Samenvatting:Geschiedenisvandepsychologie

2016-2017

EnyaAerts

2

InhoudsopgaveCollege1..............................................................................................................................................51. Practicalia..........................................................................................................................................51.1 Praktischeafspraken...........................................................................................................................5

2. Inleiding:Watis‘degeschiedenis’van‘depsychologie’?..................................................62.1 Vaststelling.................................................................................................................................................62.2 Historischonderzoek...........................................................................................................................62.3 Historiografischespanningsvelden.............................................................................................72.3.1 Spanningsvelden...................................................................................................................................................7

2.4 Wetenschapsgeschiedenis................................................................................................................92.4.1 ThomasKuhn.........................................................................................................................................................92.4.2 MichelFoucault..................................................................................................................................................102.4.3 IanHacking...........................................................................................................................................................102.4.4 HermanEbbinghaus.........................................................................................................................................11

3. Hetontstaanvandemodernewetenschap...........................................................................123.1 Deoudheid..............................................................................................................................................123.2 DeMiddeleeuwen................................................................................................................................123.3 Oudewetenschap................................................................................................................................123.4 Modernewetenschap........................................................................................................................123.4.1 Scholastiek............................................................................................................................................................133.4.2 DeArchimedischemanier..............................................................................................................................133.4.3 Demechaniseringvanhetwereldbeeld(Dijksterhuis)....................................................................133.4.4 Deductieveversusinductievemethode...................................................................................................133.4.5 Modernewetenschappers.............................................................................................................................14

4. DeFransetraditie..........................................................................................................................164.1 Descartes(17eeeuw).......................................................................................................................164.2 Sensationalisme(18eeeuw)..........................................................................................................17

College2...........................................................................................................................................181. Modernewetenschap:DeBritsetraditie...............................................................................181.1 Devroegeempiristen........................................................................................................................191.1.1 Hobbes(17eeeuw)............................................................................................................................................191.1.2 Locke(17eeeuw)...............................................................................................................................................211.1.3 Berkeley(18eeeuw).........................................................................................................................................221.1.4 Hume(18eeeuw)...............................................................................................................................................241.1.5 Hartley(18eeeuw)............................................................................................................................................25

1.2 Commonsense(18e–19eeeuw).................................................................................................251.3 Hetlateempirisme.............................................................................................................................261.3.1 JamesMill(18e–19eeeuw)..........................................................................................................................261.3.2 JohnStuartMill(19eeeuw)...........................................................................................................................261.3.3 Baine(19eeeuw)................................................................................................................................................26

2. Modernewetenschap:DeDuitsetraditie..............................................................................272.1 Mesmer(18e–19eeeuw)................................................................................................................272.2 Leibniz(17e–invloedin18eeeuw)..........................................................................................272.3 Wolff(18eeeuw)..................................................................................................................................282.4 Kant(18eeeuw)BELANGRIJK........................................................................................................282.5 PostKant(19eeeuw).........................................................................................................................292.5.1 Herbart(19eeeuw)...........................................................................................................................................292.5.2 Beneke(19eeeuw)............................................................................................................................................292.5.3 Lotze(19eeeuw)................................................................................................................................................30

2.6 TussenKantenFreud(19eeeuw)..............................................................................................302.6.1 Schopenhauer(19eeeuw)..............................................................................................................................302.6.2 VonHartmann(19eeeuw).............................................................................................................................30

College3...........................................................................................................................................311. De19eeeuwseontwikkelingen.................................................................................................31

3

1.1 Fysiologie.................................................................................................................................................311.1.1 Algemenefysiologievanhetzenustelsel.................................................................................................311.1.2 Fysiologievandewaarneming....................................................................................................................321.1.3 Hersenfysiologie................................................................................................................................................33

1.2 Psychofysica...........................................................................................................................................361.2.1 Weber.....................................................................................................................................................................361.2.2 FechnerBELANGRIJK......................................................................................................................................361.2.3 Helmholtz..............................................................................................................................................................37

1.3 Evolutie.....................................................................................................................................................381.3.1 Darwin....................................................................................................................................................................381.3.2 Spencer...................................................................................................................................................................391.3.3 Galton......................................................................................................................................................................39

1.4 Positivisme..............................................................................................................................................401.4.1 Comte......................................................................................................................................................................40

2. Hetontstaanvandepsychologie:hetnatuurwetenschappelijkmodel......................412.1 Wundt(19e–20eeeuw)...................................................................................................................412.2 Tichener(19e–20eeeuw)..............................................................................................................432.3 ImpactWundtenTichener............................................................................................................442.4 Andereexperimentelepsychologenvolgenshetnatuurwetenschappelijkmodel 442.4.1 Ebbinghaus...........................................................................................................................................................442.4.2 GeorgEliasMüller.............................................................................................................................................45

College4...........................................................................................................................................451. Demethodenstrijd:psychologiealsmenswetenschap.....................................................451.1 Dilthey........................................................................................................................................................451.2 Bergson.....................................................................................................................................................461.3 Akt-psychologie....................................................................................................................................461.3.1 Brentano................................................................................................................................................................461.3.2 Stumpf....................................................................................................................................................................481.3.3 Ehrenfels................................................................................................................................................................49

1.4 Külpe...........................................................................................................................................................492. Degestaltpsychologie..................................................................................................................502.1 Wertheimer............................................................................................................................................512.2 Köhler.........................................................................................................................................................512.3 Koffka.........................................................................................................................................................522.4 Lewin..........................................................................................................................................................52

3. De‘ThirdForceMovement’(Europa).....................................................................................523.1 StructuurEuropa.................................................................................................................................523.1.1 Husserl...................................................................................................................................................................533.1.2 Heidegger..............................................................................................................................................................533.1.3 Sartre.......................................................................................................................................................................543.1.4 Buber.......................................................................................................................................................................553.1.5 Camus.....................................................................................................................................................................553.1.6 Merleau-Ponty....................................................................................................................................................55

3.2 Existentiëlefilosofie/psychologie:therapeutisch...........................................................563.2.1 Binswanger...........................................................................................................................................................563.2.2 Jaspers....................................................................................................................................................................56

College5...........................................................................................................................................571. Amerikaansfunctionalisme.......................................................................................................571.1 DepsychologieinAmerika............................................................................................................571.2 Hetpragmatisme.................................................................................................................................571.2.1 James.......................................................................................................................................................................571.2.2 Peirce......................................................................................................................................................................58

1.3 Overgangsfiguren................................................................................................................................591.3.1 Münsterberg........................................................................................................................................................59

4

1.3.2 McDougall.............................................................................................................................................................591.3.3 Hall...........................................................................................................................................................................59

1.4 Functionalisme(schoolvanChicago)......................................................................................601.4.1 Dewey.....................................................................................................................................................................601.4.2 Angell......................................................................................................................................................................601.4.3 Carr..........................................................................................................................................................................61

1.5 Functionalisme(ColombiaUniversity)...................................................................................611.5.1 McKeenCattell....................................................................................................................................................611.5.2 Woodsworth........................................................................................................................................................611.5.3 Thorndike.............................................................................................................................................................62

1.6 VrouwelijkeAmerikaansepsychologen................................................................................621.6.1 WhitonCalkins....................................................................................................................................................621.6.2 Ladd-Franklin......................................................................................................................................................621.6.3 FloyWashburn....................................................................................................................................................62

2. Voorlopersvanhetbehaviorisme:RussischereflexologieenThorndike.................632.1 Russischereflexologie......................................................................................................................632.1.1 Sechenov................................................................................................................................................................632.1.2 Becktherev............................................................................................................................................................632.1.3 Pavlov.....................................................................................................................................................................64

2.2 Amerikaansconnectionisme........................................................................................................652.2.1 Thorndike.............................................................................................................................................................65

College6...........................................................................................................................................671. Behaviorisme..................................................................................................................................671.1 Amerikaansepsychologie..............................................................................................................671.1.1 Watson...................................................................................................................................................................67

1.2 Anderevroegebehavioristen.......................................................................................................681.2.1 Holt..........................................................................................................................................................................681.2.2 Weiss.......................................................................................................................................................................681.2.3 Hunter.....................................................................................................................................................................681.2.4 Lashley...................................................................................................................................................................69

1.3 Invloedenopdeontwikkelingvanhetbehaviorisme....................................................691.3.1 Operationeelpositivisme...............................................................................................................................691.3.2 Hetreflexologischeproject............................................................................................................................69

1.4 Fasevantheorieuitbouw...............................................................................................................701.4.1 Tolman...................................................................................................................................................................701.4.2 Skinner...................................................................................................................................................................71

1.5 Fasevandepost-theorie.................................................................................................................711.5.1 Festinger................................................................................................................................................................721.5.2 Chomsky................................................................................................................................................................721.5.3 Piaget......................................................................................................................................................................721.5.4 Toepassingen.......................................................................................................................................................73

2. The‘thirdforce’:humanistischepsychologie......................................................................732.1 Bühler.........................................................................................................................................................732.2 Maslow.......................................................................................................................................................732.3 May...............................................................................................................................................................732.4 Rogers........................................................................................................................................................742.5 Duquesne-groep...................................................................................................................................74

3. Vragen:voorbeeldenexamenvragen......................................................................................74

5

College11. Practicalia

1.1 Praktischeafspraken

• Prof.Geerardyn&prof.DeVleminck

• Tekstenhoorcolleges:-Reader‘HistoryofPsychology’,enkeldeel1.-Boek‘Psychologievanhetoordeel’,p.1-145,belangrijkdathetisvoorbereidtegenpaasvakantie.-Cursustekst‘Geschiedenisvandepsychologie’,tekstenoverde5lessennadepaasvakantie

• PPT’shoorcolleges-Slideszijnookleerstof!-Elkevrijdagnalesbeschikbaar-Slidesgevenduidelijkheidengewichtaanbepaaldeonderwerpen!

• Examen-40kortevragen(openvragen,somsmeerkeuzevraag)-2uur-Grondigengedetailleerdstuderen!àBv.Meerkeuze(juisteoffoutestellingaanduiden),strekkinggeven,eeuwopgeven(zakenkunnensituerenintijd).Vragendiepijlennaarinzicht(verschillendezakenwordenmetelkaarinverbandgebracht).Toepassingsvragen(krijgtbepaaldestelling,probleem,…enerwordtgevraagdinwelkestroming,auteur,…dieuitspraakzoukunnenvoorkomen).

• Planninghoorcolleges-Zieslidescollege1

6

2. Inleiding:Watis‘degeschiedenis’van‘depsychologie’?Tevindeninhoofdstuk1vandereader.

2.1 VaststellingErkanwordenvastgestelddatereenzeergrotediversiteitisindepsychologie.Erzijnveelverschillendestrekkingendiemetspecifiekevragenbezigzijn(bv.Socialepsychologie,ontwikkelingspsychologie,evolutionairepsychologie,…).In de psychologie houdt men zich bezig met het onbewuste, de onbewustetendensen.Uitgangspuntvandereader:Depsychologieisgeeneenheid,erisheterogeniteitaanweziginhetdiversegeheel.

2.2 HistorischonderzoekPsychologiewordtwaargenomenalseenautonomediscipline.Paswanneerjeeenonderscheid maakt tussen het verleden en het heden, kan je zien dat er veelverschillendemaatschappelijkehistorischeontwikkelingenzijngeweest.De psychologie is nog relatief jong en heeft nog geen centrale status in demaatschappijverworven.Voordejaren’70waservoornamelijkeentendensomdewetenschappelijkewaardevandepsychologieuitteleggenaananderen.Menwouanderenervanovertuigendatpsychologieeenautonomedisciplinewasendatdieookwetenschappelijktewerkging.Ditwordtdetraditionelebenaderinggenoemd.Vandaagdedagmoetdepsychologienietmeerbewijzendathijwetenschappelijkisengaathetvooraloverdecontextinhistorischlicht.Vanafdejaren’70houdtmenzichhiermeebezig.Dingenhebbengeenbetekenisinenuitzichzelf,hetisdusvanbelangomallesineenhistorischecontextteplaatsen.Enkelhieruitkrijgtietsbetekenis. Dit wordt ook wel de hedendaagse benadering genoemd.Menwilinzichtkrijgenindegrotediversiteitdiebinnendezedisciplineaanwezigis.Hetisbijvoorbeeldbelangrijkomduidelijktemakendatereengrootverschilistussenpsychologen,psychotherapeuten,psychiaters,etc.Kortomzijnertweetendensen:1.Voordejaren’70detendensomdewetenschappelijkewaardevanpsychologietebewijzenenteverdedigen;2. Na de jaren ’70 de tendens om dingen betekenis te geven door ze in eenhistorischecontextteplaatsen.

7

2.3 HistoriografischespanningsveldenErzijndiversemanierenomdegeschiedenisvandepsychologietebenaderen.Ditkan vanuit verschillende invalshoken of bekommernissen. Het schrijven vangeschiedenis of geschiedschrijving wordt ook wel historiografie genoemd.Devraagvandehistoriografie:Hoe schrijven we precies die geschiedenis? Dit hoeft niet enkel over degeschiedenisvandepsychologietegaan,hetkanookoveranderewetenschappengaan.à bv. In de reader: de auteur heeft een bepaalde interesse en die komt ookduidelijknaarvoorinhetboek.2.3.1 Spanningsvelden

Presentismevs.HistoricismePresentisme ishetbekijkenvandegeschiedenis,uitsluitendvanuitonzehedendaagseinteresses.Degeschiedeniswordtgeïnterpreteerdvanuiteenhedendaagsstandpunt.Mengaatalshetwarehetverledenbekijkenineen‘toestandvanhethuidige’.Demensbeschuldigdzichhieraanwanneermenextreemdenadrukophethedendaagsestandpuntlegt.Opmerking: Als men de geschiedenis schrijft vandaag, denkt men altijdvanuit ons hedendaags standpunt. Het is altijd zo dat als wij aangeschiedenisdoen,onshedendaagsstandpuntaltijd(ongewild)aanwezigis.Wekunnendittegemoetkomendooronshiervanbewusttezijn.Maarzelfsalwillenwehetwegfilteren, tochzullenweenkelkunnenschrijvenvanuitonshedendaagsstandpunt.Hetpresentismeisnietverkeerd,maarhetiswelverkeerdalshetietsexclusiefwordt.Hetvollediguitfilterenvanons hedendaags standpunt is in zekere zin onmogelijk! Dit kan dus eenvalkuil worden. We kunnen ons niet loskoppelen van het hedendaagseperspectiefenhetzaldusaltijdaanwezigzijn.Hethistoricismeisdepogingompreciesteschrijvenvanuithetstandpuntvan een bepaalde periode (het tegenovergestelde van het presentisme).Menhoudtgeenrekeningmetdehedendaagsestandpuntenenproberenditvolledig weg te filteren. Men wil zo authentiek mogelijk een bepaaldeperiode reconstrueren, maar men vergeet dat we soms ongewildhedendaagseconceptenintegrerenindetekst.àBv.Inhistorischefilmswaarmenzoreëelmogelijkeenbepaaldecontextprobeertteschetsen.Erzijnsomsbepaaldeitemsofconceptendietoennietbestondentochtevindenindefilmofboek(bv.Eenzendmasttezienineenfilmoverdemiddeleeuwen).Wezittenaltijdgevangentussendezetweespanningen.Indegeschiedenisprobeert men zich hieruit te vechten door het ‘eclectis perspectief’ tehandhaven.Menprobeertdegeschiedeniszoauthentiekmogelijkweerte

8

geven,maarmeniserzichwelvanbewustdatweditnietanderskunnenschrijvendanvanuithethedendaagsestandpunt.Greatmenviewvs.ZeitgeistBij de ‘Great men view’ wordt er gefocust op de figuren/belangrijkemensen (greatmen). Er wordt een overzicht van figuren gegeven en erwordt gezegd dat zij degenen zijn die een bepaalde tijdsperiode hebbenbeïnvloed. Deze belangrijke persoon is de oorsprong van een bepaaldemaniervandenken.à Bv. Descartes is de grondlegger van het ware denken. Hij heeft zijnstempelopdietijdsperiodegedrukt.Zeitgeist legt dan weer het accent op het feit dat deze figuren zelf hetproductzijnvaneenbepaaldetijd.Defigurenzijndekinderenvandetijd.Alledenkerszijndusophunbeurthetproductgeweestvaneenbepaaldtijdsgewricht.àBv.Descartesisdespreekbuisgeweestvaneenbepaalddenkenineenbepaaldetijd.Hetdenkenwasalaanwezig,hetdenkencirculeerdealindietijd.Hijheeftergewoonopdemeestadequatemaniervormaangegeven.Continuïteitvs.DiscontinuïteitContinuïteitwilzeggendatereencontinueopeenvolgingisvanzaken,metdaarbij de gedachte dat er een vooruitgang is in de geschiedenis (wijkunnen psychologische vragen nu al veel beter beantwoorden danverschillende jarengeleden).Hetenevolgtophetandereendatblijft zodoorgaan.Ditwas een gedachtedie voornamelijk aanwezigwas voordejaren’70.àBv.Depsychologieisnunogwetenschappelijkerdanvroeger.Dehuidigestandvanzakenvandewetenschapisbeterdanvroeger.Ditisprogressieofvooruitgang.De geschiedenis (niet enkel die van de psychologie) werd voornamelijkbekeken vanuit discontinuiteit. Men sprak van bepaalde revoluties, erwerden bepaalde sprongen gemaakt in het denken. Er is een bepaaldeperiodewaarinallesredelijkstabielblijfteniedereenopeengelijkaardigemaniernadenkt.Ookdewetenschappersdieopdezelfdemaniernadenkenenookgelijkaardigeontwikkelingenmaken.Opeenbepaaldmomentwordtereenspronggemaaktenwordteropeentotaalanderemaniernagedachtover de werkelijkheid, waardoor de psychologische werkelijkheid ookverandert.àBv.ADHDdiagnose:hetfeitdatdieinvoegenisgekomenendoormensenwordtopgepikt,betekentdatereentotaalanderepsychologischerealiteittotstandisgekomen.VroegerbestondADHDpasophetmomentdathetconceptinvoegengeraaktenmensenzichzokunnenidentificeren.Vroegerbestondenergewoononrustigekinderen,maarvanADHDwasernoggeensprake.Erkomteentotaalnieuwepsychologischewerkelijkheiddoorhetinvoerenvanditconcept.

9

à Bv. Alexander de grote was homosexueel. Op dat moment was hetonmogelijkomtezeggendathijhomowas,omdatdatconcepttoennognietbestond.Pasinde19deeeuwkonmenzichzelfalshomoofheterobeleven.Erkomtookhiereennieuwepsychologischerealiteittotstand,waarmeemen zich kan identificeren. Het is niet zo dat het al bestond en mensystematisch tot die realisatie kon komen, er waren eerder breuken inderealiteit waardoor dit tot stand kon komen. Er worden sprongengemaakt,dieduseenbreukbetekenenmetdevoorgaandefase.Internalismevs.ExternalismeBij het externalisme legt men de nadruk op externa factoren die deontwikkeling in de psychologie duidelijk maken. Hoe hebben externefactoreneenimpactopdeontwikkelingbinnendepsychologie.Dikwijlsgaaninterneenexternemotievensamen.Waternugebeurt,heefttemakenmethoeervroegerindemaatschappijwerdnagedachtoverdemens.Kortom:Degeschiedenisvanietsisaltijdeenconstructievanverschillendedingen.Menzalalleverschillendeaspectenvandiegeschiedenisopeenspecifiekemanierpresenteren.Menwilduidelijkheidscheppenenzalbepaaldezakenwegfilterenenanderezakenuitvergroten.Sommigeaspectenwordenindegeschiedenisgesimplificeerd.Wemoetenonshoedenvoorhet feitdater indegeschiedenisvaakaansimplificatiewordt gedaan om iets duidelijk te maken, maar dat de geschiedenistegelijkertijdookeenheelcomplexgegevenis.Hetspanningsveldhierisdenoodzaakomietstestructurereninverhoudingtotdecomplexiteitvandegeschiedenisenhoemoeilijkhetisomietsduidelijktemaken.

2.4 Wetenschapsgeschiedenis

Erzijneenaantalfigurenvanbelanggeweestomdediscontinuïteitsgedachteverderindeverftezettennadejaren’70.DezewarenThomasKuhn,MichelFoucault,HackingenHermanEbbinghaus.2.4.1 ThomasKuhn

Thomas Kuhn heeft zich initieel niet met de psychologie zelfbeziggehouden,maarmetdenatuurwetenschappen.Zijncentralegedachte:Ontwikkelingenindenatuurwetverlopennietopbasisvaneenprogressiegedachte,maaropbasisvanrevoluties.Dezerevolutieszorgenervoordateenbepaaldemaniervandenkenwordtafgewisseldmeteentotaalanderemaniervankijkennaardewerkelijkheid.

10

Wijdenkenvanuiteenbepaaldparadigma.Eenparadigmawordt inhetalgemeen gezien als een zienswijze. Het is een stelsel van modellen entheorieën,binneneenwetenschappelijkediscipline.Ditzorgtvooreencoherentietussenwatwetenschappersonderlingzeggen,zij delen een gemeenschappelijkparadigma.Wemoetenonsbewust zijnvanhetfeitdatwatvandaagteltalseennoodzakelijkheid,latereventueelniet meer zo gezien zal worden. Het kan bv zo zijn dat de theorie vanEinsteinooitwordtverlatenendatereennieuwstandpuntingenomenzalworden.Erkanduseenbreukontstaandieleidttoteennieuwemaniervandenkeninde toekomst.Men spreektookwel vaneenparadigmawissel.Hierbijwordtheteneparadigmamethetanderegewisseld.Erwordteensoortvansprong gemaakt. Er is sprake van een discontinuïteit tussen het eneparadigmadatverlatenwordtenhetanderedatnuvankrachtstaat.à Bv. Copernicus. Men ging er een lange tijd vanuit dat de aarde hetcentrumvanhetuniversumwas(geocentrisme).Iedereenwashethierovereens.Hetgeocentrismewerdverlateneningeruildvoorhetheliocentrisme.Er gebeurt een soort van revolutie die breektmet de vorigemanier vandenkenoverdewerkelijkheid.

2.4.2 MichelFoucault

Opheteindevande18deeeuwbreektereennieuwefaseinhetdenkenaan,waardoordepsychologieeenmogelijkheidhadomteontstaan.Foucault spreekt van epistèmès. Binnen eenzelfde epistèmè, wordt erstabielenhetzelfdeoverietsnagedacht.Zegeveneenzekerestabiliteitaanhet denken in een bepaalde periode. De epistèmès volgen elkaar op enmakeneenbreukmetdevorigeepistèmè.Hetene isdeoorzaakvanhetandereenerissprakevaneennatuurlijkeopeenvolging.Paradigma’s(Kuhn)zijnexclusieftegebruikenvoordenatuurwetenschap,terwijl epistèmèsmeer bestemd zijn voor demenswetenschap. Ze doenallebeihetzelfde,maarFoucaultsplitstdegedachtetussendehedendaagsetijdenhetontstaanvandepsychologieindiehedendaagsetijd.

2.4.3 IanHacking

Datwatwijfeitenenproblemennoemenzijnhistorischbepaald.VolgensHacking komenbepaalde termen in voegen alsmogelijkheid totidentificatie. De mens interageert ook met concepten die hem wordenaangereikt. Dit constant interageren van concepten noemt Hacking‘movingtargets’.

11

2.4.4 HermanEbbinghaus

Citaat:“Depsychologieheefteenkortegeschiedenis,maareenlangverleden”Uitwerking:“Depsychologieheefteenkortegeschiedenis”Wewetendatdepsychologiepasontstaanisindetweedehelftvande19deeeuw.Depsychologieisduseenzeerrecentediscipline.“Maareenlangverleden”Ebbinghausbeschuldigd zichaanhet toepassenvanhetpresentisme.Hijplaktdetermpsycholoogopbepaaldedenkersdiewijvandaagdedagindepsychologie zouden behandelen. Bv. Descartes was een denker in demoderne tijd. Indeze tijdwerdernoggeenonderscheidgemaakt tussenfilosofieenwetenschap.Hijgeeftaanleidingtotdegedachtedatdenkersuithetverledenookalpsychologenzoudenzijn,terwijlerindietijdnoggeensprakewasvanpsychologie.àBv.WezoudenAristoteleskunnenvoorstellenalspsycholoog.Ditisookverleidelijkaangezienhijalsprakoverdepsyche.Wezoudenonsopdiemanierkunnenfocussenophetdenkendathijeenpsycholoogwas,alswepuurnaarhetmenselijkeaspectvanzijninzichtenkijken.MAARwanneerwehetineenanderecontextplaatsen,danwasAristotelesnoglangnietgeïnteresseerdindepsychologischeinzichten.Nuzienwehetalspsychologischeconceptenenideeën,maarvroegerwasdaarnoggeensprakevan.Filosofie,psychologieentheologiewastoennogéénpotnat.Aristoteleskonindietijddusonmogelijkalalspsycholooggezienworden.

12

3. Hetontstaanvandemodernewetenschap

3.1 DeoudheidEmpirismevs.RationalismeHetempirisme legt de nadruk op de zintuiglijkewaarneming.Wemoeten onsprimairbaserenopinfodiewekrijgenviadezintuigen.DezestrekkingwasookalaanwezigbijAristoteles.HijstonddaarmeetegenoverzijnleermeesterPlato,dierationalistwas.Hetrationalismezegtdatalswetotkenniswillenkomenvandewerkelijkheid,weonsmoetenbaserenoponsgezondverstand.Hetverstand,derede,isdebasisvandewerkelijkheid.

3.2 DeMiddeleeuwen

PlatoenAugustinuszijndevertegenwoordigersvanhetrationalisme.AristotelesenThomasvanAquinowarenaanhangersvanhetempirismeendeteleologie.In de middeleeuwen werd er nog geen onderscheid gemaakt tussen wat menhedendaags theologie, filosofie en wetenschap noemt. Deze termen bestondentoen nog niet. Aristoteles kon toen nog geenwetenschapper genoemdworden,aangeziendie termnognietbestondofsamenvielmet theologie, filosofieendewetenschap. Deze opsplitsing tussen de drie disciplines, gebeurt pas tegen heteinde van demiddeleeuwen. De theologiewerd toen pas aan de universiteitengeïntroduceerdalsapartewetenschap.

3.3 Oudewetenschap

Als de moderne wetenschap ontstaat in een moderne tijd, wat was het danvroeger? De oude wetenschap ging op een empirische manier tewerk. OokAristotelesdeedaanobservaties(empirie).Deteleologieisdegedachtedatalledingeneendoeleinde(telos)hebben.Hetzegtdatietsinbewegingisomdatereenbepaaldebedoelingachterzit.àBv.Plantengroeienomdatzedebedoelinghebbenomvolmaakttegroeien.Dehelewerkelijkheidwerdbegrepenvanuiteenbepaalddoel.Alleswatgebeurtheefteenbedoeling,volgensAristoteles.DezedoelmatigheidwordtindemiddeleeuweneenGoddelijkedoelmatigheidgenoemd.DenatuurwilzichzelfzoperfectmogelijkrealiserenomdatGoddatzogewildheeftendiemooigeschapenheeft.

3.4 Modernewetenschap

Vanafde16e-17eeeuwzalmensprekenintermenvanhypothesesenzalmendieookgaantoetsen.Menzalactiefexperimentengaandoenindenatuur.Ditistypischvoordemodernewetenschap.ZoalsweeerderalzagendeedAristotelesookalobservaties,maarditwasnognietopeenexperimentelewijze.Aristoteles

13

waseenempirist,maarhijwasgeenempiristindezindathijgeenexperimentendeedenhypothesestoetste.Eensdewetenschapeenzekereautonomiebereiktheeftenmeerlosvandekerkgaat functioneren, zal er een nieuwe soort personalisering van de wetenschapoptreden.Demodernewetenschapheeftallestemakenmethetautonoomwordenvande(natuur)wetenschap.3.4.1 Scholastiek

Descholastiekofhetscholastiekedenkenwordtindezetijdafgewezen.Descholastiek was de manier van denken in de middeleeuwen. Ook deautoriteitenwordenafgewezen,zodatdemensopeigenkrachtzalbeginnennadenken.Demodernewetenschapbetekentdatdiehypotheseswordengetoetstdooriemand,maarookdoor anderen! Indemiddeleeuwengebruiktemendebijbel of bepaalde auteurs/autoriteiten als waarheidsbron,maar van ditsoort denkenwordt afstand gedaan.Hetwetenschappelijk denken krijgteenzekereautonomieendemenswiltoteenzekerekenniskomenoverdenatuur.

3.4.2 DeArchimedischemanier

DeArchimedischemanier van kijken naar dewereldwil zeggen dat ermaar een manier van kijken is naar de werkelijkheid, namelijk via eenwiskundigemanier(“MathesisUniversalis”).Indemodernetijdstreeftmennaarhetzozuivermogelijkbekomenvanwaarnemingen.Zeproberendezewaarnemingen teontdoenvanverschillendeverwachtingendiedemenskanhebben,omzototeenzuivere,scherpeobservatietekomen.Alleenwatik zuiverwaarneem, daar kan ikmij op baseren om tot juiste kennis tekomen.Vroeger werd de wiskunde vooral gebruikt om het ‘bovenmaalse’ tebegrijpen. Nu is de wiskunde een centrale bron. Alles moet tot begripgebrachtwordenopeenwiskundigemanier.

3.4.3 Demechaniseringvanhetwereldbeeld(Dijksterhuis)

Menzaldewereld,denatuur,nietmeerbegrijpenalseenlevendorganisme(ditwaswelnogzoindemiddeleeuwen).Demodernewetenschapzietdenatuuralseenmachine.Wemoetendiebegrijpenaandehandvanhetbeeldvandemachineenmenzalactiefingrijpenindenatuur,juistomdatdiezogezienwordt.Doordenatuuropdiemaniertegaanbegrijpen,wordthetookopeenheeldynamischemanier inkaartgebracht.Menzalbewegingproberenbegrijpenaandehandvanmechanischewettenennietmeerintermenvandoelstellingen.

3.4.4 Deductieveversusinductievemethode

14

Indezeperiodeiserheelveelaandachtvoordeinductievemethode.Menzalaandachtgevenaandemaniervandenkendievertrektvanuitconcretegevallenomopbasisdaarvantotalgemeneopvattingentekomenoverdewerkelijkheid.Bij de deductieve methode zal men eerst naar de algemene waarheidkijken omdaaruit concrete gevallen af te leiden. Dit iswat rationalistendoen.Kortom:Inductievemethode:concreet->algemeenDeductievemethode:algemeen->concreet

3.4.5 Modernewetenschappers

Demodernewetenschappers(16e-17eeeuw)maaktengebruikvannieuwemeet-enobservatie-instrumentenengingendewiskundeverfijnen. (VETGEDRUKTZIJNBELANGRIJKST)

• CopernicusHijheeftervoorgezorgddatdemaniervandenkenverschoofvanhet geocentrisme naar het heliocentrisme. Hij heeft hetheliocentrischmodelopgesteld,waarbijdezonhetcentrumvanhetuniversumis,inplaatsvandeaarde.

• FrancisBaconHeefthetboek“NovumOrganum”geschrevenin1620.Baconzegtdat kennis gebruikt moet worden om controle en macht uit teoefenenopdenatuur.Kennisstaatnietmeerintekenvandelouterebeschouwing.Citaat:“Knowledgeispower”Denatuurisgeenorganismedatmengewoonkanbeschouwenenkanlerenkennen.Menmoetdenatuurbeschouwenalseenmachinediemenkanmanipuleren.Menmoethetbeschouwenalsietswaarmencontroleenmachtoverkanuitvoeren.

• Galilei

Heeftdetelescoopuitgevonden,primairevs.Secundairekwaliteiten

• KeplerEllipsvormigeplanetairebanen,hetoog

• NewtonHeefthetboek “PrincipiaMathematica” geschreven in .Hield zichbezigmetzwaartekrachtendeklassiekefysica

15

• VanLeeuwenhoekVonddeeerstemicroscoopuit.

• HarveyHieldzichbezigmetdemechanischewerkingvandebloedcirculatie.

• Boyle

Hieldzichbezigmetdedrukvangassenendebarometer

• MalpighiHieldzichookbezigmetdemicroscoopendebloedcirculatie.(VanLeeuwenhoek&Harvey)

• Pascal

Hieldzichookbezigmetdebarometer;vondhetrekenmachineuitenwasbezigmetreligie.

• Farenheit&Celcius

Vondendethermometeruit.

• Spinoza(17eeeuw)Hijschreefhetboek“Tractatustheologico-politicus”in1670.SpinozasteltdenatuurgelijkaanGod.DenatuurinzijntotaliteitvaltsamenmethetGoddelijke.Citaat:“Deussivenatura”(Godisdenatuur)God is aanwezig in de totaliteit van de werkelijkheid. Hij wil deGoddelijke natuur proberen begrijpen aan de hand van denatuurwetten, want de natuur wordt gedetermineerd door diewetten. Voor Spinoza was er een eenheid van het denken enuitgebreidheid/lichamelijke.Alsdenatuurzichrealiseertvolgensbepaaldewetten,dankunnenwij als mens vrijheid verwerven door in te stemmen met dienatuurwetten.Spinozazegtdathetpassionelegecontroleerdmoetwordendoorderedelijkheid.Opdezemanierbereikenweautonomie.Ditwijsteropdathijeenrationalistwas.Hij was een aanhanger van het pantheïsme, dit is eenlevensbeschouwingdiezegtdatalleseniedereenGoddelijkis.Spinoza sprak ook van het monisme of parallelisme van dewerkelijkheid,ondankshet feitdatdie zichop tweeverschillendemanierenpresenteert.Hijzegtdathetdenkenenhetlichamelijkeof

16

deuitgebreidheidparallelzijnaanelkaar.DitwashettegengesteldevanwatDescarteszei,dieaanhangerwasvanhetdualisme.

4. DeFransetraditie

4.1 Descartes(17eeeuw)Descartesschreefhetboek“Discoursdelaméthode”(1637).Hieruitbleekaldathij wil nadenken over een radicaal nieuwe methode om de werkelijkheid totvernieuwing te brengen. Hij wil zich gaan distantiëren van wat de ‘oudewetenschap’genoemdwordt.Descartesgaatopzoeknaareenzekerheid.Indeze‘zoektocht’stelthijvastdatdeenigezekerheiddiehijheeft,het feit isdathij twijfelt.Ditwijsteropdatereentwijfelendwezenbestaatendatikdatzelfben.Erisduseen‘ik’endieikisaanhettwijfelen.Ditisdeeerstezekerheid!Hijbegrijpthetbewustzijnalseengeslotenbewustzijn.Inditbewustzijntrefthijeenaantalideeënaan.Ditnoemthijdeaangeborenideeënof‘idéesinnées’.Het beginpunt van alles is dat er een ‘ik’ bestaat. Dat ‘ik’ heeft een geslotenbewustzijnendaarzijnalvaninhetbeginaangeborenideeëninaanwezig.Dezeideeënzijnhelderenwelonderscheiden(idéesclairesetdistinctes).Alsikineen‘twijfelendeik’hetideevanhetperfecteaantref,danishetonmogelijkdathet‘twijfelendeik’datideezelfgegenereerdheeft.Datideevanhetperfecte,moetvanbuitenafkomen.HetperfecteideemoetdusafkomstigzijnvanGod.Ditisdetweedezekerheid!KortomzijnertweezekerhedenvolgensDescartes:1. Eriseen‘ik’endieikisaanhettwijfelen.Erbestaateentwijfelendwezen.2. HetperfecteideeisafkomstigvanGod.Alsdewerkelijkheidbuitenonsbestaatenwedietochkunnenkennen,dankunnenwediekennenalseenwiskundigerealiteit.IntegenstellingtotSpinoza,verondersteltDescarteseendualisme.Enerzijdsiserhetbewustzijnenanderzijdshetlichamelijkeofdeuitgebreidheid.Hetbewustzijnstaatvollediglosvanhetlichaamalsuitgebreidheid.Alswedemensbestuderen,dankunnenwedemensineersteinstantiebegrijpenalslichamelijkverankerdindewerkelijkheid.Hetbewustzijnstaatvollediglosvanhetlichaamenkannietopeennatuurwetenschappelijkemanier totbegripwordengebracht.Hetdualismewijstnietalleenopeentheoretischonderscheid,maarwijstookophetfeitdatereenconflictgesitueerdkanwordentussenlichaamengeest.DemenswordtdoorDescartesalseenmachinebeschouwt.Ondankshetfeitdatdemens is samengesteld uit lichaamen ziel, endat hijmet zijn lichaam tot denatuurbehoortenonderhevigisaandewettenvandenatuurenhetbewustzijn

17

losstaatvandenatuur,isertocheenpuntdatvoorevenwichttussendetweezorgt.DitpuntvanevenwichtisvolgensDescartesdepijnappelklier.Delichamelijkebewegingenvandemenszalhijopeenzeermechanistischemanierproberen begrijpen. De verschillende ‘esprits animaux’ (gassen) zullen zorgenvoordebewegingenvandemens.àBv.Hoekomthetdatikmijnbeenkanopheffen?Erkomenverschillendegassenvrij(espritsanimaux)dieervoorzorgendatweonsbeenkunnenbewegen.

4.2 Sensationalisme(18eeeuw)HetSensationalismeiseenbewegingtegenhetDescartesiaansdualisme.Menzalhetbewustzijnterugreducerentothetlichamelijke.Erwordtgezegddatergeenafzonderlijkegeestelijkesubstantienodigisendaterdusgeenidéesinnéeszijn.Centralegegevenvanverschillendedenkers:Dematerievanhetlichaamwerktvolgenshetprincipevanlustenonlust.Hetlichaamstreeftnaarlustendoeterallesaanomonlusttevermijden.DitvaltonderdetermHedonisme,diesteltdathetgenothethoogstedoelis.

• CondillacHijheeftdegeestgereduceerdtotdezintuiglijkecapaciteit.Baseertzichvoornamelijkopgeurwaarneming.Wemoetenlustzoekenenpijnvermijden.

• LaMettrie

HijgaatzichradicaliserenvanDescartesenmaaktvanhetdualismeeenmonisme.Allesismaterie.Hijzaldemensproberenbegrijpennetzoalsweautomatischemachinesproberenbegrijpen.Hijschreefhetboek“l’hommemachine”in1748.Demenswordtincontinuïteitgesteldmethetdierlijke(cfr.Darwin).Volgens LaMettrie is demens niet uniek in de natuur. Er is eengradueelverschiltussenmensendier,datallestemakenheeftmetdehersengrootte,deopvoedingendehersencomplexiteit.

• Helvétius

Hecht veel belang aan de omgeving als factor. Heeft interesse inopvoedingendemaatschappij.

• MainedeBiran

Deze denker is vooral geïnteresseerd in het individu. Dit isverschillend met alle andere denkers. Er is aandacht voor deonderlingeverschillendieerzijnbijdemens.BijDescarteswordtereen soort universele mens gepresenteerd, maar Maine de Birantoontdeindividueleverschillenbijindividuenonderlingaan.Hijzalzichookstelselmatigdistantiërenvandesensationalisten.

18

College21. Modernewetenschap:DeBritsetraditie

NaasthetcontinentaledenkeninFrankrijkenDuitslandisernogeenderdegebied,hetBritsedenken.Ditiseenvandedrietraditiesbinnendealgemenemoderniteit.

De Britse traditie is helemaal anders dan de Franse traditie. Bij de Franse traditiemoetenalledenkerszichpositionerentenopzichtevanhetrationalisme.Heteerstesteunpuntisderatio.Hetverstandishetvertrekpuntomzekerekennisteverwervenoverdewerkelijkheid.BijdeFransetraditiedraaitallesookrondDescartes,eenrationalist. InhetFransedenkenisDescarteshetrichtpuntenhetdiscussiepunt.MenneemteenpositieinvooroftegenDescartes.CentraleprincipeFransetraditie:Deductie.Deze termhoortookthuisbinnenhetrationalisme,het ishierdominant.Men gaat bijzondere stellingen afleiden uit algemene stellingen (algemeen ->specifiek).àBv.Allemensenzijnsterfelijk(algemeen),dusPietenPaulzijnsterfelijk(specifiek).BijdeBritsetraditiemoetenalledenkerszichdanweerpositionerentenopzichtevanhetempirisme.CentraleprincipeBritsetraditie:Inductie.Inductieishetgaankijkennaardeparticulieredingen.Mendoetobservatiesenmaakt op basis daarvan algemene stellingen (specifiek -> algemeen). Dit is hettegenovergesteldevandeductie.InductiefredenerenvindtmenvoornamelijkterugindeempirischetraditieofBritsetraditie.à Bv. Je komt 5 zwanen tegen en ze zijn allemaal wit (dit zijn individuelewaarnemingen).Hieruitkanjeeenalgemeneuitspraakleiden:allezwanenzijnwit.DezintuiglijkewaarnemingheeftbijDescartes(indetraditievanhetrationalisme)eennegatieveconnotatie.VolgensDescarteszijnerzintuiglijkewaarnemingen,maardaarkan je niet zeker van zijn. In deze zintuiglijke waarneming zitten wel bepaaldeelementen,zoalskwantitatieveinformatie.Ikkanbv.hetaantalappelstellen,ditiseenfeit.Hetideevan‘aantal’isalaanweziginonsverstand.Menkandusmetzekerheidietszeggenoverdekwantitatieve,wiskundigeinformatiedie hen wordt aangeboden via de zintuiglijke waarneming. De waarnemingcorrespondeert met het wiskundige aspect dat al aanwezig is in het verstand. Ditwiskundigeaspectiseenvandeaangeborenideeën.Descartesisiemanddieervanuitgaatdatwijgeborenwordenmeteenverstand,waaralietsaanwezigis.Volgenshemheeftdemensgeenbuitenwereldnodigombv.vasttestellendatdehoekenvaneendriehoeksamen180°zijn.Ditisloutergebaseerdopeenverstandelijkinzicht!

19

Empiristenzullendanweernaardeze3hoekenopzoekgaanenditeenaantalkeerproberen controleren voor ze een uitspraak doen. Volgens hen wordt kennisopgebouwdopbasisvanervaring.Erisnietsaanwezig,erisgeeninfowaaroverwebijdegeboortebeschikken.Rationalistenvertrekkenalvanbepaaldespeculatiesomuitsprakentedoenoverdemens. De empiristen willen uitspraken doen over de mens op basis van zuiverewaarnemingen.Mensteltzichdevraagoferietsbestaatalszuiverewaarnemingen,ofernietaltijdbepaaldedingenmeespelendieeeninvloedhebbenopdewaarneming.Empiristenwillenzichontdoenvanallespeculaties,maardevraagisofditookechtzallukken.Eriseenneigingomdepassiviteitvandegeestcentraalteplaatsen.Degeestzelfontvangtallewaarnemingen,alleskomthieraan.Degraadvanactiviteitwordtveelminderbenadruktbijhetempirismedanbijhetrationalisme.Bijderationalistengrijptdegeestduidelijktoeophetverwerken/verkrijgenvaninformatie.1.1 Devroegeempiristen

Er zijn5belangrijkenamenbij de vroege empiristen:Hobbes, Locke,Berkeley,HumeenHartley.

1.1.1 Hobbes(17eeeuw)

Hobbes is vaak gekend als een politiek denker, maar hij behandelt ookpsychologischevraagstukken.Hijwordtgezienalsdegrondleggervanhetempirismeindemodernetijd,ookwelhetmoderneempirismegenoemd.Hijschreefhetboek‘Leviathan’in1631.Empirismeisdeelseenreactietegenhetrationalisme.Empiristenzijntegende gedachte dat er al iets in de rede te vinden zou zijn. Er zijn géénaangeboren ideeën. Het is dan ook logisch dat Hobbes tegen Descartesreageert.Zoalswe al eerder zagen is inductie het centrale principe in de Britse ofempirischetraditie.SpeciaalaanHobbesisdathijhetnietheeftvoorinductie,ookalishijeenempirist.Hijismeergeneigdomtegendeinductietegaanpleiten.DitistegenderedeneringvanBacon.Hobbesspreektoverhetinductieprobleem.Ditsteltdatinductiedeneigingheeft om meer waar te nemen dan dat er effectief waargenomen wordt.Wanneerweterugnaarhetvoorbeeldvandewittezwanengaankijken,danzienwe datwe een uitspraak doen diemeer zegt dan datwe eigenlijk algecontroleerdhebben.Wezoudenoneindigveelzwanenmoetenobserverenomtekunnenconcluderendatallezwanenwitzijn.Descartesiseenaanhangervanhetdualisme:hetbewustzijnenerzijdsenhetlichaamanderzijds.Volgenshemmoethetlichaamopeenafzonderlijkemanier bestudeerd worden. Hobbes heeft het gedacht dat er geenonderscheidistussenhetbewustzijnenhetlichaam.Erisbijhemeensoort

20

vanmaterialismeaanwezig.Erismaarééndingendatisdematerie,allesismaterieenbeweging(ditiseenuitspraakdiehijdeeltmetGalilei).Demensmoetdusbegrepenwordenalseenmaterie.Denatuur iseenmachine,demensmaaktdeeluitvandienatuur,dusdemensmoetopdezelfdemanierbegrepenworden.Hobbeszalallebewegingenreducerentotdefysiologie.Degeestbegrijpeniseigenlijk alles op een zeer fysiologische, mechanische manier proberenbegrijpen.Hierstaanlustenpijn(pleasureandpain)centraal.Hetpijn-lustprincipekeertindezetijdveelterug.Alsdemensopvolledigdezelfdemanierwordtopgevatalsdenatuurofalsallesgebaseerdisophetlichamelijke,danishetmakkelijkomtezeggendathijgeenvrijwilheeft.ErzijnverbandentussenHobbesenDescartesopditvlak.BijDescartesisersprakevaneenvrijewil,bijHobbesniet.Hobbesmaaktgebruikvandeterm‘sensaties’.Ditisdesensoriëleinputdiemenkrijgtvandebuitenwereld.Deze input iszeerchaotisch,wantophetnetvliesvallengigantischveelprikkelstegelijkertijd.Hobbes is de eerste die het heeft over sensaties en zegt ook dat diehoeveelheidvansensatiesaanelkaargekoppeldkunnenworden,waardoorerobjectenverschijneninonzegeest.Hijspreektvaneensoortvanoperatieopdiegrotehoeveelheidprikkels,dezeoperatiewordtookwel‘associaties’genoemd.Tijdensdezeassociatieswordenalleprikkelsaanelkaargelinkt.Zehoreninderuimtebijelkaarendaaromkunnenzewordensamengezet.DegedachtevanHobbes:Onsdenkenwordtstapperstapopgebouwddoorervaring.Doorervaringhebbenwijallerleibouwsteneninonsverstand,ditzijnideeën.Hetwerkenmetdieideeënnoemtmenhetdenken.Deobjectendiegevormdworden,vormendebouwstenenvanonsdenken.Dezeobjectenofideeënzijnineersteinstantietotstandgekomendoorhetsensoriële materiaal. Die sensaties worden aan elkaar gekoppeld doorassociaties en hierdoor worden het beelden in onze geest. Hetobject/beeld/ideedatmennuziet indegeest,kanmenzich laterooknogherinneren,zelfswanneermenhetobjectinderealiteitnietmeerziet.Doorverschillendekereneenobjecttezien,zalmendeverschillendekenmerkenervanlerenkennenenonthouden.àBv.Deur:aula’shebbeneendeur,thuisisereendeur,indebuszijndeuren,…OndankshetfeitdatHobbesspreektoverideeëndiedebouwstenenzijnvanhetdenken,heeftde term ‘idea’nogaltijdeen fysiologischebetekenis.Hijmaakt een soort sprong van het fysiologische niveau naar hetbewustzijnsniveau, maar hij legt deze sprong niet uit. Hij wil persematerialist blijven, maar hij zal wel concepten gebruiken die bij hetpsychologischeliggen.

21

1.1.2 Locke(17eeeuw)

Lockeschreefhetboek“EssayconcerningHumanUnderstanding”in1690.Descarteswasookeenaanhangervanhetnativisme.Ditisdeopvattingdatde menselijke geest over aangeboren ideeën beschikt. Locke stelt zichexpliciettegenhetnativisme.Volgenshemisernietsaanweziginonzegeest.Onze‘mind’isalsentabularasa(onbeschrevenblad)wanneerwegeborenworden.Lockeverondersteltinzijndenkendaterietsbestaatalseenbuitenwereld,endaterookeen‘mind’ofgeestbestaat.Hijgeefteenbepaalderealiteitaandebuitenwereld endemind.Hij gaat er vanuitdat er ietsbestaat als eenmind.Lockewordtgezienalseenaanhangervanhetrationeelempirisme.Zijn empirisme vertrekt namelijk al vanuit twee veronderstellingen: erbestaateenbuitenwereldenerbestaatietsalseenmind.OokLockespreektoversensaties(sensations).Dezewordenééngemaaktopbasis van een waarnemingsbeeld, nl. perceptie. Alle losse elementen(sensaties)wordenééngemaakttoteenobject(perceptie).Deperceptieisaanwezigophetmomentdatdesensoriële informatieookaanwezig is,detweeprocessenverlopendustegelijkertijd.Menkanlaterhet ideevanhetobject ook weer herinneren. De perceptie van het object is in de ‘mind’opgeslagenalseenidee.Alshetgaatovereen‘idea’ofidee,danspreektmenoverdebouwstenendieaanwezigzijninhetverstandendiezullendaarookblijvenvoorverdereoperaties.Kortom:- Sensaties:zeerchaotischesensoriëleinput.- Perceptie:hetsamenvoegenvandezeinputtoteenwaarneming- Idee:hetonthoudenvandewaarnemingvoorlaterDe eenheid van al deze input komt er door het aan elkaar linken vanzintuiglijkmateriaal.Dezelinkenwordenassociatiesgenoemd.Hieruitvolgthet associationisme. Dit wil zeggen dat alle afzonderlijke zintuiglijkeinformatiewordtsamengebrachtineenwaarnemings-beeld.Menassocieertalleafzonderlijkeinformatieaanelkaaromzoeenperceptietevormen.Metafoorvoorassociationisme:Demuur(perceptie)komttotstanddoormiddelvancement(associaties)diedebakstenen(input)samenhouden.Locke veronderstelt een vorm van ordening die al aanwezig is in desensoriëleinput.Dewerkelijkheidendesensatiesdiedaarvankomengaanzichalshetwarekopiërenophetnetvlies.Desamenstellingvanaldieinputinonzegeest,gebeurtopdezelfdemanieralsdatsamenstellengebeurtinderealiteit.

22

Verderspreekthijookvanreflectie.Ditheefttemakenmethetfeitdateruiteindelijkdusideeënzullenbestaan.Dezeafzonderlijkeideeënkunnenooknog met elkaar geassocieerd worden tot een nog complexer idee.ComplexiteitiseenbelangrijkconceptbijLocke. Kortomzijnertweeoperaties:- Associatiesmaken:vansensatiestotperceptiestotideeën- Reflectie:ideeënmetelkaarassociërentotcomplexeridee.Samengevat:- Wekrijgenzintuiglijkeinputbinnen,dezogenaamdesensaties.Bv.Eenklink,eenrechthoek,…- Deze sensaties gaan we aan elkaar linken (associaties) tot een geheel(perceptie).ASSOCIATIONISMEBv.Eendeur- Hieruitontstaatookeenidee:weblijvenhetgeheelonthouden,ookalzienwehetnietmeerinderealiteit.- Dezeafzonderlijkeideeënkunnenookmetelkaargeassocieerdwordentoteennogcomplexeridee.REFLECTIELocke maakt ook een onderscheid tussen primaire en secundaireeigenschappenvaneenbepaaldwaarnemingsbeeld.Deprimaireeigenschappenzijndezakendiestabielblijven.Dedingendiewijvandaagdedagobjectieveinformatienoemen.àBv.Hoogte,breedte,diameter,aantal,…Desecundaireeigenschappenzijndezakendieveranderlijkzijn.Dedingendiewijvandaagsubjectieveinformatienoemen;à Bv.Dekleur van een appel.Vandaag is de appel groen,maarbinnen3weken is diezelfde appel bruin. Ook geur en smaak zijn veranderlijk ofsubjectief.Het onderscheid tussen primaire en secundaire eigenschappen is eenonderscheiddataltevindenisbijDescartes.Descartes heeft een voorkeur voorwat Locke de primaire eigenschappennoemt.Zelfsbijdeempiristenisereenvoorkeurvoorhetkwantitatievealsinformatiediestabielblijftbijdewaarnemingsinformatie.De waarneming is volgens Locke redelijk pasief. De waarneming gebeurtnamelijkhetzelfdealsdewaarnemingindewerkelijkheid.Erverschijnteenkopievanhetobjectindebuitenwereldinonzegeest.

1.1.3 Berkeley(18eeeuw)

BerkeleyheeftkritiekopLocke.

23

Kritieken:- Lockegaatervanuitdaterzoietsalseenbuitenwereldbestaat,terwijlhijditnietheeftkunnencontroleren.Berkeleyzegtdathijervanuitgaatdathijnietzekerkanzijndatereenbuitenwereldbestaat.Menspreektookwelvaneenradicaalempirisme.- Verder heeft Berkeley ook kritiek op de primaire en secundaireeigenschappen. Berkeley zegt dat alle eigenschappen secundaireeigenschappen zijn. Alle eigenschappen zijn potentieel veranderlijk. Er isgeen onderscheid te maken volgens Berkeley en hij maakt dit dan ookongedaan.De associaties bij Berkeley krijgen ook een belangrijker karakter dan bijLocke.Alsergeenwerkelijkheidisbuitenmij,danmoethetideetotstandgebrachtwordendoordegeestzelf.Demind/geestmoetzelfbepaaldelinkengaanleggentussendeinformatiediehetkrijgt.DeassociatieshebbenopdezemaniereenactievereroldanbijLocke.Verder zal hij ook bezig zijn met diepte. Bij Locke zijn dewaarnemingsbeelden nog tweedimensionaal, maar Berkeley probeert hetdriedimensionale te verklaren. Hij zegt dat we niet direct eendriedimensionaalbeeldhebbenvaneenobject,maardatwedoorervaringeenobjectmeerenmeerdimensionaalzullenzien.Hoemeerervaring,hoemeerassociatieswezullenmakenenhoemeerdimensionaalweeenobjectzullenzien.Berkeley is heel idealistisch. Hij gaat ervanuit dat er geen vastewerkelijkheidis.Alshijspreektoverdewerkelijkheid,dangaathetovereenwerkelijkheid zoals die verschijnt in de geest. Het statuut van dewerkelijkheidisdusnietsandersdandieinformatiediebestaatinonzemind.Hetisnietsmeerdandesomvandeideeëndieinonzegeestzitten.Berkeleyis niet geïnteresseerd in iets dat bestaat los van onze geest. Hij vindt datbestaangelijkstaataanhetbestaanindemindofgeest.Hetbestaanvanietsbetekentenkelhetbestaanvanietsinonzegeest.Citaat:“Esseestpercipi”(Bestaanbetekentwaargenomenworden)Watgeeftdanstabiliteitaandewerkelijkheidinonzegeest?DitheeftvolgensBerkeleyallestemakenmethetbestaanvaneeninstantiealshetGoddelijkedieeensoortvanstabiliteitzalgaranderen.Hetfeitdatwijkunnen spreken over dezelfde werkelijkheid heeft te maken met deverwijzingdatereensoortultiemewaarnemer isdieervoorzorgtdatwijdezelfdewerkelijkheiddelen.DezeultiemewaarnemerisGod.Waar Hobbes een materialist was, is Berkeley een aanhanger van hetidealismeofhetimmaterialisme.Ditiseenzeerimmateriëlemanieromnatedenkenoverdemenselijkegeest.

24

1.1.4 Hume(18eeeuw)

Hume schreef de boeken “A Treatise of Human Nature” in 1739 en “AnEnquiryconcerningHumanUnderstanding”in1748.Hier sprekenwevaneennog radicaler empirismedanbijBerkeley.WaarBerkeley de substantie van buitenaf had geschrapt, zegt Hume dat ergewoonweggeen substantiesmeer zijn.Hier breekt hij dus volledigmetDescartes. Dit heeft als gevolg dat het empirisme in zekere zin zuiverderwordt.Erisgeenwerkelijkheidmeer.Menkandemindnietzien,dusmenheeftstriktgenomenalleenmaarsensaties,beelden,ideeëndieaanwezigzijnopeenbepaaldeplaatsendiedaarbovenopooknogeensvluchtigzijn.Wekunnennietcontrolerenoferietsisdatstabiliteitkangevenaanzo’ngeheel.VolgensHumeisergeenmindengeenwerkelijkheid.Doordezestellingtemaken,breekthijvolledigmetBerkeley.Hijzegtdatwenietsmeerzijndanbundelsvansensatiesdieweopbepaaldemomentenhebben.Dezesensatiesbepalenwiewijzijn.Humewordtookweleenscepticusgenoemd.Hijzegtdathijnietweetofereenmindisendathijenkelweetdaterveelsensatieszijn.Humevindtdatwenietmeerdandatkunnenveronderstellenalshetgaatoverdegeest.Verder spreekt hij ookovercausaliteit. Causaliteitwil zeggendat iets deoorzaak is van iets anders en dat er dus bepaalde gevolgen zijn. VolgensHumezijnditdingendiewijnietkunnenzien,maarveronderstellen!àBv.Erzijntweebiljardballen:balAenbalB. JestoottegenbalA.BalAstoottegenbalBwaardoorBbeginttebewegen.StriktgenomenzienwijdatereenbalAroltendatdietegenbalBbotstwaardoorBookbegintterollen.WijzienNIETdatdeenebaldeoorzaakwasvandebewegingvandeandere.Puurempirischkunnenwecausaliteitnietvaststellen.Tochstellenwedezecausaliteitvast.Wegaanditalshetwareprojecterenindetoekomstwaardoorweveronderstellendathetenehetgevolgisvanhetandere.Puurempirischkunnenweditnietvaststellen.HieruitkunnenweverdergaanopdetermenCustom&Habit(gewoonte).Veelvanonzekennisisgebaseerdopgeloof.àBv.Wijzienelkeochtenddatdezonopkomtinhetoosten,hierdoorzijnwijdatookgewoongeworden.Wijwetenditopbasisvanervaringuithetverleden.DitkunnenweechternietbewijzenvolgensHume. Jekanalleenmaarkennishebbendoormiddelvandewaarneming.Opditmomenthebikgeenwaarnemingvandezondiemorgenzalopkomen.Weverwachtenweldatookmorgendezonzalopkomeninhetoosten(doorgewoonte),maarditkunnenwenietbewijzen.Believeofverbeeldingspeeltookeengroterolinhetdenkproces.Dithangtsamenmetdecustom&habit.

25

Strikt genomen zijnwij een soort van schermwaar er zich percepties opvormen.DegedachtevanvrijheidbestaatnietbijHume,volgenshemisditeenillusoirbegrip.Alsergeenmindis,kanerookgeenvrijewilzijn.àBv.“ikbeneenik”.Hebjijooitaleenikgezien?Nee,dusjekanhetnietbewijzendatjeeenikbent.Citaat:“Reasonistheslaveofthepassions”Uitleg:DeredewordtvolgensHumegestuurddoorpassies.Depassiesgebruikenderedeomzichdoortedrukkennaardewerkelijkheid.Demensisdusineersteinstantieeenpassioneelwezen.DitbreektmetDescartes.Kortom:In het begin zijn er twee substanties. Deze vallenweg in het denken vanHume.We geloven graag datwe dezelfde persoon zijn als gisterenavond,maar als we daar strikt empirisch over nadenken dan zijn we niet meerdezelfdepersoon.Wezijnenkeldatwatnudooronshoofdgaat.Empiristenwillenspeculatiesvermijdenenenkelzuiverwaarnemen.Hoeverderzeinditprocesgaan,hoemeerzezienhoemoeilijkditeigenlijkis.Zonderdatwehetzelfbeseffenmakenwijbepaaldeconstructiesinonzegeest,waardoordewaarnemingbijnanietzuiverkanzijn.

1.1.5 Hartley(18eeeuw)

Hartley wordt gezien als de vader van de psychofysiologie. Hij wil eenfysiologische onderbouwing geven aan het denken van Hume. Hij isgefascineerddoordefysiologieeniservanovertuigddathetfysiologischeenpsychologische parallel lopen. Hij zegt dat wat bij hume wordt uitgelegd(psychologische) ook op een ander niveau (fysiologische) kan wordenuitgelegd.

Waar Descartes sprak over ‘des esprits animaux’, spreekt Hartley overvibratiesoftrillingen.

1.2 Commonsense(18e–19eeeuw)

DecommonsensekwamvooralvoorinSchotland.DebelangrijkenamenhierbijzijnReid&Brown.Zij geven kritiek op het sceptisisme inzake de werkelijkheid en de mind dataanwezigisbijBerkeley&Hume.Aanhangersvanhet‘commonsense’zijnmensendievindendathetnietcomplexermoetgemaaktwordendandathetis.Hetisgewoononzedagdagelijkseervaringdatereenbuitenwereldbestaat,datereenikbestaat,daterstabiliteitbestaat.Laatonsgewoonuitgaanvandecommonsense.

26

Zijgooienderadicaliteitvanhetempirismeoverboord,wanthetbrengtdemensnergens.Delinkendiegemaaktwordentussenallesensoriëleinput,komtdoordatdieverhoudingookalaanwezigwasindebuitenwereld.Deaanhangersvanhetcommonsensewillenhetempirismereddenvanalleabsurditeiten.

1.3 Hetlateempirisme

Delateempiristenstrevennaareenzuiverewaarneming,maarbetrappenelkaareropdatdateenheelcomplexgegevenisendatertochaltijd/vaakverwachtingenaanwezigzullenzijn.

1.3.1 JamesMill(18e–19eeeuw)

Hijschreefhetboek“AnalysisofthePhenomenaoftheHumanMind”in1829.Mill is specifiek geïnteresseerd in het analytische proces. Als hijgeïnteresseerdisinideeën,danisdatvanuitdegedachtenhoedieideeëntotstandzijngekomen (waar zeoorspronkelijkvandaankomen).Hetproces,vandaagdusdeanalyse.

1.3.2 JohnStuartMill(19eeeuw)

HijisdezoonvanJamesMillenschreefhetboek“SystemofLogic”in1843.JohnStuartMill zegthet tegenovergesteldevanzijnvader.Hij zegtdatdecombinatiesveelmeerzijndandesomvandedelen.MillJuniorzegtdatdeideeënmisschienwelterugkomenopsensoriëleinput,maardewerkingvandieinputlevertveelmeeropdandesomvandieapartedelen.Hetgeheelisdus veel meer dan de som van alle samengestelde componenten. Dezedenkwijzezalvanbelangzijnindelateregestaltpsychologie.Decontextisveelbelangrijkerdanlouterdeinputdieverworvenwordtopbasisvandesensoriëleinput.MillJuniorzalooknieuweaandachtgevenaaninductie.Erissprakevaneenintentie,eenaanzetomeenexperimentelemethodeteontwikkelen.Menwilbeginnendenkenintermenvanexperimentenenwilgaanexperimenterenmetdeassociaties.

1.3.3 Baine(19eeeuw)

In de late empirie wordt het fysiologische belangrijker, zonder dat menmaterialist wordt. De tendens bij Baine is dat hij op zoek wil gaan naarwetmatigheden.Erkomteennoodzakelijkeinteresseindeneurofysiologie.Baineblijfthetparallellismetussenhetpsychischeenfysiologischeniveauinstand houden en verdedigen. Hij vindt dat wat er op psychisch niveaugebeurtweookopfysiologischniveaukunnenverklaren.

27

2. Modernewetenschap:DeDuitsetraditieDescartesisvoornamelijkeenbelangrijkdenkerindeFranse&Britsetraditie(indeBritse traditie krijgt hij veel kritiek). Spinoza is dan weer belangrijk in de Duitsetraditie.HetvertrekpuntvandeDuitsetraditieishetparallellismevangeestenlichaamofhetmonisme.De geest of het verstand wordt gezien als een actief en dynamisch principe. Hetverstand is zeer bepalend voor het tot stand komen van kennis. Alleen baseren opzintuiglijkeervaringisnietvoldoende,jehebtbeidennodigomtotvolledigekennistekomen.

2.1 Mesmer(18e–19eeeuw)

Mesmeriseenmagnesiteur.Ditwilzeggendathijhetdierlijkmagnetismeinhetlichaam terug op evenwicht probeert te krijgen. Zo gingmen ziekten proberengenezen,via‘magnetischekrachten’.Dit gebeurt in dezelfde periode waar mensen op een zeer rationele,wetenschappelijkemaniergaanbeginnennadenkenoverdemens.Zokwamookdehypnoseensuggestienaarboven.Hieruitkunnenweconcluderendatmensenindezelfdetijdopverschillendemanierenkunnendenkenoverbepaaldedingen.

2.2 Leibniz(17e–invloedin18eeeuw)

Leibnizschreefhetboek“NouveauxEssaissurl’EntendementHumain”in1765.InditboekuithijduidelijkzijnkritiekenopLocke.Hijspreektoverdegeestintermenvanintellectus.Degeestwordtgezienalseenactieveinstantie.Hetbeelddatwekrijgeninhetempirisme,namelijkdatdemindeenpassieveenrecessieveinstantieis,probeerthijteverwerpen.Hijprobeertdegeestalsactiefafteschilderen.Leibnizsteltdaterietsaanwezigis inhetverstandvanbijdegeboorte.Ietsdatactief tewerk kan gaanmet het verstand.Deze activiteit is noodzakelijk om tekomentotkennis.Ditwijsteropdathijaanhangerisvanhetnativisme.Kortom:Kennisimpliceerteenactiefingrijpenentransformerenvaninformatie.Verderishijookgeïnteresseerdinhetonbewuste.Hijgingeraltijdvanuitdatdewerkelijkheideenverzamelingisvanoneindigveelmonaden.Ditiseenverzamelingvansubstanties.Alleswatbestaatmoetbegrepenwordenalseengroteverzamelingvanoneindigemonaden.Dezemonadenzijnookdemeestelementairebestanddelenvandewerkelijkheid.Jemoethet zien in termenvaneenpsychofysischparallellisme.Hetpsychische

28

heeft bij demens een enorm belangrijkewaarde,maar bij een boom heeft ditminderwaardedanhetmateriële.Allemonadenfunctionerenopzichzelf.Erwordtdandevraaggesteldhoehetkomtdatereenuitwisselingtussendiemonadenkanontstaan.“Harmoniapraestabilita”(onderlingeafstemming,harmonie)Leibnizveronderstelteenharmonie.Eriseenafstemmingvanallemonadenopelkaar.DezeharmoniewordtinstandgebrachtdoorGod.Dezestellingisuiteraardheelspeculatiefenhiergaandeempiristendanoktegenin.

2.3 Wolff(18eeeuw)

Wolff verzet zich tegenLocke.Hij volgt Leibnizwatbetreft de activiteit vandegeest,maarnietinhetdeelvandemonaden.Hij is aanhanger van het dualisme en veronderstelt dus dat de geestelijke enlichamelijkeactiviteitprocessenzijndieonafhankelijkvanelkaarfunctioneren.Demensiswaarschijnlijkweldetwee,maarhetisbelangrijkdatdetweedomeinengescheidenblijven.Wolff schrijft tweeboeken.Het “psychologicaempirica”,waarhij volledighetempirisme volgt en de waarneming het uitgangspunt is en het “psychologicarationalis”.BijditlaatstezithijmeeropdelijnvanLebnizenishetrationalismehetuitganspunt.Verderisookhijeenaanhangervanhetnativisme.

2.4 Kant(18eeeuw)BELANGRIJK

Kant reageerde op het denken van Hume en Descartes. Hij was eensysteemdenker.Systeemdenkeniseenwetenschappelijkebenaderingdietrachtoverzicht van het geheel te behouden, in plaats van zich te concentreren opafzonderlijkeonderdelen.DitgingintegenLeibniz.VolgensKanthaddenempiristenwelgelijk,maarkekenzijteweinignaarwatdegeestdoetmetdeinformatie.Langsdeanderekanthaddenderationalistenookgelijk.Hijvindtdatzintuiglijkeinformatievanabsoluutbelangisomtotkennistekomen,maardatweookeenverstandnodighebbenomaldieinformatieteverwerken.Jekanniettotkenniskomenalleenopbasisvanhetverstandofalleenopbasisvanhetempirischmateriaal.Kantprobeerteensoortvansysteemtotstandtebrengenwaarinhijhetempirischemethetrationalistischecombineert.Hieruitvolgtdathijspreektoverapriorienaposteriorielementen.Apriorigaatoverdedingendiealaanwezigzijnvanbijdegeboorte.Hierbijonderscheidthij12categorieën. Wat zit er reeds in het verstand, voordat er empirisch materiaal

29

aanwezigis.Wezijnmetdezeapriorielementenuitgerust,waardoorerprincipeszijndiewekunnengebruikenomzintuiglijkmateriaal(aposteriori)teverwerkenenzouiteindelijktotkennistekomen.Omtotkennistekomenhebje2zakennodig:- Verstandmetaprioriprincipes- Zintuiglijkeervaring(aposteriori)Denken,betekentoordelenvormendoormiddelvanhetverstand.Ditgaatterugoptweezaken:enerzijdsdemechanismendiealaanwezigwarenbijdegeboorte(tijd en ruimte) en anderzijds zijn het die vormen, mechanismen die gebruiktwordenomdezintuiglijkeervaringenteverwerken.Kantzegtdatwenietskunnenkennenvaneenbuitenwerelddielosvanonszelfstaat.DitistegenLocke.Eenbuitenwereldisvolgenshemnietnodigomtotkennistekomen.Kantiszekergeenmaterialist.Hijzegtdatdepsychologiegeenwetenschapis,omdat er geen sprake is van experimenten. Hierdoor kan volgens hem depsychologienognietgezienwordenalseenautonomewetenschap.Tenslotteschreefhijookhetboek“KritiekderpraktischeVernunft”in1788.

2.5 PostKant(19eeeuw)

Indezeperiode ligtdenadrukopophetzelfbewustzijnen ismenbezigmetdeactiviteitvandegeest.

2.5.1 Herbart(19eeeuw)

Hijschreefhetboek“Psychologyasasciencenewlyfoundedonexperience,metaphyicsandmathematics”in1825.Herbart had kritiek opKant. Als eerste hadhij eenprobleemmet de 12categorieënoffaculteitendieonderscheiddenwerdenbijKant.Hijzegtdatdegeestondeelbaar isendatdiedusnietkanwordenopgesplitst in12delen.Verderlegdehijdenadrukopdeempirieendeobservatie.Hieruitkunnenweafleidendatzijndenkenonafhankelijkisvanhetfysiologische.Herbartprobeertdementaleoperatiesopeenmechanischemanieroptevatten.Hij is het eens met Kant, wanneer die stelt dat de psychologie geenexperimentele wetenschap is. Herbart probeert dan wel eenwetenschappelijkestatusaandepsychologietegevendooreennadrukteleggenopdewiskunde.

2.5.2 Beneke(19eeeuw)

Benekeschreefhetboek“Psychologyasanaturalscience”in1833.

30

Hijzagdemindookalsietsactief,maardeeldehemnietopinverschillendecategorieën.IntegenstellingtotHerbartbenadrukteBenekewelderolvandefysiologie.

2.5.3 Lotze(19eeeuw)

Lotzeschreefhetboek“MedicalPsychology,orPhysiologyoftheSoul”in1852.

2.6 TussenKantenFreud(19eeeuw)

Centraal:Hetonbewusteendevrijewil.

2.6.1 Schopenhauer(19eeeuw)

Schopenhauerhadeenspecialemanieromnaardewerkelijkheidtekijken,maarhethadweleenimpactophoewenaardepsychekijken.Hijzegtdatdewaarneembarewerkelijkheideenmanifestatieisvanonzeeigenwil.Ditleidtonsnaarhetfeitdathijeenaanhangerisvanhetmonisme,netzoalsSpinoza.Hetlichaamendeziellopenparallel.Centraal:Hetondergeschiktzijnvanhetbewustzijn.Dewil is volgenshemdoelloos enhet individu ishet instrumentvandeblinde wil. Ons bewustzijn (de rede) wordt bepaald door hetonbewuste.

2.6.2 VonHartmann(19eeeuw)

Hijhieldzichbezigmethetthemavanhetonbewusteenhet feitdatonsdenkengestuurdwordtdoorietsdatonbewust is.HetdenkenisduseenuitingvanhetonbewustevolgensVonHartmann.HierzienwehoeFreudditideelaterzaloppikken.

31

College3Reader:hoofdstuk10en11.1. De19eeeuwseontwikkelingenEr wordt gesproken van vier ontwikkelingen: in de fysiologie, de psychofysica, deevolutieenhetpositivisme.Devolgordevandetitelsisnietindezelfdevolgordealsdieindereader.1.1 Fysiologie

1.1.1 Algemenefysiologievanhetzenustelsel

Menbegintinde19eeeuwinteressetevertoneninhoehetlichaaminstaatisomaldiefysiologischefenomenenuittevoeren.Indealgemenefysiologievanhet zenuwstelsel zijn een aantal namenvanbelang:Bell&Magendi,Müller,GalvanienDuBois-Reymond.Bell&MagendiDeze twee belangrijke denkers kijken naar de verschillen tussen allezenuwen. Ze stellen zich de vraag of er geen differentiatie is tussen dezenuwen.Zijmakenvoorheteersteenonderscheidtussendeverschillendezenuwen. Er wordt gesproken over afferente zenuwen en efferentezenuwen.Afferente zenuwen zijn de zenuwen waar bepaalde prikkelsbinnenkomen. Ze worden ook wel de sensoriële zenuwen genoemd.Efferentezenuwenzijnzenuwendiezakenafvoerenenervoorzorgendater ietsmetdeprikkelsgedaanwordt.Eenanderenaamhiervoor zijndemotorischezenuwen.DiteersteonderscheidtussenzenuwenisdewetvanBellenMagendi.JohannesMüllerMüller heeft grotendeels de basis gelegd voor de discipline van defysiologie.HijheeftzichnetzoalsBellenMagendibeziggehoudenmeteendifferentiatieinhetzenuwstelsel.Erwordteenonderscheidgemaaktindeverschillendewaarnemingen.à Bv. De zon schijnt: er zijn lichtprikkels en warmteprikkels. Dielichtprikkels worden door specifieke zenuwen opgevangen, dewarmteprikkelskomenviaanderezenuwbanentotons.

32

Müller maakt dus een differentiatie tussen de verschillendezenuwenergieën. Dit wordt dan ook de wet van de specifiekezenuwenergieëngenoemd.Verder ishij ookbezigmethoe informatiediewij binnenkrijgenpreciesverwerktwordt.Dezenuwgeleidingvaltvolgenshemnogniettemeten.Desnelheid van impulsen valt nog niet te kwantificeren. Helmholtz is pasdegenediedesnelheidvangeleidingzalkunnenmeten(cf.Reactietijden).Galvani,DuBois-ReymondZijzullenvoorheteerstdezenuwgeleidingproberenbegrijpenintermenvandierlijkeelektriciteit.Zezijndeeerstendiedezenuwgeleidingopeenelektrischemanierbekijken.Galvani enDuBois-Reymondzetten zich zoookaftegenouderetheorieënvanDescartesenHartley:elektrochemischeprikkelsvs.espritsanimaux.

1.1.2 Fysiologievandewaarneming

YoungYounghoudtzichbezigmethoehet lichaam instaat isomverschillendekleurenoptenemenendezeteverwerken.Hijkomttotdeconstatatiedatereenaantalbasiskleurenzijn.Meerspecifiekzijner3basiskleuren:rood,geelenblauw.Ditinzichtzalindeliteratuurbekendwordenalsdetheorievan Young, beter bekend als de Young-Helmholtz-theorie of detrichomatischetheorie.PurkinjePurkinjewasookgeïnteresseerdindebouwvanhetoogenhoediejuistinelkaar zit.We hebben bepaalde subjectievewaarnemingen,we zien vanalles en met die waarnemingen gebeuren dan ook nog eens bepaaldedingen.àBv.Ikkijknaareendeurenikziedatdiedeurhevigroodisinfellicht.Alshetlichtuitgaat,ofhetwordtdonkerder(onzepupillenwordengroter,zodatdeogenalhetlichtdateriskunnenopnemen),dankanhetzijndatdiezelfdedeureerderblauwis.Erwordteenonderscheidgemaakttussenhetfotopischezicht,hiervanisersprakewanneerhetheellichtis.àBv.DeheldererodedeurEnhetscotopischezicht,ditisdanwanneerhetdonkerisenwanneerweonsnachtzichtmoetengebruiken.àBv.Blauwedeur.Purkinjeisiemanddie,naastveleanderen,gaatkijkennaardefysiologischeoorzakenvanhetplaatsvindenvandesubjectievewaarneming.Hijisook

33

degene die de baan zal maken voor de discipline die bezig is met deverhoudingtussendesubjectievewaarnemingendefysiologischebasisdiehiervoornoodzakelijkis:depsychofysica.

1.1.3 Hersenfysiologie

Voor ons is het een evidentie dat de hersenen het centrale orgaan zijnwanneer het gaat over de verwerking van informatie en de zintuiglijkewaarneming. Het is evident dat er hersenonderzoek gedaan wordt omdingenteverklaren.Er is een tendens om alle subjectieve fenomenen,wiewij zijn alsmens,terugtevoerennaardehersenen.Wiewijzijnwordtvolledigbepaalddoordehersenen,ditiseenevidentievoorons.Hetlijktalsofditaltijdzogeweestis,maarditisniethetgeval.Totde18eeeuwheeftmenenormweiniginteressegetoondindehersenen.Descarteshadwelinteresseindepijnappelklier,maardatstondlosvandeinteresse voordehersenen.Menwasnogniet geïnteresseerd in hoedieherseneninelkaarzitten,hoezewerken,…Deaandachtvoordewerkingvandeherseneniseenrecentgegeven.Deze interesse heeft temakenmethistologisch onderzoek (d.w.z. hoeallesinelkaarzit,orgaanweefsels)enelektrofysiologischonderzoek.Golgi&RamonyCajalZijgaanvoorheteerstietsonderscheidendatmen‘neuronen’noemt.Zewordenzichtbaaronderscheidenvandeverschillendecellen.SherringtonBELANGRIJK!Sherrington is de grondlegger van deneurofysiologie. Als wij vandaagsprekenoversynapsen(dedingendieenergiegeleidenindehersenen),danhebbenwij dit tedankenaanhem.Hij heeftdit opdekaart gezetom tekunnen begrijpen hoe bepaalde reflexbewegingen tot stand komen.Sherringtongaathetbegrijpenalseensoortbaan.Eerstisersprakevaneensensorisch neuron, dan een interneuron en uiteindelijk een motorischneurondievoordereflexzalzorgen.DezetheoriezalookbelangrijkzijnvoorhetlaterebehaviorismevanPavlovenWatson.Verder houden verschillende mensen zich ook bezig met dehersenstructuurendefysiologie,waaronderGall&Spurzeim,Rolando&BrocaenFlourens.

34

Gall&SpurzheimDezetweeonderzoekerszullenbezigzijnmetdefrenologie.Defrenologieiseendisciplinediezichbezighoudtmetdestructuurvandehersenenenzalaanhangenbijdefaculteitenpsychologie.Zezullengaankijkennaardehersenenenwelkedelen(laterfaculteitengenoemd)verantwoordelijkzijnvoorhetverwerkenvanbepaaldeinformatie.à Bv.Bepaaldemensenhebbenmeer ruimtelijk inzicht.Dit inzicht is telokaliserenineenbepaalddeelvandehersenen.Anderemensenhebbenminderruimtelijkinzichtendanwilditzeggendateenbepaaldefaculteitmindergoedontwikkeldis.Zestellenvastdatditookmorfologischtezienis.Ditisderedeneringvandefrenologie.Bepaaldeafwezigheidvanefaculteitenkanookaantoonbaarzijnvolgensdefrenologen.Wekunnenzelfszienaandemorfologievandeschedelvansommigemensenwelke functies en faculteitenminder goed ontwikkeldzijn.Opdezemanierisersprakevaneendifferentiëlediagnostiek:bijdeeneisietsbeterontwikkelddanbijdeandere.àBv.Hijheefteengrootvoorhoofd,dusdehersenenzijnopdieplaatsheelsterkontwikkeld.Ditwilzeggendatdiebepaaldefaculteitzichookbeterzaluitenbijdiepersoondanbijanderen.Erkomtechtersnelverzettegendefrenologie.Menisnietakkoordmethetfeitdatdeonderontwikkeldheidzichkanuiteninuiterlijkekenmerken.Defrenologiezalwelbepaaldeonderzoekengaanprikkelenomdehersenenverder te gaan onderzoeken. Er was een weerstand, maar tegelijkertijdwarenmensengeprikkeldomdit tegaanonderzoeken:misschienzijnerinderdaadwelbepaaldegebiedenindehersenendieverantwoordelijkzijnvoorbepaaldefuncties.Rolando&BrocaBroca heeft ontdekt dat de linkerhemisfeer verantwoordelijk is voor despraak. Ze stellen vast dat als er schade is aan bepaalde delen in dehersenen, dat dit zich ook direct zal uiten in verschillendespraakproblemen.Zezullendehersenfunctiesbeginnenlokaliseren,maarzezijntegendefrenologie.Broca heeft ook een hersengebied naar zich vernoemd gekregen: hetzogenaamdeBroca-centrum(cfr.Broca’safasie).

35

FlourensFlourenswerkt in dezelfde lijn als Rolando en Broca. Rolando en Brocazullen onderzoek doen bij patiënten die overleden zijn, Flourens zalonderzoekgaandoenbijlevendedieren.Hijgaatdehersenenmanipulerenvan deze levende dieren, door bepaalde delen van de hersenen weg tenemen.Zoziethijwatergebeurtwanneereendierditdeelontbreekt.Dezemethodewordtdeextirpatie-methodeofoblongatiemethodegenoemd.Ookhijkomttoteensoortonderscheidvanverschillendefuncties.Hijgaatopexperimentelewijzeop zoeknaarde zakenwaar specifiekegebiedenverantwoordelijk zijn voor bepaalde dingen. Er zijn 6 functioneleeenheden:1. Degrotehersenenofcerebrum

Ze zijn verantwoordelijk voor de complexere bewustzijnsfenomenen.

2. DekleinehersenenofcerebellumDitdeelisverantwoordelijkvoordebewegingscoördinatie.

3. Hetverlengdemergofmedullaoblongata

Verantwoordelijkvoordelevensfuncties.à Bv. Ademen. Als dit deelwordtweggenomen dan zienwe dat diediereninademhalingsmoeilijkhedengeraken.

4. Tectum

Ditdientvoordevisuelegewaarwording.Alsweditwegnemendanzienwedatdedierenblindworden.

5. Ruggenmerg

Ditdeeldientvoordegeleidingvandezenuwen.

6. PeriferezenuwenDezedienenvoorhetopnemenvandestimuli.

Ondanksdezeopdeling,gaatFlourensernogaltijdvanuitdatdewerkingvandehersenenzeerhollistisch,alseeneenheidbekekenmoetworden.Sommige deelgebieden zijn na verloop van tijd in staat om functies vanandere delen die zijn weggehaald over te nemen en uit te voeren. Degebiedendiedusoptedelenvallen,werkentegelijkertijdopeenintensievemaniersamen.Ookdegrotehersenen(eenvande6gebieden)kunnennietverder worden opgedeeld. Dit zien we ook al bij Descartes: het hogerebewustzijnvormteeneenheiddiewenietverderkunnenopsplitsen.

36

1.2 Psychofysica

Depsychofysicaisdestudievanderelatietussendefysiekeprikkelsendesubjectievereactiesofdesubjectievewaarnemingen.Webesprekendriebelangrijkefiguren:Weber,FechnerenHelmholtz.1.2.1 Weber

Weberschreefin1834‘DeTactu’.Waarinhijspreektoverdetastzin.Meestal is er een grote interesse in de zintuiglijke waarneming in hetalgemeen,maarWeberisvooralgeïnteresseerdindetastzin.Hijgaatdieookvoorheteerstproberenkwantificeren.Zo komt deWet vanWeber tot stand: hoe grootmoet het verschil zijntussendeintensiteitvantweestimulizodateenpersoonhetvoelt.Hiergaathet over het juistmerkbaar verschil. Er wordt een bepaalde stimulustoegediendmeteenintensiteit.Eentweedestimuluswordttoegediendmeteengrotereintensiteit,wordtdiedanalsintenserervarenofniet?àBv.Alsikdrukuitoefenopdehuidmeteenbepaaldeintensiteit,eneentweede grotere intensiteit, wat moet dan het verschil zijn zodat ik hetverschilvoel?DezewetzalverderuitgewerktwordendoorFechner.

1.2.2 FechnerBELANGRIJK

Fechner probeerde een centraal werk in de psychofysica te ontwerpen:“Elementederpsychophysik”in1860.WezienhierduidelijkhoeFechnerindelijnligtvandeDuitseinspiratie.Hijzal bv. lichaam en geest vooropstellen. Hij maakt heel duidelijk dat hetpsychische en het lichamelijke twee verschillende facetten zijn vanhetzelfde.Ditlaatonsziendathijaanhangerisvanhetmonismeenhijzaleenpositieinnementegenhetmaterialisme.Doorhemisdenotievandrempeloflimenaanwezig.*Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de absolute drempel en dedifferentiëledrempel.Deabsolutedrempelgaatoverhoeintenseenstimulusmoetzijnzodatwehemzoudenopmerken.àBv.Hoe intensmoeteen lichtprikkelzijnzodat ikhemzie,hoe intensmoetdedrukopmijnhuidzijnalvorensikeensensatieheb,…Een bepaalde intensiteit moet altijd aanwezig zijn zodat we de prikkelopmerken.

37

DeDifferentiëledrempelheefttemakenmetdewetvanWeber.Ditwilzeggen:hoeintensmoethetverschilzijntussentweeprikkelszodatwehetverschilmerken?*Examenvraag2015-2016Watzijnlimen?

1.2.3 Helmholtz

Helmholtziseenmaterialist.Hijzaldepsychofysicagaanreducerentoteenmaterialisme.Hijwoudepsychofysicareducerentotdegewonefysica.Allesiseenmaterie,ookhetpsychische.Hetpsychischeisvolgenshemnietietsapartenhetistereducerentothetfysiologische.DecentralegedachtebijHelmholtz isdaterenergieaanwezig is ineenorganismeendiealtijdbehoudenkanworden.Binneneenorganismeblijftdeenergieconstant.Erkunnenechterweltransformatiesbestaan,maarhetzalaltijdconstantblijven.Ditishetprincipevanbehoudvanenergie.HijzitopdezelfdelijnalsDuBois-Reymond.Fechnerzeteenstapverderdoordegolvenvanhetelektrochemischetegaankwantificeren.Helmholtzzalookdereactiesnelheidproberenkwantificerenenmeten.Verderishijbezigmetdevisuelewaarneming.Hijzegtdatalswijdingenzien,datdiedingennietloutergereduceerdkunnenwordentotdeconcreteinputdiewekrijgen.Erzullenautomatischonbewustezakenmeespelendieeen invloedhebbenopwatwij zien.Dit heeft ook een invloed gehadopFreudzijntheorie.De activiteit van het bewustzijn wordt hier opnieuw benadrukt, dit istypischvoorhetDuitsedenken.Helmholtzzegtdatalswijkijkenendingentoevoegen,danvoegenwijdingentoedietotstandzijngekomendoorhetverleden.Opbasisvanvroegereervaringgaanwijalswekijkenonbewustinformatietoevoegen.Hijspreekthieroverdeonbewustegevolgtrekkingofinferentie.Kortom:We gaan onbewust uit het verleden dingen toevoegen aan onze huidigewaarneming. Het waarnemen veronderstelt altijd een onbewustedenkactiviteit.HetverschiltussenFechnerenHelmholtz:Helmholtz legt, in tegenstelling tot Fechner, veelmeer de nadruk op deomgeving,ondanksdeactiviteitvandegeest/bewustzijn.Ditheeftooktemakenmethet feitdathijdepsychofysicawilreducerentotdefysicaopbasisvanzijnmaterialisme.Hijisgeïnteresseerdinhoedeprikkelstotonskomen.

38

1.3 Evolutie

Nu staan de hersenen centraal,maar dit is een lange tijd het hart geweest. Decentrale gedachte dat de natuur op te delen valt (soorten), zorgt voor eenevolutie.Dezewendingdiegebeurtinde19eeeuwheefttemakenmetdenotievanontwikkelingenvanhistorischeidentiteit.De soorten zijn niet van in het begin te onderscheiden tot stand gebracht. Degescheidenheidwasnietvan inhetbeginaanwezig.Deverscheidenheiddiewijvandaag kennen is vanuit een eenheid geëvolueerd. Het idee dat deverscheidenheideraltijdisgeweestgaatmenbijdezeooklatenvallen.Hetevolutionairdenkenkomtpasinvoegeninde19eeeuw.Pasdankomtmentotdegedachtedatereengeschiedenisis,daterprogressieis,datdenatuurnietaltijdhetzelfdewas,…Vooronsklinktditnuevident,maardatwastoennietzo.

1.3.1 Darwin

Darwinschreefdebekendewerken“Ontheoriginofspecies” in1859en“ThedescentofMan”in1871.Oorspronkelijkwashijgeïnteresseerd inalhetbiologische.Laterwashijookgeïnteresseerdindeevolutievandemens.Deontwikkelingmoetenwebegrijpenintermenvancontinuïteit:hetgaattraagengeleidelijk.Kortom:Ontwikkelingiscontinuenverlooptgeleidelijk.WemoetenonsvolgensDarwinafzettenvanhetdenkendatontwikkelinggebeurt in sprongen. Hij zegt dat ontwikkeling gebeurt via eenboomstructuur.Lamarck daarentegen ziet een lineariteit in de ontwikkeling. De soortenkunnen niet vergaan, ze gaan evolueren. Op die manier kan je een lijntrekkentussenallesoorten.Ditwordtdeladdervandenatuurgenoemd.Hijlegtooksterkdenadrukopdelokaleadaptatieaandenatuur.Lamarckging ervan uit dat dieren terecht komen in een bepaalde natuur en diedierengaanzichevoluerenenaanpassenaandienatuur.à Bv. Giraffen hebben een lange nek zodat ze aan de blaadjes in hogebomen kunnen. De dieren die dus vroeger hun nek zodanig kondenuitrekkenzodatzeaandeblaadjeskondenleefdenlanger.Diezelfdedierendieineencontextgekomenzijnwaarhetnietnodigwasomeenlangenektehebben,hebbenzichtoteenanderesoortontwikkeld.Het zijn de verschillende contexten die ervoor zorgen dat erverschillendesoortenontstaan.TerugnaarDarwin.Hijzalzichbaserenopde theorievandenatuurlijkeselectie.Ouderszorgenvoornakomelingen,erzullenkinderenzijndieoverbeter genetisch materiaal beschikken en daardoor ook beter kunnen

39

overleven.Natuurlijkeselectieheeftveelmeertemakenmettoeval,terwijlLamarckdeverscheidenheidvandesoortenzalbekijkenalsadaptatie.Hijverklaarthetuitstervenvaneensoortdooradaptatie,omdateenbepaaldesoortzichverderheeftontwikkeldwaardoordevorigesoortuitsterft.Erzijnduidelijkverschillentussendezetweedenkerstezien.WanneerDarwinhetheeftoverovererving,daniserhetprobleemdathijopdatmomentnognietoverdejuiste‘knowhow’beschiktomtedenkenovererfelijkheid,etc.

1.3.2 Spencer

Aldezenamen,Darwin,SpencerenGalton,warenmensendieopdezelfdelijn zaten. Ze doen elk onderzoek vanuit hun eigen specifiekeonderzoeksinteresse.VolgensSpencerervendekinderendecapaciteitomassociatiestemakenoverietsvanhunouders.Ditnoemthijhetevolutionairassociationisme.Doordathijdezestellingstelt,kunnenwebesluitendathijeenaanhangerisvanhetnativisme.Spencerbekijktdewerkelijkheideerdervanuiteensociologischprincipe.Hij ismeer geïnteresseerd indemaatschappij en zal het evolutiedenkenhierdanookoptoepassen.‘Struggleforlife’en‘survivalofthefittest’diebekendzijngewordendoorDarwin,zijneigenlijkgeïntroduceerdgeweestdoorSpencer.Darwinhaddezetermennietnodig,aangezienhijbezigwasmet een biologische manier van denken. Zo zien we dat Darwin zeersociologischetermenintegreertinzijnbiologischetheorie.

1.3.3 Galton

Galton is, buiten Duitsland, de grondlegger van de experimentelepsychologie. Ook buiten Duitsland zijn er dus mensen bezig met eenexperimentelemaniervandenken.Hij is iemand die voor het eerst de praktijk van testen doen zalintroducerenindepsychologie.IemandalsGaltonzalgeïnteresseerdzijnindeindividueleverschillenendezewillenmeten.Hijheefteendifferentialeinteresseinhetpsychisme.

40

1.4 Positivisme

Hetpositivismeisdeopvattingdatalleendeempirischewetenschappengeldigekenniskunnenopleveren.Dit sluit aan bij de gedachte dat er een ontwikkeling plaatsvindt in dewerkelijkheid. Er is een historische vooruitgang in de werkelijkheid, ook welhistoriciteitgenoemd.

1.4.1 Comte

HetbegripvanontwikkelingzienweookinhetdenkenvanComte.Hij isdusookbezigmetdiehistorischevooruitgang.Comteisdegrondleggervanhetpositivismeenschrijfthetboek“Coursdephilosophiepositive”tussen1830en1842.ZoalsweeerderalzeidenisComtebezigmetontwikkeling.Hijgaatuitvaneen vorm van evolutie of progressie. Deze ontwikkeling zal ook in eenbepaalderichtinggaan.Zokomenwebijdewetvandedriestadia.Dezewet zal hij toepassen om ontwikkeling te begrijpen op vlak van demensheid,wetenschapenindividuen.1. Eerstestadium:Hettheologischestadium

Dit heeft te maken met de mensheid. Eerst was er sprake van hetprimitieve,hiernawerdenwebeschaafderen inde19eeeuwzijnweuiteindelijk tot de echte mens gekomen. Een mens die opwetenschappelijke manier naar de werkelijkheid kan kijken. Dezewerkelijkheid willen we verklaren op basis van externe principes.

2. Tweedestadium:MetafysischestadiumWegaandingenzoekenindewerkelijkheidzelfomdiewerkelijkheidtekunnen verklaren. Men spreekt hier bv. over de ziel, materie,substanties,…

3. Derdestadium:Positivistischestadium

Pas inditstadiumwordtdemenszogezegdvolwassen.Demensgaatgeen beroepmeer doen op de metafysische principes, maar gaat dewerkelijkheidverklarenaandehandvanfeitenenobservatie.Kortom:devolwassenwetenschapisdewetenschapdiewerktopbasisvanfeitenenobservaties.Elkewetmoetditparcourservaren.Netzoalseen volwassene ooit eerst een kind was en zich zo verder heeftontwikkeld.

Zolangdepsychologieblijftsprekenoversubstanties,bewustzijn,…danzitde psychologie nog steeds in het tweede stadium. De wetenschap, depsychologiediedaartotstandaanhetkomenis,iseigenlijknognietvolledigvolwassenzolangdieindezetermenblijftspreken.

41

ComtezijnkritiekkomtinhetverlengdeteliggenvandekritiekdieKantheeftopdepsychologie.Kantzeidatdepsychologiegeenwetenschapkanzijn,aangezienergeenexperimentengedaanworden.Comte’sdenken ligtopde lijnvanhetsensationalisme.Hij spreektookoverdereductievanhetpsychischetothetfysische.Zozienwedathijookeenaanhangerisvanhetmaterialisme.

2. Hetontstaanvandepsychologie:hetnatuurwetenschappelijkmodel

Ditdeelistevindeninhoofdstuk11vandereader.Hier wordt duidelijk dat er twee conflicterende modellen zijn in de psychologie.Enerzijds de psychologie die zich wil ontwikkelen in de exacte wetenschappen,natuurwetenschappen. Anderzijds de psychologie die zich wil ontwikkelen in hetsubjectieve.De psychologie is een menswetenschap. Hij ontstaat samen met de filosofie,antropologie,…Erzijnpsychologendiezeggendatdepsychologieineersteinstantiebehoorttotdemenswetenschappen,anderenzeggendanweervanniet.

2.1 Wundt(19e–20eeeuw)

Wundtwordtgezienalsdevadervandepsychologie.HijiseenleerlingvanMüller,DuBois-ReymondenHelmholtz.Hijzalvoorheteersteenlaboratoriumopstartenaandeuniversiteit,dieopzeerkortetijdeenuitbreidingzalkennen.Officieelwordt1879alsdedatumvandewetenschappelijkepsychologiegezien.Wundtwildenadrukleggenophetdynamische.Hijzietdegeestofdegeestelijkeactiviteit als iets zeer dynamisch. Hij zal de psychologie dan ook zien als deexperimentele wetenschap van de geest, waarbij de psychische activiteit hetprocesis.Hijzalzichinteresserenindebewustzijnsprocessenenzalopzoekgaannaarwathijde‘zuivereervaringen’noemt.Eriseenverlangenomdedingen‘uittepuren’.Men gaat daaraan komen via een rechtstreekse manier: experimenteleintrospectie.Zozienwedaterduseenintentieverklaringaanwezigis,maartegelijkertijdisdienogniethetresultaatwatwijvandaagdedagzoudenverwachten.Wundtmerktopdatwathijdehogereofcomplexerementaleprocessennoemt,dathijdaarviaexperimenteleintrospectienietaankangeraken.Hijwildoordringentotzuiverebewustzijnsprocessen,maarhijmerktdatdecomplexebewustzijnsprocessenmetdie experimentele methode niet bereikbaar zijn. Zo zal Wundt zeggen dat de

42

hogere bewustzijnsprocessen misschien wel gereserveerd zijn voor degeesteswetenschappen zoals de filosofie en de antropologie. Zijn ambities zijngroot,maar tegelijkertijd is er een besef dat deexperimentelemethode nietoveralkandoordringenendatdiemaartoteenspecifiekniveaugaat.Depsychologiewordtdanwelgezienalseenautonomediscipline,maarderijkheidvandiedisciplinewordtaldirectbegrenst.Wundtbotstonmiddellijkopbepaaldegrenzen.Hijisheelterughoudendinhetmakenvangroteclaims.Deinzetisveelbeperkter dan hij had gedacht, aangezien hij zal botsen op de grenzen van demethodologie.Verder is het bewustzijn niet louter receptief voor bepaalde zaken die uit deomgevingkomen.Hetisveelmeerdandat!Zozalhijbijvoorbeelddenkendatdebewustzijnsstroomveelmeeris,veelgroterisdandesensatiesdieaanwezigzijn.Debewustzijnsstroomisveelmeerdandesomvandedelendieinhetbewustzijnwordensamengesteld.Ookhierisersprakevaneenzeerhollistischebenaderingvanwatdiegeestelijkeactiviteitjuistis.Hijgeeftdevoorkeuraanhetgeheeltenopzichtevandedelendiedatgeheelsamenstellen.Wundtspreektoverdenotievanapperceptie.Erzijnheelveelstimulidiemijopditmomentbereiken,maarikfocusmijmaaropeenaantalstimuli.Dezefocusisverschillendvanpersoontotpersoon.à Bv. Als jen aar de cinema gaat, zal de ene hele andere details uit de filmonthoudendandeandere.Ditillustreertdatereengrotereactiviteitaanwezigisinhetbewustzijndanlouterhetreceptiefofpassiefzijnvoorzintuiglijkmateriaaldatonsbereikt.Hetbewustzijngaatzelfdewaarnemingenconstrueren.Ditbenadrukthijmetdeterm creatieve synthese. Het gaat zelf dingen synthetisch samenbrengen encreëren.Degeestzelfzaldezakengaanbewerkentotconcretedingen.HetverschiltussenKantenWundt:Kanthadeenheelalgemeenmodel: iedereenverwerkt infoopdezelfdemanier.Wundt zegt dan weer dat men gevoelig is voor individuele differentiatie. Wekunnendezelfdeprikkelontvangenentocheenanderefocusaanbepaaldedingengeven.VolgensWundt zijn gevoelensoorspronkelijkbewustzijnsverschijnselenennietenkelgewaarwordingen.Hijzaldenadrukleggenophetstatuutvangevoelens,opdeeigenheidvandegevoelens.Hij zal ook een systeemopstellen voorhet in kaart brengen van gevoelens.Hijonderscheidtdriedimensiesingevoelens:ditisdedriedimensionaletheorievangevoelens. Indezetheoriekrijgengevoelenseengelijkwaardigstatuutnaastdewaarneming. De gevoelens zullen op een specifieke manier benaderd worden,zodathetonderscheidgemaaktkanworden.Ditzijnde3dimensies:1. Lust-onlust2. Spanning-ontspanning3. Opwinding-kalmte

43

IndeAmerikaanseliteratuurisereentendensomWundtopeenheelAmerikaansemanier weer te geven. Men vermengde Wundt en Tichener samen, terwijl zeeigenlijk apart bekekenmoeten worden. Er zijn weldegelijk verschillen tussendezetwee.Deleerling,Tichener,ishetnieteensmetalleswatWundtzegtenwaarhijdenadrukopheeftgelegd.

2.2 Tichener(19e–20eeeuw)

TichenerwaseenleerlingvanWundtenhijzalzijneigeninterpretatievanWundtsdenkenverspreidenindeVS.Volgenshemmoetdepsychologiebezigzijnmetdeinhoudendiedeeluitmakenvanhetbewustzijnalsstructuur.Hijvindtnietdatdepsychologiebezigmoetzijnmetdefocusopdeactiviteitvandegeest.EenanderverschilmetWundtisdatTichenernogverderwiluitzuiveren.Hetmoetallemaalnogexacterzijn.Hijwileenzuiverepsychologiebekomen.Wundtzegtdatalsweeenzuiverepsychologiewillenkrijgen,datwebezigmoetenzijnmeteenzeerspecifiekmodelvanonderzoekspersonen.TerwijlTichenerzegtdatalswetoteenzuiverepsychologiewillenkomen,weonzegroepvanproefpersonenmoetenselecterenenenkelmogenwerkenmetvolwassen,normalepersonen.Tichenerzalopzoekgaannaarelementairegewaarwordingen.Ditgaathijdoendooreenzeerelementairanalytischstandpunt intenemen.DepsychologievanTichenerwordthetstructuralismegenoemd.Hetbewustzijnisvolgenshemeenstructuurendiebevatbepaaldeinhouden.Dezeinhoudenzijnhetvertrekpuntvanzijnpsychologischonderzoek.Wundt daarentegen was geen structuralist. Tichener heeft dit van Wundt zijndenkengemaakt.Verderwilhijdeintrospectie-methodeevenonpersoonlijkenobjectiefmakenalsdeobservatieindenatuurwetenschap.Hetmodelvandepsychologieiszeerstrikt,net zoals de natuurwetenschap. Ook de hogere processen kunnen volgensTichener bestudeerd worden, terwijl Wundt zei dat dit bij degeesteswetenschappenhoorde.Tichenerzegtdatweveelambitieuzermoetenzijnendatookdehogereprocessenopdieexperimentelemanierbestudeerdkunnenworden.Een laatste verschil metWundt is dat bijWundt de gevoelens bij een primairstatuutopdezelfdehoogtekomentestaanalsdewerkelijkheid.BijTichenerzalditafzwakken. De drie dimensies waarover Wundt spreekt moeten wordenafgezwakt.Tichenerdenktdatwedegevoelensookinkaartkunnenbrengenopdezelfdemanieralsdewaarnemingenenzalafstappenvandedriedimensies.Er is een radicalisering, een verlangen naar verdere zuiverheid van depsychologieaanwezigbijTichener.

44

2.3 ImpactWundtenTichener

Ondankshetfeitdatdeintentieendeambitieerwasomvandepsychologieeenautonomewetenschaptemaken,botsenzetochnogopbepaaldemethodologischegrenzen.Zehebbenwelongetwijfeldeenbijdragegeleverdaandeexperimentelepsychologie.Dezeisdoorhuninganggezet,maarnadedoodvanTichenerisdezeookwelalsachterhaaldbeschouwdgeworden.Wundt en Tichener zijn belangrijk geweest, maar zijn na verloop van tijdoverboordgegooidgeweest.Zehebbenhunfunctiegehadenwekunnenhennietwegdenkenbijhettotstandkomenvandepsychologiealsautonomewetenschap,maarlaterwordenzewelaandekantgeschoven.

2.4 Andereexperimentelepsychologenvolgenshetnatuurwetenschappelijk

model2.4.1 Ebbinghaus

HermanEbbinghausschreefhetboek“Überdasgedächtnis”in1885.HijsteltzichonmiddellijkoptegenWundtenvindtnetzoalsTichenerdatde experimentele methode ook op hogere bewustzijnsprocessentoepasselijkis.HijzitdusmeerophetniveauvanTichenerdanvanWundt.Hijhieldzichbezigmethetgeheugenenzalexperimenteelonderzoekdoenoverdewerkinghiervan.Hijzallijstenmakenvanwoordendienietbestaan(nonsense)enzaltestenhoe langhet duurt voorhij die lijsten vanbuitenkent.Hij stelde zichzelfverschillendevragen:hoe snel enhoeveel vandieonzinwoordenkan ikmemoriseren,hoelangzittenzeinmijngeheugen,…Hijzalopdiemanierproberenkwantificerenhoehetgeheugenwerkt.Hetgeheugenonderzoekstaatechternoginzijnkinderschoenen.Hoedanookwashijbezigmeteenexperimentelemethodeomhetgeheugenteonderzoeken.Volgens Ebbinghaus is de bewustzijnsinhoud slechts opgebouwd uitzintuiglijkegegevensdieveroorzaaktzijndoordebuitenwereld.Hetwitteblad papier (cfr. Locke) wordt gevuld door de ervaringen die de mensopdoet tijdens zijn leven. Ebbinghaus is zeer sterk beïnvloed door hetempirismeenhetassociationisme.Hieruitkunnenwedanookafleidendathijgeenaanhangerisvanhetnativisme.Verdervindenweprototypesterugvanwatwelaterdeintelligentietestszullennoemen.Eriseeneersteaanzettoteensoortvantestingenmengaatvoorheteerstzakenontwikkelenomdeintelligentievanmensentegaanmeten. Ook Ebbinghaus heeft dus een bijdrage geleverd aan deexperimentelepsychologie.

45

2.4.2 GeorgEliasMüller

HijzalzichtegenEbbinghausopstellen.IntegenstellingtotEbbinghaus,zalMüllerdeeigenactiviteitvanhetbewustzijnmeerinrekeningbrengen.WatEbbinghauszegtisduidelijkdoordeBritsetraditiegeïnspireerd,terwijlwebijMüllermeerdeaccentenvandeDuitsetraditiezullenzien.MüllerzalindeVSeenbelangrijkererolspelendanEbbinghaus.

College41. Demethodenstrijd:psychologiealsmenswetenschap

Er iseenspanning tussenenerzijdshetmodelvandenatuurwetenschappenenanderzijdshetmodelvandemenswetenschappen.Hierdoorontstaatereenstrijddieweookweldemethodenstrijdkunnennoemen.Defigurendiehieraanbodkomen,zullenzichopeenpositievemanierafzettentegenWundtenTichener.Hetanti-positivismezalontstaan.Ditwilechternietzeggen dat het positivisme slecht is. Ook tussen deze twee modellen zijn erspanningen.1.1 Dilthey

Diltheymaakteenonderscheidtussentweemodellen.Enderzijdsspreekthijoverde‘naturwissenschaften’,waarbijwehetpsychismezullenproberenteverklaren. Hetmodel of de leidendewetenschap hier is demathematica.Anderzijds spreekt hij over de geisteswissenschaften. Bij dezegeesteswetenschappengaatmenhetpsychismeproberenbegrijpeninplaatsvanverklaren.Hetgaatomhetbegrijpenvandewerkelijkheidenmensteltzich de vraag wat de betekenis is van de werkelijkheid. Het model of deleidendewetenschaphierisdehermeneutiek.Dilthey is degene die het woord ‘geesteswetenschappen’ zal uitvinden. Demenswetenschappenzijndanookpasontstaaneind19eeeuw.Hijisdegenediedehistoriciteitbenadrukt.Hijisbezigmetdegedachtevanontwikkeling,geschiedenis,…Hetbewustzijnontstaathierookintermenvanhethistorischbewustzijn.Zoalswealgezienhebben,isditvooronsevident,maardatisnietaltijdzologischgeweest.Diltheyhoudtzichverderookbezigmethet individuenzijnervaringen:departiculariteit vanmensen, de verschillen tussenmensen.Het gaat hier ombetekenis. Betekenis komt tot stand binnen de context van bepaaldelevenservaringen.Debetekenisvandewerkelijkheidkomttotstandopeencontingente manier. Iedereen heeft een andere levenservaring over dewerkelijkheid.Hoewenudewerkelijkheidzien,kananderszijndanhoewediebinnen30jaarzien.

46

1.2 Bergson

Bergsonisnietgeïnteresseerdinhetlevenalsietsabstract,ietsobjectief.Hijiseerdergeïnteresseerdinhetdynamischegegevenvanhetleven.Hijspreektvanhetwaarempirisme.Enerzijdsgaathetoverdeélanvital(dedynamiek)vanhetleven,anderzijdsgaathetoverdestatischeconceptenindenatuurwetenschappen:tijdenruimte.Hier zien we dat er dus spanningen ontstaan. Hij wil het leven als eendynamisch gegeven begrijpen, maar hij zit wel met de statischewerkelijkheid.Dezestatischewerkelijkheidstaatrechttegenoverl’evolutioncréatrice,dattemakenheeftmethetworden,metdeevolutieinhetleven.Devraagwasnuhoemenmetdiestatischeconceptendedynamiekvanhetlevenkonbegrijpen.Bergson zei dat het bewustzijn creativiteit betekende. We kunnen dingeninzienenvooronszelfdaarbetekenisaangeven.Erverschijntalshetwareeenanderewerkelijkheid.Decentralegedachte:Dewerkelijkheidisgeenobjectiveerbaariets,hetisnietietsdatstatischis.Dewerkelijkheid draait om beweging, betekenis.We kunnen dewerkelijkheidobjectief benaderen,maar volgens Bergson is die zoveelmeer dan dat.Wehebbendemogelijkheidomdewerkelijkheidookbetekenistegeven.

1.3 Akt-psychologie

Dit is een van de twee belangrijke groepen binnen de wetenschappelijkebenaderingvandepsychologie.Depsychologiedraaitomhetstellenvanakten.Hetindividuisnietgeïsoleerd,maareriseenduidelijkeinteractietussenhetindividuendeomgeving.Metdeze omgeving gebeurt er iets actiefs (vandaag akt). Men vindt dat hetbewustzijngaatoverhetbetekenisgevenaandieinteractie.Deakt-psychologiekomttotstandalsreactietegenhetstructuralismeenlaterooktegenhetstimulus–responsbehaviorisme.EenbelangrijkenaamhierinisBrentano.1.3.1 Brentano

Brentano had verschillende studenten: Stumpf, die dan weerleermeester is geweest vanHusserl. Verder heeft hij ook een invloedgehadopFreud.BrentanospeeldesamenmetWürzburgeencentralerolin de akt-psychologie. Verder heeft hij een invloed gehad op depsychoanalyse. Zo zien we dat hij onrechtstreeks ook inwerkt opverschillendeanderestromingen.

47

Voor hem heeft dep psychologie te maken met de psychischefenomenen.Determfenomeenishiervanbelang,aangezienBrentanohiervanvoorheteerstspreekt.Zoalswealgezienhebbenheefthijeeninvloed gehad op Husserl die op zijn beurt bezig ging zijn met defenomenologie.DeBritsetraditievondhetbewustzijneerderpassief,maarhierishetbewustzijnactiefendynamisch.Hetbewustzijnwordtnietbesprokenopbasisvaninhouden,maaropbasisvanakten.Indieaktengaandepsychischefenomenentotstandkomen.Hijziethetbewustzijnalsietsdat parallel staat aan een fysiologisch substraat. Brentano vindt defysiologie belangrijk en neemt het mee in kaart. De twee zaken(fysiologieenpsychologie)moetensamengebrachtworden.Verdermaakthijeenonderscheidtussendezuiverepsychologieendetoegepaste psychologie. Brentanomaakt duidelijk dat de psychologieooktoepasbaarisbinnenanderedomeinen.Psychologie isvolgenshemde studievande intentionaliteit.Ditwilvolgenshemzeggendaternietsbestaatalseenbewustzijnopzichzelfendatergensgeïsoleerdzit.Hetbewustzijnwilzeggendatjealtijdactiefgericht bent op iets anders dan jezelf, namelijk op fenomenen. Hetbewustzijn zal samenvallenmet het stellen van akten. Die akten zijngerichtopietsendatleidtdantotpsychologischefenomenen.Erbestaatniet zoiets als een bewustzijn op zichzelf, het is altijd gericht op ietsanders.àBv.Probeeraannietstedenken.VolgensBrentanogaatditniet.Kortom:Het istypischvoorhetbewustzijndathetaltijdopietsgericht is.Hetbestaat niet op zichzelf. Het bewustzijn zal zich altijd intentioneelverhoudentot ietsbuitenhetbewustzijnzelf.Het isaltijdactiefbezigmethetstellenvanakten.Tijdenshetstellenvandieaktengebeurteriets en gaat er iets verschijnen aan het bewustzijn. Dit zijn dan diepsychologischefenomenen.1. Bewustzijn is op iets buitenaf gericht en zal zich intentioneel

verhoudentotietsbuitenzichzelf2. Houdtzichactiefbezigmethetstellenvanakten3. Tijdenshetstellenvanaktenontstaanerpsychologischefenomenen

Intentionaliteitisdekernvanwathetbewustzijnuitzichzelfdoet.Datmoetnietuitgaanvaniets.Dit iscontradeempiristen,aangezienzijzeggendathetbewustzijnpassiefzittewachtenopietsdatzoukomen.

Brentanomaakteenonderscheidtussen3soortenvanmentaleakten:1. Voorstellingen/directeervaringen

Wehebbenbepaalderepresentatiesoveriets.

48

2. OordelenIk ga iets doen met die representaties en daar een oordeel overvellen.

3. BelangenfenomenenEensubjectievehoudinghebbentenopzichtevandierepresentaties.Bv.willen,haten,…

Eriseensoortvanhiërarchietezienbinnendiefenomenen.Devraagisnuhoewedie fenomenenkunnenonderzoeken.Menzalditdoenviaobservatie.Dieobservatieisempirischengaatdusoverwaarneming.Hij gaat het fenomeen niet analyseren, maar de totaliteit van hetfenomeeninkaartproberenbrengen.Hijzalzeopzichzelfbestuderen.Defenomenenvormeneeneenheid!Er zijn nog twee figuren die op Brentano verder werken, namelijkStumpfenEhrenfels.

1.3.2 Stumpf

Kenmerkend voor Stumpf is dat hij uitgaat van een nativistischetheorievanruimteperceptie.Hijgaatervanuitdatonsbewustzijnaluitgerust is met de mogelijkheid om ruimtelijkheid waar te nemen.Hiermee ligt hij inde lijn vanKantdie zei dat ruimte en tijd aprioriaanwezigwareninhetverstand.Dewaarnemingzaldusonmiddellijkruimtelijk gestructureerd zijn doordat het bewustzijn daarmee isuitgerust.Verderishijgeïnteresseerdinmuziek.Hijheeftdanookeenbelangrijkstuk geschreven over ‘Tonpsychologie’ in 1883. Stumpf zal demelodieëngaananalyserenenzalzeggendatwenaardewerkelijkheidmoetenkijkenalseenmelodie.Eenmelodieiseensamenstellingvanverschillendenoten,maarvolgenshemishetveelmeerdanenkeleensamenstelling.Indewerkelijkheidhebbenweookverschillendestimuli(dezogezegdenoten)diedusmeervormen dan louter de samenstelling van verschillende stimuli (dezogezegdemelodie).Net zoals Brentano spreekt hij van fenomenen. Hij maakt ook eenonderscheid:1. Ervaringen2. Akten

Voornamelijkdeperceptie,wilofhetverlangen.3. Relaties

DitgaatoverhetverlangenwaarBrentanooverspreekt.

49

1.3.3 Ehrenfels

EhrenfelsprobeerteensynthesetemakentussendetweemodellenvanBrentanoenStumpf.Hijisinzekeremateookmilder.Dezetweemensenzijn de tussenschakels tussen de akt-psychologie en degestaltpsychologie.Door een bepaald samengaan van verschillende stimuli komt er ietsnieuwstotstand.Dievormenbijvoorbeeldsameneennieuwbeeld.Deeenheid is echter niet terug te leiden tot losse stimuli. Ook dit is tevergelijkenmetdemelodiediewezagenbijStumpf.Eenmelodieiseensamenstellingvanverschillendenotenenerkomtopdiemanierietsnieuwstotstand.DitzalEhrenfelseengestaltnoemen.Hijzalzichbezighoudenmetempirischonderzoek,maaropeenminderexperimentelemanier.

1.4 Külpe

Külpeisdetweedebelangrijkegroepbinnendewetenschappelijkebenaderingvandepsychologie.Külpe denkt aan de mogelijkheid van het zogenaamde voorstellingsloosdenken.Hij zegtdatdebewustzijnsactiviteit ookperfect aanwezigkan zijnzonderdaterbepaaldevoorstellingenaanwezigmoetenzijn.Hetbewustzijnisdusnietenkelgelinktaanvoorstellingen.Hijzegtookdathetbewustzijnnietenkelzintuiglijkis.Hetisnietenkeleenkwestie van waarnemingen en auditieve informatie. Hierbij geeft hij dusduidelijkkritiekopTichener.Hetbewustzijn isookgeen loutermechanischgegevenvolgensKülpe,watooktegenTichenerenWundtgaat.Hijvindtdatzenogteveelmechanischdenkenoverhetbewustzijn.NetzoalsStumpfenKantvindt Külpe dat demogelijkheid tot ruimtelijk inzicht al aanwezig is in hetbewustzijnvanbijdegeboorte.Hijzegtdaterdusbewustzijnsactiviteitisviadisposities.Verder zal hij de introspectievemethode verruimennaar de retrospectievezelfobservatie.

50

2. Degestaltpsychologie

Degestaltpsychologieiseenvoortvloeiselvandegedachtedatdepsychologieeenmenswetenschapis.HetzaleenbelangrijkestromingzijnendominantzijnbinnendeDuitsetraditie.DegestaltpsychologiezalookingangvindenindeAmerikaansepsychologie.EengestaltiseentermdiemoeilijkvertaalbaarisvanuithetDuits.Hetligtopdegedachtedathetgeheelmeer isdandesamengesteldegedachtevanhetgeheel.Hetgaatoverrelatiesvandeelementen.Onsbewustzijnzalbepaalderelatiesleggentussendeelementenenzaldiedusalshetwaresamenstellentoteengeheel.Hetisduidelijkdatmengeïnteresseerdisingehelen.ZoisersprakevandewetvanPrägnanz.Diesteltdathetbewustzijndeervaringselementenvanzelforganiseert.Hetgaatdisparateelementenzienengaatdieelementenvanzelfordenen.à Bv. Als het bewustzijn verschillende dingen ziet (getekende kruisjes enbolletjes)dangaatdiezeggendater3lijnengevormdworden.LIJN1:OOOOOOLIJN2:XXXXXXXLIJN3:OOOOOODitisgeenchaotischgegevenvooronsbewustzijn,aangeziener3lijnengevormdworden.Ookvormendienietafzijn,zullenafgemaakt.Hetbewustzijnzalbepaaldestructurenmaken.Hetwilvormendienietafzijnverderafmaken.àBv.Eenhalvecirkelzalvollediggemaaktworden.Hier kunnen we de verschillende gestaltwetten in terugvinden: nabijheid,gelijkheid,contiguïteitengeslotenheid.Deeersteinteressebijdegestaltpsychologieisperceptie. Het individubevindtzichinhetperceptueleveldengaatopdiemaniergehelenproberenvormen.Indeperceptiegaanwedoenalsofdeobjectenconstantblijven.Ookhierwordtenerzijdsgesprokenvanhetperceptueelveldenanderzijdshetbreinveld,hetfysiologischedeel.Eriseenidentiteitsrelatietussendetwee.Dezerelatienoemtmenisomorfisme.Dit is tevergelijkenmeteenlandkaart.Erzijnverschillendeelementendiezichmetelkaarverhouden.àBv.Eriseenrodeeneenblauwestreepopdekaart.Derodestreepstaatvoordewegendeblauwevooreenrivier.Derelatietussendietweestrepenisisomorfdezelfde relatie alsdie tussendewerkelijkewegen rivier.De relatie tussendeelementenonderlingiswelhetzelfde.

51

2.1 Wertheimer

Wertheimersprakvanhetphi-fenomeen.Ditfenomeenwijstophetfeitdatals wij verschillende beelden naast elkaar zien, dan kunnen wij daar eenbeweging inwaarnemen.Kortom ishetdeoptische illusievanschijnbarebeweging.àBv.Debeginjarenvandecinema.Allestatischebeeldenwerdensnelachterelkaarafgespeeldenvormenopdiemaniereendynamischbeeld.Zoverschijnterdeillusiedaterbewegingaanwezigis.Schreef“ProductiveThinking”in1945.Hetsteltdathetbewustzijneenactieveinstantie is en voortdurend bezig is met het ordenen en begrijpen vanverschillendesituaties.Degene die dit systematischer uitwerkt en spreekt van ‘problem solving’ isKöhler.

2.2 Köhler

OokvolgensKöhlervormthetpsychischeeendynamischgeheel.Ditbehoorttot de gestaltpsychologie. Hij zal zich bezighoudenmet onderscheidend enprobleemoplossendgedrag.KöhlerisonderanderebekendvanzijnexperimentenopapeninTenerife.Hijzal proberen die apen de situatie te laten begrijpen en hen zo totprobleemoplossendgedragtelatenkomen.àBv.Deaapbevindtzichineenkamerwaarbananenindeluchthangenenkan daar dus niet aan. In de kamer ligt een ton en een stok. De aap zaluiteindelijk de ton nemen, daarop gaan staan en met de stok de bananenpakken.Hijzalookonderzoekdoenmetkinderen.àBv.Eenbabyenspeelgoed.Opeenbepaaldmoment legthijeenobstakeltussendebabyenhetspeelgoed.Hierzullendekinderendoorhebbendatzerondhetobstakelmoetenombijhetspeelgoedtegeraken.Hijzalookziendatkippenintegenstellingtotapenenmensennietinziendatzerondhetobstakelmoetengaanomtothetobjecttekomen.BijKöhlerstaathetinzichtenbegrijpencentraal.Hieruitvolgtdathijzichzalgaanverzettentegenhettrial&errorprincipe.DitiscontraThorndike.Verschiltusseninzichtentrial&error:InzichtishetNADENKENoverwatdejuisteuitkomstkanzijn,jevertoontdusgeengedrag.Trial&errorwilzeggendatmenverschillendehandelingenzaluitvoeren,totmendejuistevindt.

52

2.3 KoffkaHijisvanbelangomdathijdegestaltpsychologiezalintroducerenindeVS.Hijschreefook“Perception:AnintroductiontoGestaltpsychology”in1922.

2.4 Lewin

Lewin sprak over de veldtheorie. Deze stelt dat individuen zich in veldenbevindenwaarerspanningentussendieveldenontstaan.Dezespanningenenkrachtenzullenaanzettentotactiviteit.Hijspreektvaneenpositievevalentie(aantrekkingskracht)tussendepersoonenhetobject.Anderzijdsspreekthijook van een negatieve valentie (afstotingskracht), die ervoor zorgt dat depersoonnietbijhetobjectkangeraken.Derichtingdiedezespanningennemenzalhijdevectornoemen.à Bv. Het kindmag niet bij de appel geraken van de ouders. De positievevalentieishierderelatietussenhetkindendeappel,denegatievevalentieishierhetverbodvandeouders.Verder had hij een grote interesse in het gedrag, de persoonlijkheid en demotivatievanmensen.VolgensLewinisgedragdefunctievaneenpersoonininteractiemetdeomgeving.Zeigarnik-effectwil zeggen dat onafgemaakte of onderbroken taken beteronthoudenwordendanvoltooidetaken.

3. De‘ThirdForceMovement’(Europa)

Dit ishet laatstehoofdstukvanhethandboek.Dit isdealternatievebenaderingbinnendepsychologie.Deeerstekrachthierbijisdepsychoanalyse,detweedeishetbehaviorisme.3.1 StructuurEuropa

In de 19e eeuw zien we een grote aversie of weerstand ten opzichte vandenkersdie grote systemenof theorieënontwikkelen. Ze zijndus tegenelksysteemdenken en elk reductionisme. Een aantal voorlopers: Hegel vs.Nietzsche,DostojevskienKierkegaard.Hierstaatcentraaldatmendenadrukzalgaanleggenopdeeindigheidvanhetindividu.Erwordtgeconstateerddatiedereenandersis.Menvindtdatermeernadrukmoet komenophet individu enookopde eindigheid vanhetindividu. Mensen doorgaan verschillende ontwikkelingen en zullenuiteindelijk ook sterven. Wij kunnen ook bezig zijn met de dood. Integenstelling tot andere dieren kunnenwij denken aan onze eigendood enkunnenwijhiervoorbevreesdzijn.De nadruk ligt op thema’s als vrijheid, uniciteit, verantwoordelijkheid,creativiteit,etc.Wezijnindividuendieelkeeneigenheidhebben.IemandalsDostojevskizalzeggendatwijalsindividueneeneigenverantwoordelijkheid

53

hebben.We zijn verantwoordelijk voor onze eigen daden en eigen denken.Zoals we daarnet al zagen staat ook het idee van creativiteit centraal. Wemoeten zelf ons leven in eigen handen nemen. God heeft ons pad nietuitgestippeld,wehebbenzelfonslevenindehanden.Ditsoortvandenkenzalinvloedhebbenopeenalternatievestromingbinnendepsychologiediezalontstaan inde20eeeuw,namelijkdepsychoanalyse(kracht1)enhetbehaviorisme (kracht2).Wesprekenvandethird forcemovement. Deze 3de kracht zal doorwerken als een alternatieve disciplinevoordeeerstetweekrachten.3.1.1 Husserl

DerodelijnishierduidelijkhetafzettentegenTichener.Husserl zal een aversie ontwikkelen tegenTichener enWundt en zalmeer aanhangen bij Brentano en Stumpf. Hij heeft kritiek op denatuurwetenschappen. Niet in de zin dat de natuurwetenschappenflauwekul zijn, maar hij vindt dat er meer is dan enkel denatuurwetenschappen. Husserl vindt dat de filosofie een strenge rolheeftweggelegdgekregen.Inhetbestuderenvanaldefenomenenwilhijkomentoteeneidetischereductie.Dit isniet indenegatievezinbedoeld.Wemoeten terug naar de basisstructuur van de fenomenengaan. Hieruit kunnen we afleiden dat hij een aanhanger is van defenomenologie.Wemoetenalonzemanierenvanbetrokkenheidopdewerkelijkheid (bv. medische, poëtische, … betrokkenheid) tussenhaakjesplaatsen,omzototdekernvandezaaktekomen:devraagvanwathetbewustzijnjuistis.Watisdattranscendentalebewustzijn?Watisonderliggendaanelkevormvanbetrokkenheidopdewerkelijkheid?Ditwordtfenomenologischereductiegenoemd.Het bewustzijn bestaat niet op zichzelf volgens Husserl, maar ookfenomenen bestaan niet op zichzelf zonder het bewustzijn. Hetbewustzijnverwijstnaarfenomenendieverschijnenaanhetbewustzijn,maardefenomenenverwijzenooknaareenbestaanvaneenbewustzijn.Dat bewustzijn waar naar verwezen wordt zorgt ervoor dat defenomenenkunnenbestaan.Vandaar:Bewustzijnß--Intentionaliteit--àFenomenenHeideggerzalhieropverderwerken.

3.1.2 Heidegger

Heideggerzegtdatereenduidelijkonderscheidgemaaktmoetwordentussenhet‘zijn’enhet‘zijnden’.Ditnoemthijdezijnsvergetelheid.àBv.Destoelwaarwijopzitteniseenzijnde,maardieheeftookeenzijn.

54

Volgenshemzijnwepsychischewezensenzijnweookaanwezigindewerkelijheid.Webevindenonsdustussendezijnden.Opdeplaatswaarwijonsbevindenverschijnterietsvaneenzijn.We kunnen ons bewust zijn van het feit dat we er zijn. We kunnennadenkenoverwiewezijn,plannenmakenoverwatwewillendoenindetoekomst,…WezijneenzeerspecifiekemaniervanhetzijndeenhijspreektdanvanhetDasein(in tegenstelling toteenbewustzijn).Wijzien iets anders dan die andere zijnden, wij zijn dasein. Hij wil eenverschilmakenmethusserldiespreektovereenbewustzijn.Heideggerzegtdatwijookopeenanderemanierlevenindewereld:weverhoudenonstotdeomgeving.We kunnen angstig zijn. Men spreekt soms ook van een existentiëleangst: niet weten waarom we angstig zijn, wat soms te maken kanhebben met waarom we leven, wat we betekenen, etc. Heideggerprobeerteenstructuurblootteleggenvanwathetmenszijnbetekent.Inzijnstructuurvanhetdaseinspreekthijvanhetexistentiale.Erzijn3existentialen:1. Affectiviteit

Je voelt altijd iets, er is altijd een bepaalde afstemming met deomgeving.Jebentaltijdineenbepaaldestemming.àBv.Jestaat’sochtendsopenjevoeltjegoedgezind,slechtgezind,…Jebentaltijdafgestemdopdewerkelijkheid.

2. VerstaanVerstaanbetekentniethetcognitiefbegrijpenvandewerkelijkheid,maareenreedsbestaandbegrijpen.àBv.Wetendatjeopeenstoelkangaanzittenenzodelesvolgen.Je hoeft de stoel niet eerst te analyseren om te begrijpen wat jedaarmee kan doen. Je gaat er op een spontane manier mee om,voordatjeheteventueelkangaananalyseren.

3. TaalInhetboekwordtergesprokenoverspeech,maardatvindtdeprofgeenjuistevertaling.Heideggerspreekteerderoverhetfeitdatwijautomatischalleswillenordenen.

3.1.3 Sartre

OokSartrespreektoverangst.Ditislogisch,hijleestoverHeideggerenHusserlenpastditaanaanzijneigendenken.Hijzegtdatdeexistentievoorafgaataandeessentie.Dezezinlegtdekernblootvanwathetexistentialismeis.Hijvindtdatjeeerstuwlevenbetekenismoetgeven,jemoet existeren. Je komt volgens Sartre niet op dewereldmet eenbepaaldplan,ditiseenideedatvoorkomtbijAristotelesenThomasvanAquino.Sartrezegtdatjeeerstkeuzesmoetmakenendevrijheidmoetlerenontwikkelen,doorheenhetmakenvanaldiekeuzeswordjewieje

55

uiteindelijkzalzijn.Pasalsjedoodbent,kunnenzezeggen“diepersoonwaszoenzoenzo”.Opheteindevanhetlevenkanmeneenroundupmaken.Pasdanisersprakevaneenessentie,wantdanishetmakenvankeuzesafgerond.DitisduskritiekopAristotelesenThomasvanAquino.CentraalbijSartre:De absolute vrijheid. Het gevolg hiervan is dat de mens veelverantwoordelijkheidheeft.Hij zegt “we zijn tot vrijheid veroordeeld”. Dit is de paradox, wehebbenniettekiezenomvrijtezijn.Wewordenopdewereldgegooidenwehebbendeopdrachtomonzevrijheidteontwikkelen.Devraagkomtdan,“watmoetikdoen?”enjezalhetantwoordopdievraagzelfmoeten uitzoeken. Sommige mensen beangstigt dit, bijvoorbeeldwanneermennietweetwatdoen.Ditisdusdeangstvoorhetzijn.Sartrezegtdatangst ietsanders isdanvrees.Vreeshangtsamenmeteenobject.àBv.ErstaateengevaarlijkehondopjetewachtenaandeingangvandeFPPW.Angst is een gevoel dat er zomaar kan zijn zonder dat er een objectaanwezigmoetzijn.Hijvindtdatmensenopeenauthentiekemanierhunvrijheidmoetenontdekkenenopdiemanierhunauthenticiteitmoetenterugvinden.Zozienwedathijauthenticiteitbelangrijkvindtentegeninauthenticiteitis.

3.1.4 Buber

Hijsteltdatwetijdenshetontwikkelenvandevrijheidaltijdindialoogzijnmetiemandanders.DitnoemthijhetIchundDu.VerderishijeenaanhangervanhetTheïsme.

3.1.5 Camus

Camus is een existentialist. In zijn boek over Sisyfus wordt dat ookduidelijk. Hij zegt datwij allemaal zijn als Sisyfus. Demythe gaat alsvolgt:Sisyfuswoueensteenbovenaandebergleggenenelkekeeralsdesteenbijnabovenwas,roldehijterugnaarbeneden.Sisyfusgafnietopenblijfthemnaarbovenrollen.Camusgebruiktditalsmetafoorvoorhetleven.Wemoetenverdergaan,jekannietzomaarstoppen.

3.1.6 Merleau-Ponty

Hijiseerdereenfenomenoloog,waardeintentionaliteitcentraalstaat.Hijzalgaankijkennaarhetindividuineenbepaaldecontext.

56

3.2 Existentiëlefilosofie/psychologie:therapeutisch

Mensen gaan naar psychologen om samen oplossingen te zoeken voor hunproblemen.Ditkomthierduidelijknaarvoor.Hetideevanuniciteit,datdepatiënteenuniekindividuisstaathiercentraal.Hetgaatookoverhetexplorerenvanhetbewusteindividu.

3.2.1 Binswanger

Binswanger is de gronlegger van de Daseinsanalyse. Hij gaat hetdaseingebruikenalsinzetvooreenbepaaldemaniervanwerkenmetzijn patiënten. In tegenstelling tot Freud, die ook bezig is met hetbehandelen van mensen, zal Binswanger blijven werken met hetbewustzijn van mensen. Dit is dan ook het argument tegen depsychoanalyse.Hijisbezigmetdetotalebelevingvanhetindividu,ditisanti-reductionistisch.

3.2.2 Jaspers

Hijspreektvaneenexistentiëlebasisvoorpsychologie.Hijspreektoverdriestadiavanhetzijn:1. Dasein

Wereldoriëntering,indewereldzijn.

2. ZichzelfzijnEenexistentie-verheldering,hetsamenmetanderenindewereldzijn.

3. HetzijnopzichzelfVolgenshemoverstijgthetzijnons.Wijkunnengeenimpacthebbenophetfeitdatwijerzijn.Wegaanopinhetallesomvattendezijn.

57

College51. Amerikaansfunctionalisme

DebelangrijkstestrominginhetAmerikaansfunctionalismeishetbehaviorisme.

1.1 DepsychologieinAmerika

Het gaat hier de functionalistische psychologie. Dat functionalisme is deovergansfasetussenhetstructuralismevanTichenerenhetbehaviorismevanWatson. Het is eenmanier van kijken naar de werkelijkheid. Ze gaan zichinteressereninhoedegeestwerkt(hetprocesmatigevanhetbewustzijn,hetmentale)enzezijnookbezigmethetnutendefunctievaniets,ditisdanweerdepraktischekant.Bijditlaatstezienwehetwoordfunctie,watonsbrengtbijhetfunctionalisme.VerderisereeninvloedvanhetBritsedenken.Lockeisvanbelanggeweestmetzijnuitspraakoverdetabularasa.Metanderewoorden,deinvloedvanhet Britse empirisme is echt groot in de Amerikaanse psychologie. Ze zijngeïnteresseerd in testingmethodes, statistiek, intelligentietests, … watsamenhangtmet de toepasbaarheid en praktische kant van zaken.Kortom:menisgeïnteresseerdinhetpraktischnutvandepsychologiealsdiscipline.Dan, het Amerikaanse karakter. Eind de 19e eeuw is er een nieuwewetenschap,namelijkdepsychologie.Dienieuwediscipline sluit aanbij depioniersgeestdieinAmerikaaanwezigwas.Amerikawashetrondgebiedbijuitstekwaarzo’nnieuwedisciplinezichgoedkonontwikkelen,omdatdiegoedovereenkwammetdementaliteitdaar.Deimpactvandepsychologiekeertterugopanderedisciplineszoalsdeethiek,geneeskundeendetechnologie.

1.2 Hetpragmatisme

De term zegt het zelf: pragmatisch. Dit wil zeggen, het toegepaste, hetpraktische,…JamesenPeircezijndetweebelangrijke figurenwanneerwehetoverdezestrominghebben.1.2.1 James

JameswordtgezienalsdevadervandeAmerikaansepsychologie.Eenbelangrijkwerkvanhemis“Theprincipalsofpsychology”in1890.Hijintroduceertdepsychologiealseenexperimentelewetenschapenzalzijn studenten aanzetten tot experimenteelwerk,maar zal zelf geenexperimenteel onderzoek uitvoeren. Hij zal hiervoor dus wel deopeningbrengenenhetonderzoekpromoten,maarhetzelfnietdoen.

58

Ook hij hecht belang aan het empirisme. Dit is wel op een zeerspecifiekemanier:hijvindthetbelangrijkomtheorieëntetesten.Erisgeenlouterintellectueleoftheoretischeinteresseindepsychologie,hetgaatookomhettoepassen,voorspellenenbeheersenvandezakenindepsychologie.DitgaatintegenTichener.Jamesiseenempiristindiezindathetgaatoverervaring.Hetgaatoverhettoetsenvandesubjectieve ervaringen. Het controleren van bepaalde mentaleprocessenbijdeindividuenvindthijbelangrijk.PsychologieisvolgensJamesdewetenschapvanhetmentaleleven.Depsychologie is geïnteresseerd in praktische doelen en ook deobserveerbare gedragingen zullen terugkeren, dit noemt hij dewetenschapvanhetmentaleleven.Hijbouwtzijneigendenkenopin een oppositie tegen een stroming die reeds aanwezigwas (tegenTichenerenWundt)enspreektvande‘streamofconsciousness’.Ditheefttemakenmeteencontinuïteit,eencontinuproces.Hetheeftniettemakenmethetanalyserenvanwatwetegenkomen.Erzijncontinumentaleprocessenaanhetwerkinhetmentalepsychisme.Jamesiseenaanhangervanhetmonisme:hetparallellismelichaamengeest.Lichaamengeestzijntweeaspectenvanhetzelfdevolgenshem.Hij isgeïnteresseerd inhet individuelesubjectenzijn individuelepsyche.Alleindividuenzijnophunmanierbezigmeteeninteractiemetdeomgevingenrichtzijnaandachtdaarop.HijzalsamenmetdeDeensepsycholoogLangezichbezighoudenmetemoties.Zestelleneentheorieop:James-Langetheorievanemoties.Hetiseenzeercontroversiëletheorie.Detheoriesteltdatwanneerwegeconfronteerdwordenmeteenbepaaldestimulus(bv.vrees),danishet niet zo dat er eerst een emotie is en dan pas een fysiologischereactie.JamesenLangezeggendatweeersteenfysiologischereactievoelenenhet isdoorhetbemiddelenvanhetbewustzijndatweeenemotioneleervaringhebben.Emotiesvormendusalshetwarealeenverwerkingvanietsdatineersteinstantieopfysiologischoflichamelijkniveaugebeurt.Debemiddelingvanhetbewustzijnisudsvanuiterstbelang.Zezullenzeggendatditgeenautomatischereflexis,endathetnietlouteremotioneelreageertopeenfysiologischestimulus.à Bv. We zijn niet eerst woedend met als gevolg daarvan dat onslichaamtrilt.Metdezewetzienwedatzedusverschillenvandereflexologen,diedereactiesopeenstimulusalslouterreflexenzien.

1.2.2 Peirce

BijPeircekomenhetbewustzijnendementaleprocessenweeropdevoorgrond.Hijisookweergeïnteresseerdindepraktischegevolgenenhetnutvandezaken.

59

Centraal:Debetekenisvandegevolgenvanideeën.Denotievanbetekeniskeertdus weer terug. Peirce ziet het mentale proces/bewustzijn als eenstructurerendiets.

1.3 Overgangsfiguren

1.3.1 Münsterberg

MünsterbergsteltzichtegenTichenerenWundtop.Hijzegtdatereenduidelijk onderscheid te maken valt tussen causale en doelmatigepsychologie.Münsterbergisbezigmetdeconcretemogelijkhedenvanhet inzetten van de psychologie als discipline enmet de praktischetoepasbaarheidervan.Hijzaleenbijdrageleverenaandefunctionelepsychologie,doorhetpraktischnutvandepsychologietepromoten.Sommigennoemenhemookeenvandegrondleggersvanwatmenlaterde klinische psychologie zal noemen. Hij is geïnteresseerd in depsychotherapie. Hij is op de hoogte van wat er gebeurt met depsychoanalyse,maarintegenstellingtotFreudishijvooralgefocustophet bewuste in plaats van het onbewuste. Hij wil meer directiefwerken als het gaat over psychotherapie. Münsterberg wil depsychologie gaan toepassen op verschillende domeinen zoals decriminologie,bedrijven,…zozalookdelaterebedrijfspsychologietotstandkomen.Ookdoorzijninvloedzalerindeforensischepsychologieheteersteprototypevandeleugendetectorontstaan.

1.3.2 McDougall

Erbeginnenlangzaamaanverschillendedomeinenteontstaanbinnende psychologie. McDougall schrijft “the introduction to socialpsychology”in1908.Zijndenkenlegthetaccentintermenvaneenhormischepsychologie.Dit wil zeggen dat hij spreekt over impulsen en instincten. Dezeinstinctenofdriftenzijnerfelijk,maardecrucialeparemeterbinnendepsychologieblijftwelhetgedrag.Wezijnnietgewoonhetproductvanvooraf bepaalde deterministische processen (dit is contra Watson),McDougallzalruimtelatenvoordevrijheidvandemens.Ditlaatstestaatcentraalinzijndenken.

1.3.3 Hall

De figuur van Hall is relevant omdat hij de eerste is die eenpsychologischlaboratoriumindeVSzalontwikkelen.Eenbelangrijkeunief in Amerika is de John’s Hopkins University waar Hall ookgedoceerdheeft.

60

Hallfocustopdeontwikkelingspsychologie,waarhijookweldevadervanwordtgenoemd.Hijisgaankijkennaareenspecifiekeperiodeinhetlevenvanmensen:deadolescentie.Dezebenoemingzalookvanhemkomen.Hijzaldaarvoorheteerstspecifiekaandachtaanbesteden.Bij Hall zie je ook een aandacht voor de toepasbare notie van watpsychologieis.Psychologiemoetvolgenshemaangewendwordenenheeft een bepaalde functie te vervullen in de opvoeding en hetonderwijs.HijijvertvooreenpsycholoogdieoptalvandomeinenactiefisenwildatheteenerkendberoepwordtindeVS.

1.4 Functionalisme(schoolvanChicago)

Er zijn twee scholen waarin er sprake is van een typische Amerikaansepsychologie.WebeginnenmetdeschoolvanChicago.

1.4.1 Dewey

Dewey zal voor het eerst een handboek uitgeven met de titel‘Psychology’in1886.Eenbelangrijkartikelvanhemzaloverreflexengaan,namelijk‘TheReflexArcconceptinPsychology’uit1896.Hijzaldereflexennitbegrijpenvanuitderussischereflexologie.Hetisbelangrijkomteziendatwanneerhijhetoverreflexenheeft,hijaltijddetotaliteitvanbewegingmeeinrekeningneemt.Detotaliteitofhethollistischebeeldisvoorhembelangrijkerdandesomvandedelen.Ditthemazalwordentoegepastopdenotievandereflexen.Dezeopvattingdruist in tegendeopvattingvandereflexenvandereflexologen(bv.PavlovenWatson).Dereactiesvanmensenendeideeën,degeachtenvanmensenkunnennooitgeïsoleerdbestudeerdworden.Wemoetenaltijdbegrijpenvanuiteen functionele context.Hij legt hier ookdenadrukopde interactietussen individuenenomgeving.Hetmenselijk gedragenhetdenkenkannietvacuümwordenbestudeerd,hetgaatoverindividuenennietdeuniverselemens.Psychologiekanpraktischgemaaktwordendoorhettoetepassenindeopvoeding.

1.4.2 Angell

Angell is de leermeester van Watson. Alleen daarom al is hij eenbelangrijk persoon. Hij zal in hoofdpunten samenvatten wat defucntionalistischepsychologieis.Hierzijn3zakenvanbelang:1. Mentale operaties in plaats van mentale elementen.

Wezienhieropnieuweennieuwesoortvandenken,maarookeenreactietegenhetstructuralismevanTichenerenWundt.

61

2. Hetbewustzijnalsmediërendtussenomgeving.Het bewustzijn komt er altijd tussen, ondanks de fysiologischeinteresse.Hetbewustzijnisineersteinstantieietsdatzichaanpastenininteractieismetdeomgeving.Hetiseenbelangrijkeoperatortussen het individu en de reacties daarvan in verhouding tot dieomgeving.

3. Psychofysica.

Zegaanhetfysiologischeproberenbegrijpenvanuitdepsychologie.

1.4.3 Carr

Bij Carr vinden we een synthese van alles. Hij heeft verschillendebasisprincipes:• Mentaleprocessendiedefunctiehebbenvanhetadapterenenhet

aanpassenaandeomgevingenhetstellenvanbepaaldedoelen.Wemoeten kijken op welke manier we best reageren op bepaaldeomstandigheden.

• Ookdeomgevingmoetmeeinrekeninggebrachtworden.

• Derolvanmotivatieisbelangrijk.

• Menhoudtzichbezigmethetfeitdatgedrageenbepaaldefunctieheeftendathetookbepaaldegevolgenmetzichmeekanbrengen.

• Deeenheidvanhetbewustzijnwordtookbenadrukt.

1.5 Functionalisme(ColombiaUniversity)

1.5.1 McKeenCattell

McKeen Cattell is historisch gezien belangrijk, omdat hij zal gaanijverenvoordeaparteberoepsgroepbinnendepsychologie.Erontstaatnamelijkzoietsalspsychologen.Hettweedekenmerkvanzijndenkeniseenenormeinteresseindeindividueleverschillen.Hijzaltestingenstatistiekeenbelangrijkonderdeelvindenvandepsychologie.

1.5.2 Woodsworth

Woodsworthschreefhethandboek“ExperimentalPsychology”in1938,1954.Hetthemavanmotivatiekeertterugbijhem.Hijisgeïnteesseerdindedynamischepsychologie.Alshetgaatoverinteractiemetdeomgeving,zal hij de notie van mechanismen ontwikkelen. Er zijn

62

aanpassingsmechanismen volgens hem, zodat we ons kunnenaanpassenaandeomgeving.Opnieuwzijnhierdehollistischevisieenfunctionaliteitbelangrijk.

1.5.3 Thorndike

Thorndikeheeftdefunctiedathijhetfunctionalismezalafsluiten,maaranderzijdszalhijookgezienwordenalsdegenediehetprogrammavanhet behaviorisme mee op de rails zet. Hij zis zelf nochtans geenbehaviorist.Hijwordtinhetboekbehandeldalsiemanddieeenfiguurisvanhetconnectionisme.

1.6 VrouwelijkeAmerikaansepsychologen

Devrouwelijkewetenschappersmoestenopditmomentnogvechtenomietsaandeuniversiteit temogendoen(bv.Doctoraat).Desalnietteminwasdepsychologie een discipline waar relatief veel vrouwen in aanwezig waren.Naarmatedepsychotherapeutmeeraandachtkrijgt,zienwedaterheelveelvrouwelijke interesse is. Vrouwen gaan een eigen rol opeisen binnen hetdomeinvandepsychologie.1.6.1 WhitonCalkins

DehistorischerolvanWhitonCalkinsisdatzebeschouwdwordtalsdeeerste vrouwelijke psychologe in deVS. Vrouwenworden nietmeerlangsdekantgeschovenenzullenbelangrijkefunctieskrijgen.WhitonCalkins zal bijvoorbeeld voorzitter worden van de APA (AmericanPsychiatricAssociation).Quainteressesiszebezigmetgeheugenonderzoek(cfr.Ebbinghaus).Ze zal ook de narduk leggen op de interactie tussen individu enomgeving. Alswe het hebben over het bewustzijn en het onderzoekdaar naar, danmoetenwe rekening houdenmet de interactie in deomgeving.Erisookhierweerinteresseinindividuenendeonderlingeinteresse(zelf-psychologie).

1.6.2 Ladd-Franklin

BijLadd-Franklinzullenweoverschakelenvanhetgeheugennaarhetkleurenzicht of kleurenwaarneming. Ze is geïnteresseerd in depathologischeverschijningsvormenhiervan,zoalskleurenblindheid,enzalhieronderzoeknaardoen.

1.6.3 FloyWashburn

Floy Washburn is de eerste vrouw in de VS die een doctoraat zalschrijven in de psychologie. Ze is de eerste academica diemet haardoctoraat in deVS dan ookwerkzaam zal zijn. Verder is ze ook een

63

pionierindedierenpsychologie.Zezalexperimentenopdieren(ratten,kippen,…)doenomdaarbepaaldezaken/informatieuittehalen.FloyWashburnzaldemethodevandeintrospectieproberensamenzettenmethetbehaviorisme.

2. Voorlopersvanhetbehaviorisme:RussischereflexologieenThorndike

De voorlopers zijn geen psychologen, maar fysiologen. Voorbeelden vanbelangrijkefigurenhierinzijnPavlovenThorndike.DezelaatstewasdevoorloperinAmerika.2.1 Russischereflexologie

Dereflexolgenzijnexclusiefgeïnteresseerdindefysiologischebasisvandereacties.Hetbewustzijn,hetmentaleisietsdatvolgenshengeschraptmoetworden,aangezienhetvolledigbestudeerdkanwordenviaeenbiologischebasis.Wezienhierdatersprakeisvanreductie,aangezienzijalleszullenverklarenviadefysiologie.2.1.1 Sechenov

Sechenov wordt gezien als de grondlegger van de reflexologie. Hijschreefhetwerk“ReflexesoftheBrain”in1863.Hijsteltdatalleseenreflexis,zelfsonzemeestcomplexementaleprocessen.Volgens hem valt alles te begrijpen op één manier, namelijk defysiologsichemanier.Ditiseensoortvanmonismedatooksamengaatmet een materialisme. We moeten het brein materieel probeenbegrijpen.SechenovzaldegenezijndiedebasislegtvoorwatPavlovverdergaatuitwerken.ErisdusgeenPavlovzonderSechenov!

2.1.2 Becktherev

Beckterevheeftdetermreflexologiegeïntroduceerd.Hijschreefhetwerk“ObjectivePsychology”in1910.Ditiszijneenheidsproject.Inditwerk stelt hij dat de psychologie draait om objectiviteit en dat hetmentaleofsubjectieveoverboordgegooidmoetworden.Hij wordt gezien als een tussenfiguur en zijn historische rol heeftervoorgezorgddatertransmissieisnaardepsychologentoe.Hijhadde ‘gave’ om datgene wat op eerste zicht een aanval is naar depsychologie, tochnog vertaald te krijgennaar een interesse voor de

64

psychologen.Ditintegenstellingtotpavlov,diezeerdenigrerenddeedtegenoverhetpsychische.Beckterevgingreflexologieooktoepassenopabnormaalgedrag.Hijgaatdieabnormalegedragingenonderzoeken.SechenovlegtdebasisenBeckterevzalde tussenpersoonzijndieooknaardepsychologencommuniceert.PavlovzaldanweerhetdenkenvanSechenovverderexperimenteeluitbreiden.

2.1.3 Pavlov

Pavlov zal een experimentele ondersteuning gevenaande stellingenvan Sechenov en zal zich bezighouden met het associatiefconditioneren.àBv.DehondvanPavlov.Ongeconditioneerde stimulus, geconditioneerde stimulus,ongeconditioneerderespons,geconditioneerderespons.OS=voedselCS=rodelampCR=sallivatieOR=sallivatieHijzalooksprekenoverzakenalsextinctieenuitdoving.Eensdehondweetdaternahetrode lichtjeetenzalkomen,kanditookafgeleerdworden.Ookhierzalhijmeeexperimenteren.Naverloopvantijdlerendehondendatalsderodelampbrandtergeenetenmeerkomt.VoorPavlovisookdecontextvanbelang!Termendiepavlovopdekaartheeftgezet:

• IrradiatieDitisdegeneralisatieofprikkelveralgemening.àBv.Dehondbeginttesalliverenalsereenlampbrandt.Naeentijdheeftdehonddoordatwanneerereenderwelkelampbrandt er voedsel zal zijn. Hij zal bv ook weten dat als hijvoetstappenhoort,datervoedselzalzijn.Degeconditioneerdestimulus kan dus breder worden dan enkel die stimuluswaarmeedehondvertrouwdis.

• InhibitieDit heeft te maken met het afleren. Het gaat over hetdiscriminerenofdifferentiëren.àBv.Erkomtenkelvoedselalsereenblauwlichtbrandt,bijeengroenlichtzalhijdusnietsalliveren.Erzijnverschillendevormenvandifferentiatie.

65

• SpontaanherstelAssociaties worden spontaan gemaakt, maar die kunnen danookweerwordenafgeleerd.Pavlovzietdatietsdatafgeleerdis,zichtochookspontaankanbeginnenherstellenenandersom.Dus: iets wat we hebben afgeleerd kan spontaan terugaangeleerd/hersteldwordenenietsdataangeleerdwordtkanookafgeleerworden.

2.2 Amerikaansconnectionisme

2.2.1 Thorndike

Erwordtnietmeergesprokenoverassociaties,maaroverconnecties.Thorndikeisbezigmetprobleemoplossendgedrag,wateenvanzijnvroegste werk is. Probleemoplossend gedrag is ook een van dekenmerkenvandeAmerikaansepsychologie.Ditprobleemoplossendgedragzalmeerenmeerbijdierengeëxperimenteerdwordenendieproevenzullensystematischwordeningevoerd.Thorndikeishiereenbelangrijke figuur in en zal ook het werk “Animal Intelligence: anexperimental study of associative processes in animals” schrijven in1898.Inditwerkbenadrukthijdecontinuïteittussendemensenhetdier.Thorndike zal met huis-,tuin- en keukenmiddelen te werk gaanwanneerhijbepaaldeproefopstellingenmaakt.Hijbouwtaanwathijzal noemen puzzle boxes. Dit zijn houten kratten waarin hijexperimentendoetmetonderanderekippen.Hijsteltdatlerenniettemakenheeftmethetinzicht(cfr.Lewis),maardatlerentotstandkomtopbasisvantrail&error.Indiepuzzleboxzethijbepaaldehendels,dekipzalopeenbpeaaldmomentopeenhendelduwenwaardoordiemerkt dat er voedsel tevoorschijn komt. Leren gebeurt dus doortoevallige acties (duwen op hendel), die op hun beurt een gevolghebben(voedsel).Zoals we daarnet al zagen heeft de inzet van Thorndike zijnexperimentendustemakenmetlerenopbasisvantrial&error.Voorhemzijnertweebasisprincipes,dievooronsmisschienevidentkunnenlijken:

1. Dewetvanoefening

Lerenheefttemakenmetoefenen.Herhalingisbelangrijk!

2. DewetvaneffectDit betekent datwanneer het dier ziet dat door op de hendel teduwen er eten zal komen, danwordt die connectie heel snel ensteviggelegd.Alshetdiermerktdatwanneerhettegeneenwandkomt,ereenelektrischeschokzalzijn,danzalhetlerendathetbestniettegendewandkomt.

66

Lerenheeft temakenmetbepaalde feedbackmechanismen. Als eriets positiefs van komt, dan wordt de link sterk gelegd. Als er ietsnegatiefsuitkomt,danzaldelinknietgelegdworden.HetisbelangrijkomeenverschiltezienmetPavlov.Thorndikeisgeenfysioloog zoals de andere reflexologen. Het grote verschil is dat hetlerentemakenheeftmetdeactiviteitvanhetsubject.Ditwilzeggendatdeactiviteitvanhetstellenvandegedragingenbijhetsubjectzelfligt!Eentweedezaakisookdatereenevaluatiegebeurtbijhetsubjectzelf.Hetisopbasisvandeevaluatievanhetbereikteresultaatofiemandhetgedragnogzalstellen.BijPavlovgaathetoverreflexenenishetlouterfysiologisch. Thorndike spreekt over annoyers & satisfiers dieaanwezig zijn in de hersenen. Zij zullen bepalen of de connectiebevestigd,afgezwaktofnietgemaaktwordttijdensdeevaluatie.Kortom:De twee belangrijke principes voor Thorndike zijn herhaling en hetbekrachtigenvanconnecties,reinforcement.

67

College61. Behaviorisme

1.1 Amerikaansepsychologie

NadedoodvanTichener(structuralisme)envanThorndike(functionalisme)in1913domineerthetbehaviorisme.

1.1.1 Watson

Watsonisdevadervanhetorthodoxebehaviorisme.Hijschrijfthetwerk“Psychology as the behaviorist views it” in 1913.Hier zienwedat depsychologiegelijkgesteldwordtaanhetbehaviorisme.Zeredenerendatwaterinonshoofdgebeurtnietgezienkanwordenendatwehetdusooknietkunnenmetenofcontroleren.Waarwewelgripophebbenishetgedrag.Alsdepsychologieeenwetenschapwilzijn,danishetenigewaarhet zichopkanbaserenhetgedrag.Alleenzokanheteenechtewetenschappelijkedisciplineworden.Ditbetreftduseenherformuleringvanwatdepsychologieisofmagzijn.De behavioristen zeggen dat het bewustzijn niet centraal staat in depsychologie.Watson zal zich verzetten tegende introspectiemethodediesamenhangtmethetbewustzijnenzalhetgedragvoorspellenenbeheersencentraalzetten.Wezienhierdathetempirische(cfr.Britsetraditie,Bacon:knowledgeis power) terugkomt. De vraagstukken rond het bewustzijn waarpsychologenmeebezig zijn (wat het juist inhoudt,…), noemtWatsonpseudoproblemen. Hij stelt dat we geen juist antwoord op dezevraagstukkenkunnengeven,duswaaromzoudenweerdanmeebezigzijn?Verder spreekt hij vandeblackboxpsychology.Wat er in onshoofdgebeurtiseenblackbox.Wekunnenditnietzien,wekunnenhetnietbewijzenennietwetenschappelijkondergronden.Wemoetenonsdaardusnietmeebezighouden!ZozienwedathijzichpositioneerttegenTichenerenJames.Hij stelt zich inde lijnvanhet associationisme.Hij zaldepsychologieproberen begrijpen in termen van causaliteit (oorzaak – gevolg,stimulus – respons). Verder spreekt hij over het principe vanfrequentie en recentheid. Hoemeer dat de stimulus – respons zichherhaalt, hoe krachtiger dit aanwezig zal zijn (frequentie). Ook hetprincipevanrecentheidspeelteenrol:hoerecenterjeietszag,hoebeterjehetkanherinneren.OokditgaatintegenThorndike.Watson stelt dat de psychologieobjectiviteitmoet nastreven. Omdestimulus–responstebegrijpen,zalhijdesubjectievecomponentervan(zoals bij Thorndike aanwezig was) proberen herleiden tot pure

68

objectiviteit.Dataspect(subjectiviteit)vanThorndikezalhijnatuurlijkaanvallen.HetkansomslijkendatiedereenhetbehaviorismevanWatsonzomaaraanvaardt,maarerkwamserieuzekritiekophem.Erwarentweegrotekritieken:1. Hijbegreepdestimulus– responszonderrekening tehoudenmet

eenmediatievanhetmentaleenhetfysiologischewerdookvergeten.Dit laatste behoort ook tot de black box en hij zal zich dus enkelbaserenophetwaarneembare.

2. Watson denkt op een extreem reductionistischemanier over depsychologieenoverdemensdoorallesteherleidennaarhetgedrag.Hij veronderstelt wel iets van een fysiologie, maar hij zal dit nietuitwerken.

“DepsychologieverloorhaarzielmetDarwin,nuheeftzemetWatsonookhaarbewustzijnverloren.”Depsychologieisdestudievanhetgedrag,enkeldatwatcontroleerbaaris.Hetwaarneembaresaatcentraal.

1.2 Anderevroegebehavioristen

Watson is niet alleen, er zijn nog andere behavioristen rond hem. Het isbelangrijkomtezienwatzijdoen.Zebrengenverschillendenuancesaaninhetstrikte programma van Watson. Er is duidelijk ontwikkeling in hetbehaviorisme!1.2.1 Holt

Holtzalhetreductionismerelativereneneennotievanmotivatieindetheoriebrengen.Zowilhijhethollistischeproberenbenadrukken(cfr.De psychodynamische en instinct-theorieën). Het behaviorisme is ininteracitemetanderestromingenenwezienhierhoedieandereneeninvloedhebbenophetbehaviorisme.

1.2.2 Weiss

Weiss ziet de mens als een biologisch en sociaal wezen. Hij zal eeninteractiebinnenhetbehaviorismebinnenbrengentussenhetsocialeenhetbiologische.HijsteltdathetallemaalcomplexerisdandatWatsonuitschreef.

1.2.3 Hunter

Hunter ligt meer in de lijn van Watson. Hij is tegen elke vorm vanmentalismeenvindtdusookdathetbewustzijngeschraptmoetwordenindepsychologie.HijzalnogverdergaandanWatsondoortezeggendatdetermvanpsychologiemisleidendis.Hijzaldedisciplineherbenoemenenspreektvandeantroponomie.

69

1.2.4 Lashley

Lashleyzegtdatdepsychologiegelijkisaanhetbehaviorisme,maarzalhet fysiologisch gaan onderbouwen. Hij stelt dat elk van die niveaus(gedragenfysiologie)gelijkwaardigzijntenopzichtevanelkaarenzegtdatdeintegriteitvandieniveausbenadruktmoetworden.Zemoetenelkapart bestudeerd worden. Lashley neemt een tussenpositie in tussenPavlovenWatson,maarpositioneerdezichweltegenPavlovsexclusievereflexologie.

1.3 Invloedenopdeontwikkelingvanhetbehaviorisme

Erzijntweeinvloedenopdeontwikkelingvanhetbehaviorisme.1.3.1 Operationeelpositivisme

Operationisme:Ieder psychologisch verschijnsel is identiek aan de daarmeeovereenkomende reeks operaties (vandaar operaties). Psychologischeverschijnselenzijnreduceerbaar.Deoperatiesmoetenontleedwordenomdeverschijnselentotbegriptebrengen.Erishiereentendenstothetobjectiveren. Dit heeft te maken met het in kaart brengen van deoperaties.Logischpositivisme:Wezienwatergebeurt.Weziennietwaterinhethoofdgebeurt,maarwezienwelwatergedaanwordt.DitnoemenzeookweldeWienderKreis:enkeldeempirischecontroleerbarefeitenkunnenwegebruikenom wetenschappelijke uitspraken te doen. Als de psychologiewetenschappelijkwilzijnkanhijzichenkelbezighoudenmetempirischcontroleerbarefeiten.Scientisme wijst op het feit dat de exacte, positieve wetenschappengezienworden als de enigemaniner om aanwetenschap te doen. Alsiemand scientistisch denkt, dan zal die denkendat enkel de positievewetenschaphemkenniskanbrengen.Ditiseenzeerengemanieromtesprekenoverkennis.

1.3.2 Hetreflexologischeproject

InRusland,Oost-Europaisdezestrekkingvangrootbelang.Miller&KonorskiZij maken voor het eerst een onderscheid (nog voor Skinner) tussengeconditioneerde associaties (Pavlov) en instrumenteel/operantconditioneren (willekeurig gedrag).Met anderewoorden, operant ofinstrumenteelconditionerenzagenweookalbijThorndike(cfr.puzzlebox).ZemakenduseenonderscheidtussenPavlovenThorndike.

70

Konorskizalverdergaan.Hij isbezigmetbreinfysiologie.Het isstriktgenomeneigenlijkfysiologiedievaninvloedzalzijnopdepsychologieen meer specifiek op het behaviorisme. Hij is geïnteresseerd ininsturmenteelgeconditioneerdereflexen.VygotskiVygotskiisbezigmettaaldieinontwikkelingis.Hijisgeïnteresseerdinhoe die zich verder ontwikkeld. Het zal Sabina Spielrein zijn die zichbezighoudtmettaalindepsychoanalytischecontext.Aantaalwerdvroegergeenaandachtbesteedindepsychologie,omdatmendachtdathetgewooneenuitvloeiselwasvanwaterindehersenengebeurde.TaalkomtvolgensVygotskitotstanddoordatereerstgedragplaatsvindtendoorhetstellenvanditgedragkomtereenopeningomopmentaalvlakbezigtezijn.Taalheefteenimpactopdevormingvanhetdenken.Hetisdelnktussenhetgedragdateerstgesteldwordtenzogaat taal zich ontwikkelen die danweer de brug zal vormen naar deontwikkelingvanhetdenken.Verder is hij bezig binnen het fysiologische project met de hogerementalefuncties.Ondanksdathijbezigismetdefysiologieheefthijeenmeerhollistischekijkopdepsychologie,integenstellingtotPavlovdiemeerreductionistischdenkt.LuriaLuriazalverderbouwenopVygotski.Hijspreektvaneenmonismeensteltdatgedraggelokaliseerdmoetworden indehersenen.Hij isookgekend voor onderzoek naar het herstel van de hersenfuncties nahersenschade.Hijisduseenbelangrijkfiguur!

1.4 Fasevantheorieuitbouw

DitisdeneigingomnaWatsonenanderen,detheorieverderuittebouwen.Deexactewetenschapzalcentraalstaan.1.4.1 Tolman

Tolman zal minder reductionistisch denken dan Watson. Zijn werk:“Purposive behavior in animals and men” (1932). We zien hier dat‘behavior’,‘purposivebehavior’wordt.Hijzalsprekenvanhetmolairegedrag,ditishetgedragdatweenkelkunnenzien.àBv.Wanneerwebooszijnenweslagenmetonzearmen.Zoziejehetonmiddellijkzichtbaargedragwaarweconclusiesuitzullentrekken.Ditgaatgepaardmetgedragdatopmoleculairvlakplaatsvindt.àBv.Hartgaatsnellerslaan,zweten,…

71

Kortom:Molairgedrag:onmiddellijkzichtbaargedragMoleculair gedrag: gedrag dat zich op microniveau afspeelt en nietdirectzichtbaaris.Molairgedragisveelmeerdandemoleculaireelementen.Hetgeheelismeerdandesomvandesamenstellendeelementen.Hierzienweweereeninvloedvanhetgestaltdenken.Tolmanzaltegenhetreductionismezijndoordepsychologiehollistischtebekijken.Hijisgeïnteresseerdindehogerecognitieveprocessen.Hetgedragwordtgemedieerddoorcentralecognitieveprocessen.

1.4.2 Skinner

Skinnerstelteeneindeaandeuitbreidingvandetheorieopbouwenzetzichaftegentheorieën(anti-theorie).Hijschreefhetwerk“Aretheoriesof learningnecessary?”in1950.Detheorievanhetlerenisoverbodig,hetmoetgaanovergedrag.Wemoetenonsvasthoudenaande feiten,waardoorhijeenaanhanger isvanhetradicaalpositivisme.Dit iseenextreem reductionistische visie! Er is geen mediatie, hij is nogbehavioristischer dan Watson zelf. Enkel de omgeving moet mee inrekening genomen worden. De nadruk moet liggen op het operantegedragennietophetresponsievegedrag.WanneerjeextreembehaviroristischbentengeenmediatietoelaatdankunnenweziendatSkinnerzichindelijnzetvanThorndike,aangezienhij ook bezig is met responsief gedrag. Anderzijds is hij ook egenThorndike’s ‘Law of effect’, die te maken heeft met de subjectiviteit.Skinnerzaldezewetverwerpen.Hij zal net alsWatson sterke kritiek krijgen. De kritiek heeft alles temakenmetdeextreemmechanistischemaniervandenken.Skinner isnogergerdanWatsonvolgensdecritici.HettypischmenselijkewordtnogmeerweggefiltertbijSkinner.

1.5 Fasevandepost-theorie

Defasevandepost-theorieishetzichafzettentegengrotetheorieënwaarallesinmoetpassen.Zezullenzeggendatwebijde feitenmoetenblijvenen losmoeten denken van de grote schema’s. Er is een stroming die hetneofunctionalismeofneobehaviorismegenoemdkanworden.Wezienhierduidelijk dat het behaviorisme in de lijn ligt van het functionalisme. Wemoetenopeenpraktischemaniertewerkgaan:manipulatie,…Denadrukzalkomenteliggenopdatacollectie.Wemoetenfeitenregistreren,…InhetverlengdevanTolmanwordenereenaantalnamengenoemd:Festinger,ChomskyenPiaget.

72

1.5.1 Festinger

In de readerwordt er verwezen naarde theorie van de cognitievedissonantie.DezetheorievanFestingerzegtdathetcognitievetussende studie van het gedrag komt. Het wijst op het feit dat als tweedenkinhoudenofcognitiesnietmetelkaarinovereeenstemmingzijnerdan spanningen ontstaan en de motivatie om die spanningen weg tewerken.Dedissonantiewordtactiefweggewerktdoordemensendatleidttotconsonantie.We zittenmet twee gedachten diemet elkaar in strijd zijn. Erwordtvastgestelddatalstweemensenverschillendeovertuigingenhebben,zegaan proberen om de informatie om te buigen in een van de tweerichtingen.Demensheeftdeneigingomduidelijkheidvoorzichzelf temaken.àBv.Tweegroepen.Deenegroepkrijgteentaakendievindtdetaakmoeilijk. Ze vragenaan een andere groep om te zeggen dat de taakaangenaam is. Zo zijn er dus twee tegenstrijdige overtuigingen.Uiteindelijkzaliedereendetaakaangenamervinden.Detegenstrijdigeinformatiewordtdusomgebogenineenbepaalderichting.

1.5.2 Chomsky

Chomsky zal kritiek geven op Skinner. Hij veronderstelt dat er een“languageacquisitiondevice”(LAD)aanwezigis.Ditwilzeggendathijeen aangeboren taalvermogen veronderstelt. Hij gaat uit van eenuniversele grammatica. De mens heeft een bepaalde modulegemeenschappelijkenditiswatdemensnodigheeftomtoteenconcretetaaltekomen.Zowordtonzetaligheidmogelijkgemaakt.Hijgaatdusuitvan een nativisme, aangezien er al iets aangeboren is. Verder zalChomskyzichverzettentegenhetbehaviorismevanSkinner.

1.5.3 Piaget

Ook Piaget is bezig met het cognitieve, maar hij zal eerder interessehebbenindecognitieveontwikkelingvankinderen.Piagettoontaandatcognitie zich ontwikkelt in verschillende fasen bij het kind. Hijonderscheidt4fasen:1. Sensomotorischefase

Kinderendoenviahunzintuigenkennisopvandeomgeving.

2. Pre-operationelefaseKinderenzijnbezigmetzichzelfenzullenontdekkendatzeeen‘ik’hebben.Zedenkennaoverzichzelf.

3. ConcreetoperationelefaseKinderenlerendingenrangschikken,zijnbezigmetrekenen, lezen,etc.

73

4. Formeeloperationelefase

Hierpaszullenzewetenschappelijkkunnendenken.Zehebbeneenruimtelijkinzichtenkunnenopeenabstractemanierredenerenoverdewerkelijkheid.

1.5.4 Toepassingen

We zullen verschillende behavioristische principes terugvinden inopvoeding, leger, reclame, … Ook de gedragstherapie kan hiervangebruik gemaaktworden. Er kwam echter kritiek op, namelijk dat ersprakewasvan‘brainwashing’tijdensexperimenten.

2. The‘thirdforce’:humanistischepsychologie

DitgaatoverdethirdforcemovementinAmerika,hetvorigecollegeginghetoverdethirdforcemovementinEuropa.In Amerika moeten we de third force movement zien als een reactie op hetbehaviorisme en de psychoanalyse. Er ontwikkelt zich iets wat men dehumanistischepsychologienoemt.Denadrukligtophetindividu(denkHusserl,Bintswanger,Jaspers,…),contrahetbehavriorisme. Men wil afrekenen met een reductionistische, materialistischemaniervandenkenoverdemens.2.1 Bühler

Bühlerisbekendvandenotie“menselijkelevensloop”.Hijsteltdatonsleveninverschillendefasenopgedeeldkanworden.Elkelevensfasebrengtnieuweproblemenmet zichmee.Er ishierdus sprakevanontwikkeling.Bühler isdegenediedaarvoorheteerstopdiemaniernaarzalkijken.Ditiseenthemadatopdiemomentcentraalzalkomentestaan.

2.2 Maslow

Maslow gaat nadenken over de verschillende menselijke behoeften diemensenhebben.Erzijnbepaaldefysiologischenoden,ditisdelaagstefaseinde pyramide. De hoogste fase in de pyramide is de zelfrealisatie ofzelfactualisatie.Ditiseengedachtedievoronsevidentisenkomtvanuitdehumanistischehoek.

2.3 May

Hijisvanbelangvoordeexistentiëlepsychologie.

74

2.4 Rogers

Rogersisbezigmetdeclient-centeredtherapy.Bijditsoorttherapiedraaithetomempathie.Depatiëntmoeteenbepaaldeervaringhebbentijdensdetherapie.

2.5 Duquesne-groep

Zijhoudenzichbezigmetdeexistentiële-fenomenologischepsychologie.

3. Vragen:voorbeeldenexamenvragen

1. WatishetgrootsteverschiltussenLamarckenDarwin?A. Lamarcksstellingdateigenschappen,verworvendooraanpassingaande

omgeving,rechtstreekswordenovergeërfddoordenakomelingenB. HetfeitdatDarwinzijntheorieondersteundemetsolidewetenschappelijke

bevindingenvanGeorgMendelC. Lamarcks stelling dat de evolutiewordt beheerst door het principe van

steedstoenemendeperfectieD. Het feitdatDarwindeevolutieleeruitbreiddenaarmeerpsychologische

vraagstellingen

Antwoord:ABij Lamarck staat de adaptatie centraal (voorbeeld giraffen). Dieren passenzichaanaandeomgeving.BijDarwinheeftdeerfelijkheidtemakenmettoeval.De mutaties die gebeuren zijn toevallig en eigenschappen worden volgensDarwinnietovergeërfd.

2. In welke van onderstaande opvattingen wordt ontkend dat mentale

processenuiteindelijkterugtevoerenzijntotfysiologischeprocessen?A. GestaltpsychologieB. JamesC. PavlovD. Geenvanvoorgaande

Antwoord:DDemoeilijkheidbijditsoortvragenisdatwegoedmoetennadenkenoverelkepersoon die er staat. Er werd in de gestaltpsychologie gesproken overisomorfieenerwerdgezegddathetpsychischebestudeerdwerdvanuithetfysiologische.Bij Jameswerdookgezegddatde tweecorresponderenenbijPavlovzagenweheelduidelijkdatereeninteractiewas.Wemoetennagaanbijalle3denamenwathunverbintenisismetdefysiologieenpsychologie.

75

3. Gallstheoriesteuntopeen……visie.A. SpiritualistischeB. DualistischeC. MaterialistischeD. NaturalistischeAntwoord:CGall was bezig met hersenonderzoek. De frenologie was bezig met dewetenschapdienagingopwelkeplaatsbepaaldedelenmetbepaaldefunctiescorresponderen.Hetlouterbezigzijnmetmaterialistischedenken.

4. HetgebruikvanonzinwoordenbijEbbinghauswasingegevendoor:

A. Hetempirisch-associationistischdenkklimaatB. EenstrevennaareenvoudigmateriaalC. HetstrevenomhogerepsychischefunctiesuitteschakelenD. De mogelijkheid om resultaten van het onderzoek beter te kunnen

kwantificerenAntwoord:DHij was geïnteresseerd in de hogere functies. Hij was bezig met de exactewetenschapdiedingenprobeerdetekwantificeren.Hijwildepsychologieopeenkwantitatievemanierproberenuitbouwen.

5. Wieisdegrondleggervande‘veldtheorie’?

Antwoord:Lewin