1

Jaarverslag 2016

2

Om maar met de deur in huis te vallen: 2016 was een goed jaar voor de regio. Er kwamen 40 nieuwe bedrijven naar West-Brabant, samen goed voor zo’n 1.300 arbeidsplaatsen en 270 miljoen aan investe-ringen. In totaal 761 bedrijven namen – samen met kennis- en onderwijsinstituten – deel aan onze 42 clusters en projecten.

Op het Philip Morris-terrein zullen nieuwe bedrijfsactiviteiten worden ontplooid en in Roosendaal, waar tot voor kort Philips Lighting stond, komt een mega-distributiecentrum. Het gaat sowieso goed met de distributielogistiek in de regio. Als het gaat om de bereikbaarheid hebben we sterke multi- modale troeven in handen. Daarnaast blijven wij inzetten op het bundelen van goederenstromen van verschillende verladers, een bewezen succesvol concept.

De ontwikkelingen op en rond Woensdrecht kwamen vorig jaar in een stroomversnelling. Er is subsidie toegekend voor het vormen van clusters rondom het demonstreren en testen van drones, er is een Internet of Things-proeftuin gestart en er zijn nieuwe bedrijven geland. In de biobased sector worden veel initiatieven ontplooid, die via diverse projecten ondersteund worden. Introductie van (nieuwe) biogebaseerde materialen op de markt blijft lastig, maar we zien wel steeds meer resultaten in de vorm van nieuwe business en dito arbeidsplaatsen. De Biobased Delta Business Development Dag eind september 2016 was een groot succes. Op het snijvlak van de topsectoren Logistiek, Maintenance en Biobased Economy vindt ook verkenning plaats van de Agrofoodsector, die van belang is voor West-Brabant.

Het REWIN-team heeft er, samen met allerlei partners, hard aan getrokken om deze successen te realiseren. Daar ben ik trots op. En dat harde werken voor de regio; daar gaan we ook in 2017 weer volop mee verder.

Henk RosmanDirecteur REWIN West-Brabant

Voorwoord

REWIN Voorwoord 3Stakeholders en RvC 4

Resultaten 2016 5

Vestigen 6 Groei & Innovatie Business Development 10 Financiering 12Highlights 2016 14

Sectoren Maintenance in 2016 16Logistiek in 2016 18Biobased economy in 2016 19Agrofood in 2016 20

Toekomstblik 21

Inhoud

> Biobased Delta Business Development Dag, een van de successen van 2016

4 5

REWIN versterkt de regionale economie door bedrijven te stimuleren om in West-Brabant te investeren. Het betreft vooral het binnenhalen van nieuwe vestigers, het stimuleren van uitbreidingsplannen van gevestigde bedrijven en het aanjagen van innovaties. Dit doen we voor de 18 West-Brabantse gemeenten, plus de gemeente Tholen. Voor het behalen van de regionale doelstellingen werken we intensief samen met kennis- en onderwijsinstel-lingen, bedrijven en overheidsorganisaties zoals Regio West-Brabant, BOM en provincie.

BEDRIJVEN

40 nieuwe bedrijfsinvesteringen (vestigers & uitbreidingsinvesteringen) 761 deelnemende bedrijven in projecten & clusters 10 nieuwe financieringen 34 mkb-deelnemers Stratos

ARBEIDSPLAATSEN

1.316 nieuwe arbeidsplaatsen (vestigers & uitbreidingsinvesteringen) 129 arbeidsplaatsen financieringen

PROJECTEN & CLUSTERS

17 projecten 25 clusters

GELD & SUBSIDIE

€ 272 miljoen nieuwe investeringen (vestigers & uitbreidingen) € 75 miljoen investering, waarvan 36 miljoen subsidie € 4 miljoen investering financieringen

Resultaten 2016Stakeholders & RvC

REWIN kent een Raad van Commissarissen waarin de volgende personen in 2016 zitting hadden:

overige leden:

voorzitter: B.E.A. (Boaz) Adank,

gemeente Breda

adviseur: C. (Cees) Budding,

RWB

secretaris:H.N. (Henk) Rosman,

REWIN

M.P.C. (Marcel) Willemsen, gemeente Oosterhout

vice voorzitter: J.A.M. (Hans) Verbraak, gemeente Roosendaal

A.P.M.A. (Jean-Pierre) Schouw, gemeente Etten-Leur

P. G.H.N. (Piet) Utens, gemeente Zundert (namens de kleine zuidelijke gemeenten)

W.S.M. (Wim) de Jong, gemeente Werkendam is medio 2016 opgevolgd door J.M. (Matthijs) van Oosten,

(namens de kleine noordelijke gemeenten)

T.H.R. (Thomas) Zwiers, gemeente Moerdijk

A.J.M. (Ad) Coppens, gemeente Bergen op Zoomw

725.000 inwoners

330.000 banen

59.000 vestigingen

€ 29 miljard Bruto Regionaal Produkt

West-Brabant & Tholen Ro�erdam

Tilburg

Dordrecht

Antwerpen

Baarle-Nassau

Alphen - Chaam

Werken-dam

Woudrichem

Aalburg

Geertruidenberg

Oosterhout

Drimmelen

Moerdijk

E�en - Leur

Zundert

Rucphen

Halderberge

Roosendaal

Woensdrecht

SteenbergenTholen

Breda

Bergen op Zoom

Samenwerking BOM

Op 10 december 2015 hebben REWIN en BOM een convenant geslo- ten, met als doel het stroomlijnen en verbreden van de bestaande gezamenlijke activiteiten op het gebied van business development en het aantrekken en behouden van buitenlandse bedrijvigheid voor West-Brabant. In 2016 is deze samenwerking verder geëffectueerd. Er vindt structureel overleg plaats tussen de acquisitie- en business development teams van REWIN en BOM om mensen en middelen zo efficiënt mogelijk in te zetten om zo het optimale resultaat voor de regio West-Brabant re realiseren.

19 gemeenten

AalburgAlphen-ChaamBaarle NassauBergen op ZoomBreda

DrimmelenEtten-LeurGeertruidenbergHalderbergeMoerdijkOosterhoutRoosendaal

RucphenSteenbergenTholenWerkendamWoensdrechtWoudrichemZundert

6 7

Een belangrijk speerpunt van REWIN is het promoten van de regio als vestigings- plaats. Want nieuwe vestigers betekenen ook nieuwe arbeidsplaatsen. Wij zoeken daarom proactief naar bedrijven die een nieuwe vestigingsplaats overwegen en die duurzame werkgelegenheid voor West-Brabant creëren. REWIN begeleidt de potentiële vestigers en probeert in te spelen

op diverse vragen, steeds toegespitst op de businesscase van het bedrijf. Naast informatie over vestigingsmogelijkheden kan dit onder meer betrekking hebben op subsidiemogelijkheden en fiscale vraagstukken. Ook over de juridische structuur, het verkrijgen van vergunningen, het aantrekken van personeel en dergelijke staan we bedrijven met advies terzijde. Daarnaast bezorgen wij nieuwkomers een warme entree in het Brabantse ondernemersnetwerk en bij kennisinstellingen om hiermee samenwerking en nieuwe business te stimuleren. Met als doel nieuwe arbeidsplaatsen voor de regio helpen ontstaan. Bij buitenlandse bedrijven werkt REWIN intensief samen met de BOM.

Vestigers nader bekeken

Onder de nieuwe vestigers zaten aansprekende na-men zoals Carl Zeiss, die als kantoorlocatie voor 150 medewerkers koos voor het Bondpark in Breda. De van oorsprong Oostenrijkse fabrikant van material handling systemen TGW logistics wil haar positie in de Benelux versterken en opende hiervoor een kan-toor op Borchwerf in de gemeente Halderberge.

Vestigen Vestigen

> Bondpark Breda, vestigingslocatie van Carl Zeiss

Vestigers naar hoofdactiviteitAantal bedrijven (40) · Arbeidsplaatsen (1316)

Het merendeel van de bedrijven is actief in de handel, maar qua arbeidsplaatsen scoort de industrie & productie het hoogst.

Vestigers 2016 Het jaar 2016 laat een sterke stijging zien van het aantal vesti- gers in West-Brabant, waarbij er ruim 1.300 nieuwe arbeids-plaatsen voor de regio zijn gecreëerd. REWIN begeleidde in totaal 40 bedrijven bij hun vestiging in de regio West-Brabant, of bij het realiseren van substantiële uitbreidingsinvesteringen. Naast de directe werkgelegenheid bij deze nieuwe bedrijven zal er ook indirecte werkgelegenheid kunnen ontstaan bij toeleveranciers en uitbesteders.

REWIN constateert dat het aantal vestigers weer in de lift zit, want het jaar daarvoor werden er nog 27 bedrijven begeleid. De bedrijven investeren samen voor ruim 270 miljoen euro in de regio.

> TGW logistics

126

747

210

213

20

1

17

11

5

6Handel

Industrie & productie

Logistiek & distributie

Zakelijke dienstverlening

Overige dienstverlening

8 9

Vestigers naar topsectorenAantal bedrijven (12) · Arbeidsplaatsen (502)

REWIN richt zich in het bijzonder op acquisitie van bedrijven in de 3 topsectoren zoals die vastgesteld zijn in de Strategische Agenda van de regio. In 2016 heeft dit geresulteerd in 12 vestigers uit de topsectoren Maintenance, Logistiek en Biobased Economy. Samen goed voor ruim 500 arbeidsplaatsen, maar ook van belang in het kader van verdere ontwikkeling van de innovatie- en concurrentiekracht van de regio.

Vestigers naar herkomst Aantal bedrijven (40) · Arbeidsplaatsen (1316)

Een voorbeeld hiervan is Orange Aircraft uit Amstel- veen. Dit jonge bedrijf vervaardigt airframes van hightech kunststof voor drones en sportvliegtuigen en ontwikkelde hierbij een unieke methode om de airframes uit één stuk te maken, zonder verlijming. Zij vonden in Halderberge op Breda International Airport een inspirerende vestigingsplek.

VestigenVestigen

Maintenance

Logistiek

Biobased

15

170

317

1

3

8

Binnen regio

Overig Noord-Brabant

Randstad

Overig Nederland

Buitenland

40 nieuwe bedrijfsinvesteringen

1.316 nieuwe arbeidsplaatsen

272 miljoen euro aan investeringen

Resultaten Vestigen 2016

8

6

16

46

229

229

489

188

181> West-Brabant als logistieke uitvalsbasis naar Europa

Samenwerking BOM

REWIN en BOM wisselen “leads” uit en werken samen om zo goede proposities voor potentiële investeerders te maken. Gelet op de doelstellingen van BOM beperkt zich dit tot de buiten-landse acquisitieprojecten. Door intensieve samenwerking weten we met succes buitenlandse bedrijven te binden aan West-Brabant en deze successen brengen we in gezamenlijke pers-berichten naar buiten.

Buitenlandse bedrijven binden aan de regio Nederlandse bedrijven vormen het merendeel van de nieuwe vestigers en uitbreidingsinves- teringen, maar in 2016 begeleidde REWIN samen met de BOM in totaal ook 16 bedrijven die afkomstig zijn uit het buitenland. Samen goed voor bijna 500 arbeidsplaatsen. De bedrijven zijn afkomstig uit buurland België, maar ook Oostenrijk, Amerika en Japan scoorden goed. De buitenlandse vestigers geven een belangrijke impuls aan de West-Brabantse economie. Ze doen vaak een beroep op de expertise van kennisinstellingen, en onderwijsinstellingen zijn voor hen van belang als leveranciers van geschoold personeel. REWIN probeert deze bedrijven goed in de regio te laten aarden om hen zo voor langere tijd aan West-Brabant te binden.

10 11

Een economisch sterke regio is gebaat bij groei en innovatie. Het zijn belangrijke pijlers die zorgen voor banen en economische ontwikkeling.

Vernieuwing gebeurt (meestal) niet op een zolderkamer. Steeds vaker hebben bedrijven elkaar en/of nieuwe kennis nodig om nieuwe diensten of producten te kunnen ontwikkelen en te vermarkten. Daarnaast hebben bedrijven kapitaal nodig voor het realiseren van hun groeiambities en is het voor hen vaak lastig om financiering te vinden.REWIN neemt initiatieven voor innovatieprojecten en brengt bedrijven, kennisinstellingen en overheden bij elkaar rond specifieke clusters in de topsectoren Maintenance, Logistiek en Biobased Economy om zo bedrijven te ondersteunen bij hun innovatieplannen. Wij beoordelen ook businessplannen en/of helpen bij het vinden van financiering. Zo konden wij mkb-bedrijven wijzen op ondersteuning voor het vinden van financiering van bijvoorbeeld Financieringspoort en hen helpen bij hun aanvraag.

Clusters van bedrijven

Op basis van de West-Brabantse topsectoren zet REWIN thematische samenwerkingsclusters op. De clus-ters hebben regelmatig bijeenkomsten om kennis te delen, om nieuwe partners te vinden en om samen te werken aan nieuwe businesscases. Bedrijven pakken samen een deel van de spin-off op. Bij complexe samenwerkingsvormen met meerdere partijen wordt REWIN gevraagd om het proces verder aan te jagen.

REWIN zorgt voor een passende mix van bedrijven en kennisinstellingen binnen een cluster. Hierbij zoeken en betrekken we ook organisaties uit andere sectoren. Want juist crosssectorale samenwerking zorgt vaak voor verfrissende ideeën en nieuwe invalshoeken. Daarnaast vinden we het belangrijk dat de hele waarde- keten zo veel mogelijk aanwezig is in een cluster. Ook laat een cluster zich niet beperken tot een regio. Voor een gebalanceerde samenstelling worden de juiste bedrijven uit andere regio’s betrokken. Daarmee zetten we de aantrekkelijkheid van onze regio ook buiten de regio op de kaart.

In 2016 waren er 17 clusters actief. Het aantal clusters kan variëren, afhankelijk van de kansen en de impact van een cluster op de innovatiekracht van de regio. In de meeste clusters zijn meerdere thema’s aan de orde. De partners in de verschillende clusters ontwikkelden in 2016 in totaal 25 projecten en businesscases.

Groei & Innovatie Groei & Innovatie

Resultaten Groei & Innovatie 2016

In 2016 deden 761 bedrijven actief mee in 42 clusters en projecten, waarbij REWIN Business Development intensief samenwerkte met diverse partners, kennisinstellingen en overheden. Clustering vindt plaats rondom gemeenschappelijke agenda’s en thema’s. Hier wordt de basis gelegd voor diverse samenwerkingsvormen. In voorkomende gevallen wordt verdieping gezocht in projecten. In totaal was hiermee een investering van 75 miljoen euro ge-moeid, waarvan 36 miljoen euro via gerealiseerde subsidies.

Totaal hielpen wij verder tien mkb-bedrijven bij het verkrijgen vanfinanciering. Daarbij ging het om 4,43 miljoen euro investering en 129 arbeidsplaatsen. Verder kende ondernemersplatform Stratos 34 deelnemers.

Overige: (verkennend, clusteroverschrijdend of internationaal georiënteerd)1. Cluster Agrofood West-Brabant2. Cluster Gezonde voeding3. Cluster Inhoudsstoffen4. Cluster Kansrijk (groei) mkb

761 deelnemende bedrijven en kennisinstellingen

17 clusters25 projecten

75 miljoen investering, waarvan 36 miljoen euro subsidie

Resultaten Business Development 2016

Maintenance:1. Cluster Aerospace2. Cluster Maritiem3. Cluster High Tech4. Cluster Smart Industry

Logistiek: 1. Cluster Multimodaal vervoer

Biobased Economy:1. Cluster Pyrolyse2. Cluster Sugar Delta3. Cluster Verpakkingen4. Cluster Horticultuur 5. Cluster Kleurstoffen6. Cluster Groen (ver)bouwen7. Cluster Circulaire Economie8. Cluster Biobased Coating

Business Development

Een bestaand product of een bestaande dienst verbeteren, of iets nieuws ontwikkelen; regelmatig vernieuwen is noodzakelijk om als bedrijf concurrerend te blijven. Voor veel organisaties is dat niet eenvoudig. Het ontbreekt vaak aan tijd en middelen, of nieuw benodigde kennis is niet intern voorhanden.

REWIN helpt op dit vlak door bedrijven, kennisinstellingen en overheden bij elkaar te brengen rondom gemeenschappelijke thema’s, waarbij de samenwerking geformaliseerd kan worden in innovatieprojecten. Wij helpen indien nodig ook bij het vinden van financiering voor het opzetten van een businesscase en de uitvoering van een innovatieproject. Ook zorgen we voor aan-sluiting op financieringsprogramma’s van de provincie, het Rijk of Europa. De innovatieclusters die zo ontstaan zijn een vrucht-bare voedingsbodem voor samenwerking, innovatie en groei.

Samenwerking BOM

Op het terrein van Business development is samenwerking niet nieuw, maar wordt nog nadrukkelijker de complementariteit en synergie opgezocht. BOM kent niet zozeer een regionale aan-pak maar heeft een portfolio aan instrumenten (fondsen) voor bedrijven en clusters . REWIN kent de West-Brabantse bedrijven en de ontwikkelingen in de haarvaten het beste. REWIN fungeert als spin in het web in de regionale business development pro-gramma’s. REWIN jaagt ontwikkelingen mede aan en verbindt ze met het financiële instrumentarium van de BOM en de Provincie.

12 13

Europa

Zoals beschreven onder Financiering is het voor on-dernemers vaak lastig om financiering te vinden voor hun nieuwe ideeën of plannen. Om te voorkomen dat vernieuwende ideeën in de ideefase blijven hangen, stelt ‘Europa’ door middel van stimuleringsfondsen en subsidieregelingen geld beschikbaar. Voor deze fond-sen en regelingen gelden (soms ingewikkelde) eisen, waardoor het niet eenvoudig is voor een bedrijf om aan te haken op deze financieringsmogelijkheden.

REWIN initieert daarom diverse innovatie- en samen-werkingsprojecten om de regio te laten aansluiten op de diverse regionale regelingen (REAP en Provincie Noord-Brabant) en regelingen met Europese middelen zoals OPZuid, Interreg (Vlaanderen-Nederland, 2SEAS, North West Europe) en Horizon 2020.

Behalve om geld gaat het vaak ook om nieuwe kennis, de ontbrekende schakel in de waardeketen. Een schakel die wellicht voor het grijpen ligt in het buitenland. Voor veel mkb-bedrijven ligt het niet voor de hand om over de grenzen samenwerking te zoeken. REWIN helpt deze ondernemers bij het vinden van een geschikte partner en brengt beide partijen met elkaar in contact. Dat kan een-op-een zijn, of in een cluster met meerdere bedrijven.In 2016 werkten wij mee in 7 grote internationale pro-jecten, namelijk: BioBase4SME (Interreg North West Europe), BioLinX (Horizon 2020), ICAReS (Interreg 2Seas), De Blauwe Keten (Interreg Vlaanderen-Nederland), Link2Innovate (Interreg Vlaanderen-Nederland), Cross-Roads2 (Interreg Vlaanderen-Nederland) en Smart Too-ling Procesindustrie (Interreg Vlaanderen-Nederland).

Financiering

Voor het daadwerkelijk tot stand brengen van groeiambi- ties is vaak kapitaal nodig. Bedrijven beschikken niet altijd over voldoende financiële middelen. Het vinden van externe financiering is echter niet eenvoudig. Banken zijn terughoudend en voorzichtig en ondernemers moeten steeds vaker een beroep doen op verschillende financie-ringsbronnen.

REWIN ondersteunt bedrijven die een financieringsvraag-stuk hebben bij het beoordelen en zo nodig verbeteren van hun businessplan. Is het businessplan op orde? Dan helpen wij de ondernemer bij het vinden van passende financiering. Hiermee levert REWIN een actieve bijdrage aan de gewenste investering en de daarmee verbonden arbeidsplaatsen in de regio.

Stratos ClubStratos Club is een onafhankelijk platform van, voor en door ondernemers. Doel van het platform is om van elkaar te leren door het delen van kennis en ervaringen. Dit gebeurt in kleine groepen waarin ondernemers vrijuit met elkaar kunnen sparren. Twee ervaren coaches begeleiden een groep. Het concept draagt bij aan de continuïteit en groei van de deelnemende regionale bedrijven.

In 2016 namen 34 ondernemers deel aan Stratos.Stratos is ruim 25 jaar geleden opgezet onder de vlag van REWIN. Daarbij is Stratos succesvol ge-worden en heeft het veel mkb-bedrijven coaching geboden bij strategieontwikkeling. Op 1 januari 2017 is Stratos verzelfstandigd en sindsdien gaat het als Stichting Stratos verder.

Groei & Innovatie Groei & Innovatie

Samenwerking binnen Europa

Business development kent vele partners in binnen- en buitenland en bij internationale projecten nemen be- drijven, kennisinstellingen en regio’s uit veel verschillende landen deel aan clusters en projecten. Deze zijn in 2016 afkomstig uit België, Duitsland, Frankrijk, Ierland, Italië, Luxemburg, Spanje, Verenigd Koninkrijk en Zweden.

De gunstige ligging ten opzichte van Vlaanderen biedt specifieke kansen die West-Brabantse bedrijven onvol-doende benutten. REWIN participeert in 2 projecten die gericht zijn op markt- en innovatiebevordering tussen Nederland en Vlaanderen.

○ Het crosssectorale project Crossroads 2 startte in 2016 en verbindt Zuid-Nederlandse en Vlaamse bedrijven middels haalbaarheidsstudies en innovatieprojecten. Er is bijna 20 mln euro beschikbaar. Concrete resulta-ten worden in 2017 verwacht.

○ Link2Innovate stimuleert in de grensregio Vlaanderen- Nederland grensoverschrijdende samenwerkingspro-jecten tussen jonge technologiebedrijven en gevestigde bedrijven of organisaties. In 2016 is een budget van bijna 2 miljoen euro beschikbaar gekomen.

Resultaten Financiering 2016

10 bedrijven

129 arbeidsplaatsen (waarvan 102 nieuw, de rest is behouden)

4,43 miljoen investeringen

14 15

1,9 miljoen euro voor Aviolanda AerospaceREWIN is samen met de gemeente Woensdrecht en 10 Europese partners een project gestart om een innovatie- cluster op te zetten en de mogelijkheden van drones te demonstreren. Europa kende hiervoor bijna twee miljoen subsidie toe.

lees meer >

Jubilerende Green Chemistry Campus schaalt opBedrijven, lokale overheden en de provincie Noord- Brabant slaan de handen ineen met nieuwe investerin-gen en nieuwe samenwerkingen. De campus breidt het aanbod uit op het gebied van grondstoffen, faciliteiten, markttoegang en financiering.

lees meer >

Samen werken aan minder suiker en zout in voedingsmiddelenHet verminderen van zout en suiker in voedingsmidde- len is een actueel thema voor de voedingsmiddelen- industrie. Op welke manieren kun je samenwerken en nieuwe businesskansen creëren? Dat soort vragen kwam aan de orde tijdens een workshop van REWIN en BOM.

lees meer >

Groei & Innovatie Groei & Innovatie

Highlights 2016In 2016 vonden er diverse interessante hoogtepunten plaats op het gebied van business development, groei en innovatie. Hieronder een selectie. Het volledige overzicht van alle nieuwsberichten vindt u online: www.rewin.nl/highlights.

Marketing convenant Brabant Aerospace In juli tekenden Aviolanda Aerospace Woensdrecht en Breda International Airport het marketing convenant Brabant Aerospace. Het doel is om in samenwerking met andere partijen in Brabant te komen tot een Brabants Aerospace cluster.

lees meer >

7e Biobased Delta Business Development Dag Meer dan 170 vertegenwoordigers uit de triple helix bezochten de zevende Biobased Delta Business Develop- ment Dag. Voor mkb’ers was er voorafgaand een speciale (en zeer gewaardeerde) Finance Academy-dag op de Green Chemistry Campus (BioLinX project). Onder- nemers kregen de mogelijkheid hun casus te presenteren aan venture capitalist en industriële experts. Regionale initiatieven, bedrijven, kennis-/onderwijsinstellingen en projecten participeerden onder meer in trainingen, brokerage sessies, pitches en een innovatiemarkt.

lees meer >

Parcer Brabantse logistieke starter 2016Het jonge bedrijf Parcer uit Breda is verkozen tot logi- stieke starter van het jaar 2016. De uitverkiezing vond plaats tijdens de eerste editie van de verkiezing van Brabantse Logistieke starter, georganiseerd door Pitch Logistics, het Brabantse innovatienetwerk dat logistieke start-ups ondersteunt.

lees meer >

16 17

Sectoren

In 2016 lag de West-Brabantse focus op de regionale topsectoren Maintenance, Logistiek en Biobased Economy. Daarnaast vindt verkenning plaats van de Agro-foodsector, die zich bevindt op het snijvlak van deze topsectoren.

Binnen de bestaande strategische programmalijnen zet REWIN thematische clusters op voor het ontwikkelen van nieuwe innovatieve bedrijvigheid en nieuwe businesscases. Hierbij zorgen wij ervoor dat deze nieuwe ontwikkelingen aan-sluiten op provinciale, landelijke en Europese stimuleringsprogramma’s.

In West-Brabant is een goede mix van machine-leveranciers, fabrieken en (technische) dienst-verleners aanwezig. Samen vormt dit een goed uitgangspunt voor een sterke maintenance- sector. Om de sector te stimuleren brengt REWIN bedrijven met elkaar in contact. Meestal gebeurt dit in thematische clusters waarin bedrijven samen werken aan innovaties binnen de onder-houdssector. Dit versnelt het ontwikkelproces en vereenvoudigt de marktintroductie, met als resultaat: nieuwe business in de regio.

Ontwikkelingen in 2016De samenwerking tussen Aviolanda Woensdrecht en Breda International Airport is versterkt met het marketingconvenant Brabant Aerospace. Men wil hiermee een sterk provinciebreed aero- space netwerk op de kaart zetten.

Het openen van het hek tussen het militaire en het civiele deel van de luchtmachtbasis Woensdrecht vereenvoudigt het samenwerken tussen beide partijen. Het was ook een stimu-lans voor enkele maintenance-bedrijven om zich in Woensdrecht te vestigen.

WoensdrechtIn 2016 maakte de F-35 (JSF) zijn eerste testvluchten boven Nederland en werden er nieuwe contracten toegewezen aan o.m. Fokker Woensdrecht voor het onderhoud aan het vliegtuig. Het nieuwe, geavan-ceerde logistieke centrum op vliegbasis Woensdrecht opende zijn deuren. De bedoeling is dat Woensdrecht uitgroeit tot dé draaischijf voor de distributie van reserveonderdelen voor de F-35 in Europa.

FieldlabIn het Development Center for Maintenance of Compo- sites (DCMC, opgericht begin 2016) werken bedrijven en kennisinstellingen op Aviolanda aan nieuwe technieken op het gebied van composietinspectie en -reparatie. Dit is uniek in de wereld en bedoeld om ervoor te zorgen dat de luchtvaartindustrie in de regio zijn leidende positie op het gebied van composieten kan behouden en uitbouwen. Het DCMC initiatief werd in juni 2015 opgenomen binnen het nationale Smart Industry programma als Fieldlab ‘Composieten Onderhoud en Reparatie’. Dit Fieldlab heeft inmiddels de status ‘Smart Industry Fieldlab’ gekregen.

West-Brabant, proeftuin voor dienstverlening met dronesDe markt voor toepassingen met drones groeit snel. Het professionele vliegen blijft echter aan beperkingen onderhevig. De gemeente Woensdrecht heeft samen met tien Europese partners een project opgezet om bij Aviolanda demo’s te kunnen geven. Het project ontving 1,9 miljoen subsidie. In het cluster Internet of Things Proeftuin West Brabant vond een test plaats met een veiligheidssysteem voor onbemande vliegtuigen.

Werkendam maritiemREWIN adviseert het maritieme cluster Werkendam vanuit de stuurgroep. De programmamanager stimu- leert de maritieme bedrijvigheid, met succesvolle ervaringen voor de deelnemers. Er worden tevens verbindingen gelegd met andere clusters, zoals het Aerospace-cluster in Woensdrecht.

High TechSamen met de gemeente Breda, Provincie/BOM en RWB werden in 2016 ‘verborgen parels’ in de West-Brabantse High Tech industrie getraceerd en verbonden met regio-

nale partners. Men probeert crosssectorale verbindingen te leggen en partijen te verbinden. Daarbij is met 'Internet of Things' concreet aan de slag gegaan, via demonstraties en nieuwe toepassingen.

Smart industryIn 2016 ging het project Smart Tooling procesindustrie van start. Samen met Avans, BOM en de procesindustrie helpt REWIN mkb-bedrijven om robots te ontwikkelen voor het onderhoud in de procesindustrie. REWIN is tevens trekker van het cluster om drones in te zetten voor industrieel onderhoud in de procesindustrie. Een consortium met (West-)Brabantse bedrijven is inmid-dels geformeerd.

Maintenance in 2016

> Aftrap cluster Internet of Things Proeftuin West-Brabant

Sectoren

18 19

De positie van West-Brabant als logistieke hotspot is onomstreden. De strategische ligging tussen Antwerpen en Rotterdam is een gegeven. Andere belangrijke factoren zijn het aanwezige arbeidspotentieel, modern logistiek vastgoed en het specifieke onderwijs op diverse niveaus. Uniek voor de regio is het multimodale netwerk van diepzeehaven (Moerdijk), barge terminals (Bergen op Zoom, Oosterhout), rijkswegen, waterwegen en spoor. Niet voor niets zijn er in West-Brabant veel logistieke bedrijven die voor-op lopen in nieuwe oplossingen voor complexe supply chain vraagstukken.

Van oudsher beschikt West-Brabant over een sterke agrofood- en chemiesector. Samen zijn deze sectoren de ideale voedingsbodem voor het ontstaan van een sterk biobased sector. De Green Chemistry Campus is hiervan een mooi en succesvol uithangbord.

De clusters in de biobased sector zijn sterk innovatiegedreven. Ondernemers zoeken naar kansen voor groei en zien mogelijkheden om dit te realiseren via nieuwe en duurzame oplossingen voor reeds bestaande en nieuwe producten. De marktkansen zijn groot en divers, met een bijbehorend positief effect op de regionale werkgelegenheid. Om deze ondernemers te on-dersteunen, brengt REWIN ze samen in thema-tische clusters voor direct contact met relevante partners in de waardeketen, onderwijs- en kennisinstellingen, overheden en regio’s.

De rol van REWIN is om als initiator en stimula-tor regionale spelers te verbinden met (boven-) regionale partners in de waardeketen en met partijen die problemen kunnen wegnemen op het gebied van bijvoorbeeld normeringen en financiering. Door ondernemers op deze manier te helpen bij hun groei, dragen we bij aan de ontwikkeling van West-Brabant als een biobased topregio.

Ontwikkelingen in 2016Afgelopen jaren zijn vele goede initiatieven en projecten uitgevoerd. Om meer samenhang aan te brengen en effectieve samenwerking te stimuleren is in 2016 zwaar ingezet om tot een breed gedragen programma te komen. Hiervoor is het noodzakelijk om in triple helix verband effectiever samen te werken.

REWIN werkt al jaren samen met een grote groep verladers (onder andere in NewWays). In 2016 zijn stappen gezet om ook de logistieke dienstverleners te betrekken. En daarbinnen vooral de mkb-bedrijven met regionale wortels. Zij vormen het onderscheidende vermogen van de regio op logistiek gebied. Gezamenlijk definiëren we de USP’s van de regio. Dit vormt een basis voor het logistieke profiel waarmee we de regio in de toekomst gaan profileren (marketing & branding). Door het formuleren van onze sterke punten worden ook de ontwik-kelpunten geformuleerd waarop we de komende jaren inzetten om te excelleren als logistieke topregio.

Ontwikkelingen in 2016De inspanningen van de afgelopen jaren leidden in 2016 tot een mooie lijst van activiteiten en successen. Diverse clusters experimenteren volop met nieuwe materialen. In Moerdijk is het Pyrolysecluster gestart op het voormalige Tetrapak terrein. Ook in de andere clusters was en is volop activiteit. Meer dan vijftig mkb-bedrijven participeren in de clusters.

Logistiek in 2016 Biobased Economy in 2016

Sectoren Sectoren

Pitch LogisticsIn 2016 is gestart met het Pitch Logistics project. Pitch Logistics is het Brabantse innovatienetwerk voor logis-tieke start-ups en scale-ups. Bedrijven met vernieuwende concepten in de supply chain krijgen ondersteuning in de vorm van kennis, netwerk en/of financiële middelen. Het jonge bedrijf Parcer uit Breda is uitverkozen tot logistieke starter van het jaar 2016.

BundelenNewWays dat inzet op het bundelen van goederen-stromen van verschillende verladers, is doorontwikkeld in 2016. Er is een samenwerking aangegaan met Lean & Green Off-road waardoor er meer slagkracht is ge-creëerd om nieuwe corridors te ontwikkelen. De eerste stappen voor een nieuwe corridor naar Polen zijn gezet met Bolsius en Samsung.

MOReIn december 2016 is de subsidie voor het aanstellen van een ketenregisseur voor het MORe-project toegekend. De regisseur brengt de obstakels en knelpunten van spoorvervoer in de regio in kaart en lost deze waar mogelijk op. Doel is om meer goederenvervoer per spoor mogelijk te maken.

Gezamenlijke regioprofilering logistiek In 2016 zijn ook de voorbereidingen gestart voor de deel- name aan de belangrijkste wereldwijde logistieke beurs in München in mei 2017. Doel is om ons sterke profiel te presenteren en onze regio te vertegenwoordigen door een groep van elf logistieke dienstverleners uit heel West-Brabant, gemeenten en onderwijsinstellingen.

10

figuur 5: de zelfbewuste regio in een veranderend krachtenveld

ApplicatiecentraOnder leiding van het Centre of Expertise Biobased Economy wordt gewerkt aan een ‘Zuid-breed’ verband tussen de applicatiecentra en een verdere professiona-lisering. (OPZuid: BIK-project). Parallel hieraan worden de mogelijkheden van applicatiecentra bij het mkb onder de aandacht gebracht. Dit gebeurt mede vanuit het Europese project BioBase4SME.

Sugar Delta en RedefineryREWIN werkte samen met de Biobased Delta aan het vormen van consortia van bedrijven onder de paraplu’s van Sugar Delta en Redefinery. Samen brengen we de regio als aantrekkelijk vestigings- gebied onder de aandacht. De bedoeling hiervan is om partijen in de waardeketen te interesseren voor een vestiging in West-Brabant. Daardoor komt er niet alleen een vestiger, maar ontstaat ook structuurversterking.

Verder zijn in 2016 de volgende zaken gerealiseerd.○ Crossover met de creatieve industrie (Gebouw-T)

en de Biobased Collectie.○ Hoog gewaardeerd ‘venture pitch event’ op de

Business Development Dag.○ Ter stimulering van de activiteiten bij de applicatie-

centra is het BioBase4SME (Interreg North West Europe) project gestart. Dit project is een logische aanvulling op het BIK project. De eerste vouchers zijn in 2016 uitgegeven.

○ BioBooster: middelen van de Provincie Noord- Brabant en Innovatielink worden via vouchers beschikbaar gemaakt voor ondernemers. Tot nu toe zijn 12 aanvragen afgehandeld.

○ Een succesvolle bijeenkomst van brokerage (BioLinX project) en de 3 kennisinstellingen (TNO, ECN, VITO) waarin de 3 kennisinstellingen hun regionale business cases hebben kunnen valideren.

○ Finance Academy op de Green Chemistry Campus (BioLinX project).

○ Pyrolyse Proeftuin Zuid-Nederland project is ingediend en goedgekeurd, met 14 partners en een omvang van 6 miljoen euro.

20 21

De regionale agrofood sector is een van de West-Brabantse sectoren met de hoogste toegevoegde waardes. Reden om deze sector te behouden en verder uit te bouwen. West-Brabant is aangesloten op het provin-ciale Agrofood-programma en sindsdien werkt REWIN samen met de BOM aan het opzetten van business development clusters. Waar mogelijk zoeken we de verbinding met de drie regionale topsectoren.

Verbinden met topsectorenBij het monitoren van akkers en gewassen en de dataverwerking van de verzamelde gegevens (precisie- landbouw) is aansluiting gezocht bij de topsector Maintenance (inzet sensoren en drones). Voor het verwaarden van inhoudsstoffen uit planten is er aansluiting bij de biobased sector. En zo zijn er ook al crossovers met logistiek (Newways). Totaal zijn er in 2016 meer dan vijftig bedrijven aangesloten. Het doel is om dit de komende periode te verdubbelen. Dit gebeurt in samenwerking met onder andere de provincie, HAS, ZLTO, Avans, ROC, BOM en diverse gemeenten.

Ontwikkelingen in 2016Samen met de BOM en meerdere gemeenten zijn in 2016 boeren, telers, gewasveredelaars, producenten van halffabricaten en merkprodu-centen bezocht. Hierbij is ingegaan op actuele innovatiethema’s en onderwerpen voor samen-werking. Deze verkenning resulteerde in de volgende selectie: gezonde voeding, inhouds-stoffen en smart farming. Deze zijn in 2016 uitgewerkt in triple helix programmalijnen om bedrijven verder te helpen. Een kick-off moment was de workshop met bedrijven en kennis- en onderwijsinstellingen om te praten over het verminderen van zout en suiker in voedsel.

Agrofood in 2016

Sectoren Toekomstblik

Sectoroverschrijdend in 2016

Naast de projecten die vallen onder de top-sectoren Maintenance, Logistiek en Biobased Economy, en de verkenningen voor de regionale agrofoodsector, is REWIN ook actief betrokken bij sectoroverschrijdende projecten. Kenmerkend hiervoor zijn het crosssectorale en internationale karakter.

○ Het crosssectorale project Crossroads 2 startte in 2016 en verbindt Zuid-Nederlandse en Vlaamse bedrijven middels haalbaarheids- studies en innovatieprojecten. Concrete resultaten worden in 2017 verwacht.

○ Link2Innovate stimuleert in de grensregio Vlaanderen-Nederland grensoverschrijdende samenwerkingsprojecten tussen jonge techno- logiebedrijven en gevestigde bedrijven of organisaties. In 2016 is een budget van bijna 2 miljoen euro beschikbaar gekomen.

De toekomstige rol van REWIN is in 2016 al geformuleerd, waarbij een triple helix gedragen agenda als basis geldt voor de rol van REWIN binnen het regionale ontwikkelsysteem. REWIN opereert daarbij als betrouwbare ketenpartner die (boven)regionale partijen en middelen verbindt aan regionale inzet.

Als ontwikkelingmaatschappij richten wij ons op het versterken van de regionale economische structuur. De strategie is dat we onze activiteiten indelen op ‘nieuwe vestigers’, ‘business development’ en ‘kans-rijk MKB’. Waarbij we deze niet afzonderlijk, maar integraal aanpakken in elkaars belang en dat van de regionale economie.

Recent onderzoek van het Economisch Bureau van ING geeft aan dat de West-Brabantse economie zich weer herstelt en naar verwachting zit de regio volgend jaar weer terug op het ‘landelijk groeipad’.

Dat is natuurlijk goed nieuws, maar als we onderscheidend willen zijn, zullen we meer moeten doen. Die handschoen pakt REWIN voor de regio op.

22 23

Naar een regionaal ontwikkelsysteem

> Burgemeester Petter (Bergen op Zoom) opent de Biobased Delta Business Development Dag (september 2016)

focus

innovatieklimaat

Delta netwerk

Onder-nemen

Onder-wijs

Over-heid

Vestigen Innovatie Groei

REWIN West-BrabantCosunpark 224814 ND Breda

T +31 (0)76 5646780info@rewin.nlwww.rewin.nl