven, wij bleven volhouden.Uiteindelijk stemden de werkgevers vier jaar geleden in met een onafhankelijk onderzoek door de Hay Adviesgroep, dat vorig jaar pas af was. Het bevestigt het donkere vermoeden van de bonden. De vaktijdschriftjournalisten bungelen onderaan de loonladder, vergeleken

met de vakbroeders in andere sectoren. Een hoofdredacteur van een vaktijdschrift ver-dient evenveel als een chef- redacteur bij een krant.Een ander voorbeeld, in geld uitgedrukt; zeer ervaren verslaggevers bij de publieks- en opi-niebladen verdienen 4603 euro per maand, bij de vaktijdschriften is dat 3782 euro per maand, bijna 825 euro minder (salarissen per 1 janu-ari 2008. De topsalarissen liggen hoger, maar worden in de praktijk minder toegekend, red.).

‘Terwijl we niet onderdoen voor wat betreft op-leiding en kennisniveau’, stelt Everaers.

Crisis

De NVJ eiste boter bij de vis en kreeg dat, na slopende onderhandelingen. ‘Het was een enorme trekpartij’, blikt Everaers terug. ‘De economische crisis was losgebarsten, dat maakte onderhandelen extra moeilijk. Daarom

Journalisten grootverdieners? Al lang niet meer. De lonen

blijven fors achter in vergelijking met de salarissen in het

bedrijfsleven, de gesubsidieerde sector en de overheid. De

inflatie wordt niet meer gevolgd en de journalist levert in.

Maar ook de onderlinge verschillen zijn groot.

TEKST BArt EBisCh InfographIc YMkE PAs

‘Zeer ervaren verslaggevers bij de publieks- en opiniebladen verdienen 4603 euro per maand, bij de vaktijdschriften is dat 3782 euro per maand, bijna 825 euro minder’

ben ik er zo trots op dat we dit hebben bereikt. We hadden beet en hebben het niet meer uit onze handen laten glippen.’Inmiddels zijn de voorbereidingen voor de CAO-onderhandelingen vaktijdschriften voor dit jaar begonnen. Het gevaar ligt op de loer dat de werkgevers op de rem gaan staan na de aanpassing van het loongebouw’, zegt Everaers. ‘Dat zullen ze ons ongetwijfeld voor de voeten gooien. Let wel, het zijn twee totaal verschil-lende dingen. De 10 procent was bedoeld om een algemene achterstand in salaris weg te werken. Jarenlang zijn we onderbetaald. Nu gaan we praten over een stevige reguliere CAO-verhoging. De werkgevers moeten be-seffen dat fatsoenlijke lonen ook in hun belang zijn. De sector moet wel interessant blijven, anders is er zo meteen geen journalist meer te krijgen.’

Puntensysteem

Het onderzoek van de Hay Adviesgroep bracht meer aan het licht dan alleen de onderlinge sa-larisverschillen binnen de journalistieke CAO’s (meegenomen in het onderzoek zijn de CAO’s voor dagbladjournalisten, vaktijdschriften, publieks- en opiniebladen en de boeken tijd-schriftenuitgeverij en CAO’s van individuele bedrijven, red.)Nog groter zijn de verschillen tussen wat jour-nalisten verdienen en werknemers in verge-lijkbare sectoren waarbij kennis op (minimaal)


HBO-niveau is vereist, zoals bij banken, ver-zekeraars en consultancybureaus. Het onder-zoek laat zien dat journalisten worden onder-betaald, in alle sectoren. De ‘grootverdieners’ in de media, de dagblad-journalisten, verdienen maximaal circa 70.000 euro per jaar (exclusief de werknemers die buiten de CAO vallen, zoals hoofdredacteuren, red). Elders in het bedrijfsleven ontvangen werknemers met net zoveel kennis en kunde gemiddeld ongeveer 8000 euro per jaar meer. Bij de vaktijdschriftjournalisten – door de Hay Adviesgroep hoger ingedeeld! – is het ver-schil nog groter. Het maximumsalaris ligt net beneden de 60.000 euro per jaar, tegenover 90.000 euro bij andere bedrijven. Ook in la-gere salarisschalen zijn de verschillen groot.

Looncorrectie

De opschaling van het loongebouw voor de journalisten van de vaktijdschriften is dan niet meer dan een doekje voor het bloeden. Voor de collega’s bij de dagbladen zit er minder in het vat. De looneis van 2 procent voor 2011

stuit al op dermate grote weerstand dat de onderhandelingen na vijf vergaderingen zijn stopgezet. De werkgevers bieden maximaal 0,5 procent en verlangen daarvoor enkele of-fers. Zoals een vervaltermijn voor wettelijke vakantiedagen én het afschaffen van de seni-orendagen.‘Het is het oude liedje’, klaagt CAO-onderhan-delaar Bert de Jong van de Leeuwarder Courant. ‘De laatste jaren is het alleen maar snijden en inleveren. Een toekomstvisie ontbreekt.’De Jong schetst de situatie. Kranten schrij-ven nog altijd zwarte cijfers, mede door forse bezuinigingen op de werkvloer. Minder per-soneel zorgt voor een toename van de werk-druk bij de rest. ‘We moeten meer doen met minder mensen. En dat is meer dan alleen de krant maken. Journalisten maken tegenwoor-dig berichten voor de website en zijn actief op sociale media. Daar past een goede beloning bij. In plaats daarvan leveren we in. De laat-ste structurele loonsverbetering dateert van 2008. Toen de economische crisis losbarstte hebben we daar bij de onderhandelingen reke-

ning mee gehouden. Maar werkgevers kunnen niet telkens de journalist op het offerblok leg-gen. We vragen 2 procent, net voldoende om de koopkracht overeind te houden.’

rtL

Een CAO die er in positieve zin uitspringt, is die van RTL. De journalisten in Hilversum krijgen er, als alles meezit tot en met 2012, 6,75 procent bij (deels structureel, deels incidenteel) tot en met 2012. Afgelopen maart kregen ze al 2,25 procent, 1 juli volgt een eenmalige uitkering van 1 procent van het jaarsalaris. En op 1 januari 2012 krijgen ze een structurele loonsverhoging van 1,5 procent of mogelijk 2 procent, afhan-kelijk van het bedrijfsresultaat. Hetzelfde geldt voor de in het vooruitzicht gestelde bonus. Die kan oplopen tot maximaal 1,5 procent. Onderhandelaar Marc Visch van de Neder-landse Vereniging van Journalisten: ‘De goede bedrijfsresultaten maakten dit mogelijk. Ver-geet niet, bij de vorige onderhandelingen ging het minder goed met RTL. Toen hebben we pas op de plaats gemaakt.’

Het salaris van journalisten stijgt sinds de crisis signi�cant langzamer dan gemiddeld en volgt de in�atie niet meer.

Loonontwikkeling journalisten loopt achter

INFOGRAPHIC YMKE PAS BRON CBS, DAMIAAN VAN EETEN/NVJ

LOONONTWIKKELING IN %Dagbladen Publieke omroepen Vaktijdschriften Publieke/Opiniebladen RTL Andere cao’s

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

2005 2006 2007 2008 2009 2010

In�atie in %

1

0,5

0,7

1 1

1,5

2

2,25

2,25

2

1,251,25

1,5

2,6 2,6

1,8

2,75 2,752,75

2,752,75 2,75

* Alleen de structurele loonsverhogingen zijn meegenomen in de graek

2,1

3,3

2,8

1,3

1


Libelle-modelLaatst hoorde ik op Radio 1 (ja, daar luister ik ook weleens naar)... een discussie over het interview met prinses Máxima ter gelegenheid van haar 40e verjaardag. Te gast waren journalist Joost Niemöller en presentator Henk Westbroek. Het gesprek ging erover dat interviews met leden van het Koninklijk Huis per definitie nooit kritisch zullen worden, omdat we dat nou eenmaal zo met elkaar hebben afgesproken. Of nou ja, met de RVD. Geef het volk brood en spelen, maar geen beleg alstublieft!Westbroek: ‘Zo’n portret is per definitie een hagiografie, erg vleiend en liefdevol.’ Niemöller beaamde: ‘Het liep lekker soepel door, maar je krijgt voortdurend het gevoel: wat krijg ik niet te zien. (...) Uiteindelijk weet je niks’.

‘En dat is nog niet het ergste’, zei Niemöller: ‘dat is wat ik zie bij meer media. Ik zie het overal. Werkelijk overal. Het moet positief zijn, er moet een quasi-persoonlijk element inzitten, als het maar positief is. En het moeten hapklare brokken zijn. Ik zie het bij Opzij, ik zie het in de Volkskrant, ik zie het bij de NOS. Ik zie het overal en het komt voort uit wanhoop, want iedereen is z’n lezers en kijkers aan het verliezen. En ze denken: nou de Libelle daar wordt veel naar gekeken, dus we gaan de Libelle nadoen.’Zo. Denk daar maar eens over na. Ik ben er nog steeds mee bezig. En verdomd. Ik kom steeds meer voorbeelden tegen die de opmars van het Libelle-model illustreren. Zo sprak ik een journalist die mij vertelde dat de redactie van de OPZIJ de opdracht heeft gekregen minder problemen en meer appeltaart te bespreken. En zo hoorde ik een aflevering van Premtime waarin Prem Radhakishun verontwaardigd sprak over het dédain van de grachtengordel voor de Libelle-vrouw. Vervolgens besteedde hij de hele aflevering aandacht aan de Libelle-week. Hij is slim, want hij kan hen inderdaad beter omarmen: als alle Libelle-vrouwen luisteren heb je een massa.En waar de hoop op een massa gloort, verdwijnt het dédain. En onze kritische blik. Wij van de media wachten met open armen op de Libelle-vrouw. En haar mannelijke equivalent. Dat komt omdat wij van de media niet weten waar de aandacht van de consument naartoe gaat. Wij wringen ons daarom in onmogelijk bochten om de attentie vast te

houden. De paniek is begrijpelijk. Maar het is niet slim om klakkeloos formules te kopiëren. Ga dus als opinieblad niet

opeens taarten bakken. Want dan onderscheid je je niet meer en raakt de lezer pas echt in de war. Een gezellig

interview met Máxima is voor één keer leuk. Maar je moet niet iedereen met fluwelen handschoenen

aanpakken. Want zelfs de Libelle-vrouw, die heus ook wel eens een krant leest, heeft dat binnen de kortste keren in de gaten. En als zij het aan haar omgeving vertelt, dan heb je straks helemaal geen publiek meer [email protected]

FREDERIqUE DE JONG

IS PRESENTATOR BNR NIEUWSRADIO . . . . . . . . . . .

Frederique de JongBij concurrent de publieke omroep – die twee-honderd miljoen euro moet bezuinigen – kun-nen de journalisten een minieme salarisverho-ging tegemoet zien. De werkgevers willen niet verder gaan dan 1 procent tot en met 2012, plus twee incidentele uitkeringen; 0,5 procent dit jaar en volgend jaar 1,5 procent. De bonden ijveren voor prijscompensatie. Ook hier zijn de onderhandelingen vastgelopen.

Gloriejaren

De cijfers bij RTL doen denken aan de glorie-jaren van de kranten, twee decennia geleden. De bomen groeiden tot in de hemel. Anno 2011 ziet het er heel anders uit. Het onderzoek van de Hay Adviesgroep toont aan dat journalisten qua salaris voorbij zijn gehold door grote groe-pen hoger opgeleide werknemers in andere branches.Daar komt bij dat de loonstijgingen achterblij-ven en dat het gat groter wordt. Vorig jaar ste-gen de salarissen in het bedrijfsleven gemid-deld met 1,3 procent. De dagbladjournalisten kregen er niets bij, andere vakbroeders hoog-uit 1 procent. Terwijl de inflatie eerder toe- dan afneemt. Die bedroeg de afgelopen zes jaar gemiddeld 1,56 procent en dat zal dit jaar 2 pro-cent zijn, voorspelt het Centraal Planbureau. Daar staat een loonbod tegenover van 1 pro-cent voor de omroepjournalisten en 0,5 pro-cent voor de dagbladjournalisten. Als de werk-gevers (het Nederlands Uitgeversverbond wil niet reageren zolang de onderhandelingen lopen, red.) hun zin krijgen, betekent dat con-creet dat een dagbladjournalist met 4000 euro bruto op jaarbasis 720 euro inlevert.Lichtpuntjes? De opwaardering van het loon-gebouw biedt de journalisten bij de vaktijd-schriften een beter perspectief op termijn. Ze krijgen er niet allemaal in één klap 10 procent bij. Wie halverwege een loonschaal zit, merkt er niets van. De beloning volgt pas aan de top van de schaal.Ook de 6,75 procent bij RTL behoeft enige nu-ance. De commerciële omroep scoorde de af-gelopen vijf jaar met een gemiddelde loonstij-ging van 1,25 procent het laagste van allemaal. De nieuwe CAO – maximaal 6,75 procent erbij in twee jaar – moeten we volgens NVJ-onder-handelaar Visch vooral zien als een correctie.

‘Een goedmakertje’, zegt verslaggever en CAO-onderhandelaar Merijn Doggen bij RTL. ‘Er zitten enkele eenmalige verhogingen bij, daar bouw je geen pensioen mee op. En de toege-zegde bonussen moeten we nog wel met zijn allen zien te verdienen.’


De vijf datageboden

verder kijken dan Google, dat grofweg maar twee van de tien beschikbare bronnen kan zien. Voor je het weet, loop je tienduizenden journalistiek relevante databanken mis. Ook kennis van de procedures rond de Wob is een vaardigheid die niet mag ontbreken. Laurens Verhagen, hoofdredacteur van NU.nl, ziet tot slot ‘ouderwets netwerken’ als een manier om aan bronnen te komen. Hij nam vorig jaar als een van de eersten een allround datajournalist in dienst en vindt het belangrijk dat hij congressen en andere bijeenkomsten afloopt. ‘Dat zijn vaak plekken waar je gecon-fronteerd wordt met nieuwe data.’

2. Schep orde in de chaos Sinds het digitale tijdperk is de hoeveelheid data die tot onze beschikking staat geëxplo-deerd. En er komt steeds meer bij. Neem Wiki-Leaks, dat in juli vorig jaar 92.000 voorheen geheime bestanden in één klap toevoegde. Het Belgische magazine Mo* schatte vorig jaar in een serie over de toekomst van de journalis-tiek de totale hoeveelheid digitale data op één zettabyte. Voor een leek een vrij ongrijpbaar begrip, maar als je weet die ene zettabyte ge-lijk staat aan 250 miljard speelfilms, kun je je er misschien een voorstelling van maken. Zie daar je weg maar in te vinden. En toch moet een datajournalist zich niet laten overdonde-ren door die grote hoeveelheden informatie. Van Ess: ‘Als je naar een enorme lijst getallen kijkt en denkt: waar moet ik beginnen? Dan zit je niet op de goede plek.’Om door de bomen het bos te blijven zien is er

volgens Bas Broekhuizen één simpele vaardig-heid nodig die het leven van een datajournalist al direct een stuk aangenamer maakt namelijk: het goed kunnen formuleren van een scherpe journalistieke vraag vóórdat je je in de brij aan informatie stort. Broekhuizen werkt aan een promotie over interactieve infographics en geeft college aan de Universiteit Leiden op het gebied van Journalistiek en Nieuwe Media.

‘Het klinkt misschien heel obligaat, maar be-denk eerst wat je wilt weten, en ga dan op zoek naar de data . Gewoon maar een beetje zoeken naar interessante data kan best mooie dingen opleveren, en er zouden zeker mensen moe-ten zijn die dat af en toe doen. Maar omdat het aanbod zo ontzettend groot is, is dat niet de meest efficiënte manier. Als je gericht zoekt, is het een stuk minder erg dat er zo veel is. Dan zoek je nog steeds naar een speld in de hooi-berg, maar weet je in ieder geval dat je op zoek bent naar een speld.’

3. Weet een beetje van techniek – in ieder geval van ExcelWanneer de benodigde informatie is binnen-gehaald, is het zaak dat je inzicht krijgt in al die gegevens. De volgende stap is dan ook dat je de techniek beheerst om de antwoorden op je oorspronkelijke vraag uit al die spreadsheets of PDF’s te halen. Broekhuizen: ‘Er zijn maar weinig mensen die meteen uitschieters of

Sinds WikiLeaks zijn de Nederlandse media in de ban

van datajournalistiek; een discipline op het snijvlak van

journalistiek, programmeren, vormgeven en statistiek.

Welke vaardigheden moet een journalist beheersen om met

dit nieuwe vak aan de slag te kunnen? Villamedia stelde,

met hulp van kenners, vijf geboden op.

TeksT LiNda Nab IllusTraTIes bErENd VoNk

1. Zoekt en gij zult vindenEn dan graag een beetje verder dan die sim-pele zoek opdracht op Twitter of Google, want daar kom je als journalist tegenwoordig echt niet meer mee weg, aldus Henk van Ess, zoek-expert en voorzitter van de VVOJ. ‘Vooral onder jongeren heerst het idee dat je met Google en sociale netwerken een heel eind komt. Natuurlijk, je vindt veel. De kunst is juist om minder te vinden. Vlak na het uitbreken van de brand bij Chemie-Pack stond het web vol reacties. Maar hoe kom je te weten wat voorafgaand aan een nieuwsfeit is gezegd door werknemers? Nog te weinig mensen weten dat je bijvoorbeeld in Twitter het com-mando “since until” kan toevoegen of zoiets kan vinden met Realtime en Searchtastic. Zelf voor ervaren onderzoeks journalisten zijn dat soort trucs af en toe nog een eye-opener.’ Los daarvan is het van belang dat journalisten


trends zien als ze een blik werpen op spread-sheets vol cijfers en andere informatie. Maar maak je er bijvoorbeeld grafiekjes van, dan zie je de afwijkingen veel sneller. Dat moet je dan wel kunnen. Omgaan met een spreadsheet vinden veel journalisten erg moeilijk, terwijl het heel belangrijk is dat ze met kwantitatieve data kunnen omgaan.’Van Ess is dat met hem eens. ‘Jij moet de ge-gevens beheersen, en niet andersom. Ik wil niet zeggen dat je een techneut moet worden – liever niet. Voor 95 procent blijf je journalist, maar een paar basisvaardig-heden Excel zijn een must. Je moet kunnen sorteren, tellen, vergelijken, draaitabellen maken, verschillende hoeveelheden gege-vens met elkaar kunnen combineren. Dat is echt geen raketgeleerdheid; je kunt dat in een dag aanleren.’ Maar hiermee begint het onderzoek pas, waarschuwt Van Ess. ‘Je ontdekt een vreemd verschil of een bijzonder verband. Dat is het vertrekpunt van het onderzoek, niet het eindpunt.’Verhagen van NU.nl vindt dat zijn datajourna-list meer moet kunnen. Hij zette dan ook een vacature uit voor een ‘nerd met vijf poten’. ‘We zochten nadrukkelijk iemand die van begin tot het eind alles zelf kan doen.’ Dus: iemand die naast journalistiek inzicht wat snapt van statis-tiek en hogere wiskunde. Daarnaast moet hij al die informatie ook zelf kunnen visualiseren in de vorm van graphics of kaartjes met hulp van verschillende datatools.

‘Uiteraard is iemand altijd beter in het één dan in het ander, maar veel is bij te leren. Jelle Kams ma, die de plek bij ons heeft ingevuld, heeft net een cursus Javascript gedaan voor het ontwikkelen van webapplicaties en inter-actieve graphics. Hij hoeft geen hardcore pro-grammeur te worden, maar een beetje kennis op dat gebied is wel nodig, zodat je niet voor elk probleempje expertise van buitenaf hoeft in te schakelen.’

4. Weet wanneer je hulp nodig hebt Grote kranten in de VS hebben datajour-nalistieke redacties ter grootte van soms wel 25 man, die ieder één van de benodigde disciplines – statistiek, grafische vormge-ving, journalistiek, programmeren – be-heerst. In Nederland staat datajournalistiek nog in de kinderschoenen en is het er de tijd niet naar om grote investeringen te doen. Dus zoeken redacties naar alleskunners. Maar, bestaan die wel? Van Ess zegt het ‘ge-weldig’ te vinden dat NU.nl zich bezighoudt met datajournalistiek, maar vind het naïef om dat slechts door één persoon te laten doen. ‘Ik zou niemand in Nederland kunnen noemen die dat kan. Koester je kracht, maar ken je be-perkingen. Er komen momenten waarop je een deskundige in moet schakelen.’ Hij memoreert hoe hij rond WikiLeaks telefoontjes kreeg van journalisten die gestopt waren met het door-

zoeken

van de 92.000 documenten omdat het ze technisch te veel werd. ‘Een doodzonde. Het mag niet zo zijn dat je door technisch ge-neuzel niet verder kunt.’ Vanuit die irritatie zocht Van Ess contact met een programmeur met wie hij samen het zoekprogramma Ca-blesearch.org bouwde, waarmee WikiLeaks documenten doorzoekbaar werden. Recent kwam hij met facebook.eccar.org waarmee facebook beter kan worden doorzocht.Hulp van buiten inschakelen hoeft volgens Van Ess helemaal niet te betekenen dat je grote teams moet samenstellen of veel geld moet uitgeven. Als voorbeeld tipt hij Amazons ‘Me-chanical Turk’ (mturk.com). Een werkspot waar allerhande taken neergelegd kunnen worden die door technisch onderlegde mensen wor-den gedaan voor niet al te veel geld. Dat kun-nen taken zijn als het uitvoeren van ingewik-kelde statistiek, programmeren, maar ook een

rotklusje als het schoonmaken van gegevens (lees: alle documenten van voor tot achter na-lopen op bijvoorbeeld spel- of tikfouten die vergelijkingen tussen lijsten mis kunnen laten lopen.) Van Ess: ‘Ik laat dezelfde opdracht mi-nimaal twee en soms wel drie keer uitvoeren. Dat is nog steeds relatief goedkoop.’Ook Broekhuizen gelooft niet in de journalist als alleskunner. ‘Dat vond ik al toen een paar jaar geleden de discussie speelde over de mul-timediale journalist. Schrijven, radio maken, een filmpje en het liefst allemaal tegelijk; bij de Volkskrant hebben we het een tijdje gepro-beerd maar dan merk je dat er maar een paar mensen zijn die dat kunnen. En dan nog is het niet praktisch. Hij ziet vooral in de laatste fase van datajour-nalistiek een rol weggelegd voor expertise van buitenaf: de visualisatie. ‘De presentatie van je verhaal naar het publiek moet vaak mooier, beter en gebruiksvriendelijker dan de grafiek-jes die je voor je eigen begrip hebt gemaakt. Iemand die goed is in het bedenken van jour-nalistieke vragen en het vinden van informatie is niet per se degene die het goed kan pre-senteren. Net als een goede programmeur of grafisch vormgever niet iemand hoeft te zijn die journalistieke vragen kan bedenken. Ik zou zeggen: maak er teamwork van.’NU.nl heeft tot nu toe nog geen externe pro-grammeurs of vormgevers ingeschakeld. ‘We staan echt nog aan het begin en proberen zelf van alles uit. Daarbij worden we overigens wel geholpen met adviezen en tools van de orga-nisatie Hack de Overheid (zie pag. 24) dat veel meer in de bètahoek zit dan wij. Ik kan me best voorstellen dat we in de toekomst hulp nodig hebben omdat we vastlopen. Maar om op al-lerlei onderdelen expertise van buiten in te schakelen? Dat schiet wat mij betreft niet op: het is duur, en werkt ook nog een vertragend.’

5. Verlies de journalistiek niet uit het oogDoor de euforie over al die mooie data die op-gevist wordt en ingewikkelde technologieën waarmee je het kunt presenteren, lijkt data-journalistiek soms een doel op zich geworden en zou je bijna vergeten waar het eigenlijk om gaat: een verhaal vertellen. Ofwel: de journa-listiek. Verhagen heeft vanuit het buitenland talloze graphics voorbij zien komen die prach-tig waren, maar in zijn ogen toch vooral een speeltje van de vormgever om het publiek te imponeren. ‘Dan schiet het zijn doel voorbij.’Van Ess ziet het ook in Nederland in de presen-


Hij neemt wederom de brand bij Chemie-Pack als voorbeeld. Wanneer daar brand uitbreekt, kun je een lange lijst publiceren van 273 be-drijven waar zich gevaarlijke stoffen bevinden. Maar je zou de lijst ook zo kunnen verwerken dat wanneer de site-bezoeker zijn postcode in-tikt, hij kan zien waar de gevaarlijke bedrijven zitten binnen een straal van vijf kilometer rond zijn huis, inclusief een koppeling naar Google Streetview. Het moge duidelijk zijn welke van de twee opties van Ess’ voorkeur krijgt. En hij ziet het nog te weinig naar zijn zin. ‘Krant, radio en tv zijn massamedia. Datajournalistiek kan laten zien wat een nieuwsfeit voor iemand persoonlijk betekent.’Ook Broekhuizen vraagt om meer context. ‘Een grafiekje is een hulpmiddel dat weinig zegt zonder context. Je kunt een prachtige info graphic maken waarop je laat zien waar de meeste scooters worden gejat. Maar dan

Wat doet NU.nl aan datajournalistiek?

‘We krijgen veel berichten binnen en daar zoek ik vervolgens data bij, check op trends of in-teressante overeenkomsten en verwerk deze vervolgens in grafieken of kaarten. Het is een supplement bij artikelen.’

Waarom datajournalistiek?

‘Er wordt tegenwoordig veel meer informa-tie vrijgegeven. De overheid is transparanter geworden, al loopt Nederland achter in ver-gelijking met het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Daarnaast is het door het internet makkelijker geworden om toegang te krijgen tot gegevens. Er wordt steeds meer online gezet. Tegenwoordig zijn er ook tools voor non-programmeurs om informatie te ver-werken.’

Wat is de beste productie die je hebt gemaakt

op basis van cijfers?

‘Ik werk hier pas twee maanden, dus heb nog niet zoveel kunnen maken als ik zou willen. Twee weken geleden heb ik de rampenplan-

datajournalist bij NU.nl

Jelle KamsmaFOTO: Truus van GOG

tatie vaak mis gaan, vooral op internet. ‘Data wordt vaak met bakken tegelijk op het web gezet. Daardoor raak je verblind en weet je als lezer juist minder, niet meer. En dat terwijl datajournalistiek zich zo goed leent om onder-werpen heel persoonlijk te maken.’

nen van Nederlandse kerncentrales in kaart gebracht. Zo kan je makkelijk zien hoeveel mensen getroffen worden als het misloopt en wat voor maatregelen er dan genomen moe-ten worden. Het bericht werd goed gelezen en riep veel reacties op. Daar was ik wel trots op.’

Hoe verwerk je data tot iets visueel

aantrekkelijks?

‘Ik ben geen vormgever en de tools die ik ge-bruik zijn gratis en beperkt. Toch denk ik dat ik hier redelijk in slaag. Ik gebruik bepaalde

tools om data aantrekkelijker te maken, bij-voorbeeld Google Fushion Tables. Handig om geografische data in kaart te brengen.’

Heeft deze vorm van journalistiek de

toekomst?

‘Ja! Data integreren steeds meer in het werk-proces van journalisten. Ik zie het niet als een vak apart. Elke journalist kan de vaardigheden aanleren met een beetje inspanning.’

HANNA WHITTLE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wil ook weten waaróm dat zo is. Die waarom-vraag haal je maar zelden uit data. Om daar antwoord op te krijgen zul je altijd terug moe-ten grijpen op het klassieke journalistieke handwerk. We staan aan het begin van de datajournalistiek en daarom is het nu nog erg techniekgedreven. Dat is niet erg; het is een goede eerste stap. De volgende stap is om die techniek journalistiek in te zetten om een beter verhaal te kunnen maken.’

Op maandag 20 juni organiseert het Expertisecentrum Journalistiek samen met met de NVJ Academy en de VVOJ de Grote Expertisedag Nieuwe Media in Amsterdam, waarin datajournalistiek een belangrijke rol zal spelen. Sprekers zijn o.a. Jay Rosen (Universiteit New York) BBC researcher Paul Myers en Stef van Grieken (Hack de Overheid). Henk van Ess is gastheer. Meer info: www.expertisecentrumjournalistiek.nl


TRANSFERSRenzo Veenstra (40) is de nieuwe

hoofdredacteur van Omroep West.

Hij begint op 29 augustus in zijn

nieuwe functie. Hij volgt Jan van

Vegchel op. Eerder was Veenstra

eindredacteur van Kassa (VARA),

werkte hij voor TROS Radar en deed

hij incidenteel presentatiewerk op

Radio 2.

Ellen de Jong is de nieuwe hoofd-

redacteur van vrouwenblad esta. Ze

volgt Marije de Jong op, die nu lei-

ding geeft aan de redactie van Hap-

pinez. De Jong werkte al eerder een

aantal jaar bij

esta. De afge-

lopen drie jaar

was ze hoofd-

redacteur van

Knipmode en

Knippie.

Simone Weimans (39) zal per 15

juni het presentatieteam van NOS

Journaal versterken. Weimans, die

ochtend- en dagjournaals gaat

presenteren, blijft ook part-time

voor de Vara actief, waar ze onder

meer op het digitale themakanaal

Consumenten-tv presenteert. Ze

heeft daarnaast veel ervaring met

radio: op dit moment is Weimans

betrokken bij het radioprogramma

‘De Gids.FM’ (Radio 1) en ‘De Heer

Ontwaakt’ (Radio 2).

Frits van Exter is de nieuwe voorzit-

ter van het Persvrijheidsfonds. Inge

Brakman is benoemd tot penning-

meester. Ze volgen respectievelijk

Ron Abram en Erik Jurgens op, die

zijn teruggetreden.

Guus Valk, nu nog correspondent

Israël en Palestijnse Gebieden voor

NRC Handelsblad, gaat deze zomer

zijn collega Tom-Jan Meeus opvol-

gen in Washington. Meeus keert na

elf jaar terug naar de redactie. Wie

de plaats van Valk inneemt in het

Midden-Oosten is nog niet bekend.

Jelle Brandt Corstius presenteert

dit jaar opnieuw het tv-programma

Zomergasten. De eerste aflevering

van het seizoen is zondag 24 juli om

20.15 uur te zien op Nederland 2.

Aïcha Marghadi (33) vertrekt per

1 juli bij AT5. Marghadi begon in

2005 op de sportredactie van AT5

en werd in 2007 nieuwslezer bij de

Amsterdamse stadszender. Mar-

ghadi is sinds 2010 ook werkzaam

op de sportredactie van de NOS. Tot

op heden combineerde zij die baan

met haar activiteiten bij AT5.

Sjoerd van Stokkum vertrekt aan

het einde van het jaar als hoofdre-

dacteur van Quote. Van Stokkum

was hoofdredacteur vanaf novem-

ber 2007. Hij werkte er ook van 1998

tot en met 2004.

Petra Grijzen stopt per 1 juli als pre-

sentator van WNL. Grijzen presen-

teert Ochtendspits op v en Avond-

spits op de radio, maar is tot de

conclusie gekomen dat zij en WNL

niet bij elkaar passen. Het is nog niet

duidelijk wie Grijzen opvolgt.

pRijzENMartin Sommer, politiek commen-

tator van de Volkskrant, heeft de

Anne Vondelingprijs 2011 gewonnen.

Hij kreeg de prijs, een beeldje van

Anne Vondeling en 2500 euro, voor

de columns die hij sinds begin 2010

wekelijks op zaterdag in de Volks-

krant publiceert.

JOS Magazine heeft de Zilveren

Pluis gewonnen, de aanmoedigings-

prijs voor jong talent binnen de

bedrijfsjournalistiek, georganiseerd

door Logeion, vereniging voor

communicatie. JOS Magazine is

gemaakt door studenten van Fontys

Hogeschool voor Journalistiek in

Tilburg. De titel JOS staat voor

Jouw Olympische Spelen en ook

voor Jonge Ondernemende

Sporters.

Mensen denken dat ik de reïncarnatie ben van Adolf Hitler, maar ik ben meer het type Hiddink hoor.

jan Dijkgraaf in De pers, 25 mei 2011.

‘SuSe doet het monnikenwerk’‘Het is een luxe om met twee mensen te kunnen interviewen. je kunt

nog eens achterover leunen en rustig nadenken’, zegt Michiel van Kleef

(45), hoofdredacteur van juristenmagazine Mr.. Samen met dochter

Suse van Kleef (25) legt hij de laatste hand aan het boekje ‘Rechtspraak

is mensenwerk’, dat in juni verschijnt (Atheneum) en waarin zestien

rechters aan het woord komen over hun vak. Suse, die studeert aan de

School voor journalistiek vond het vooral leerzaam. ‘ik wist nauwelijks

iets over rechtspraak en zat

daardoor in een rol waarin ik

legitiem onnozele vragen kon

stellen.’ Opvallend vond ze

dat veel rechters problemen

hebben met hoe de politiek

over hen spreekt. ‘ze hebben

het gevoel in de hoek te

zitten waar de klappen

vallen, zonder dat ze kunnen

reageren. ze ergeren zich aan

het feit dat hun vak wordt

besproken, zonder enige

nuance, bij programma’s

als RTL Boulevard.’ Volgens

Suse kan het boekje een

rol spelen in het geven van

meer bekendheid over hoe

rechters opereren. ‘Er valt

voor hen veel te winnen

in hoe ze met publiciteit

omgaan, bijvoorbeeld door

vaker gebruik te maken van

sociale media.’ Michiel: ‘Voor

rechters is het moeilijk zich openbaar te uiten. ze zijn onafhankelijk

en wagen zich niet snel aan een mening over elkaar.’ Waren de

ondervraagde rechters desondanks een beetje spraakzaam? Michiel: ‘ja,

best wel, maar ik heb nog weinig van de interviews – die we allemaal

vooraf moesten voorleggen – teruggekregen, dus ik weet niet hoe dat

uitpakt.’ Was de werkverdeling een beetje eerlijk? Michiel: ‘ja hoor.

We deden samen de interviews en Suse doet het monnikenwerk, het

uitschrijven. Anders had ik er geen tijd voor gehad.’

FranS oremuS

oSm


pROMiLLAgE 0,0het nieuwe online magazine Lekker alcoholvrij (www.lekkeralcoholvrij.nl) gaat de strijd aan met de ogenschijnlijke tegenstelling in de naam. want alcoholvrije dranken hebben al lang niet meer het nikserige imago van vroeger. Sterker nog, het is booming! aldus spreekt de hoofdredac-teur van het magazine, alexander nijeboer.

wacht eens even. nijeboer? die ken-nen we toch als the ater recensent en ge ëngageerde onder - zoeksjournalist in de zaak van defensie-klokkenluider Fred Spijkers? klopt, maar sinds de alcoholvrije wijnhan-del hem twee jaar geleden meer ging opleveren dan de

schrijverij, hing hij zijn pen aan de wilgen. nijeboer zette samen met zijn vrouw domaine de Fleur op, dat alcoholvrije wijnen ontwikkelt. dat deed hij toen hij genoodzaakt werd zijn promillage op 0,0 te houden wegens medicijngebruik en de alternatieven nogal magertjes bleken. Sindsdien heeft hij zich ontpopt tot de pleitbezorger van alcoholvrije drank. afscheid nemen van de journalistiek was niet moeilijk. ‘ik heb ruim tien jaar bij de Volkskrant gewerkt, in de eredivisie van de journalistiek ge-speeld. wat moet je daarna dan nog? ik heb wat freelance klussen ge-daan voor tijdschriften, maar daar is geen droog brood mee te verdienen, tenzij je het niet erg vindt om volledig de kant van de entertainment op te gaan.’ toch was de doorslaggevende factor om te stoppen al het gedoe rond zijn boek over de zaak Spijkers, met daarin forse beschuldigingen tegen de staat. de processen die hij als gevolg daarvan aan zijn broek kreeg kostten hem tienduizenden euro’s. ‘uiteindelijk ben ik volledig in het gelijk gesteld, maar ik vind – op het gevaar af cynisch te klinken – het klimaat voor onderzoeksjournalistiek in nederland behoorlijk verpest.’ toch bleef zijn oude vak nog een beetje sluimeren, en daar is zijn nieuwe online magazine het resultaat van. daarop verzamelt nijeboer nieuws rond alcoholvrije dranken en bespreekt nieuwe producten. ook kun je er uiteraard terecht voor een bestelling van een paar mooie flessen domaine de Fleur. Voor artikelen over wijnen heeft nijeboer wel on-afhankelijk wijnjournalist mariëlla Beukers aangetrokken. ‘want ik ga niet over mijn eigen wijnen schrijven. daar ben ik toch nog iets te veel journalist voor.’Linda naB

datajournaLiSt aVant-La-Lettre tot voor een paar jaar geleden telde hij voor de journalist (voor-loper van Villamedia magazine) nog regelmatig kolommen – of vierkante centimeters beeld – in krant, tijdschrift of opinieblad

– om te kijken welke medium het meeste aandacht besteedde aan prinses máxima of de inslag in de twin towers. of hij onder-wierp zes landelijke kranten aan een vergelijkend kwantitatief onderzoek. jan van de Plasse (91) was datajournalist avant-la-lettre. met behulp van cicerolineaal, blocnote en typemachine telde hij kopij bij elkaar waar veel lezers van smulden.aanvankelijk voor het tijdschrift tijd en taak, vanaf begin jaren tachtig voor de journalist, in de rubriek ‘Zomaar ’n lezer’. in 1999 verscheen zijn boek ‘kroniek van de nederlandse dagbladpers’

– de eerste geordende, maar persoonlijk getinte collectie data over ont-staan, groei, concentra-tie en fusies in de neder-landse dagbladpers in de afgelopen vierhonderd jaar.

‘een uit de hand gelopen hobby’, vertelt Van de Plasse, die jarenlang een ‘plaag voor de postbode’ vormde omdat hij dage-lijks tien regionale kran-ten kreeg toegestuurd, naast alle opiniebladen en nog een handvol tijdschriften. ‘als 7-jarig jochie was ik al gefascineerd door kranten. ik woonde in Zeeland en spelde de middelburgsche Courant (tegenwoordig PZC). nog steeds lees ik dagelijks vier kranten.’ dat van de Plasse nooit de overstap maakte naar de computer is een gevolg van een ervaring uit zijn beroepsleven – hij was der-tig jaar chef inkoop van het Shell-laboratorium in amsterdam.

‘Shell had de eerste commerciële computer van europa. die was zo groot als een gymnastiekzaal en er moesten 1600 radiobui-zen in, die steeds kapot knalden. het was mijn taak die buizen bij te bestellen. een vervelende klus, want de Britse computerpro-ducent had er bewust voor gezorgd dat er geen Philips-buizen in paste, maar uitsluitend buizen van Britse of amerikaanse make-lij. Zo heb ik een enorme hekel aan computers ontwikkeld.’FranS oremuS

Foto: Eric tAAl

advertentie

Foto: cAssAndEr EEFtinck scHAttEnkErk


elsa Zhu heeft er alle vertrouwen in: als China-correspondent wouter Zwart door de noS naar een ander land wordt gestuurd, dan gaat

ze daar gewoon een nieuw leven opbouwen. ‘natuurlijk zal ik mijn Chinese familie dan wel missen, maar ik ben jong genoeg om ergens anders nieuwe vrienden te maken’, zegt Zhu.Zhu is de kersverse echtgenote van Zwart. op 28 mei trouwden ze in Peking met een spec-taculaire bruiloft. was het ook een Chinese bruiloft? een beetje wel, ja. het bruidspaar liet zich op de wandeling naar de feestelijkheden voorafgaan door een groep leeuwendansers. Zwart ging ook, en dat is traditioneel Chinees, op zijn knieën om zijn Chinese schoonouders een kopje thee aan te bieden als teken van res-pect. en het houten paviljoen waarin het brui-loftsmaal werd geserveerd, was versierd met gouden draken en feniksen.maar toen was er Bitterballetje. een klein zwart hondje met voor de gelegenheid een witte bloemenkrans op zijn rug. hij mocht de trouwringen aan het bruidspaar komen bren-gen; ze hingen in een klein gouden zakje om zijn nek. en dat was ook voor de Chinezen wel wat ongebruikelijk.ruud Stapel, bureauredacteur bij de noS, had speciaal voor het huwelijk een ‘noS journaal’

in elkaar gedraaid. daarin verscheen opeens premier mark rutte himself. in een ‘vraagge-sprek’ met dominique van der heijde vertelde hij hoe blij ook de nederlandse overheid was met het huwelijk van Zwart. dat was voor de Chinezen nog wonderlijker dan Bitterballetje met zijn trouwringen: een premier die zich ver-waardigde om aan komische opnamen voor het huwelijk van een journalist mee te doen.en wat gaat Zwart nu na zijn huwelijk doen? moet hij niet rouleren van de noS? Voorlopig blijft hij in elk geval nog gewoon in China. en na zijn huwelijksreis moet hij weer hard aan de slag. want goedkoop zijn dit soort bruiloften ook in China al lang niet meer.Garrie Van Pinxteren

ROL VOOR HONDjE ‘BiTTERBALLETjE’ Op cHiNESE BRuiLOFT

Foto’s: GArriE vAn PinxtErEn

gEzOcHT: EEN NERD MET VijF pOTEN STEVig STuKKiE OVER STicKiEBegin dit jaar was nu.nl op zoek naar een datajournalist. Volgens hoofdredacteur Laurens Verha-gen moest dit een nerd met vijf poten zijn. klopt dit beeld van de datajournalist? Laura wismans, student journa-listiek & nieuwe media in Leiden ziet dat anders. ‘datajournalistiek kent vier aspecten. alles begint bij een goede journalistieke vraag. daarnaast is er het visuele, statis-tische en technische aspect. met de laatste twee houden vooral nerds zich bezig, meestal man-nen. ik heb meer met de journalis-tieke en visuele discipline.’ elke bijeenkomst in dit vakgebied trekt dan ook een ander soort publiek, ‘neem “hacking journa-lism”, het valt wel op dat er op zo’n

bijeenkomst meer nerds rondlo-pen omdat het woord “hacking” in de naam zit. heel maatschappelijk betrokken mensen die zich vooral bezighouden met “open data” en in programmeertaal praten. tja, ik word er niet warm van.’ maar op het congres Pers innovatie (op 6 juni), waar wismans themavoor-zitter datajournalistiek is, worden meer vrouwen verwacht. kan ook niet anders, de opleiding journa-listiek & nieuwe media wordt ge-domineerd door vrouwen. wismans hoopt dat er, zoals bij

nu.nl al te zien is, steeds meer vaca-tures komen. ‘mijn droom is om later bij the new York times aan de slag te kun-nen, hét voorbeeld voor nederlandse kranten op het ge-bied van datajourna-listiek’.BaS wouterS

journalist, fotograaf en cannabis-activist derrick Bergman ergerde zich aan het portret van Parool-

hoofdredacteur Barbara van Beukering in het vorige nummer (Vmm nr. 10, 20.05.11). en dan met name aan de zin: ‘nog een veelge-hoorde opmerking: “Ze kan drin-ken als een kerel!” er klinkt stee-vast bewondering in door.’aanleiding voor een opiniestuk op Villamedia.nl over de dubbele moraal als het gaat om alcohol en cannabis. Bergman: ‘journalisten hebben wat mét alcohol en tégen canna-bis. de kern van mijn aanklacht is

dat journalisten niet verder kijken dan hun neus lang is.’Zijn stuk leverde 73 reacties op. Bergman: ‘erg leuk. het was me vooral te doen om het gedrag van journalisten aan de orde te stellen. dat sneeuwde wel onder in de discussie. alleen nick kivits gaf aan dat extra onderzoek hem bijtijds voor een inhoudelijke mis-stap heeft behoed bij het schrij-ven van een boek over cannabis.’Bergman vermoedt overigens geen kwade wil bij journalisten. ‘Ze hebben gewoon te weinig tijd. een dagbladjournalist moet zich vaak snel in veel verschillende onderwerpen verdiepen. ik lees bijvoorbeeld heel vaak over de hasjplant. dat is net zo fout als schrijven over een wijnplant.’Van Van Beukering heeft hij (nog) geen reactie gehad. ‘daar was het ook niet om te doen. wel ben ik twee keer voor een radiopro-gramma geïnterviewd.’ doLF roGmanS


Wie moet er per direct van de buis?

‘Alles wat ook maar een beetje naar Geer en Goor ruikt. En DWDD, omdat het zo’n ingesleten format is geworden. Hoewel ik er regelmatig naar kijk, merk ik dat ik me steeds meer erger aan alle maniertjes en de stijve formule.’

Schep je op feestjes wel eens op over je baan?

‘Nu wel ja, met dit artikel in mijn achterzak.’

Met wie heb je nog een appeltje te schillen?

‘Met alle leidinggevenden die de afgelopen jaren hebben geroepen dat ze infographics fantastisch vinden maar dat vervolgens niet waarmaken in hun kolommen en op hun sites. Bij Het Financieele Dagblad werk ik voor het eerst met mensen die er echt beleid op voeren.’

Hoe raak je geïnspireerd? ‘Door vakgenoten die hun computer voor meer gebruiken dan alleen de tekstverwerker. Die grappige dingen uithalen met cijfers, verrassend vormgeven of interessante applicaties verzinnen. Als ik moe ben word ik geïnspireerd door keiharde funk en hiphop. Als ik Prince of The Roots opzet, krijg ik meteen een drive om door te gaan.’

Waar schaam je je voor?

‘Dat ik, denk ik, al tien jaar geen boek meer heb gelezen, op wat vak-boeken na. Waar ik me ook voor schaam is dat ik dan wel weer naar au-dioboeken luister. Op het moment luister ik naar de biografie van Keith Richards: drie delen van elk acht uur. Ik luister er naar in de trein, of voor ik ga slapen.’

Hoe vaak google je jezelf?

‘Eén keer per maand. Mijn achternaam komt niet zoveel voor waardoor iedere Jon Ming die opduikt praktisch familie is. Zo vind ik altijd spo-ren van familie uit Suriname en de Verenigde Staten. Google suggereert trouwens altijd: “did you mean Yoa Ming?” Die boomlange basketballer uit de VS.’

Wat is het duurste cadeau dat je ooit hebt aangenomen?

‘Als infographicmaker kom je niet zo veel buiten de redactie maar wat ik een heel mooi cadeau vond was de Infographics Jaarprijs 2010 die ik afgelopen maart heb gekregen in de categorie statisch. Ik kreeg ’m voor een spread over de verrommeling langs de A12, die vorig jaar in Het Financieele Dagblad stond.’

Wiens baan zou je willen hebben?

‘Die van Henk Kromowidjojo, de sportcorrespondent van Het Nieuwste Schavot; een sportrubriek van de Volkskrant die ik samen met Paul On-kenhout en Bert Wagendorp heb ontwikkeld toen ik daar nog werkte. Henk staat altijd vooraan bij grote sportevenementen. Naast Nicolien Sauerbreij in de sneeuw toen ze goud won op de Olympische Spelen, bij José Mourinho na een verloren finale. Als je ’m niet kent, moet je ’m echt even Googlen.’

TEKST LINDA NAB FOTO TRUUS VAN GOG � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

Remy Jon Ming (40)Infographicredacteur bij Het Financieele Dagblad

Vrijspraak


Informatie vinden, combineren, publiceren en delen bij The Guardian

Datajournalist bij The Guardian, Simon Rogers, is wat onrustig vanochtend. Op de

enorme redactievloer van de in Londen gevestigde krant werkt hij gehaast aan een graphic Born abroad (afbeelding rechts) voor zijn datablog op de site. Er zijn nieuwe bevolkingscijfers (wie buiten Engeland geboren is) en er wonen verrassend veel Polen in Engeland. Dat wil hij in de weergave goed tot uitdrukking laten komen. Zijn onrust laat zich makkelijk verklaren. Hij moet die dag wat eerder weg, is nog amper bijgekomen van de avond daarvoor, toen het datablog van The Guardian The Digital Technology Award won voor het beste gebruik van Nieuwe Media tijdens de Newspaper Awards 2011, een journalist uit Nederland loopt een dagje mee en er moet nog gewoon gewerkt worden. Gelukkig heeft hij drie collega’s waarmee hij de datablog vult, researcher Ami Sedghi, redacteur James Ball (die ook voor de papieren krant werkt) en Lisa Evans (ook infographic redacteur).Het datablog, een onderdeel van de enorme website van de krant, bestaat nu twee jaar. ‘We staan aan het einde van het begin en zeker niet andersom’, vat Rogers de stand van zaken samen. Met het blog wil Rogers laten zien dat je met cijfers nieuws kunt vinden en vooral duiden. Op zich geen nieuw fenomeen, maar internet maakt het mogelijk de informatie sneller te vinden, te combineren, te publiceren en te delen. Van dat laatste, delen van informatie, maakt Rogers veel werk. Hij openbaart alle gegevens die hij opvist door ze in een spreadsheet via google.docs aan te bieden. ‘Dan kan iedereen

The Guardian geldt als een van de voorlopers op het

gebied van datajournalistiek. Met drie collega’s publiceert

Simon Rogers dagelijks op de site en levert bijdragen aan

de papieren krant. En hij deelt alles met zijn publiek.

TEKST Dolf RoGManS

het controleren of zijn eigen selecties maken’, aldus Rogers. Zo plaatst hij ook de bevolkingscijfers online. Op zich komen die van de Britse overheid, maar Rogers heeft de cijfers bewerkt. ‘Iedereen wil natuurlijk weten waar de buitenlanders wonen. Dus heb ik het per regio opgesplitst.’ Ook dat gaat volledig online. Van de immigratiecijfers heeft hij zelf een grafiek gemaakt. Soms laat hij dat aan een infographic redacteur van de krant over, maar veel vaker gebruikt hij online toepassingen. Het werkt sneller, is goed en bovendien makkelijker deelbaar met anderen. Bij de online programma’s is het zaak de gegevens netjes in een spreadsheet aan te leveren. Met een paar klikken levert dat dan een bruikbare graphic op en indien gewenst zelfs geanimeerd. Op de data

20 villamedia magazine 3 juni 2011

Informatie vinden, combineren, publiceren en delen bij The Guardian

Simon Rogers. Foto: The Guardian

store staat een lijstje met de meest gebruikte toepassingen.Tot zijn eigen irritatie duurt het tot een uur of één in de middag voordat de immigratiecijfers online staan. ‘Onder andere omstandig

heden had dat uren eerder gekund’, moppert Rogers. Hij plaatst het stuk zelf online en laat het wel even bekijken door zijn collega Sedghi. En dan opent hij zijn mailbox. ‘Even reclame maken voor mijn stuk. Het zou mooi zijn als

ook andere secties, en dan het liefst de homepage, ook naar het stuk verwijzen. Maar aangezien niet iedereen bij The Guardian alles op de site leest, stuur ik ze even de link.’ Hoewel Rogers van de cijfers is, weet hij niet


advertentie

precies hoe vaak het blog wordt bezocht. Wat graven in de mailbox levert een overzichtje op waaruit blijkt dat er maandelijks zo’n half miljoen unieke bezoekers zijn die voor zo’n 700.000 pageviews zorgen (ter vergelijking, Villamedia heeft maandelijks bijna 900.000 pageviews met 150.000 unieke bezoekers, red.) ‘Ze komen op de site, bekijken een pagina en zijn weer weg’, constateert Rogers droog. Hij is niet erg bezig met de vraag of er veel of weinig mensen op de site komen. Om de impact van zijn stukken te meten, kijkt Rogers vooral naar het aantal tweets en of het stuk door facebookgebruikers wordt gedeeld. ‘Je hebt toch zeker vijftig tot zestig tweets nodig voordat een stuk echt gaat leven.’ Een deel van het datablogsucces is ook aan de aanwezigheid van zijn ploegje in de dagelijkse krant af te lezen. En die score is behoorlijk. Veel verhalen beginnen bij een rapport, jaarverslag of onderzoek. En dan weten redacteuren Rogers of zijn collega’s te vinden. Voor het echte uitzoekwerk is er researcher Sedghi. Ze zit op twintig centimeter naast Ro

gers. Sedghi heeft haar universitaire studie journalistiek een jaar onderbroken voor een baan bij The Guardian. Haar is net gevraagd cijfers te zoeken bij een verhaal over Britse ontwikkelingshulp. Meer weet ze niet en dus tikt Sedghi het woord ‘aid’ maar eens in bij Google. Dat schiet niet erg op. Dus gaat ze op zoek naar de collega die het stuk schrijft. Zoals wel vaker die ochtend blijkt, valt dat bij The Guardian niet mee. Ook Rogers, die er nu tien jaar werkt, kent lang niet iedereen van de ruim vierhonderd medewerkers. Wat zoeken op het intranet levert een naam en telefoonnummer op en uiteindelijk de gewenste informatie. Vervolgens is Sedghi er snel uit. Veel tijd besteedt ze de laatste weken aan het inzichtelijk maken van de hoogte van het collegegeld in Engeland. De regering heeft het bedrag verhoogd en de universiteiten binnen een bandbreedte vrij gelaten zelf tarieven vast te stellen. Steeds als een universiteit haar tarief publiceert, vult Sedghi het overzicht op de site aan. Veel meer dan overzicht biedt de tabel niet. Wel heeft ze met google maps een geo

grafisch overzicht gemaakt. Of het artikel veel wordt bekeken en wordt gebruikt weet ze niet. Trots is ze op de woordwolk (zie pag. 19) met een woordvergelijking van de toespraken van de Amerikaanse presidenten Obama, Clinton en Reagan. Een programma zet de woorden op een rij. Sedghi kiest vervolgens handmatig de relevante woorden er uit.Sedghi heeft een eigen metertje ruimte en daarnaast zit James Ball. Hij werkte tot voor kort bij WikiLeaks. ‘Ik heb een jaar van mijn leven besteed aan het graven in data over de oorlog in Afghanistan en Irak.’ Ball verliet WikiLeaks met een knal omdat hij weigerde een geheimhoudingsverklaring te ondertekenen. Het deed zijn relatie met Julian Assange geen goed. Bij The Guardian zoekt hij nu vooral naar cijfers waarmee een verhaal te vertellen is, niet zozeer naar het presenteren van lijstjes. Voorbeeld? Hij onderzoekt of het bedrijf Innocent (smoothies) de beloofde 10 procent van de winst overmaakt naar de eigen goede doelenorganisatie. En natuurlijk niet. De hulporganisatie heeft Innocent zelfs een lening gegeven.

Persinnovatie, en nu verder… !

Op 6 juni vindt in de Beurs van Berlage het congres Persinnovatie Spring Break plaats. Op deze dag staan de volgende

thema’s in aparte break-out sessies centraal: datajournalistiek (met Stef van Grieken), social media (met Henk van Ess),

hyperlokale journalistiek (met Jeroen Mann), nieuwe verdienmodellen (met Taeke Kuyvenhoven), tablets (met David

Huijzer) en samenwerking print-omroep (met Jan Bierhoff). Rond deze thema’s, die kwamen bovendrijven bij de projecten

die bij het Stimuleringsfonds voor de Pers zijn ingediend voor de subsidieregeling persinnovatie in 2010 en 2011, worden

mensen verzameld die gezamenlijk een thema verder zullen uitdiepen. Iedereen die belangstelling heeft voor

ontwikkelingen rond deze thema’s of daaraan een bijdrage wil leveren, kan zich op de site www.persinnovatie.nl

aanmelden. Op deze site is ook aanmelden voor het congres tot en met 5 juni mogelijk.


Wat doet RTl aan datajournalistiek?

‘In de rubriek ‘RTL Onthult’ op de website hebben wij meerdere items die door datajournalistiek tot stand zijn gekomen. Een goed voorbeeld is het onderzoek naar verkeersveiligheid, waarbij de gegevens van autoongelukken zijn gekoppeld aan de locaties van flitspalen. Het bleek dat de flitspalen vaak niet op de gevaarlijkste plekken staan. Ook hebben we de declaraties van onder andere politiechefs en gemeentebestuurders online staan,’


‘Wij gebruiken datajournalistiek vooral voor de website. Onderzoek naar bijvoorbeeld wijkoverlast geven veel hits op onze site. Op de belangrijkste conclusies na is dat voor televisie niet geschikt. Er moet dus van tevoren afgewogen worden of het dan wel rendabel is.’



‘Onlangs heeft RTL Nieuws cijfers over het aantal jeugdbendes per gemeente openbaar gemaakt. We doen al jaren onderzoek naar jeugdbendes en ieder jaar willen we nieuwe

Coördinator onderzoeksredactie RTl

André TakFOTO: Truus van GOG

informatie toevoegen, bijvoorbeeld over de soort en de ernst van het misdrijf.’


aantrekkelijks?

‘De journalist bespreekt de informatie met de internetredactie die er verder mee aan de slag gaat. We zitten alleen nog in de experimentele fase. Het is nog niet gelukt de data overzichtelijk en visueel weer te geven, tot nu toe zijn het veelal rijen cijfers. Het onderzoek naar de flitspalen is wel visueel aantrekkelijk gepresenteerd, ik zoek het even op [na twee minuten

zoeken is de hoop opgegeven]. Ook de zoekfunctie is nog niet gebruiksvriendelijk genoeg.’

Heeft datajournalistiek de toekomst?

‘Voor een deel wel, maar ik zie nog geen echte doorbraak. Daarvoor is het nodig dat je als gebruiker de informatie makkelijk weet te vinden, bijvoorbeeld op een aparte website met zoek en vergelijkingstools. Er moet dan wel geïnvesteerd worden. We onderzoeken nu of dat mogelijk is.’

BAS WOuTERS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ball werkt die dag aan het verhaal in de veronderstelling dat het de volgende dag in de krant komt. Net daarvoor is tijdens de 12.00 uur vergadering besloten het verhaal door te schuiven naar de zaterdag, zodat het niet ondersneeuwt bij het nieuws over de arrestatie van Mladic. Nog even is er tussen de chefs discussie over wie de auteur ook al weer is. Als het uiterlijk van Ball wordt beschreven, gaat er ergens wel een lichtje branden bij sommige chefs, maar hij blijft een onbekende voor de meeste. Overigens maar goed dat Ball niets is verteld. Hij leverde zijn stuk op tijd af en het nam vrijdag toch prominent geheel pagina 3 in beslag. Het stuk verschijnt op internet niet op het datablog, maar in de sectie society. Hij maakte het namelijk als redacteur van de krant en niet als medewerker van de website.

Ball werkt tegelijkertijd aan een stukje over Wikipedia.org. Wie op de site een willekeurig artikel kiest en vervolgens elke eerste link (zo lang niet tussen haakjes) aanklikt, komt in 93 procent van de gevallen uit op de pagina over filosofie. Leuk na een tijdje bestanden doorzoeken met verslagen van martelingen in Irak, zegt hij. Als tegenwicht voor al die ellende analyseerde hij ook de uitslagen van het Eurovisie Songfestival (zie infographic pagina 18) en voorspelde op basis daarvan dat Servië of Azerbeidzjan zou winnen.Overigens denkt Ball dat het grootste nieuws uit de WikiLeaksdocumenten nu wel gehaald is. ‘Maar het blijft een geweldige bron van informatie. Toen Bin Laden werd gepakt, heb ik de straatnaam van zijn woning door de documenten gehaald en toen bleek dat de Ameri

kanen in de vijf jaar dat hij daar woonde twee keer een militaire training in de straat hebben gehouden. Geen heel groot bericht, maar toch aardig om te weten.’Voor alle medewerkers bij het datablog geldt dat ze een aantal vaardigheden combineren: geen angst voor cijfers en de bereidheid de hele productie (van zoeken, vinden, schrijven en publiceren) voor je rekening te nemen. Ball en Lisa Evans schrijven ook wel eens een eenvoudig script om documenten te doorzoeken. Bij het kiezen van de onderwerpen komt een mengeling van ‘de nieuwsagenda volgen’ en eigen verbazing bij elkaar. Infographic redacteur Evans: ‘Ik wil weten of Press Complaints Commission haar werk goed doet en analyseer nu alle uitspraken. Of er wat uitkomt? Dat weet ik echt nog niet.’


Oprichter Stef van Grieken van het collectief Hack de Overheid

Verscholen verhalen

Oprichter Stef van Grieken (25) kan er niet bij dat op de gemiddelde redactie in Ne

derland Teletekst en ANP nog steeds de dominante factoren zijn. De student (technische bedrijfskunde en filosofie) las de afgelopen jaren met regelmaat vijf landelijke dagbladen. ‘Ik

kwam tot de conclusie dat het niet zo gek is dat ze jonge lezers verliezen. The New York Times en The Guardian doen gewoon veel leukere dingen. Deze kranten maken zelf nieuws aan de hand van data die op internet beschikbaar zijn en zijn veel creatiever in hun presentatie.

Collectief ‘Hack de Overheid’ maakt zich sterk voor het

openstellen en toegankelijk maken van overheidsdata en

helpt journalisten bij de verwerking van reeds beschikbare

data. ‘Er liggen zoveel verhalen verscholen op internet’.

TEKST Frans OrEmus foTo truus van gOg

Nederlandse journalisten bellen drie mensen, breien de citaten aan elkaar en, hup, ze hebben weer een verhaal.’Van Grieken steekt zijn mening niet onder stoelen of banken. De Nederlandse overheid is een van de minst transparante in Europa en Nederlandse hoofdredacteuren behoren tot ‘de lafste’ van Europa. ‘In vrijwel alle Westerse landen is de wetgeving op het gebied van free-dom of information, met de VS voorop, beter geregeld dan bij ons. In plaats daarvoor de straat op te gaan horen journalisten gezagsgetrouw minister Donner aan, die vertelt dat hij de WOB wil aanscherpen.’Ondertussen is Van Grieken niet te beroerd


zijn kennis te delen met media die datajournalistiek serieus nemen. Zoals NRC Handelsblad dat – nadat Joris Luyendijk als Nieuwspoortrapporteur constateerde dat er wel erg veel onder de pet blijft op de Haagse vierkante kilometer – met behulp van onder meer datajournalistiek licht wil werpen op het gesloten bolwerk van het Binnenhof. Van Grieken: ‘Lobbyisten hoeven er niet te worden geregistreerd en hun namen en belangen zijn niet openbaar, om maar eens wat te noemen. We weten ook niet wie de PVV betaalt of – misschien nog wel erger – het CDA. Het ledenbestand van Nieuws poort is ook niet openbaar. We zijn veel geslotener dan de VS, waar overheden en federale diensten hun complete boekhouding op internet zetten. Mensen die er ‘verspild geld’ tegen komen krijgen kunnen een percentage verdienen van een voorgestelde besparing.’De makke hier is volgens Van Grieken dat het vak nog uitsluitend als ‘letterendiscipline’ wordt gezien, terwijl het omgaan met data vanuit de informatica steeds belangrijker wordt. ‘WikiLeaks koos niet voor niets voor The Guardian; ze wisten dat er ook programmeurs op de redactie werken.’Op zijn computer laat hij visualisaties zien van data. ‘Hier’, wijst hij naar zijn scherm, ‘geven we een andere werkelijkheid van de CO2uitstoot als gevolg van de aswolk van de vul

kaanuitbarsting op IJsland. Door data erin te betrekken van het grote aantal vliegtuigen dat wereldwijd aan de grond bleef staan vanwege het gevaar van de wolk, bleek de totale uitstoot veel minder groot.’Het is een klein voorbeeld van hoeveel verhalen er verscholen liggen op het internet, aldus Van Grieken. Opnieuw hamert hij op transparantie: ‘Overheden moeten hun data bruikbaar aanbieden, en dat gebeurt veel te weinig. De Volkskrant kreeg voor een special over verpleeghuizen – na een WOBverzoek – 10.000 statische PDFbestanden, waarmee je digitaal volstrekt niet uit de voeten kunt. Een enorme klus. In landen als Spanje, Denemarken en Engeland bestaat al een wettelijk recht op het bronbestand. Nederland loopt daarin erg achter.’Totale openheid, zoals het volledig op internet zetten van diplomatieke cables (WikiLeaks) gaat hem te ver. ‘We hebben een diplomatieke dienst nodig zolang we geen wereldregering hebben. Het is onzin om dat te negeren en die vertrouwelijke informatie klakkeloos te lekken.’NRCredacteur Thalia Verkade – die in het verleden onder meer onthulde dat prinses Mabel haar Wikipediapagina vanuit het Koninklijk Huis aanpaste en de digitale oorlogsstrategie van de Navo beschreef – is een van de weinige

journalisten die de ‘letterendiscipline’ combineert met die van data. Als vervolg op het

‘antropologische’ onderzoek van Luyendijk in Den Haag probeert ze zelf de cijfers die onder ‘de kaasstolp’ verscholen liggen naar boven te halen. Bijvoorbeeld door na te gaan waar parlementariërs na hun Kamerlidmaatschap terechtkomen. Ze nam recent de 306 Kamerleden die tussen 20002010 de Tweede Kamer verlieten onder de loep. Uitkomst: de grootste groep – 27 procent – bleek openbaar bestuurder te zijn geworden: minister, staatssecretaris, commissaris van de koningin, dijkgraaf, burgemeester of wethouder. 12 procent werd bestuurder in een organisatie. Van 11 procent werd niets meer vernomen.’Met whizzkid Van Grieken werkt ze samen voor de rubriek ‘Toeval of niet’, waarin ze met gegevens van het Parlementair Documentatie Centrum, maar ook data van sociale media als Face book een eventueel old-boys-network bloot legt door inzichtelijk te maken wie in Den Haag elkaar waarvan kent. Verkade: ‘Het is work-in-progress. Je kunt niet alle datasets die je hebt zomaar online zetten. Vanwege privacy. Het kost veel tijd om precies dat uit de beschikbare data te filteren wat je openbaar wilt maken. Je wilt niet dat als “bijvangst” allerlei privégegevens op straat liggen die voor het punt dat je wilt maken niet ter zake doen.’

De Publieke Zaak

– opgericht door voormalig

topadviseurs (mcKinsey)

mickey Huibregtsen en

Pieter Winsemius – en Bnr

nieuwsradio hebben the Fact

Club opgericht. Datareporters

en wetenschappers gaan het

publieke debat voeden met

nieuwe feiten op basis van

bestaande data.

De Publieke Zaak zag in 2002 het licht. Honderd bekende en minder bekende

personen kwamen bij elkaar uit bezorgdheid over hoe de samenleving zich ontwikkelde. Hoewel ieder zijn eigen politieke voorkeur, vakmatige achtergrond en persoonlijke stijl had, was de groep in grote lijnen met elkaar eens: het moest maar eens afgelopen zijn met het wijzen naar de overheid voor ieder probleem. Allerlei partijen, van burger tot ambtenaar en van bedrijf tot nonprofitorganistie, kunnen samenwerken in maatschappelijke projecten, zo was de gedachte.Na tal van publieke projecten en debatten te hebben gehouden richt De Publieke Zaak nu zijn pijlen op het brengen van feiten. The Fact

Club wil harde data toevoegen aan het debat op basis van bestaande gegevens (van CBS, CPB, nutsbedrijven etc.). Door ze te combineren of in een andere context te presenteren – in visueel aantrekkelijke factreports.De onderwerpen moeten aan een aantal criteria voldoen. Er moet een zekere controverse over bestaan, er moeten harde feiten over beschikbaar zijn, iedereen moet er (direct of indirect) mee te maken hebben en het resultaat moet iets nieuws toevoegen.The Fact Club heeft een ambitieuze lijst van onderwerpen samengesteld. Zo wil het de immigratie in kaart brengen en vragen beantwoorden als: hoeveel mensen komen Nederland binnen; waar komen ze vandaan; wat voor

Factclub voor de feiten


Wat doet Elsevier aan datajournalistiek?

‘Sinds 1994 verzamelen we onze eigen data voor publicaties. Destijds besloten we duizenden studenten te enquêteren over de kwaliteit van hun opleiding. Zo ontstond ‘De beste studies’. Daarna volgde onderzoek naar onder meer ziekenhuizen, gemeenten, scholen en de arbeidsmarkt. Deels met eigen databases, deels met via WOBprocedures bemachtigde data en deels met externe gespecialiseerde bureaus en onderzoekers. Elsevier heeft een specialiteit gemaakt van thema’s die de directe leefomgeving van de lezer raken. Ons motto is:

“news you can use”.’


‘Omdat Nederland eigenlijk een stiekem landje is. Het oogt als een moderne democratie, maar als het gaat om openbaarheid van overheidsinformatie is de burger slechter af dan in heel wat andere Westerse landen. Het probleem is dat allerlei koepelorganisaties hier de dienst uitmaken en dus blijven data die de belangen van de leden kunnen schaden achter slot en grendel.’

Chef onderzoeksredactie van Elsevier

Arthur van LeeuwenFOTO: Truus van GOG



‘Het totaal vernieuwde onderzoek “De beste ziekenhuizen” was afgelopen jaar een belangrijke publicatie, toen hebben we alle informatie die publiekelijk beschikbaar is bij elkaar geveegd in plaats van enquêtes te houden zoals de jaren daarvoor. Zo konden we eindelijk eens de balans opmaken.’


aantrekkelijks?

‘Dat hebben we in het begin via de harde weg

moeten leren. Wat we nu zo veel mogelijk doen bij de grotere producties is van meet af aan de presentatie en visualisatie in het oog te houden. Dat doen we samen met de artdirector, de vormgever en de fotoredactie.’

Heeft datajournalistiek de toekomst?

‘Alleen de echt verrassende combinaties van data zullen het publiek over een tijdje nog boeien. Uiteindelijk gaat het heel klassiek om een goed gestelde journalistieke vraag.’

BAS WOUTERS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

werk doen ze; waar wonen ze, wat verdienen ze en: blijven ze altijd in Nederland? Algemeen manager Pepijn van Dijk van De Publieke Zaak: ‘We zetten op ieder onderwerp teams van experts, voorgezeten door een onafhankelijk, gerespecteerd en innovatief denker. Datareporters, vormgevers en journalisten selecteren vervolgens samen met wetenschappers de belangrijkste feiten en maken een factreport.’De afspraken met BNR Nieuwsradio behelzen de multimedia ontsluiting van de reports, aldus Van Dijk. ‘Als ze nieuwe inzichten opleveren via nieuwsberichten op radio en site. Maar ook aan de hand van een aparte rubriek “Feit van de dag”, waarin feiten worden uitgelicht en van achtergrondinformatie voorzien. Daarnaast kunnen de reports dienen als achtergrond voor reportages en duiding. In de rubriek ‘Aan De

Slag’ worden de nieuwe data gelegd naast eerder gedane uitspraken van politici. ‘Als ze onvolledig blijken of onwaar, worden ze hiermee in de uitzending geconfronteerd.’Ook Het Financieele Dagblad doet mogelijk mee. De thema’s worden – naast feitelijke berichtgeving erover – steeds gelanceerd op een dubbele opiniepagina. The Fact Club begint in september – zo is de ambitie – wanneer BNR Nieuwsradio met een gedeeltelijk vernieuwde programmering komt. Hoe lang het project gaat lopen is niet bekend. De factreports worden uiteindelijk gebundeld. Hoofdredacteur Paul van Gessel van BNR werkt samen met De Publieke Zaak ‘omdat er in dit land veel te veel meningen zijn en te weinig wordt gediscussieerd op basis van feiten. Ik heb niks tegen meningen, maar te vaak wordt een pikante stelling over hoofddoekjes

gebruikt om even snel het nieuws te halen, of het vragenuurtje in de Tweede Kamer. Wij willen de discussie van meer feiten voorzien en aannames – over allerlei onderwerpen – die niet kloppen doorprikken.’Volgens Van Gessel is nog onzeker of het project al in september van start kan. ‘Wij werkenniet met subsidies, dus we moeten nog wel even de fondsen regelen.’Dat De Publieke Zaak – overigens voor een klein deel – financieel wordt gedragen door de stichting Vrienden van De Publieke Zaak – waarvan de leden niet openbaar zijn – vindt hij geen probleem. ‘In Nederland wordt men dan meteen achterdochtig, maar dit is gewoon een club mensen die de schouders eronder wil zetten. Dat is blijkbaar altijd verdacht. Wij vinden dat beter dan altijd maar naar de overheid kijken.’


GHOSTERYHet is een prettig idee: wie dit stukje leest, veilig op papier, wordt niet gevolgd. Er kijkt geen marketeer mee en er wordt geen geschiedenis van je leesgedrag aangelegd. Als schrijver heb ik geen idee waar, wanneer en onder welke omstandigheden je mijn zinnen leest. (Hee, is dat dub-bellaags toiletpapier?)Bovenstaande activiteiten, die we offline normaal vinden, zijn dat online helemaal niet. Sites analyseren een gemiddelde browsersessie soms tot op het bot. Dan heeft Facebook z’n tentakels nog ergens in de webpa-gina gezet en leurt die webwinkel, waar je laatst een barbecue bekeek, inmiddels met de hele inventaris.

Ghostery kan zulke din-gen blokkeren, maar wil de gebruiker aller-eerst inzicht geven in wat er allemaal over je

wordt bijgehouden. Na installatie van een plugin (vrijwel alle populaire browsers worden ondersteund) houdt Ghostery bij wie over je schouder meekijkt. Je kunt eenvoudig doorklikken naar gedetailleerde informatie over de gevonden elementen.Niet alles is natuurlijk kwaad bedoeld: bezoekcijfers meten is natuurlijk handig voor aanbieders en bepaalde sites houden simpelweg je voor-keuren bij. Niettemin heel verhelderend en… gratis.ghostery.com

NETNEUTRALITEIT IIIGoed, nog één keer kort terugkomen op de praktijk van telecombedrij-ven om mee te kijken met het dataverkeer. Aanbieders vinden het maar niks dat het begint te schemeren in het Land van Ongebreidelde Inkom-sten. Wie zijn sms’jes heeft vervangen door software als WhatsApp of liever belt via Skype op z’n mobiel, moest daar maar eens apart voor gaan betalen, was het idee. Vodafone en KPN detecteerden zulk verkeer, binnen de stroom enen en nullen van een regulier data-abonnement, door dezelfde techniek in te zetten als verlichte staten als China en Iran. Goed nieuws: in de Telecom-wet gaat het kabinet opnemen dat dataverkeer gelijk behandeld moet worden. Netneutraliteit wordt wettelijk vastgelegd.Minister Verhagen gaat de voorgenomen wetswijziging nog aan Euro-pese regels toetsen. Nederland is dan een van de eerste landen in de wereld die de vrije toegang tot internet wettelijk garandeert. Het staat providers wel vrij om meer geld te vragen als daar bij-voorbeeld een hogere snelheid of een ruimere databundel te-genover staat. Dat is alleszins redelijk en die tarieven zijn ten-minste onderworpen aan de krachten van de vrije markt.

GOOGLE WALLETBetalen met je mobiel is een soort Elvis: het concept is blijvend populair, het stierf jaren terug een stille dood en toch wordt het nog regelmatig gesignaleerd. Google doet een nieuwe poging met Google Wallet. Voorlopig is de dienst alleen in de Verenigde Staten verkrijgbaar. Google heeft een aantal grote par-tijen aan zich weten te binden, waaronder credit-

cardmaatschappij Mastercard en grote bank Citi. Het idee is simpel: je telefoon dubbelt als chipkaart, waarmee je – als Elvis het gebouw niet voortijdig verlaat – uiteindelijk al je betaalverkeer kunt afhandelen.Daarvoor moet je mobieltje voorzien zijn van een Near Field Commu-nication-chip, die via internet wordt opgeladen. Dat verklaart wellicht waarom Wallet nog niet naar Europa komt: er zijn hier nauwelijks toe-stellen in omloop met zo’n NFC-chip. Het mag niet verbazen: Google’s eigen vlaggenschip mobiele telefoon, de Nexus S, heeft er wel een aan boord. Ook zijn er in Europa meer politieke en geografische drempels te over-winnen. Pikant: nog voor de dienst goed en wel van start is gegaan, ligt de eerste rechtszaak al op de mat. Veilingsite eBay heeft twee ex-me-dewerkers aangeklaagd wegens schending van bedrijfsgeheim, nu ze bij Google zijn gaan werken. Een van hen zou bovendien actief de ander hebben weggelokt bij eBay, luidt het verwijt.www.google.com/wallet

MANGOIk ken persoonlijk (nog) geen men-sen met een Windows Phone, moet ik bekennen. Maar lezers die er wél een hebben kunnen over een paar maanden een forse update tege-moet zien, codenaam ‘Mango’. Vol-gens Microsoft-topman Steve Ball-mer zitten er vijfhonderd nieuwe

functies in het besturings-systeem, waaronder uit-gebreider multi tasken en integratie van sms, live-diensten en face book. De

update is gratis.Meer info bij Micro-

soft: tek.st/0f

Multimedia

LArS PASVEEr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


Geen ontsnappen aan

en mobiele communicatie, besluit hij er een maandlang tussenuit te knijpen en twee top-detectives opdracht te geven zijn dataspoor te volgen. Lukt het Bond ontraceerbaar te blijven, of leven we zo langzamerhand in een Orwel-liaanse nachtmerrie waar geen ontsnappen meer aan is?Kleine spoiler: Bond wordt uiteindelijk op-gespoord doordat een telefoniste slordig omspringt met details over een ziekenhuisaf-spraak die hij heeft. Niet helemaal de spec-taculaire hightech-ontknoping waarop je als kijker had gehoopt. Zou het dan toch wel mee-vallen met al die Big Brother-toestanden?Nee, als we diverse andere films uit de Holland Doc-reeks moeten geloven, is de paranoia van Bond behoorlijk terecht. In de huidige data-maatschappij is het juist zoiets lulligs als een slordige telefoniste waar we het meeste voor moeten vrezen, zegt Michel Kraay in de VPRO-

Het Big Brother-tijdperk is definitief aangebroken. En we

hebben er helemaal zelf voor gekozen. Dat is de enige

mogelijke conclusie van een reeks documentaires over privacy

in de 21e eeuw, deze maand te zien op Holland Doc 24.

TEKST Rick DE GiER

Het begint met een berichtje van een over-heidsinstantie. Er zijn per ongeluk wat

gegevens kwijtgeraakt over het dochtertje van de Britse filmmaker David Bond. Of hij die even opnieuw wil doorgeven, niks aan de hand verder. Bonds argwaan is gewekt: hoeveel ge-gevens zijn er eigenlijk over hem en zijn gezin in omloop? Hij gaat op onderzoek uit. Alle in-stanties en bedrijven waarmee hij wel eens contact heeft, krijgen een verzoek hun dos-siers over hem op te sturen. De stapels post die Bond ontvangt zijn overweldigend. Hij wordt steeds nerveuzer – hoe zit het eigenlijk met die tientallen beveiligingscamera’s in de buurt van zijn huis? Wordt de wereld echt veiliger als brave burgers als Bond de ganse dag kunnen worden bespied?De documentaire ‘Erasing David’, onderdeel van een themaweek over privacy op Holland Doc 24 (zie kader), heeft iets weg van een Hitchcock-thriller waarin de onschuldige held van alle kanten wordt opgejaagd. Alleen is er in dit geval geen sprake van een complot of mis-verstand: Bond wekt de spanning op met een zelfverzonnen missie. Om te onderzoeken hoe het gesteld is met onze privacy in een maat-schappij vol databanken, camerabewaking

De Britse filmmaker David Bond, hoofdpersoon in de documentaire ‘Erasing David’

THEMAWEEK PRIVAcyDe besproken documentaires zijn van 18

t/m 24 juni te zien op het digitale thema -

kanaal Holland Doc 24, als onderdeel van

de thema week ‘intieme relaties met virtu-

ele vrienden’. Zie voor uitzendtijden

www.hollanddoc.nl. Hier zijn overigens de

meeste films ook on demand te bekijken.

reportage ‘Wat nou privacy?’. Deze ex-hande-laar in persoonsgegevens illustreert hoe je met een gewiekste babbeltruc de geheimste infor-matie kunt lospeuteren. Bedrijven, advoca-ten, zelfs ambtenaren zouden massaal van dit soort mannetjes gebruikmaken. ‘De zwakste schakel zit nog altijd tussen het toetsenbord en de stoel’, zegt Kraay.Wat overigens niets afdoet aan de gevaren van de voortschrijdende technologie. Digitale wachtwoorden, mobiele telefoons, compu-terbestanden: ze zijn in een handomdraai te kraken, wordt in de film aangetoond. Op in-ternet wemelt het van de bankgegevens, pas-poortscans en Digi-D-codes waar criminelen via downloadsites en sociale media volop bij kunnen. Alleen al in de VS zijn jaarlijks meer dan tien miljoen mensen slachtoffer van iden-titeitsfraude – een cijfer dat naar verwachting rap zal toenemen.


Alarmerende berichten. Wat doen die met de burger? Verschanst die zich al in huis met de deu-ren op slot en de rolluiken omlaag, geld en do-cumenten veilig opgeborgen in de brandkast? Integendeel: in de docu ‘iPod iPhone iAm’ wordt aangetoond hoe we de afgelopen tien jaar door het gebruik van smartphones en sociale netwerken moedwillig de grenzen van onze privacy hebben opgerekt. Zoals ver-woord in een voice-over: ‘In tien jaar tijd zijn we in een fuik gekomen. De computer kan niet meer uit, de telefoon kan niet meer uit. We moeten voortdurend online zijn. Want ons sociale leven speelt zich steeds meer af in de digitale wereld. Vroeger leefden we mét media, nu leven we ín media.’In die digitale wereld krijgen begrippen als pri-

vacy en identiteit een totaal nieuwe betekenis. Dat is wennen voor wie er niet mee is opge-groeid. De meeste 30-plussers vinden het een beklemmend idee dat iemand met een paar muisklikken alles over ze te weten kan komen. Terwijl dat voor jongeren vanzelfsprekend is. ‘Als je iets te verbergen hebt, ga je toch niet op Twitter?’, redeneert een meisje in de film.Die laconieke houding wordt bevestigd in de Reporter-aflevering ‘Vrienden voor het leven’, over de dubieuze methoden van facebook. Het is vrij algemeen bekend dat oprichter Mark Zuc-kerberg en co de gegevens van hun abonnees gretig doorverkopen, precies bijhouden welke sites zij buiten facebook om bezoeken, en ook hun niet ingeschreven vrienden lastigvallen en zelfs ongevraagd volgen, maar het gros van de

zevenhonderd miljoen face bookers zal dat een worst zijn. Een Amerikaanse expert merkt in de reportage bovendien op dat meer dan de helft van de gebruikers afkomstig is uit ontwik-kelingslanden. Voor die mensen gaat er met face book een wereld aan communicatie open; zij zullen zich weinig zorgen maken om zoiets als privacyschending of datamisbruik.Wat ons terugbrengt bij de paranoïde hoofd-persoon uit ‘Erasing David’. Is dat dan gewoon een typische, westerse 30-plusser, met ach-terhaalde ideeën uit een vervlogen wereld? Iemand die nog niet heeft geleerd ‘in de media’ te leven? Hij zal hoe dan ook moeten leren omgaan met zijn opgejaagde gevoel, want de overzichtelijke, anonieme wereld van vroeger komt echt niet meer terug.

Wat doet de VPRO aan datajournalistiek?

‘De krioelende mierenhoop die ons land be-volkt lijkt een ongelofelijke chaos, maar van bovenaf is het een precisie-uurwerk. Voor de documentairereeks en website ‘Nederland van Boven’ van de VPRO speur ik naar data om ritmes en patronen te kunnen verbeelden.’


‘Dankzij de informatietechnologie verzamelen we in een hoog tempo een grote hoeveelheid gegevens. Veel bedrijven en instanties zijn zich soms niet eens bewust hoe waardevol hun data is, zeker als je die koppelt met andere gegevens. Prachtige verhalen vloeien hieruit voort.’



‘Een bijzonder project waar ik met veel plezier op terugkijk is de eerste Misdaadmeter van het AD in 2003. Niet zo zeer vanwege het resul-taat, maar vooral omdat het daarmee toch wel een beetje begonnen is. Toen de kredietcrisis op z’n hevigst was (eind 2008), visualiseerde ik voor Het Financieele Dagblad het koersver-loop van de 73 belangrijkste fondsen op de

Freelance datajournalist bij onder meer de VPRO

Frederik RuysFOTO: Truus van GOG

Amsterdamse Beurs. Daarop kon je prachtig zien hoe over een periode van twee jaar alle bedrijven vroeg of laat diep in de problemen kwamen. Het FD is voor deze publicatie met een Nederlandse en een internationale prijs beloond.’


aantrekkelijks?

‘Persoonlijk spreekt het resultaat me pas aan als je door het ontwerp ook meteen snapt waar het over gaat. Een Amerikaanse collega had ooit als grap allemaal willekeurige vormen ge-maakt met een spirograaf en er een verhaal bij bedacht. Bij een presentatie oogstte zijn aan-

trekkelijke visualisaties veel bewondering, nie-mand durfde blijkbaar te zeggen dat ze er niets van snapten. Dat kenmerkt wel hoe kritiek loos er soms naar het vak wordt gekeken.’

Heeft deze vorm van journalistiek de

toekomst?

‘Datajournalistiek bevindt zich nog maar in de kinderschoenen. Maar het is wel hard op weg tot volledig wasdom te komen. Er komt online steeds meer gereedschap beschikbaar om zelf data te analyseren. Kijk alleen al naar de appli-caties voor Facebook-gebruikers om hun com-plexe vriendennetwerk te visualiseren.’ HANNA WHITTLE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


Vergeet het vergeetrechtTwee jaar geleden kreeg internetjournalist Peter Olsthoorn een dringend verzoek van de familie van een overleden bron. Een verhaal over de man moest van zijn website Netkwesties.nl af omdat hij zelfmoord had gepleegd. Olsthoorn: ‘Je schrikt van zelfmoord en bovendien was het beroep zo klemmend dat ik geneigd was de publicatie te verwijderen.’

Opinie

Toch is dat niet gebeurd. Het artikel staat er nog en blijft er staan. Reden: de man zelf heeft nimmer verzocht om het weg te halen en de inhoud niet betwist. Weghalen zou, zo liet ik de nabestaanden weten, wellicht tegen zijn eigen wens indruisen om ook herinnerd te blijven vanwege die kwestie. Daar was niet veel tegenin te brengen, hoe pijnlijk voor henzelf wellicht. Zou ik het stuk wel verwijderd hebben indien hij daartoe in een

‘testament’ verzocht zou hebben? Voer voor discussie, net als de rest van dit verhaal mag ik hopen.Uit bovenstaande blijkt wel dat ik zeer hecht aan het behoud van archieven, kennelijk meer dan aan het verzachten van de pijn van de nabestaanden. Van een historicus mag je niet anders verwachten. Bovendien is er juridische steun. In rechtszaken waarin eisen voor verwijdering centraal stonden hebben de media gewonnen. De Volkskrant en Argos (VPRO) hoefden oude artikelen en reportages over zakenman Eric Luzac niet te verwijderen uit het online archief. Luzac klaagde dat de kritische verslaggeving zijn reputatie schaadde, hoewel de inhoud niet te betwisten viel. Verwijdering van de artikelen zou volgens de rechter de integriteit van de media-archieven aantasten. Om dezelfde reden won het Eindhovens Dagblad een geding, aangespannen door een ontslagen vrouw bij de TU Eindhoven. Vrij vertaald valt te concluderen dat archieven volgens de jurisprudentie heilig zijn.

De Europese Commissie wil nu ‘the right to be forgotten online’ wettelijk verankeren. Het betreft in de eerste plaats het recht van eigenaren van profielen bij webdiensten deze voorgoed te laten verwijderen van het web

en uit archieven. De richtlijn is vooral bedoeld voor facebook, Hyves en andere ‘sociale media’. Het gaat in die gevallen bijvoorbeeld om de verwijdering van feestfoto’s met personen in dronken staat. Echter, sociale media zijn gewoon websites net als media-archieven, al kun je kiezen voor beslotenheid. In Spanje heeft de privacytoezichthouder Google opgedragen informatie over 90 eerder aangeklaagde, soms vervolgde, maar niet veroordeelde personen niet meer in de zoekresultaten te tonen. Dus niet de bron is aansprakelijk, zoals gebruikelijk in dit soort zaken. Ga er maar aanstaan. De Europese privacybaas van Google meent dat ‘privacy’ wordt misbruikt voor censuur.De Verenigde Staten kennen een heel ander privacybesef, veel meer gericht tegen overheidsbemoeienis dan tegen bedrijven. Niettemin hebben in Washington de senatoren John Kerry (Democraat) en John McCain (Republikein) broederlijk een initiatief genomen voor ‘data minimization’ van online publicaties. De rechter bepaalt meestal later wat dit kan behelzen.

Hoe dan ook, er is voortdurende spanning in een wankel evenwicht tussen privacy en publicatierecht. Extremisme kennen we van beide kanten: weblogs die een topambtenaar met naam en toenaam fileren vanwege vermeende pedofilie tot de Mediacode van de RVD die publicatie van foto’s van Beatrix met Richard Branson verbieden.Ook is het mogelijk om met hulp van reputatiemanagers het online blazoen op te poetsen dat door journalistiek werk is besmeurd. Soms met succes, maar voor de meesten is dit niet weggelegd. Zij moeten de rest van hun leven lijden onder hun misstappen of zelfs de schijnwerpers van

GeenStijl of – erger – Klokkenluideronline.nl. Ik kan erover meepraten, met hoon aan mijn adres aldaar, maar vind het niet erg. Je moet ervan uitgaan dat je reputatie krassen oploopt in de loop der decennia.

In een enkel verzoek om verwijdering ging ik ook overstag. Bijvoorbeeld in het geval van een artikel op Leugens.nl over een man die vals beschuldigd was van seksuele contacten met een minderjarig meisje. Het meisje was de dochter van een zakenpartner met wie de beschuldigde een conflict uitvocht. De rechtbank veroordeelde die zakenpartner, de dochter moest alles van het web halen. Maar op Leugens.nl bleven sporen staan die ‘hoog’ op Google kwamen. De beschuldigde liet eerst een advocaat zwaar geschut inzetten en vervolgens een gerenommeerd PR-bureau. Beiden tevergeefs. Maar in een persoonlijk gesprek bleek de man zo ernstig getroffen dat het onbillijk zou zijn hem daarmee te blijven achtervolgen. De naam, bedrijfsnaam en woonplaats zijn verwijderd; een uitzondering op de regel voor een flagrant geval.In een ander geval begon een ex-directeur van Palm Invest (een dubieus beleggingsfonds) me te stalken met emotionele verzoeken, afgewisseld met harde bedreigingen, plus beweringen dat Quote en RTL ook artikelen met zijn naam verwijderden. Dat laatste bleek niet helemaal waar. Wel heb ik bij artikelen achteraf nog duidelijk vermeld dat hij vervolgd noch veroordeeld is.

De leefregel ‘wat u niet wilt dat u geschiedt, etc.’ doet soms opgeld maar daarmee kun je geen journalistiek bedrijven. Helaas vervullen we de rol van ‘assholes’ die schurken over het voetlicht brengt, wat op gespannen voet staat met de hoffelijkheid die ons

Peter OlsthOOrn is Onder meer maker van leugens.nl en netkwesties.nl


Bijdragen aan het debat? discussieer op www.villamedia.nl/opinie. stuur uw opinie naar: [email protected]

wellicht populairder zou maken.Ik ben dus niet voor het recht om vergeten te worden. Het druist in tegen mijn journalistieke en geschiedkundige principes. Zoals een NRC-collega me recent zei: ‘Je leert als eerste wie-wat-waar-hoe en waarom en dan moet je de eerste vraag al onbeantwoord laten’. Daar zit veel in, al kun je daarmee niet alle privacykwesties naar de prullenbak verwijzen. Die blijven spelen, hoe dwaas soms ook. Jan van Vlijmen stond pontificaal met grote foto’s en naam in Elsevier terwijl de Volkskrant nog Van V. schreef en zijn advocaat online foto’s liet verwijderen. Soms zou je wensen dat alle media zo omgingen met hun archieven als De Telegraaf. Een beetje sputteren en een faxje zijn daar genoeg om bezoekers voor niets op een weblink te laten klikken: artikelen zijn in een zucht voorgoed foetsie. Ook staat het krantenarchief niet online. De Telegraaf biedt vergeetrecht en helpt vooral zichzelf bij uitglijers.

Hoewel het vergeetrecht me in professioneel opzicht niet aanstaat, vind ik dit persoonlijk moeilijker. Moet de maatschappij in plaats van het recht op vergeten niet meer op vergeven worden gebaseerd? Iedereen heeft een kerfstok, so be it. In elk geval is het waard om een discussie hierover aan te gaan.Anderzijds wil ik ook wel de advocaat van de duivel spelen: vroeger werd in een beschadigd imago de volgende dag de vis weer verpakt en bestond er geen Uitzending Gemist en RTL Gemist. Waarom niet terug naar die situatie? Bespaart een hoop lelijke gezichten en slapeloze nachten van onze ‘slachtoffers’.

Europese uitgeversclubs ENPA en FAEP pleitten in Brussel voor vrijwaring van de pers van het vergeetrecht. Echter, wat is nog pers? Kun je online een scheiding treffen tussen krantensites en goed ingelichte privé-blogs? En wat te doen met informatie die we van een profiel halen dat later wordt gewist? Worden we straks om de haverklap gemaand; en zijn we het haasje voor wat betreft archieven?Zo bezien is het vergeetrecht beter nieuws voor advocaten dan voor journalisten.

seO journalismIk werd laatst geïnterviewd door een student journalistiek. Ze maakte zich zorgen over het pessimisme dat de journalistiek in zijn greep lijkt te hebben over zijn eigen toekomst en ze zocht morele steun, proefde ik in haar verhaal. De rasoptimist die ik ben had echter grote moeite om haar te overtuigen dat het wel goed komt. Misschien wel omdat ik er zelf ook geen gat in zie.Internet is een prachtig medium, maar heeft de journalistiek in een houdgreep. Printuitgaven zijn letterlijk en figuurlijk gedateerd geraakt. Op het web bestaat geen solide verdienmodel voor uitgevers. En apps vinden alleen publiek als ze voor een habbekrats worden aangeboden. De gratis cultuur heeft een proces in werking gezet dat voor de kwaliteit van content en inkomsten daaruit maar één uitkomst kent: een neerwaartse spiraal.Neem The Huffington Post. De Amerikaanse online uitgave, begin dit jaar overgenomen door internetprovider AOL dat ook blogs uitgeeft als Engadget en TechCrunch, wordt wel geportretteerd als de toekomst van de journalistiek. Ik huiver bij de gedachte. ‘HuffPo’ is inderdaad een kind van zijn tijd: een opportunistische uitgave die het publiek vooral content serveert die het lekker vindt (lees: entertainment en sensatie), die content van andere uitgaven jat, doodleuk vermomd als samenvatting (en daarmee hoger scoort bij Google dan de bron zelf), en die op een kleine kerngroep redacteuren na vooral duizenden vrijwilligers onbetaald artikelen laat schrijven. Alsof je het over een fastfoodrestaurant hebt.Deze vorm van SEO journalistiek (search engine optimalisation) holt de markt alleen maar verder uit. Goedkope content genereert immers goedkope advertentietarieven. The Huffington Post verdient naar schatting slechts 1 dollar aan elke bezoeker op jaarbasis. Dat vereist ontzettend veel bezoek om nog enige omzet van substantie te draaien. De enige manier om dat te bereiken is door de eerder genoemde tactieken en middelen verder te intensiveren.Er bestond al een bedrijf als Demand Media dat freelance journalisten

voor een hongerloon aan de lopende band zielloze content laat uitpoepen die aansluit op trending topics geformuleerd op basis van algoritmes. Vorig jaar nam Yahoo het vergelijkbare Associated Content over. En nu is er een partij opgestaan, genaamd Narrative Stories, dat er in geslaagd is om software

te programmeren dat een heel acceptabel sportartikel kan schrijven. Robotjournalistiek wordt het populair

genoemd. Ja, lach er maar om, maar we kunnen inmiddels toch wel concluderen dat er op het web geen eer te behalen valt voor journalisten. Eind juni gaat in de VS de documentaire ‘Page One’ in première waarin de makers een jaar lang de mediaredactie van The New York Times konden volgen. Mooie necrologie zal dat worden. Misschien ben ik gewoon toe aan [email protected]

Erwin van der Zande

ERWIN VAN DER ZANDE

IS HOOFDREDACTEUR VAN BRIGHT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


Schrijf nu in!Als lezer van Villa Media prooteert u van een speciale korting.Gebruik vipcode VM135 bij uw inschrijving en betaal slechts

145 euro (excl. BTW) i.p.v. 175 euro.

www.mpjc.nl

De Arbeiderspers: Onno Bosma: De verzoe-king van Johan Metsiers (s), Ilja Leonard Pfeijf-fer: Het ministerie van specifieke zaken. Over Haags gekonkel en de mentale staat van het land (s).Athenaeum: Peter Henk Steenhuis: De rode ambassadeur. Coen Stork: diplomaat van Pre-toria tot Boekarest (s), Oswin Schneeweisz en Martijn van Dooren: De Jacht in Nederland en Vlaanderen (s), Michiel van Kleef en Suse van Kleef: Rechtspraak is mensenwerk. Vijftien rechters over de dilemma’s van hun vak (jn).Atlas: Joe Sacco: Gaza 1956. In de marge van de geschiedenis (jn), Florence Aubenas: De bodem van de pan. Undercover aan de onder-kant van de samenleving (jn), Sietse van der Hoek: Er gaat niets boven Groningen (jn), Karin Anema: Anders dan Afrika (s), Wilma de Rek, Bart Wagendorp en Ien van Laanen: Encyclope-die der Nederlanden (s). Augustus: Marnel Breure: Dochters van Durga. Op zoek naar de godinnen van India (jn).Bert Bakker: Madelon de Keizer: Vrij onver-veerd. Frans Goedhart, journalist en politicus 1904-1990 (s), Maarten Schinkel: Europa. Hoe het oude continent de nieuwe wereld verslaat (s), Mariska Orbán: Blond, brutaal & bidden. Waarom ik (nog steeds) katholiek ben (o), Wilfred Scholten: Mooie Barend. Biografie van B.W.Biesheuvel 1920-2001 (o), Frits Bolkestein: De intellectuele verleiding. Gevaarlijke ideeën in de politiek (o).Balans: Carla Boos (samenst.): Slavernij. Mensenhandel in de koloniale tijd tot nu (s), Marian Husken en Harry Lensink: De snelkook-panmoord (a), Max Pam: Ketter & Geest (a), Minka Nijhuis: Weblog Afghanistan (s), Max van Weezel: Haagse fluisteraars (s), Anet Bleich: De boze babyboomer (s), Jan Tromp: Buigen. Vernedering en nederigheid in de Nederlandse politiek (a), Elsbeth Etty: ABC van de literaire kritiek (a), Pieter de Jong: Het avontuur van leidinggeven (s).De Bezige Bij: James Gleick: Informatie. Van tamtam tot internet (s), Roel Janssen: Wellink aan het woord (jl), Esther Donkers; Berichten uit de zorg (s), Rudi Vranckx: De vloek van Osama. Tien jaar die de wereld hebben ver-scheurd (s).Boekerij: David Kirkpatrick: Het facebook ef-fect (jl).

Zomerboeken

iApp (jn), Olaf Koens: Koor-dansen in de Kaukasus. Reis door Ruslands onbeheersbare achtertuin (s), Will Tinnemans: Voor jou tien anderen. Uitbui-ting aan de onderkant van de samenleving (s).Nijgh & Van Ditmar: Renske Jonkman: Zo gaan we niet met elkaar om (a).Pearson Educatie: Ray-mond Janssen: Social Media Marketing (s), Eugène van Haaren: PR voor Dummies (s).Prometheus: Arie Booms ma: De Relishow (o), Martin Bril: Au revoir. Alle verhalen uit Frankrijk (jn), Raymond van den Boogaard: Mijn lieve ouders (jn), Elsbeth Etty (samenst.): De Nederlandse erotische literatuur in 100 en enige verhalen (o), Arthur Huizinga: Nooit een thuis-wedstrijd. Een voetbaloorlog in de Kaukasus (s), Matthijs Kleyn: Vita (jn), Hassan Bahara en Patrick Pouw: WTF?! Volwassen worden na 11 september (s). Thomas Rap: Coen Verbraak: Kijken in de ziel – Politici. Volksvertegenwoordigers over hun vak en over zichzelf (a), Stijn Aerden en Wim Koesen: Van Willem tot Willem. Een vrolijke geschiedenis van Oranje (s), Mathijs Deen: Brutus heeft honger (s). L.J.Veen: Maartje Luif: Hier zijn we dan (s), Bart Middel-burg: De dominee. Opkomst en ondergang van mafiabaas Klaas Bruinsma (geactuali-seerd) (jn), Maartje Fleur: Irritant. Al je dagelijkse erger-nissen (jn), Toine Heijmans: Op zee (jn).

Marjolein SlatS

Jn=juni, jl=juli, a=augustus, s=september

Villamedia bladerde alvast door de aanbiedingscatalogi van de boekuitgevers en maakte een selectie van deze zomer te verschijnen boeken door, voor en over journalisten.

Contact: Reinoud de Jongh: Hoofdzaken. U brein kan u nog meer vertellen (jl), Santje Kramer: Wie is de Nederlander? (a), Wilma de Rek: Winnaars en andere losers. De kunst van het verliezen (a),Henk Rijks: Incognito (a).Einstein Cross Media Publis-her: Willem Vermeend en Bern-hard van Oranje: De onstuitbare opmars van de digitale wereld (jn).FMB Uitgevers: Gerie Smit: Wilde haren (a)Van Gennep: Peter Schumacher: Ogenblikken van genezing. De gewelddadige kolonisatie van Indo-nesië (a).Gotmer: Marcel Bayer; Het Colom-bia van Gabriel García Márquez (s).Karakter uitgevers: Sid Jacobson en Ernie Colón: Che. Een grafische biografie (jl).Luitingh: Anonymous: O. Een pre-sidentiële roman (jn). Meulenhoff: Marcel van Roosma-len: Bommen op Volendam. Grote reportages uit een klein land (jl), Yvonne Scholten: Fanny Schoon-heyt. Een Nederlands meisje strijdt in de Spaanse burgeroorlog (a), Mischa van Vlier: Koude grond (a), Dorine Hermans en Daniële Hooghiemstra: Ik mag ook nooit iets. Willem Alexander in zijn eigen woorden (s).Nieuw Amsterdam: Ruud van Gessel en Jan Libbenga: Beeldenstorm. De rumoerige geschiedenis van 60 jaar televisie (s), Mart Smeets: De Lance-factor (jn), Marte van Santen: Slaaf van mijn gedachten. De behandeling van een dwangpatiënte (s), Bart Braun: Wat de weegschaal niet vertelt. Alles wat je moet weten over overgewicht en afvallen (s), Bahram Sadeghi: Waarom bent u zo arm? Indringende interviews in het armste land ter wereld (s), Vincent Luyen-dijk en Hans-Jörgen Nicolaï: De Grote Tourquiz. 1000 vragen, met foto’s en website en gratis


recensies

In een zijbeuk van de Grote kerk in Naarden hangen twee ge-schilderde achttiende-eeuwse portretten van de ouders van

een onbekende koopman. De schilderijen zijn bewust onderdeel gemaakt van het tweejaarlijkse fotofestival in het vestingstadje. Een Hollandse meester van toen in gezelschap met meesters van nu: de portretfotografen Joost van den Broek, Koos Breukel en Stefan Vanfleteren, Vlaming. De curator heeft een selecte keuze gemaakt van ieders hoogtepun-ten, waarbij het festivalthema ‘Let’s face it’ het vertrekpunt was. De portrettengalerij is let-terlijk een mix van kwetsbare en krachtige mensen; de foto’s zijn zonder onderscheid des fotograafs bij elkaar geplaatst, waardoor ze nog sterker worden dan ze al zijn. De verschillen in stijl val-len op: Van den Broek sober en puur, Breukel ingehouden, terwijl Vanfleteren met bijna uitgebeten zwart-wit fotografie de mensen voor zijn lens liefdevol tot op het bot ontleed. Drie de mens totaal toegewijde fotografen. Zelf komen ze tot leven in vitrinekasten, waar ogenschijnlijk achteloos voorwer-

pen, documenten en brieven zijn neergelegd.Hun werk vormt niet voor niets het hart van het fotofestival. En toch zoek je in de kerk na de herken-ning van zo veel hoogtepunten een verrassing. Die zit ‘m niet in het geraffineerde portretwerk van Marie Cécile of de creatieve explosies van Lieve Prins. Het is de onlangs afgestudeerde Suzanne Reuling (1979) die met een docu-mentaire serie over wereldwijd geluk je de pas echt doet inhou-den. ‘Wat maakt je gelukkig?’, was haar vraag. Voor de camera

stráálden de onbekenden met een gans of het enig kleinkind in de nabijheid. Precies op het goede moment ving Reuling het geluk.Het is een van de schaarse puur documentaire of fotojournalistieke series. Er is bekend, indrukwek-kend werk van Martin Roemers, van wie in een vestingruimte zijn series over soldaten en oorlogs-blinden zijn tentoongesteld. Ook is er terecht aandacht voor Mike Roelofs met zijn serie Resilience (veerkracht), over de benarde omstandigheden van de Roma in Roemenië. Op de zolder van het Naardense stadhuis hangen

TV DENKBEELDiG Mahmoud al Massad: This is My Picture

When I Was Dead. 9 juni, 22.55, Ned. 2.

In 1983 pleegt de Israëlische Ge-heime Dienst een aanslag op de belangrijke PLO-officier Mamoun Meraish. De kranten berichten dat zowel Meraish als zijn vierjarige zoontje Bashir om het leven zijn gekomen. In het ziekenhuis blijkt het jongetje echter nog in leven.De documentaire ‘This is My Picture When I Was Dead’ van de in Nederland wonende Palestijn Mahmoud al Massad draaide vorig jaar op het IDFA en in de bioscoop. Het uitgangspunt is wat gefor-ceerd: er wordt gesuggereerd dat Bashir wél omkwam bij de aanslag en dat we gaan kijken naar een denkbeeldig toekomstportret. Wat zou er 25 jaar later van hem zijn geworden, zou hij nog actief zijn geweest voor de zaak waar zijn vader voor stierf? Onnodig verwarrend, die struc-tuur, maar dat doet verder weinig af aan de kracht van de film. Bashir is een innemende hoofdpersoon. Terugblikkend op de missie en dood van zijn vader, voert hij gesprekken met familieleden en betrokkenen, wat een boeiend in-kijkje geeft in de Palestijnse zaak, zonder dat de maker er een bood-schap in probeert te rammen. rick de gier

BoEK MAGisCh Hans Pars: Goed afgestemd. 100

jaar radio, Scriptum Publishers, ISBN

978905946549, 366 pagina’s, € 19,90

Grappig, om een boek over radio te laten domineren door beeld. Hans Pars dook in het Spaarnestad fotoarchief en stelde een boek samen waar de liefde voor radio

vanaf spat. Vooral de liefde voor het apparaat. We zien een rooms-katholiek boerengezin dat in 1933 luistert naar de mededelingen voor de land-en tuinbouw uit een Philips 363A. Pars bespaart ons de details niet. Bij de beschrijving van de prachtige zwart-wit foto’s gebruikt hij weinig tekst om ons bijvoorbeeld te vertellen dat de zendmast in Markelo 21 verdiepin-gen had en 187 meter hoog was.Het boek gaat ook over piraten die al in de jaren ’20 werden op-gespoord door mannen van de Radio Controle Dienst van de PTT. Halverwege het boek staat een dramatische foto van de laatste uitzending van Veronica. Ook Radio Kootwijk ontbreekt niet. In dat dorp op de Veluwe werd in 1919 begonnen met de bouw van een radiozender voor de lange-golfverbinding met Nederlands-Indie. De gebouwen staan er nog steeds, inclusief de bassins met water waarmee de lampen ge-koeld werden. Het mooie van radio is dat je de plaatjes er zelf bij kunt denken. Maar dit boek over het magische medium heeft juist een meer-waarde dankzij de foto’s. Frederique de jong

FoToFEsTiVAL hET FoToPoRTRET LEEFTFotofestival Naarden, t/m 19 juni, www.fotofestivalnaarden.nl.


Ineens was daar in 1999 Jamie Oliver. De symphatieke Britse chefkok die als ‘the Naked Chef’ eigenhandig een hele nieuwe kookbeweging in gang zette met een gelijknamig televisie-programma en kookboek. Eerlijk, simpel, gezond en seizoensgebon-den eten zijn de sleutelwoorden in zijn loopbaan. Hij bewees zijn maatschappelijk engagement door in Londen het restaurant Fifteen te starten, waar kansarme jongeren worden opgeleid tot koks. Inmiddels staat er ook een vestiging van in het Oostelijk haven gebied in Amsterdam. In zijn laatste televisie show Jamie’s Food Revolution gaat de chef bovendien de strijd aan met Amerikaanse schoolkantines, in de hoop de slechte eetgewoontes van Amerikaanse scholieren om te kunnen buigen. En zo werd Oliver veel meer dan een receptenmachine. Het DNA van Jamie Magazine is dan ook

makkelijk gelegd. Zo’n uitgeefplan schrijft zichzelf. Twee jaar geleden kwam Jamie Magazine dan ook voor het eerst uit in Groot-Brittan-nië en is inmiddels in 43 landen verkrijgbaar. Nederland heeft sinds deze maand zijn eigen Jamie Magazine. Een van de twee niet-Engelse editie ter wereld – Duitsland is de tweede. Het Nederlandse Jamie Magazine is geen volledige kloon van de Engelse versie, al heeft het dezelfde lekkere look and feel. Het blad heeft een eigen Hollandse redactie onder leiding van hoofd-redacteur Lily Martens. In het eerste nummer – The Italian Issue – is er aandacht voor Ne-derlandse onderwerpen zoals de honderden Amsterdammers die deze lente aan guerrilla gardening doen: ze zaaien legaal en illegaal tuinbonen in plantsoenen, langs gevels en in verwaarloosde stad-stuintjes en op balkons. Voor de herfst staan spruitjes op het menu.

Ook hebben ze een mooie (foto)reportage over twee Nederlandse jongens die stage liepen bij de beste worstenmakers van Italië, Brandt & Levie. Uiteraard ontbreken de recepten niet, de ruggengraat van het ma-gazine, met gerechten uit onder meer het nieuwe kookboek ‘Jamie’s Reizen’. We tellen er 102 in de index achterin het magazine. Daar zou je het mee uit moeten kunnen houden tot 14 juli. Dan verschijnt het tweede nummer.linda nab

BLADEN JAMiE oLiVERJamie Magazine verschijnt zes keer per jaar voor € 5,95.

DE sChEPPiNG VAN

Flip van Doorn (43) schrijft over toerisme in Nederland. Werkt momenteel aan deel

2 van ‘Fietsen Rond de Wereld – in Nederland’, uitgeverij Terra

Lannoo, isBN (deel 1) 9789089893758, € 19,95. www.frdw.nl

‘Van amerika via bethlehem naar napels, dineren in rome, over-nachten in californië, de volgende dag een lunch in turkeye en via Sint-Maarten door naar Zurich. en dat allemaal zonder nederland te verlaten. afgelopen zomer maakte ik met fotograaf Piet Hermans een reis rond de wereld in 36 uur. in mijn citroën berlingo. Het idee ontstond tijdens een brainstorm op de redactie van Plus Magazine. We bespraken een nieuwe rubriek waarin we lezers mooie plekken in nederland wilden tippen. allerlei suggesties vlogen over tafel en daar waren ook buurtschappen als Zurich, bern en engeland bij. op de opmerking van eindredacteur theo temmink “dat we daar eens iets mee zouden moeten doen” ben ik wat verder gaan speu-ren. de wereldreis door nederland was het gevolg, het reisverslag verschijnt in november in Plus. onderweg viel ons op dat bijna alle buurtschappen die we aandeden buiten de toeristische hoofdrou-

tes liggen, maar stuk voor stuk kleine juweeltjes zijn. en meer dan eens hadden we het gevoel dat we met onze auto de landelijke rust op de smalle weggetjes verstoorden. toen we bij Sint-Maarten bijna een fietser van een dijkje reden, merkte Piet op dat we er een fietsroute van zouden moeten maken. op dat moment viel alles op zijn plaats. We hebben een zomer en een najaar hard gewerkt en een fietsroute van 1750 kilometer door de noordelijke helft van nederland uitgezet. de route doet bijna 200 buurtschappen, plekken, natuurgebieden en gebouwen aan die een link met het buitenland hebben. begin- en eindpunt is Hotel de Wereld in Wageningen. Fietsers kunnen in negen etappeplaatsen stempels zetten en daarmee een oorkonde verdienen, en er is een website aan het project gekoppeld. op dit moment brengen we het zuiden van nederland in kaart. deel 2 verschijnt in februari.’

in deze rubriek schrijven journalisten zelf iets over de totstandkoming van hun product.

ze vlakbij de exuberante rijken van Christian Kryl. In het Bastion Oranje heeft het verzorgde journa-listieke werk (zie foto’s van Wilders en Hofland) van freelancer Karoly Effenberger, voor onder meer. Het Parool, een plek gekregen.De lange loods naast de toegangs-poort toont een spannend meng-sel van stijlen, tijden en onder-werpen. Tussen dementerenden, transseksuelen, murw geslagen boksers en door plastische chi-rurgie vervormde mensen duiken pontificaal Femke Halsema en Ayaan Hirsi Ali op. Rust is er in een bunker buiten de stadswallen. Marie Cécile Thijs toont er beelden van nu, geïnspi-reerd door traditionele Hollandse schilderkunst. Een poes met een wit rolkraagje en een indringend kijkend meisje in kleding van toen. De laatste foto is gemaakt in een oplage van tien. Prijs per foto 4000 euro. Naast de foto zijn tien stickertjes geplakt. Verkocht! Nederlandse fotografie leeft, met dank aan de meesterschilders.FritS baarda


Toiletpaper Magazine

Beeldtaal

De Italiaanse beeldend kunstenaar Maurizio Cattelan zit achter de publicatie Toiletpaper Magazine. Cattelan kennen we als maker van verschillende provocatieve sculpturen als een biddende Hitler op z’n knietjes en Paus Johannes Paulus II, liggend op de grond, bedolven onder een meteoriet. Toiletpaper Magazine is geen tijdschrift in de traditionele zin van het woord, er staan geen advertenties in en nauwelijks tekst. Het is ook geen boek, daarom blijft de benaming magazine waarschijnlijk over. Maar wat het nou precies is en hoe je het beestje ook noemt, wat blijft is een fascinerend blad van 44 pagina’s vol met spreadfoto’s die zo intrigerend zijn dat je – zodra je alles gezien hebt – meteen weer van voren af aan wilt beginnen. De enige letters in het magazine zijn gewijd aan het colofon. En dat leert ons dat Cattelan samenwerkte met de Italiaanse fashion fotograaf Pierpaolo Ferrari. Uit een interview op de site toiletpapermagazine.com blijkt dat Cattelan met deze publicatie de grenzen tussen commerciële en kunstfotografie wil opzoeken en daarom modefotograaf Ferrari heeft gevraagd mee te werken. Ze deden samen eerder een cover voor The Art Issue van W magazine in 2009. De beelden blijven je bij, zijn autonoom, vertellen een verhaal en laten tegelijk genoeg ruimte voor interpretatie. Cattelan lanceerde in 1995 ook al eens een tijdschrift: Permanent Food, dat een soort collage was van allerlei foto’s en teksten die hij uit andere tijdschriften had gekopieerd. Daarmee was hij een van de eersten die het copyright op beeld aan de kaak stelde. De naam Toiletpaper Magazine is natuurlijk ook niet toevallig gekozen. Hij relativeert daarmee tijdschriften. De titel is een verwijzing naar de wegwerpcultuur van fotografie in tijdschriften en tegelijk zijn eigen publicatie. De kunstenaar zei eens daarover: ‘Vroeg of laat eindigen alle tijdschriften in het toilet.’ Daar heeft Cattelan een punt. Maar deze gaat toch echt eerst een tijdje bij mij in de kast.

[email protected]

Toiletpaper Magazine wordt onder meer verkocht in het Museum of Modern Art in New York en gedistribueerd via Idea Books. NB. De site toiletpapermagazine.com is ook meer dan de moeite waard.

JIlDoU VAn DEr BIJl,

HooFDrEDACTEUr VAn lInDA. . . . . . . . . . . . . .


Burgerleden rvdj Frans Oremus citeert in VMM (nr. 10, 20 .05.2011) en in het on-line artikel www.villamedia.nl collega-Raadslid Peter Olsthoorn, die opmerkt dat de burgerleden in de Raad voor de Journalistiek (RvdJ) na hun eerste jaar hebben verklaard de Raad conservatief en in zichzelf gekeerd te vinden. Als een van die burgerleden, wil ik mede namens mijn vier ‘burger’-collega’s, deze opmerking graag toelichten, omdat het noemen van beide begrippen zonder een verdere toelichting te kort doet aan onze intenties.De RvdJ kent sinds begin 2010 vijf burgerleden. ‘Gewone’ burgers met interesse in journalistiek. De benoeming van de burgerleden was een van de stappen die de Raad het afgelopen jaar heeft gezet om meer zichtbaar te wor-den in de samenleving. Ter voorbereiding op de Jaarver-gadering van de Raad – medio april – hebben de burgerleden het initiatief genomen om samen te evalueren hoe zij dat eerste jaar als lid van de Raad hebben ervaren. We deden dat met de bedoeling om aandachts- en ver-beterpunten aan te dragen die het functioneren van de Raad en zijn leden ten goede zou komen.Dat heeft geleid tot een aantal aanbevelingen ter verbetering van de introductie en inwerkpe-riode van nieuwe (burger)leden van de Raad en het verloop van de beraadslagingen.Daarnaast hebben wij ook zeer nadrukkelijk gekeken naar de uit-straling van de RvdJ. In dat licht werden de kwalificaties conser-vatief en in zichzelf gekeerd ge-noemd. De burgerleden hebben in hun eerste jaar ervaren dat de

Raad soms te veel naar binnen is gericht. Bijvoorbeeld in de discus-sie over wat nou ‘echte’ journalis-tiek is en wat niet.Terwijl het daar in onze ogen in eerste instantie niet om moet gaan. Als burgerleden vinden wij dat er per uiting zou moeten worden beoordeeld of er sprake is van een journalistiek product. En dat de discussie vooral moet gaan over de werkwijze van de journalist. Over de afwegingen en keuzes die hij of zij heeft gemaakt bij de totstandkoming van het eindproduct. Met andere woor-den; heeft de journalist op een zorgvuldige en fatsoenlijke ma-nier z’n werk gedaan en is dit voor het publiek helder en begrijpelijk. Op dat punt mag er dus wat ons

– als burgerleden – betreft nog wel wat veranderen.Verder hebben wij geadviseerd om aandacht te besteden aan meer uniformiteit in het verloop van de zittingen van de Raad. Naar ons oordeel kan een meer of minder formeel verloop van een zitting van invloed zijn op de inhoudelijke behandeling van de klacht en de uitspraak. Wat wij be-langrijk vinden is dat zowel klager als verweerder goed tot hun recht

komen. De Raad is geen rechts-instantie, maar een orgaan dat beoordeelt of de journalist op een transparante en doortimmerde manier z’n werk heeft gedaan. Tenslotte vinden wij het belang-rijk dat er meer aandacht is voor de toegankelijkheid van het taal-gebruik van de Raad in uitspraken en andere schriftelijke uitingen.Het was tijdens de jaarvergade-ring goed te ervaren dat de – meer én minder doorgewinterde – col-lega-raadsleden aangaven onze aanwezigheid dit eerste jaar als zeer positief te beoordelen.Al jaren wordt er gesproken over de plek en positie van de Raad in de (journalistieke) samenleving. Als burgerleden zijn wij ervan overtuigd dat wij in de discussies en de uitspraken net een ander accent kunnen geven.De veranderingen en modernise-ring van de Raad gaan sommigen misschien niet snel genoeg, maar met de uitbreiding van de moge-lijkheden die de Raad ten dienste staan, worden mooie stappen in de goede richting gezet. Wij, als burgerleden, leveren daar graag een bijdrage aan!JEANINE R. VAN OOIJEN,

HEEMsTEDE

De rekkelijken rukken op in de Raad

zighouden.’ Zo ergert hij zich aan het gesteggel tussen de NVJ en de Raad over een statuten-wijziging. De laatste wil dat de bevoegdheid om klachten in behandeling te nemen wordt verruimd. Nu eisen de statuten dat alleen klachten tegen ‘professionele’ journalisten in behandeling worden genomen, wat soms leidt tot lastige definitiekwesties, met name bij de zogeheten nieuwe media. Algemeen secreta-ris Thomas Bruning van de NVJ: ‘De Raad is ooit opgericht door de NVJ, uitgevers en om-roepen om de professionele journalist te be-oordelen. Wij kunnen dus prima met het hui-dige statuut uit de voeten. Ook als het gaat om nieuwe media. Ik vergelijk het vaak met de in-gezonden brievenrubriek. Als je die in de krant publiceert is de krant verantwoordelijk. Ook nieuwe media kunnen, als je dit principe han-teert, met het huidige instrumentarium wor-den beoordeeld.’ Olsthoorn: ‘Het is de discus-sie tussen de rekkelijken en de preciezen. Een doodsstrijd van een orgaan wiens gezag aan het afbrok-kelen is. Regels over privacy en weder-

hoor zijn te star. Moet je bijvoorbeeld we-derhoor afdwingen op televisie?, zoals Mosz-kowicz deed in Pauw & Witteman? Nee toch?’ Volgens Olsthoorn moet er ook meer open-heid komen. ‘Die zittingen kun je audiovisueel ontsluiten onder eigen regie. Zaken en uitspra-ken moeten in een forum komen. We moeten het debat aangaan. Vooral met de criticasters. Dan krijg je zuurstof.’Dat codes en regeltjes niet zaligmakend zijn onderschrijft recent onderzoek naar de wer-king en de effectiviteit van journalistieke gedragscodes (UvA), dat in opdracht van de stichting Media-ombudsman Nederland (MON) is gedaan. De onderzoekers conclude-ren dat er weinig bewijs bestaat dat algemene profes sionele codes (Code van Bordeaux, de Leidraad van de Raad voor de Journalistiek en de Genootschapscode) een grote invloed hebben op de dagelijkse werk-

wijze van journalisten. ‘Net als codes per me-dium moeten algemene codes vooral gezien worden als uitdrukking van het debat binnen de professie. De afstand van dat debat tot de dagelijkse journalistieke praktijk is groter, en de invloed ervan waarschijnlijk nog kleiner, dan bij codes per medium het geval is’, aldus de onderzoekers. Voorman Lebesque wil ook minder regel-dwang. ‘Wij oordelen over het fatsoen van een journalist. Dat is niet heel se-cuur in regeltjes te vangen. Net zo min als de beroepsgroep. Daarom willen we de definitie verbreden om niet te verzanden in discussies over wie wel of geen professionele journalist is.’Met de media die de Raad de rug hebben toe-gekeerd zit hij in zijn maag. ‘Het niet erkennen van de Raad is arrogant tegenover de klager en

jammer voor de betrokken media. Want als ze wel op de zitting komen en zich

verweren neemt de kans op een on-gegrond verklaring misschien wel toe. Een voorbeeld? In een door-

wrochte en voortreffelijke repor-tage van Gerlof Leistra in Elsevier over drugskoeriers in Zuid-Limburg dat stijf

stond van de bronnen, komt één pas-sage voor waarin een autobedrijf

in Rotterdam een criminele organisatie wordt genoemd. Zonder bronvermelding. Dit

De Raad kampt met een stoffig en stroperig imago en heeft dat deels aan zichzelf te dan-ken. De website, die mediagedupeerden weg-wijs moet maken over het indienen van een klacht, is een labyrint vol juridische rimram en bureaucratisch gezever. ‘Vingerplanten’, zo worden de leden van de Raad weinig res-pectvol op GeenStijl genoemd. Critici klagen over de langdurige procedures en de weinig slagvaardige indruk die de Raad maakt in het geven van een algemeen oordeel (‘ambtshalve uitspraak’, red.) bij grote kwesties die vrijwel alle media raken. Wat ook niet helpt is dat een aantal media weigert de Raad te erken-nen: Tros Radar, De Telegraaf, Elsevier en RTL Nieuws.Maar sinds het aantreden van een nieuwe, betaalde voorzitter uit een journalistieke bio-toop – Victor Lebesque – gloort er langzaam licht. Zo werd vorige week bekend dat de Raad Nieuwsuur weer aan de borst kan drukken nu er de mogelijkheid tot herziening bestaat als de Raad fouten maakt of zich op verkeerde feiten baseert. Hoofdredacteur Carel Kuyl van Nova besloot in 2008 voorlopig niet meer mee te werken aan klachtenprocedures. Aanleiding vormde twee uitspraken waarin Nova onjuist of onzorgvuldig journalistiek handelen werd verweten op grond van achteraf geconstru-eerde feiten en argumenten die elkaar tegen-spreken. Nu de Raad bereid is uitspraken te herzien wanneer er fouten zijn gemaakt staat

niets meer in de weg mee te werken aan pro-cedures, aldus Kuyl.Andere lichtpuntjes zijn dat bemiddeling (‘om-budsfunctie’) actiever wordt toegepast en er een vereenvoudigde procedure in het leven is geroepen. Voorzitter en secretaris kunnen hierbij buiten de zitting zaken afdoen als naar hun oordeel klager evident niet ontvankelijk is, de Raad duidelijk niet bevoegd is de klacht in behandeling te nemen, of te voorzien is dat een klacht ongegrond is.

Grofweg bestaan er twee soorten criticasters: zij die zich niet kunnen vinden in het feit dat een groep journalisten, juristen en burgers de media de maat nemen, en zij die vinden dat de Raad – in meerdere opzichten – met zijn tijd mee moet gaan en zich minder moet vastbij-ten in zijn eigen regeltjes. De eerste groep zal het moeilijkst te verzoenen zijn. RTL Nieuws bijvoorbeeld is niet van plan terug te keren naar de Raad, zo laat hoofdredacteur Harm Taselaar weten: ‘De Raad heeft geen en-kele status. Waarom zouden we ons door de eigen beroepsgroep laten beoordelen? Het heeft evenveel waarde als het oordeel van Sin-terklaas, of wie dan ook. Klachten van kijkers nemen wij serieus. Ik ga met ze in gesprek en in de meeste gevallen wordt er een oplossing gevonden. En zo niet dan kunnen mensen al-tijd nog naar de rechter stappen.’Ook hoofdredacteur Arendo Joustra (Elsevier)

heeft fundamentele bezwaren. ‘Waarom zou je alle media gelijk willen schakelen? Het ene medium publiceert wel de achternaam van Ruben (overlevende vliegramp Tripoli), het an-dere niet. So what. Waar bemoeit die Raad zich mee? Zeg je abonnement op als het je stoort.’ Hij ergert zich aan de subjectiviteit van de oordelen. ‘Ook The New York Times noemde de achternaam van Ruben. Hebben die geen ethiek of zo?’Hoofdredacteur Sjuul Paradijs van De Tele-graaf wil zijn weigering de Raad te erkennen niet bediscussiëren, maar stelde eerder dat onderzoek laat zien dat de procedure in het geval van de wakkere krant vaak is gebruikt als testcase voor een rechtszaak. ‘En we willen liever niet twee keer advocaatkosten betalen.’De andere groep critici ziet de Raad wel dege-lijk als een waardevol instituut, maar vindt dat er ernstig gemoderniseerd mag worden. Deze criticasters zitten ook in de Raad zelf. Raadslid Peter Olsthoorn stelt dat de burger-leden die de Raad sinds kort telt, na hun eerste jaar hebben verklaard het orgaan ‘conserva-tief en in zichzelf gekeerd’ te vinden. ‘De eigen

“Leidraad” geldt als een bijbel. Zittingen drei-gen soms te ontaarden in exegese, of Twitter nu wel of niet journalistiek is. Maar in de kern gaat het niet om de regeltjes, zeker niet in een snel veranderende digitale werkelijkheid. Het gaat er om of de journalist in kwestie integer heeft gehandeld. Dáár moeten we ons mee be-

kan natuurlijk een reden hebben, die de journalist ter zitting kan motiveren. Maar met de voorlig-gende feiten – geen we-derhoor en onvoldoende bronvermelding en geen nadere uitleg – moesten wij de klacht gegrond verklaren, overigens met bloedend journalistiek hart.’ Ook Lebesque is voorstander van meer openheid. ‘De Noorse Raad voor de Journalis-tiek zendt alle zittingen live uit, verzorgd door wat ik maar “de Villa-media van Noorwegen” noem. Daar sta ik sympa-thiek tegenover, al moet men niet bang hoeven te zijn dat men ter zitting meteen een camera in zijn nek krijgt.’

teert, met het huidige instrumentarium wor-den beoordeeld.’ Olsthoorn: ‘Het is de discus-sie tussen de rekkelijken en de preciezen. Een doodsstrijd van een orgaan wiens gezag aan het afbrok-kelen is. Regels over privacy en weder-

de Genootschapscode) een grote invloed hebben op de dagelijkse werk-

jammer voor de betrokken media. Want als ze wel op de zitting komen en zich

verweren neemt de kans op een on-gegrond verklaring misschien wel toe. Een voorbeeld? In een door-

wrochte en voortreffelijke repor-tage van Gerlof Leistra in Elsevier over drugskoeriers in Zuid-Limburg dat stijf

stond van de bronnen, komt één pas-sage voor waarin een autobedrijf

in Rotterdam een criminele organisatie wordt genoemd. Zonder bronvermelding. Dit

De Raad voor de Journalistiek zat de laatste jaren in zwaar

weer. En de storm is nog niet helemaal geluwd. Maar er is

ook succes. Nieuwsuur doet weer mee, na eerder te zijn

afgehaakt omdat de Raad niet bereid was eigen fouten te

herzien.

TEKST FRANS OREMUS ILLUSTRATIE BEREND VONK

10 - villamedia magazine - 20 mei 2011 20 mei 2011 - villamedia magazine - 11

21 mei 2010 - villamedia magazine - 37

Reacties cOlOFONVillamedia magazine, vakblad over journalistiek. Uitgave van Villamedia Uitgeverij BV. Villamedia magazine is een voortzetting van De Journalist. De redactie is onafhankelijk en werkt op basis van een redactiestatuut.

REDAcTIEDolf Rogmans, hoofdredacteur linda Nab, redacteur Frans Oremus, redacteur lars Pasveer, redacteur Marjolein slats, bureau/eindredacteur Trudy van de Ven, redacteur Hanna Whittle, stagiairBas Wouters, stagiair

POsTADREsPostbus 75997, 1070 az Amsterdam

BEzOEkADREs Johannes Vermeerstraat 221071 dr AmsterdamT 020-67 66 771 / F 020-664 49 01 [email protected] www.villamedia.nl

VORMGEVINGAnneke de Bruin

AAN NR. 11 WERkTEN MEEFrits Baarda, Jildou van der Bijl, Guus Dubbelman, Bart Ebisch, cassander Eeftinck schattenkerk, Rick de Gier, Truus van Gog, Frederique de Jong, Raymond krul, Peter Olsthoorn, Ymke Pas, Garrie van Pinxteren, Jenny smets, Eric Taal, TRIk, Berend Vonk en Erwin van der zande.

VOlGEND NUMMERVillamedia magazine verschijnt vanaf volgend nummer in de zomerfrequentie van eenmaal per vier weken. Nummer 12 verschijnt op vrijdag 1 juli. Deadline: kopij 24 juni, advertenties 27 juni.

ADVERTENTIEs BlADVan Rijn & Partners, Olaf van Rijn, Marlene zonjee, Rubensstraat 96, 1077 nb AmsterdamT 020-624 22 13 • F 020-620 93 32 [email protected]

ADVERTENTIEs WEBsITEkaren Bais en Damiaan van EetenT 020-676 67 71 • F 020- 664 49 [email protected]

ABONNEMENTEN Jaarabonnement € 155,00 Introductietarief € 99,00 studenten tot 27 jaar € 65,00losse nrs € 7,25 exclusief portiPrijswijzigingen voorbehouden.

Opzeggingen (uitsluitend schriftelijk) dienen acht weken voor afloop van de abonnements-periode in ons bezit te zijn.

BlAD NIET ONTVANGENNVJ leden: ledenadministratie, Postbus 75997, 1070 az AmsterdamT 020-67 66 771 • F 020-66 24 901 [email protected] • www.nvj.nlAbonnees: Abonnementenland, Postbus 20, 1910 aa Uitgeest T 0900-ABOlAND/0900-226 52 63 (€ 0,10 per minuut) • F 0251-31 04 05 www.aboland.nl/blad/villamedia

UITGEVERUitgeverij Villamedia BVBank 66.68.29.292 • kvk [email protected]

DRUk senefelder Misset

reacties op de site kunnen worden doorgeplaatst in het magazine. Om te kunnen reageren is het ver-plicht je eenmalig via de site te registreren. na registratie is het mogelijk om met een gebruikersnaam en wachtwoord deel te nemen aan discussies.

Samenvattingen Raad voor de JournalistiekUitspRaak 2011-35 inzakeJ.W. ter Keurs en G.J. ter Keurs-WeverstegenJ. Ankoné en De Twentsche Courant Tubantia

UitspRaak: onGeGronD

klagers maken bezwaar tegen een artikel dat in de rubriek ‘Commentaar’ is verschenen onder de kop “Ter Keurs”. in het artikel wordt, kort gezegd, aan de orde gesteld dat CDa-raadslid J.W. ter keurs illegaal caravans en campers heeft gestald. kern van de klacht is dat in het commen-taar onwaarheden staan en dat ten onrechte wordt beweerd dat de integriteit van J.W. ter keurs is aangetast. Volgens klagers had ook het handelen van de ge-meente in het commentaar aan bod moeten komen.klagers hebben aangevoerd dat zij ten tijde van het aanbieden van de stalling in de veronder-stelling leefden dat het stallen niet was toegestaan, maar dat later bleek dat dit wel het geval was. Deze omstandigheid en de publieke functie van (tenminste een van de) klagers zijn voor ver-weerders aanleiding geweest om in het gewraakte commentaar te stellen dat J.W. ter keurs niet integer heeft gehandeld. naar het oordeel van de Raad valt niet in te zien dat verweerders die op-vatting niet hadden mogen uiten nu klagers achteraf kunnen aan-tonen dat formeel geen sprake was van een overtreding. Verder overweegt de Raad dat een journalist in een redactioneel commentaar, dat zijn persoon-lijke mening over een bepaald onderwerp behelst, niet alle aspecten over het door hem besproken onderwerp hoeft te

behandelen (vgl. RvdJ 2004/58). Dat de gemeente procedurele fouten heeft gemaakt zou welis-waar relevant kunnen zijn in een bestuursrechtelijke beoordeling van het handelen van klagers, maar dit gegeven behoeft niet noodzakelijkerwijs te worden betrokken in de oordeelsvorming door verweerders in het redactio-nele commentaar. Verweerders hebben derhalve niet journalistiek onzorgvuldig gehandeld door over klagers te berichten op de wijze als zij heb-ben gedaan.

UitspRaak 2011-36 inzakeMartinair Holland n.V.tegenJ. de Vreede, r. Boere, H. van Zon en AD

UitspRaak: DeelS GeGronD

De klacht heeft betrekking op artikelen van 14 februari 2011 met de koppen “Echte oorzaak ramp Faro in doofpot” en “‘Niet de piloot, maar de natuur moest de schuld krijgen’” en het commen-taar “Raad heeft wat uit te leggen over Faro” alsmede op artikelen van 15 februari 2011 met de kop-pen “‘Martinair bood ons geld om te zwijgen’” en “Voor de waarheid over ‘Faro’ en voor dochter Brenda” en het commentaar “Laakbare reacties op ‘Faro’”. Berichtgeving 14 februari 2011 klaagster heeft gesteld dat niet waarheidsgetrouw en eenzijdig is bericht over de beschuldiging dat de oorzaak van de ramp in de doofpot zou zijn gestopt en dat onvoldoende wederhoor is toegepast. De Raad overweegt dat de berichtgeving betrekking heeft op nieuw onderzoek naar de oorzaak van de vliegramp te

Faro. in de berichtgeving komt naar voren dat uit het onder-zoek blijkt dat in het verleden bepaalde cruciale gegevens zijn achtergehouden en piloten de ramp hebben veroorzaakt. niet in geding is dat het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de letselschadeadvocaat van nabestaanden van de ramp. Ver-weerders hebben aannemelijk gemaakt dat zij zich voorafgaand aan de publicatie voldoende heb-ben ingespannen om de betrouw-baarheid van het rapport en de onderzoeker te toetsen. niet is gebleken dat voor verweerders doorslaggevende redenen had-den moeten bestaan om te twij-felen aan de betrouwbaarheid of juistheid van het rapport. zij had-den derhalve geen verdergaande plicht om zelfstandig onderzoek te verrichten of om de bevindin-gen van het rapport te contro-leren. in dit licht bezien zijn de publicaties niet onaanvaardbaar. Voorts worden de beweringen voldoende toegeschreven aan de onderzoeker. Daarbij is het journalistiek gebruikelijk dat een artikel in de kop scherp wordt aangezet. Daarmee worden alleen de grenzen van journalis-tieke zorgvuldigheid overschre-den als de kop geen enkele grond vindt in het artikel. Daarvan is hier – gelet op de uitkomsten van het onderzoek – geen sprake. (vgl. RvdJ 2010/31)Verder overweegt de Raad dat indien aan een betrokkene om een reactie wordt gevraagd, die betrokkene niet vooraf volledige inzage hoeft te krijgen in het bronmateriaal. Dat is hier des te meer het geval nu de beschuldi-gingen in de berichtgeving niet rechtstreeks zijn gericht tegen klaagster. Het is aannemelijk dat klaagster de strekking van de pu-

blicatie voldoende duidelijk moet zijn geweest en haar reactie is duidelijk in het artikel verwerkt. Daarbij komt dat verweerders na de publicatie aan klaagster meerdere mogelijkheden hebben aangeboden haar visie verder kenbaar te maken. Van die mo-gelijkheid heeft klaagster echter geen gebruik willen maken. Voor zover de klacht zich richt tegen het opiniërende com-mentaar overweegt de Raad dat voldoende onderscheid gemaakt tussen de feiten en omstandig-heden enerzijds en de daarop ge-baseerde mening en opinie van verweerders anderzijds.Dit onderdeel van de klacht is dan ook ongegrond.Berichtgeving 15 februari 2011klaagster heeft aangevoerd dat niet waarheidsgetrouw en een-zijdig is bericht over de bewering dat zwijggeld zou zijn geboden aan nabestaanden en dat on-voldoende wederhoor is toege-past. De Raad overweegt dat de berichtgeving betrekking heeft op nieuwe beschuldigingen van nabestaanden. klaagster is, voor zover het de beschuldigingen betrof dat door haar zwijggeld zou zijn geboden, onvoldoende tijd gegund om inhoudelijk on-derzoek te verrichten naar de juistheid van de beschuldigingen en om met een reactie te komen. Verweerders hadden zich dat moeten realiseren, door klaag-ster enkele uren voor publicatie te confronteren met beschuldi-gingen die betrekking hebben op gebeurtenissen van achttien jaar geleden. Daarnaast hebben verweerders onvoldoende aan-getoond dat zij nader onderzoek hebben verricht naar de grond-slag van de beschuldigingen.Voor zover de klacht zich richt tegen het opiniërende commen-

De volledige uitspraken zijn gepubliceerd op www.rvdj.nl onder het genoemde jaartal/volgnummer


postbus 12040

1100 aa amsterdam-zO

tel.: 020 - 31 23 930

e-mail: [email protected]

website: www.rvdj.nl

taar oordeelt de Raad dat hierin duidelijker onderscheid gemaakt had moeten worden tussen fei-ten, beweringen en meningen. Reeds in de eerste zin van het commentaar worden de beschul-digingen van de nabestaanden nogmaals als vaststaande feiten gepresenteerd, terwijl verweer-ders door het gebrek aan onder-zoek er nog niet voor konden instaan dat voor deze beschul-digingen voldoende deugdelijke grondslag bestond.Door zo te handelen en na te la-ten hebben verweerders grenzen overschreden van hetgeen, gelet op de eisen van journalistieke verantwoordelijkheid, maat-schappelijk aanvaardbaar is. Dit onderdeel van de klacht is der-halve gegrond. (zie punten 2.2.5. en 2.3.1. van de Leidraad van de Raad)

Uitspraken vastgesteld d.d. 26 mei 2011 door mr. V.H.G. lebesque, voorzitter, H. Blanken, mr. T.e. Klein, A. Mellink MPA en mw. H.M.M. nietsch, leden, in tegenwoordigheid van mr. H. osinga, adjunct-secretaris.

Fotojournalisten

ArnHeMFotoburo Peter Drent

M 0653834672 www.peterdrent.nl

• reportage- en publiciteitsfoto-

grafie • bedrijven • magazines

• lid nVF

• lid DrentFotografenGroep

ASPerennout Steenkamp Fotografie

M 0 624 654 694

www.noutsteenkamp.nl

• portretten en meer

UDenVan Assendelft Fotografie

Wout van assendelft de Coningh

t 0413 26 43 46 / M 06 249 59 121

[email protected]

www.defotojournalist.nl

• bedrijven • sponsored magazines

• vakbladen • persberichten

TielFotoburo raphaël Drent

t 0344 621840 M 0655 134154

www.fotodrent.nl

www.drentfotografengroep.nl

• allround • lid nVF

• lid DrentFotografenGroep

KorTenHoeFWolverlei Tekst en Beeld

Martin stevens M 06 535 67 050

[email protected]

www.martinstevens.nl

• stockarchief • opdracht fotografie

• beeldresearch

• landschap • natuur

• maatschappij

• nederland en buitenland


2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=32=3

2=32=3

2=32=3

2=32=3

2=32=3

2=32=3

2=32=3

2=32=3

2=32=3

2=32=3

Plaats nu uw

personeels advertentie op Villamedia.nl en krijg 1 week gratis*

Als u nu gebruik maakt van het actietarief wordt uw vacature ook

doorgeplaatst in het tijdschrift en de digitale nieuwsbrief

Neem contact op met Karin Bais,

([email protected] of 020 6766771)

voor meer informatie en de precieze

actie voorwaarden

Personeel zoeken via Villamedia.nl werkt. In de media- en communicatiebranche is Villamedia.nl al jaren een begrip.

2=3Zo

meractie 15.000 mensen bezoeken dagelijks de site

10.000 volgers op Twitter

9.000 abonnees op de digitale nieuwsbrief

9.500 abonnees op het magazine

* Aanbieding geldt tot en met 31 augustus 2011

Vermeld actiecode ‘magazine’ bij het plaatsen

van uw vacature

Special Heeft datajournalistiek de toekomst? · vakblad over journalistiek - 3 juni 2011 - jaargang...

Documents

Transcript of Special Heeft datajournalistiek de toekomst? · vakblad over journalistiek - 3 juni 2011 - jaargang...