Hoeveel erkende bedden voor comapatiën-

ten zijn er in Limburgse expertisecentra?

Dr. steenberghs: “in totaal beschikt Limburg

over tien bedden: vijf in ons centrum en vijf

in revalidatie- en Ms-centrum overpelt. onze

revalidanten verblijven hier gemiddeld onge-

veer zes maanden.”

Welk soort patiënten komen in het exper-

tisecentrum voor comapatiënten terecht?

“Het gaat onder meer om neurochirurgische

patiënten die een zwaar hersentrauma heb-

ben opgelopen, mensen met een herseninfarct

of hersenbloeding, cardiologische patiënten

die gereanimeerd zijn en zuurstoftekort heb-

ben geleden, enz. Zolang de patiënten in een

diep coma zijn verblijven ze in het ziekenhuis.

onze revalidanten zijn in een soort subcoma.”

Wat moeten we verstaan onder ‘subcoma’?

“Mensen in subcoma ademen zelf en heb-

ben geen ondersteuning meer nodig om hun

hartritme en lichaamstemperatuur te regelen.

Toch zijn hier heel wat gradaties in.

• Comarevalidanteninvegetatievetoestand

reageren niet op hun omgeving al zijn ze

soms wakker. Ze maken oogbewegingen

maar fixeren niet met de ogen en zijn zich

niet bewust van wat er rondom hen ge-

beurt.

• Revalidantenmeteenminimaalbewustzijn

volgen je met de ogen. sommigen kunnen

voorwerpen aanpakken maar ze reageren

niet functioneel op hun omgeving.

• Demeestalertegroepzijnderevalidanten

die wel functioneel kunnen communiceren

en dus ontwaakt zijn uit hun toestand van

minimaal bewustzijn. We testen dit door te

kijken of ze 6 op 6 ja/nee vragen correct

kunnen beantwoorden of twee verschil-

lende voorwerpen functioneel kunnen ge-

bruiken. Dat kan bijvoorbeeld zijn een pen

vastnemen en ermee proberen te schrijven,

ongeacht hoe het schrijven lukt. Voldoen ze

aan deze criteria, dan kunnen we hen ‘wak-

ker’ verklaren.”

Welke behandeling krijgen

de comarevalidanten?

“enerzijds werken we eraan om het lichaam in

goede conditie te houden: gewrichten mobiel

en spieren op lengte houden, doorligwonden

voorkomen, de ademhaling op punt houden.

Anderzijds proberen we het bewustzijn te sti-

muleren en zoeken we naar prikkels waarop

de revalidant reageert. Vorig jaar hebben we

onze werking grondig geëvalueerd en ons be-

handelprogramma verder op punt gesteld. elvi

heeft hiervoor een uitgebreid literatuuronder-

zoek gedaan, dat we gecombineerd hebben

met onze eigen bevindingen.”

Is het behandelprogramma wetenschappe-

lijk onderbouwd?

elvi Lemmens: “er is tot nu toe nog geen we-

tenschappelijk onderzoek gedaan naar de

behandeling van comapatiënten, maar je kan

stellen dat ons programma qua ervaring on-

derbouwd is. We hebben ons bijvoorbeeld

gebaseerd op de ruime ervaring van revalida-

tiecentrum Leijpark in Nederland, een centrum

dat sterk gespecialiseerd is in de behandeling

van jonge comapatiënten. Daarnaast heb ik

ook een thesis van een studente in België over

dit onderwerp doorgenomen. op basis hiervan

hebben we een vast stimulatieprogramma

uitgewerkt dat heel wat voordelen biedt (zie

kadertjes ‘voordelen nieuw stimulatieprogram-

revalidatiecampus is ook expertisecentrum voor comapatiënten

JESSALINEA18

De revalidatiecampus St.-Ursula van het Jessa Ziekenhuis – gehuis-

vest in Herk-de-Stad - beschikt sinds 2004 over een erkenning voor

vijf comabedden. De afgelopen jaren is de werking rond comapatiën-

ten er verder uitgebouwd en op punt gesteld. Zo paste het revalida-

tiecentrum vorig jaar nog zijn stimulatieprogramma voor deze patiën-

ten aan. Jessalinea sprak met dr. Joyce Steenberghs, revalidatiearts

en medisch coördinator van de revalidatiecampus en Elvi Lemmens,

kinesitherapeute.

Kinesitherapeute Elvi Lemmens en revalidatiearts dr. Joyce Steenberghs

ma'. en 'stimulatieschema).”

Is er ook begeleiding voor de families van

de comarevalidanten?

Dr. steenberghs: “Dat is een absolute vereiste!

ook voor hen hebben we een vast programma:

1. We starten met een intakegesprek nog voor

de revalidant naar ons centrum komt. De fa-

milieleden kunnen hun verhaal doen en ze

horen van ons wat we binnen ons centrum

voor hun revaliderend familielid gaan doen.

Vaak moeten we tijdens het intakegesprek

de verwachtingen wat temperen.

2. Twee weken na de opname hebben een van

onze artsen en een psycholoog opnieuw

een gesprek met de familie over onze eer-

ste bevindingen. We proberen hiermee met-

een ook de drempel te verlagen om even-

tueel bij de psycholoog aan te kloppen.

3. om de zes weken is er een overleg tussen

de familie en alle therapeuten, de arts en

een verpleegkundige. Daar overlopen we

de stand van zaken: wat is er tot nu toe ge-

beurd, waar staan we en wat denken we in

de nabije toekomst te kunnen doen.

4. Maandelijks is er een meeloopdag voor de

familie. Zo krijgen ze zicht op wat er tijdens

de therapiemomenten gebeurt en hoe de

revalidant hierop reageert, en kunnen ze

zelf mee helpen in de verzorging. Families

die ervoor kiezen om de revalidant na zijn

verblijf in ons centrum thuis te verzorgen,

kunnen hierdoor heel goed inschatten wat

dit van hen zal vergen. We merken in de

praktijk dat families die deze keuze maken

inderdaad goed voorbereid zijn.”

REVALIDATIECAMPUS

revalidatiecampus is ook expertisecentrum voor comapatiënten

JESSALINEA 19

Het nieuwe stimulatieprogramma dat campus St.-Ursula vorig jaar uitwerkte, is

opgebouwd rond vaste therapie- en rustmomenten. Het programma biedt een

aantal voordelen:

1. De dag van de comarevalidant krijgt een vaste structuur en regelmaat met

zoveel mogelijk herkenningsmomenten. Comarevalidanten verwisselen bij-

voorbeeld vaak de dag met de nacht. Nu worden ze door de verpleegkundige

gewekt met een ‘goedemorgen, het is 7 uur, de dag begint’.

2. Een uur therapie bij comapatiënten bleek te lang. Na een half uur gaat er veel

van hun alertheid verloren en soms geraken ze overprikkeld. Daarom krijgen

comapatiënten nu een half uur therapie gevolgd door een rustmoment.

3. Het stimulatieprogramma is vastgelegd in een vast schema waarin alle the-

rapeuten telkens registreren welke therapie die dag gedaan is en hoe de

revalidant hierop reageerde. Zo kan de volgende therapeut zijn of haar the-

rapie daar aan aanpassen.

4. Alle zorgverleners werken multidisciplinair rond de revalidant: verpleegkun-

digen, kinesitherapeuten, logopedisten, ergotherapeuten, psychologen en

artsen. Zij werken vaak twee aan twee in de behandeling van de revalidant

(zie stimulatieschema). Naar ontslag toe speelt de sociale dienst ook een

belangrijke rol. Vooral voor revalidanten die naar huis gaan is er een zeer

grondige voorbereiding nodig samen met thuiszorg, huisarts, thuisverple-

ging en thuistherapeuten.

Alle zorgen die verstrekt worden, zijn tegelijkertijd therapie voor de comapatiënt.

Tijdens de therapiemomenten worden de zintuigen telkens vanuit drie prikkels (uit

zes groepen prikkels) gestimuleerd: geur-, smaak-, tast-, pijnprikkels,...

7u Verpleegkundige wekt revalidant met een ‘goedemorgen’

en opent de gordijnen (tijdsbesef)

9u logopedist zorgt voor het mondtoilet van de revalidant

en geeft tegelijkertijd therapie.

10u Verpleegkundige dient de hygiënische zorgen toe

en werkt op lichaamsbesef. ‘nu was ik je linkerarm, ...’

11u kinesist en verpleegkundige zetten revalidant in rolstoel

+ stimuleren via drie prikkels

langere rustperiode

13u ergotherapeut en verpleegkundige leggen revalidant in bed

+ stimuleren via drie andere prikkels

langere rustperiode

15u kinesitherapeut en ergotherapeut werken op grove motoriek,

bv. rechtstaan in apparaat, rollen op mat, ...

16u familie kan op bezoek komen. Zo krijgen revalidant en familie

voldoende rust tijdens de dag.

Één keer per week werkt de psycholoog op prikkels naar communicatie toe.

voordelen niEuw StiMulAtiEprogrAMMA

stimulatieSchEMA

CONTACT VOOR DE HUISARTS

voor revalidanten die na hun verblijf in het revalidatiecentrum naar de thuis-

situatie terugkeren gebeuren de opvolgconsultaties – om praktische redenen –

vaak door de huisarts. huisartsen die hierbij bepaalde vragen hebben of knelpun-

ten ervaren kunnen altijd contact opnemen met de revalidatieartsen van campus

st.-ursula op het nummer 013 550 806.

Kinesitherapeute Elvi Lemmens en revalidatiearts dr. Joyce Steenberghs