Samenvatting geschiedenis Hoofdstuk 1 De tijd van jagers en boerenParagraaf 1.1 het leven van jager-verzamelaarsZonder schriftelijke bronnen In Europa verscheen de moderne mens rond 45000 v.C. Prehistorie: eerste periode in de geschiedenis, die duurde tot de uitvinding van het schrift omstreeks 3000 v.C. Uit de prehistorie zijn geen geschreven bronnen, dus afhankelijk van archeologie: wetenschap die het verleden bestudeert aan de hand van ongeschreven bronnen Ook bodemverkleuringen, oneffenheden en andere onderdelen van het landschap kunnen aanwijzingen opleveren. We kunnen ons ook een idee vormen van het leven van jager-verzamelaars uit de prehistorie, door te kijken naar tegenwoordige jager-verzamelaars in het Amazone- of Noordpoolgebied Er is vrijwel niets bekend over individuele mensen of concrete gebeurtenissen uit de prehistorie, omdat er geen geschreven bronnen zijn.

Een zwervend bestaan Tot 10.000 v.C. leefde de hele mensheid in een samenleving van jager-verzamelaars. Voor 50.000 v.C. : grove stenen werktuigen, er werd vuur gemaakt Rond 50.000 v.C. : ingewikkelder werktuigen visgerei , wapens, pijlen en bogen, kleding, tenten en hutten Duidelijke rolverdeling mannen en vrouwen Man: vissen en jagen Vrouw: zorg voor de kinderen, verzamelen van plantaardig voedsel Jagers-verzamelaars leefden in groepen van hooguit enkele tientallen mensen Zeer geringe bevolkingsdichtheid (de natuur kon slechts weinig mensen voeden) Jagers-verzamelaars waren nomaden: mensen zonder vaste woonplaats Bekendheid met een gebied was belangrijk voor het vinden van voedsel vele groepen hadden een basiskamp van waaruit ze op jacht gingen. Het werd verplaatst zodra de bestaansmiddelen er waren uitgeput De mensen hadden weinig bezittingen, omdat ze alles met zich mee moesten kunnen dragen

kunstuitingen De jagers-verzamelaars leefden voor het grootste deel in de laatste ijstijd (115 000 10 000 v.C.) De zeespiegel lag tientallen meters lager door de kou Noordzee gebied was een toendravlakte waarop dieren en mensen leefden Soms was het periodes zo koud dat in Noordwest-Europa een poolwoestijn ontstond waar geen mens kon leven Pas vanaf 13 000 v.C. was Noordwest-Europa permanent bewoond Cromagnonmensen: jager-verzamelaars in Zuid-Europa (vernoemd naar een grot in de Dordogne) Hier zijn tientallen grotten met wandschilderingen gevonden, waaronder de wandschildering van een half menselijk, half dierlijk wezen de Tovenaar van Trois Frres Ook zijn er verspreid over Europa vrouwenbeeldjes gevonden met enorme buiken, borsten en heupen Uit al deze vondsten blijkt dat jagers-verzamelaars ook kunstuitingen maakten. Het doel daarvan kan zijn geweest: bevorderen van de vruchtbaarheid, helpen bij de jacht

Paragraaf 1.2 het ontstaan van landbouw

Vanaf 10 000 v.C. veranderde de leefwijze van mensen door de ontwikkeling van de landbouw -> landbouwrevolutie (ook al duurde het duizenden jaren)

De vruchtbare halvemaan De landbouw ontstond het eerst in Zuidwest-Azi (Syri, Irak) Vruchtbare halvemaan erwten, tarwe, gerst Na de akkerbouw ontstond ook veeteelt Vanaf 8000 v.C. schapen Vanaf 6000 v.C. runderen Vanaf 4000 v.C. paarden De akkerbouw werd steeds gevarieerder en verspreidde zich Bereikte rond 6500 v.C. Zuid-Europa Bereikte rond 5300 v.C. Nederland (lssgronden, Zuid-Limburg) Rond 7500 v.C. ook landbouw in China (onafhankelijk van de ontwikkelingen in Zuidwest-Azi en Zuid-Europa) Rijst en varkens Rond 3500 v.C. ook landbouw in Amerika Aardappelen, bonen, mas, lamas en kalkoenen

Oorzaken van de landbouwrevolutie1. Klimaatsveranderingen Na de laatste ijstijd werd het weer zachter en geschikter voor landbouw -> veredelen van planten2. De dieren waarop werd gejaagd (gazellen, rendieren) namen sterk in aantal af Veeteelt leverde op den duur meer vlees op -> ook melk en wol -> dieren veredelen3. Vanaf 5000 v.C. werden dieren ook gebruikt voor de bewerking van het land Zwaardere grond kon worden bebouwd door ploegen. Gevolg: de landbouw in Nederland breidde zich uit tot boven de grote rivieren4. Meer mensen konden worden gevoed De bevolkingsdichtheid nam toe Eerst was landbouw nog een aanvullend middel van bestaan naast jagen en verzamelen, later was hij nodig om de bevolking in leven te houden

De landbouwsamenleving Door de landbouw ontstond een nieuw soort samenleving: de agrarische of landbouwsamenleving Deze ontwikkeling wordt de agrarische of landbouwrevolutie genoemd De mens veranderde van een natuurwezen (voedsel verzamelen) naar een cultuurwezen (voedsel produceren en natuur naar eigen hand zetten) Er ontstond een sedentaire leefwijze: leven op een vaste woonplaats Omdat de boeren op n plaats bleven (om bij hun akkers te blijven) konden ze ook bezit verzamelen De boeren gingen hun doden begraven of cremeren De graven getuigen van een leven na de dood en van voorouderverering Graven uit later tijd zijn de Drentse hunebedden Ook in andere delen van Europa zijn rond 3000 v.C. bouwwerken met enorme stenen gemaakt, bijvoorbeeld Stonehenge in Engeland.

Paragraaf 1.3 - De eerste steden

De soemerirs ontwikkelden in Mesopotami de eerste stedelijke beschaving. Ook vonden ze het schrift uit, waardoor in dit deel van de wereld een eind kwam aan de prehistorie

De landbouwstedelijke samenleving De meeste boeren in de prehistorie leefden in kleine dorpen Het oudste dorp in Nederland telde rond 5000 v.C. zon 100 mensen In Zuidwest-Azi waren al duizenden jaren grotere nederzettingen (Jericho in Palestina bijv.) De eerste stedelijke beschaving ( denken en doen van een groep) ontstond pas vanaf 3500 v.C. in Soemeri Aan de rivieren de Eufraat en de Tigris ontwikkelden dorpen zich tot steden Stad: van het platteland afgescheiden plaats waar relatief veel mensen wonen De steden konden ontstaan doordat de landbouw in de vruchtbare rivierdalen genoeg opleverde om een deel van de bevolking vrij te stellen van het boerenbestaan Tweede oorzaak: er was samenwerking nodig voor het leven op de rivieroevers. Bewoners moesten dijken etc. bouwen Ambtenaren verdeelden het werk en zagen erop toe dat het goed werd uitgevoerd Landbouwstedelijke samenleving: maatschappij waarin een (klein) deel van de bevolking in steden met handel en nijverheid woont Er leefden ambtenaren, priesters, militairen, kooplieden en ambachtslieden Voor het eerst ontstonden er sociale verschillen en kwam er een echt bestuur De soemerische steden werden geregeerd door koningen Nijverheid: het maken en bewerken van goederen Er werd handel gedreven Soemerische kooplieden ruilden onder meer aardewerk en textiel voor hout en metaal uit Syri en Turkije

Het schrift De Soemerirs hebben de productie van brons uitgevonden (mengsel van koper en tin) Ook vonden ze het schrift uit Het schrift was nodig voor de organisatie in de steden De ambtenaren moesten bijv. de leveranties van boeren bijhouden, hierooer gebruikten ze tekentjes hieruit ontstond het spijkerschrift Vanaf 3000 v.C. ontstonden ook andere hoogontwikkelde landbouwstedelijke beschavingen, zoals de Egyptische en de Chinese, ook zij gingen het schrift gebruiken De eerste schriftsystemen waren ingewikkeld De Soemerirs hadden 600 tekens waarmee ze lettergrepen aangaven Het Chinese schrift bestond uit duizenden karakters die woorden weergaven Het Egyptisch hirogliefenschrift had honderden tekeningetjes die woorden weergaven De Egyptenaren ontwikkelden later ook tekens voor hun medeklinkers de Fenicirs (volk in Libanon) maakten hieruit een schrift met alleen medeklinkers De Grieken leidden hieruit rond 750 v.C. het alfabet af Het Griekse schrift werd in aangepaste vorm overgenomen door de Romeinen (Latijn) Door het schrift was het veel makkelijker om kennis en informatie te verzamelen en over te dragen Regels en afspraken werden vastgelegd in wetten en verdragen Geletterde samenlevingen konden veel beter worden georganiseerd dan ongeletterde

Godsdienst Dankzij het schrift zijn de Soemerirs en de Egyptenaren de eerste volkeren waarvan we de godsdienst kennen Hun godsdienst was polythestisch: godsdienst met veel goden Ze hadden een mythologisch wereldbeeld (wereld werd verklaart uit het handelen vd goden) Voor hun contact met de goden bouwden de mensen tempels en stelden ze priesters aan De koning had een speciale band met de goden, soms was hij zelf gedeeltelijk goddelijk