1    

De bibliotheek zonder subsidie

Door Jacqueline Krans

Met medewerking van Türkan Dag

Juni 2011

   

2    

Voorwoord Een aantal maanden geleden kwam bij Innovatielab Deventer een opdracht binnen van Bibliotheek Zwolle, getiteld: De bibliotheek zonder subsidie. Toen ik de opdrachtomschrijving hiervan las, werd ik meteen enthousiast van de creatieve vrijheid die met deze opdracht mee kwam. Wat kun je een hoop gekke dingen bedenken als de subsidie van de bibliotheek ineens weg zou vallen. Dan zouden er ineens drastische maatregelen genomen moeten worden, iets wat in bibliotheekland helemaal niet zo gebruikelijk is. Er waren meer studenten die deze opdracht wilden doen, dus het zou in eerste instantie in teamverband uitgevoerd worden. Helaas vielen er weer een aantal studenten af, waardoor het even leek alsof ik deze opdracht alleen zou moeten uitvoeren. Hier was ik wat huiverig voor, omdat het bij zo’n vrije opdracht handig is om een of meerdere klankborden te hebben om je ideeën tegen te spuien. Gelukkig was er een tweedejaars student die deze opdracht op wilde pakken als stage. Ik zou samenwerken met Türkan. Zij zou het grootste gedeelte van het onderzoek voor haar rekening nemen, waarbij ik haar klankbord en ‘stille’ onderzoekspartner zou zijn. Vervolgens zou ik vooral het vormgeven van de concepten doen, waarbij zij mijn klankbord was. Hoewel Türkan en ik elkaar nog niet zo goed kenden - ik had haar eens een kwartiel lesgegeven anderhalf jaar geleden – verliep de samenwerking soepel. We konden goed met elkaar overleggen en lieten elkaar vrij om ons eigen ding te doen. Nu het onderzoek bijna ten einde is, is voor mij de drukste periode aangebroken: het bedenken van de concepten. Gelukkig waren er genoeg onderzoeksresultaten om een aantal concepten uit te formuleren. Naar mijn mening is dit ook goed gelukt. Ik hoop dan ook dat de concepten in de smaak vallen. Ik heb er in ieder geval veel van geleerd en veel plezier aan beleefd. Ik ben erg benieuwd hoe er op de uitkomsten van dit onderzoek gereageerd gaat worden.

   

3    

Inhoudsopgave

Inleiding .................................................................................................................................4  

Aanleiding..............................................................................................................................5  

Vorm van de concepten ......................................................................................................6  

Concept 1: Libary-in-shop ..................................................................................................7  

Concept 2: Gesponsorde bibliotheek ............................................................................ 10  

Concept 3: Bibliotheek.com ............................................................................................ 13  

Concept 4: BiebCrossing ................................................................................................. 17  

Concept 5: De bibliotheek is van iedereen................................................................... 20  

Nawoord ............................................................................................................................. 23  

Bronnenlijst ........................................................................................................................ 24  

Bijlage A: Opdrachtomschrijving .................................................................................. 27  

Bijlage B: Onderzoek ....................................................................................................... 28  

Inleiding .............................................................................................................................. 31  

Context: De bibliotheek ................................................................................................... 33  

Context: Bibliotheek Zwolle ........................................................................................... 38  

Opdracht ............................................................................................................................. 45  

Methodes ............................................................................................................................ 47  

Onderzoeksresultaten....................................................................................................... 54  

Conclusies........................................................................................................................... 63  

Bronnen ............................................................................................................................... 64  

Bijlagen ............................................................................................................................... 68  Bijlage A: Enquêtevragen......................................................................................................... 68  Bijlage B: Basisvragen interviews........................................................................................... 70  Bijlage C: Interviews ................................................................................................................. 71  Bijlage D: Begroting bibliotheek Zwolle van 2011 .............................................................. 75  

   

4    

Inleiding Het is 2019, een grote angst is werkelijkheid geworden. Er werd al jaren over gepraat, maar menigeen stak de kop in het zand om er maar niet meer aan te hoeven denken. Iedereen wist dat het ging gebeuren, maar toch zag niemand het aankomen. De gemeentelijke subsidies die bibliotheken jarenlang ontvingen, zijn opgeheven. Dit zou het einde betekenen van bibliotheken in Nederland. Ware het niet dat een aantal organisaties zich allang op deze ramp hadden voorbereid. In 2011 hadden Bibliotheek Zwolle, de Overijsselse Bibliotheek Dienst en het Innovatielab door een aantal studenten laten uitzoeken hoe bibliotheken zonder subsidie zouden kunnen overleven. De concepten die naar aanleiding van dit onderzoek zijn bedacht worden in dit rapport aan u voorgesteld. In de bijlagen van dit rapport zijn opeenvolgend de opdrachtomschrijving en het onderzoeksrapport bijgevoegd. Het onderzoeksrapport geeft antwoord op de volgende vraag: Hoe kan een dienst van de openbare bibliotheek in Nederland ontstaan die geen gemeentelijke subsidie ontvangt en die wel de functie van de bibliotheek uitoefent? Stappen die ons hebben geleid tot het eindresultaat zijn ingedeeld in drie koppen: dienst, gebruikers en organisatie, en zijn in de vorm van deelvragen geformuleerd. Dienst • Wat is/zijn doel(en) van de bibliotheek? • Wat zijn de kerntaken van de bibliotheek?

Gebruikers • Wat is de waarde van de bibliotheek? • Hoe kan de waarde van de bibliotheek verhoogd worden?

Organisatie • Hoe wordt de bibliotheek momenteel gefinancierd? • Welke instanties hebben contact met de bibliotheek? Wat zijn de distributiekanalen

van de bibliotheek? • Wie zouden de bibliotheek kunnen financieren en op welke manier?

De vragen zijn beantwoord door middel van desk- en fieldresearch. Er is literatuur geraadpleegd en er zijn interviews met professionals gehouden. Ook hebben er regelmatig brainstorms plaatsgevonden tussen beide onderzoekspartners: Türkan Dag en Jacqueline Krans. Türkan was vooral verantwoordelijk voor het onderzoek, daar zij deze in het kader van haar stage bij Bibliotheek Zwolle uitvoerde. Jacqueline hield zich vooral bezig met het bedenken van de concepten in opdracht van het Innovatielab en Saxion. Om het onderzoek in te kaderen, is er bij het formuleren van de concepten vooral ingegaan op een specifieke kerntaak van de bibliotheek, namelijk die van Encyclopedie van kunst en cultuur. Er zijn echter ook een aantal concepten bedacht die op de bibliotheek in algemenere zin toepasbaar zijn.

   

5    

Aanleiding De komende jaren staan de Openbare Bibliotheken in Nederland grote veranderingen te wachten. De overheid gaat rigoureus bezuinigen in de cultuursector en de bibliotheken worden hierbij zwaar getroffen. Bibliotheken worden nu voor 80% gefinancierd door de gemeente. Het onderzoek De bibliotheek zonder subsidie, is gebaseerd op het idee dat de gemeentelijke subsidie volledig weg zal vallen. Op basis van de onderzoeksresultaten is een vijftal concepten bedacht om het probleem van de wegvallende subsidie op te lossen.

   

6    

Vorm van de concepten Aan de hand van de onderzoeksresultaten zijn conclusies getrokken. Op basis van deze conclusies zijn scenario’s geschetst die als aanbeveling dienen.

De eerste twee scenario’s zijn vooral gericht op de kernwaarde Encyclopedie van kunst en cultuur. Daarnaast is er ook een drietal algemenere scenario’s beschreven. Er is getracht de scenario’s vanuit verschillende invalshoeken te beschrijven. Ze dienen bijvoorbeeld als verkoopkanaal, bedieningsmodel, of om extra middelen te verwerven. De scenario’s zijn als volgt omschreven: Inleiding: hier wordt wat beknopte achtergrondinformatie omtrent het concept gegeven. Conceptomschrijving: een uitgebreide omschrijving van het concept, opgedeeld in verschillende onderdelen. Elementen en haalbaarheid: hier worden de verschillende aspecten waar het concept uit bestaat in een tabel gepresenteerd, met daarbij in welke periode ze gerealiseerd zouden kunnen worden. Voorwaarde bij het bedenken van de concepten was dat ze binnen acht jaar een kans van slagen zouden hebben. Besparing: de manieren waarop het concept bespaart op de uitgaven van de bibliotheek. Praktijkvoorbeelden: er worden in woord en beeld een aantal voorbeelden gegeven waarbij het concept – of delen van het concept – gerealiseerd zijn.

   

7    

Concept 1: Libary-in-shop  Deel de functies van de bibliotheek op in kleinere stukken. De zichtbaarheid van ‘een centraal gebouw waar alles gebeurt’ is weg, maar de bibliotheek wordt breder verdeeld over meerdere ruimtes.   Verschillende grotere winkels of winkelhuizen maken gebruik van het shop-in-shop principe. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de V&D, waar in sommige vestigingen een reisbureau te vinden is. Of de Bijenkorf, waar een Senseowinkel aanwezig is. Ook in supermarkten wordt steeds meer gebruik gemaakt van shop-in-shop. Zo kan de bakker of de slager in de supermarkt zo maar eens een onafhankelijk bedrijf zijn. Een andere vorm van shop-in-shop is Rack-jobbing. Hierbij is er geen gehele vestiging binnen een winkel maar slechts een of enkele rekken. Sorbo is hier een van de bekendere voorbeelden in. Retailwiki (2009)    Het voordeel van een library-in-shop, is dat de winkels meer bezoekers zullen trekken. Zeker in deze tijd waarin boek- en cd-winkels het zwaar hebben, kan dit voor zowel de bibliotheek als de winkel een gunstige situatie opleveren. Klanten kunnen bij de Free Record Shop eerst een cd lenen om te luisteren of het wat voor ze is en vervolgens kunnen ze de cd in de winkel aanschaffen. Misschien kunnen er zelfs kortingsacties opgezet worden waarbij klanten korting krijgen op de cd als ze deze eerst via de bibliotheek geleend hebben.    Uitleen  De materialen van de bibliotheek kunnen bij verschillende bedrijven ondergebracht worden. Voor boeken ligt het voor de hand om ze in een stelling in een boekwinkel te plaatsen. Wellicht kan dit nog verder opgedeeld worden door bijvoorbeeld kookboeken in kookwinkels of supermarkten te plaatsen en boeken over dieren in dierenwinkels.  Cd’s, dvd’s, Blu-rays en luisterboeken kunnen in cd- of mediawinkels worden ondergebracht, zoals bijvoorbeeld de Free Record Shop of de Mediamarkt.    Culturele activiteiten  De culturele activiteiten die door bibliotheken worden georganiseerd, kunnen verplaatst worden naar meerdere locaties. Lezingen kunnen bij mooi weer in het park gegeven worden en bij minder weer in een theater, kroeg of andere openbare gelegenheid.  Films kunnen vertoond worden in het filmhuis of op andere openbare plaatsen. Belangrijk hierbij is dat er een elektriciteitsaansluiting is en ruimte om bezoekers te laten plaatsnemen. Bezoekers kunnen eventueel zelf stoelen of kussens meenemen om op te zitten. De bibliotheek zorgt voor de apparatuur.  Voorstellingen kunnen verplaatst worden naar theaters of andere vrije ruimten, zoals het park of het marktplein.    Spreekuren instanties (Belastingdienst, zorg, etc.)  De spreekuren van zorginstellingen, de Belastingdienst en andere instanties die door de bieb gefaciliteerd worden, kunnen op andere locaties dan de bibliotheek worden georganiseerd. Deze locaties kunnen bijvoorbeeld bij mensen thuis zijn of in een openbare gelegenheid zoals een kroeg.    

   

8    

 Materialen inleveren  De geleende materialen kunnen ingeleverd worden bij de winkels die meewerken aan het library-in-shop concept. Omdat klanten het niet altijd zullen zien zitten om de verschillende soorten materialen bij aparte winkels in te leveren, zal in elke winkel een inleverpunt komen die alle soorten materialen aanneemt. De materialen worden van daaruit getransporteerd naar een centraal punt waar vervolgens weer de distributie verzorgd wordt.   Personeel Er zijn mensen nodig in het distributiecentrum en chauffeurs voor transport. Daarnaast kan er in de winkels personeel worden aangesteld om klanten te adviseren over de aangeboden materialen en om kastcontrole uit te voeren en de kast aan te vullen als deze leeg raakt. Elementen en haalbaarheid Reeds

gerealiseerd > 2 jaar 2-4 jaar 4-6 jaar 6-8 jaar

Collectie opdelen Cont(r)acten met winkels aangaan Collectie distribueren Inleverpunten realiseren Centraal punt opzetten voor distributie Aanstelling personeel Besparing Personeel is een van de grootste kostenposten van de bibliotheek. Met dit concept wordt er fors bespaard op personeel. Daarnaast kan de bibliotheek gehuisvest worden in kleinere gebouwen. Praktijkvoorbeelden • Tom Tailor, shop-in-shop concept

De Duitse winkelketen Tom Tailor heeft momenteel zo’n 184 franchisewinkels. Dit aantal willen ze opkrikken naar minimaal 200. Daarnaast heeft de keten een uitgebreid shop-in-shop concept. In dit concept worden alle details en regels vastgelegd waaraan shop-in-shops van Tom Tailor moeten voldoen. Tom Tailor verkoopt bataalbare casualkleding in dertig landen. Het bedrijf heeft elf vestigingen in Nederland en verkoopt ook veel via internet. In totaal heeft Tom Tailor meer dan 6.150 verkooppunten in 35 landen. In totaal zijn er 16 fysieke winkels en 164 shop-in-shops. Textilia (2009), Tom Tailor (2007 en 2008)

• UPC Op 30 maart van dit jaar heeft UPC haar eerste shop-in-shop geopend in de MediaMarkt Amsterdam Arena. Met deze UPC-omgeving wil UPC nieuwe klanten aantrekken. Wanneer mensen een nieuwe televisie kopen in de MediaMarkt Amsterdam Arena, dan kunnen ze bij de UPC shop-in-shop direct een digitaal televisieabonnement afsluiten, zodat ze diezelfde avond nog

   

9    

thuis van hun nieuwe televisie kunnen genieten. De UPC-omgeving is er ook voor mensen die niet iets bij de MediaMarkt willen kopen, maar enkel een product van UPC willen afnemen. TV Totaal (2011)

• Topshop Op 9 juni 2011 heeft de Britse modeketen Topshop een shop-in-shop geopend in SPRMRKT Amsterdam. Een nadeel van deze shop-in-shop versie, is dat niet alle collecties van Topshop er worden verkocht. Bij shop-in-shops is de ruimte beperkter dan wanneer een bedrijf een eigen pand heeft. Fashion.blog.nl (2011)

   

10    

Concept 2: Gesponsorde bibliotheek De gesponsorde bibliotheek is een bibliotheekgebouw zoals we die nu kennen. Er is een uitgebreide collectie, bestaande uit diverse media zoals boeken, cd’s en dvd’s. En er worden regelmatig lezingen, exposities en workshops georganiseerd. Wat de gesponsorde bibliotheek anders maakt, is dat het voor een groot deel gefinancierd wordt door investeerders die de bibliotheek een warm hart toedragen. De overige kosten zullen opgebracht worden uit abonnementsgelden en donaties van bezoekers. Sponsoren Investeerders, bijvoorbeeld architecten of uitgevers, kunnen een gedeelte van de bibliotheek sponsoren. Dit kan bijvoorbeeld een boekenast, zaal of afdeling zijn. In ruil hiervoor komt er een vermelding van de naam van de sponsor in het door hun gesponsorde deel en hebben ze inspraak in hoe dit deel van de bibliotheek vormgegeven zal worden. Er kan ook samengewerkt worden met vloerfabrikanten, meubelfabrikanten of behang- en/of verfproducenten. Als deze bedrijven de bibliotheek sponsoren, mogen ze het gebouw gebruiken als showroom. Vloerfabrikanten kunnen zo bijvoorbeeld de bibliotheek opdelen en elk gedeelte een andere vloer geven. Voor meubelfabrikanten en andere bedrijven idem. Abonnementsgelden Het huidige bibliotheekabonnement blijft bestaan. Klanten kunnen voor een vast bedrag per jaar een onbeperkt aantal media voor een bepaalde tijd lenen. Daarnaast komt er een nieuwe abonnementsvorm. Alle inwoners van de provincie die nog geen lid van de bibliotheek zijn, krijgen een bibliotheekpas thuisgestuurd. Met deze pas kunnen zij materialen lenen bij de bibliotheek. Zij betalen geen abonnementsgeld, maar een klein bedrag per geleende titel. Dit zal het voor mensen laagdrempeliger maken om naar de bibliotheek te komen en als ze enthousiast worden kunnen ze via een bibliotheekmedewerker of via de website van de bibliotheek een abonnement afsluiten. Donaties Als er mensen worden uitgenodigd om lezingen of workshops te geven of exposities te verzorgen, wordt hiervoor vooraf geen prijs afgesproken. Het evenement wordt gezien als een gelegenheid voor de genodigde om zich te profileren. Tijdens of na afloop van het evenement wordt een waardering gevraagd, waar de genodigde de som van ontvangt. Fondsen Als aanvullende inkomsten zou er een beroep op fondsen gedaan kunnen worden. Bijvoorbeeld het Fonds voor Cultuurparticipatie. Het Fonds voor Cultuurparticipatie stimuleert de actieve deelname aan het culturele leven van inwoners van Nederland, in al hun diversiteit, ongeacht leeftijd, herkomst, opleiding en woonplaats. De programmalijnen zijn hierbij amateurkunst, cultuureducatie en volkscultuur. Het Fonds voor Cultuurparticipatie kent verschillende subsidieregelingen en programma’s waarvoor aanvragen kunnen worden ingediend. Fonds voor Cultuurparticipatie (2011)

   

11    

Personeel Zet vrijwilligers en studenten/stagiaires in en ontsla de helft van het huidige bibliotheekpersoneel. Naast dat dit personeelskosten bespaard, biedt het mensen de mogelijkheid praktijkervaring op te doen tijdens hun studie. Doordat de nieuwe medewerkers slechts tijdelijk werkzaam zullen zijn in de bibliotheek, is er een continue instroom van frisse wind en zal de bibliotheek een dynamisch imago krijgen en met zijn tijd meegaan. Veilingen Om te bepalen wie welk deel van de bibliotheek ‘mag’ sponsoren, kunnen er veilingen georganiseerd worden. Degene die het hoogst biedt, wordt sponsor. Wellicht kunnen er zo ook nieuwe samenwerkingsverbanden worden aangegaan door biedende bedrijven. Naast een zakelijke gelegenheid wordt zo’n veiling ook een netwerkgelegenheid. Elementen en haalbaarheid Reeds

gerealiseerd > 2 jaar 2-4 jaar 4-6 jaar 6-8 jaar

Sponsoring van gedeelten van de bibliotheek Huidig bibliotheekabonnement Bibliotheekpas voor iedereen Donatie Waardering achteraf Fondsen Helft personeel ontslaan Studenten/stagiaires en vrijwilligers aannemen Besparing Dit concept is vooral gebaseerd op andere inkomstenposten dan subsidie. Er zal niet zozeer bespaard worden, maar de inkomstenposten zullen verschuiven. Het vervangen van vast personeel voor studenten, stagiaires en vrijwilligers is de enige bezuiniging die dit concept met zich meebrengt. Praktijkvoorbeelden van gesponsorde bibliotheken • Chevron sponsored Library and Learning Centre in Du Noon: Zuid-Afrika.

Chevron is een van ’s werelds grootste energiemaatschappijen en heeft over de hele wereld allerlei dochterondernemingen gevestigd. Chevron houdt zich met alle aspecten van de energiesector bezig. Ze verkennen, produceren en transporteren ruwe olie en aardgas. Ze verfijnen, verkopen en distribueren brandstoffen en smeermiddelen, produceren en verkopen petrochemische producten, generen stroom en

   

12    

geothermische energie, bieden energie-efficiënte oplossingen, ontwikkelen energiebronnen voor de toekomst en sponsoren wereldwijd her en der educatieve ondernemingen. Polity.org.za (2010), Chevron (2011)

Een van die ondernemingen is de bibliotheek in de Inkwenkwezi Secondary School in Du Noon, Zuid-Afrika. De bibliotheek is op 26 oktober 2010 geopend en beschikt over een bibliothecaris en een assistent. Chevron South Africa is verantwoordelijk voor de oprichting van de bibliotheek, het project is een onderdeel van Chevron’s Energy for Learning programme. Het concept achter dit project is om mensen met een achterstand betere kansen op de arbeidsmarkt te geven door

middel van educatie. Atmosphere (2010)

• UCL sponsored Library in Barabanki area, Uttar Pradesh: India

University College London (UCL) was van mening dat kinderen toegang moeten hebben tot boeken om hun verbeelding te vergroten en horizon te verbreden. De bibliotheek die UCL in India heeft opgericht is een wapen in de strijd tegen laaggeletterdheid en een aanmoediging om te gaan lezen. UCL (2009) UCL heeft met de Rajiv Gandhi Foundation (RGF) samengewerkt bij de oprichting van deze bibliotheek. RGF is een organisatie die rond de 1.500 bibliotheken heeft opgericht in India. De Barabanki-bibliotheek is gevestigd in een lokaal in de plaatselijk school. Er is een bibliothecaris opgeleid en aangesteld op kosten van UCL. UCL (2009)

• John F. Kennedy Presidential

Library and Museum in Boston: Verenigde Staten

De Kennedy-bibliotheek wordt gefinancierd door de John F. Kennedy Library Foundation. Dit is een non-profit organisatie die zorgt voor financiële steun, personeel en creatieve middelen. De organisatie wordt gedeeltelijk gefinancierd vanuit subsidies en gedeeltelijk vanuit privé-giften.

John F. Kennedy Presidential Library and Museum (2011)

   

13    

Concept 3: Bibliotheek.com Verkoopcijfers van cd-winkels en boekenwinkels dalen, terwijl de verkoopcijfers van bol.com stijgen. Tegenwoordig beschikt 91% van de Nederlandse huishoudens over internet. Slechts 8% van de Nederlanders is nooit met internet in aanraking geweest. Digitaal winkelen is een stijgende trend, waardoor steeds meer cd- en boekenwinkels hun deuren moeten sluiten. European Commission (2011)

Huisvesting Maak de uitleenfunctie van de bibliotheek volledig digitaal. Klanten kunnen online de materialen bestellen die ze willen en betalen hier jaarlijks lidmaatschapskosten voor. Inleverpunten • Vestig inleverpunten op plekken waar mensen veel komen, bijvoorbeeld

supermarkten. • Plaats containers op straat, bijvoorbeeld naast de glasbakken.

Materialen kunnen niet langer opgehaald en ingeleverd worden in bibliotheekgebouwen. Op deze manier worden huisvestingskosten en personeelslasten bespaard. Een nadeel is dat er geen direct klantencontact meer is. De collecties van bibliotheken zullen in een aantal depots opgeslagen worden, die verdeeld over Nederland zijn gevestigd. Overige functies De functies die naast de uitleenfunctie bestaan, bijvoorbeeld de Wijkwinkel (Deventer), het Vrijwilligers Informatie Punt (Zwolle) of het podium voor lezingen en exposities, blijven een plek behouden in een bibliotheekgebouw. Dit gebouw zal echter geen bibliotheek meer genoemd worden, daar ‘bibliotheek’ letterlijk ‘instelling die boeken uitleent’ betekend. Personeel Omdat de uitleenfunctie van bibliotheken is gedigitaliseerd, kan een gedeelte van het front-office personeel ontslagen worden. In de depots kan gewerkt worden met scholieren/studenten, stagiaires, vrijwilligers en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Elementen en haalbaarheid Reeds

gerealiseerd > 2 jaar 2-4 jaar 4-6 jaar 6-8 jaar

Uitleenfunctie digitaliseren Shop-in-shop inleverpunten Inlevercontainers Depots bouwen en inrichten Bibliotheekgebouwen opnieuw inrichten/verhuizen naar kleinere panden

Switch in personeel Besparing Er wordt vooral bespaard op huisvesting. Met een digitale uitleenfunctie zijn er geen grote bibliotheekgebouwen meer nodig. Deze kunnen vervangen worden door kleinere gebouwen, of de lege ruimten kunnen verhuurd worden.

   

14    

Op het personeel kan bezuinigd worden, omdat er zonder fysieke uitleenfunctie minder personeel in de front-office nodig is. Praktijkvoorbeelden • Bol.com: www.bol.com

Aanvankelijk richtte bol.com zich op de verkoop van boeken en cd’s, maar in de loop der jaren is het assortiment steeds verder uitgebreid. Momenteel biedt het bedrijf zijn bezoekers via de website www.bol.com Nederlandstalige boeken, internationale boeken (Engels, Duits, Frans, Spaans en Turks), digitale boeken, cd’s, lp’s, dvd’s, blu-rays, games, speelgoed, elektronica (o.a. televisies, dvd-spelers, telefonie, navigatie en e-readers), computer (o.a. notebooks, tablets, desktops, accessoires en software), huishoudelijke apparaten, persoonlijke verzorgingsapparaten en keukenapparaten. Bovendien worden op de website tweedehands boeken, cd's, dvd's en games verkocht die door geregistreerde gebruikers te koop worden aangeboden. In 2010 won bol.com vijf Thuiswinkel Awards: Boeken en tijdschriften, cd's, dvd's en games, speelgoed en warenhuizen. Daarnaast won bol.com de prijs voor de Beste Webwinkel. In 2009 won bol.com drie Thuiswinkel Awards. De commercial De zak van Sinterklaas van bol.com werd in 2009 genomineerd voor een Gouden Loeki. Bol.com eindigde op de vierde plaats. In 2010 behaalde bol.com met de commercial Mummiepak de vijfde plaats. Bol.com (2011)

• Amazon

Amazon.com (NASDAQ: AMZN) is een Amerikaans e-commerce bedrijf gevestigd in Seattle, Washington. Het was een van de eerste grote bedrijven die goederen over het internet verkocht en werd opgericht in 1995 door Jeff Bezos. Oorspronkelijk was het bedoeld als verkoopplaats van boeken, maar later werden ook andere goederen verkocht. In het begin maakte Amazon.com enorme verliezen (US$ 42 miljoen), maar de verkopen namen toe, langzamerhand kroop men naar meer een break-even toe.

   

15    

Men had zoveel vertrouwen in Amazon.com, dat het ook tijdens de internetzeepbel eind jaren ’90 één van de populairste bedrijven (voor belegging) bleef. Na het klappen van de bubble kreeg Amazon veel kritiek op haar ondernemingsmodel, maar het maakte haar eerste jaarwinst in 2003. Amazon.com heeft inmiddels een aantal nevenvestigingen in Verenigd Koninkrijk, Canada, Frankrijk, Duitsland/Oostenrijk, Japan en China. In Nederland wordt men doorverwezen naar de website van het Verenigd Koninkrijk. Betaling is alleen mogelijk per creditcard. Amazon.com bezit ook Alexa Internet, A9.com en de Internet Movie Database (IMDb). Daarnaast ontwikkelde het bedrijf Amazon Mechanical Turk.

• Dibrary – Banpo-Dong: Korea

Op 25 mei 2009 is in Banpo-Dong (Korea) ‘s werelds eerste digitale bibliotheek geopend: The National Digital Library. De collectie van deze bibliotheek bestaat uit meer dan 380.000 gedigitaliseerde boeken en 116.000.000 titels aan digitale content. De bibliotheek kan het beste omschreven worden als een computerlaboratorium die gebruikers toegang verleend tot een archief vol digitale content en tegelijkertijd deze gebruikers voorziet van allerhande computerfaciliteiten. De bibliotheek biedt multimediale werkplekken, digitale kranten, en meerdere multitouch-table waarop klanten kunnen gamen. Afgezien van de Dibrary zijn nog geen bibliotheken die hun uitleenfunctie volledig gedigitaliseerd hebben. Wel zijn er steeds meer bibliotheken die een digitale bibliotheek aanbieden naast de fysieke bibliotheek. In deze digitale bibliotheek kunnen bijvoorbeeld krantenartikelen of wetenschappelijke bronnen worden bekeken.

   

16    

   

17    

Concept 4: BiebCrossing BookCrossing is een initiatief van en voor enthousiaste lezers uit de hele wereld. Boeken worden "in het wild" achtergelaten, zodat anderen ze kunnen lezen. BookCrossing is opgericht in 2001. Tijdens de eerste 11 maanden kwamen er ongeveer 100 nieuwe leden per maand bij. In maart 2002 verscheen er een artikel over BookCrossing in "Book-Magazine", wat meteen de aandacht van de media trok, met als resultaat dat er nu per dag zo'n 200 nieuwe leden zich aanmelden. BookCrossers registreren hun boeken op de site www.BookCrossing.com zodat ieder boek een uniek nummer (BCID) krijgt. Dit nummer wordt samen met een paar instructies op het boek geplakt. Iemand die zo'n boek vindt, kan dan aan de hand van het BCID op de site nakijken, vanwaar het komt, wie het allemaal gelezen heeft en zelf een "journal entry" schrijven, zodat anderen weten, dat het boek in goede handen is. Als de vinder het boek gelezen heeft, laat hij het weer vrij, bijvoorbeeld in een café, in een treincoupé of waar dan ook, zolang anderen het maar kunnen vinden. Bookcrossing (2011) Boeken Hef de bibliotheek op als ‘instelling die boeken uitleent’ en laat bibliotheken hun volledige collectie vrijlaten in het Bookcrossing-circuit. Overige materialen Naast boeken bestaat de collectie van bibliotheken ook uit Cd’s, bladmuziek, Dvd’s en Blu-rays, Daisyroms en luisterboeken. Deze zullen niet in het officiële BookCrossing-circuit kunnen worden vrijgelaten, maar er kan een alternatief circuit voor ontstaan. Ruildagen De voormalige collecties van bibliotheken zijn vrij te gebruiken zijn voor iedereen. Met dit gegeven kunnen er ruildagen georganiseerd worden in het land. Dit is vergelijkbaar met een boekenmarkt, behalve dat er bij de ruildagen niet in geld maar in boeken, cd’s, dvd’s etc. wordt betaald. Vilder, de, S. (2011) Gevolgen voor collecties Als er geen controle meer uitgevoerd wordt over de volledigheid van de vrijgelaten collecties, zullen de collecties langzaam uitdunnen. Er zullen verzamelaars actief worden die de ‘gratis’ materialen gebruiken om hun eigen bibliotheken op te richten (de particuliere bibliotheek). Ook zullen er mensen zijn die materialen uit hun privécollecties kwijt willen en deze loslaten in het circuit. Mede dankzij deze mensen zal er altijd een collectie blijven circuleren. Gevolgen in huisvesting Doordat de bibliotheken hun collecties in de wijde wereld hebben vrijgelaten, blijven ze met een groot, leeg gebouw zitten. De vrije ruimtes zouden verhuurd kunnen worden aan externe organisaties. Met uitsluiting van het uitlenen van materialen kunnen de andere functies die bibliotheken vervullen op deze manier blijven bestaan. Het verhuren van de lege ruimtes zou gecombineerd kunnen worden met het eerder beschreven concept De kunstzinnige bibliotheek. De ruimtes kunnen als expositieruimtes dienen voor studenten van creatieve opleidingen of deelnemers aan

   

18    

creatieve workshops. Daarnaast kunnen de ruimtes ook gebruikt worden om workshops of masterclasses in te geven, of verhuurd worden als ateliers. Elementen en haalbaarheid Reeds

gerealiseerd > 2 jaar 2-4 jaar 4-6 jaar 6-8 jaar

Boeken vrijlaten Alternatief circuit opzetten voor overige materialen

Cd’s en bladmuziek vrijlaten Dvd’s en Blu-rays vrijlaten Daisyroms en Daisyspelers vrijlaten eReaders vrijlaten Luisterboeken vrijlaten Vrijgekomen ruimtes verhuren Ruildagen organiseren Besparing Daar de bibliotheek niet direct meer over een collectie beschikt, zal er bezuinigd kunnen worden op huisvesting en onderhoud van de collectie. Praktijkvoorbeeld • BookCrossing, wereldwijd: ontstaan in de Verenigde Staten

   

19    

   

20    

Concept 5: De bibliotheek is van iedereen Technology, Entertainment, Design (TED) TED is een non-profitorganisatie, die als motto heeft: Ideas Worth Spreading. In 1984 organiseerde TED zijn eerste conferentie met als doel mensen uit de technologische-, entertainment- en design-sector samen te brengen. Sinds die conferentie is TED behoorlijk gegroeid. Er wordt twee keer per jaar een conferentie georganiseerd in Long Beach (VS) en Palm Springs (VS). Daarnaast is er elk jaar de TEDGlobal-conferentie in Edinburgh (GB), er is een website waar video’s van alles TEDTalks op gepubliceerd worden en er is het TEDx-programma. Het TEDx-programma stelt iedereen in staat om zijn eigen TED-conferentie te organiseren. Hier zijn een aantal voorwaarden aan verbonden, zoals dat entreekaarten voor de conferentie niet meer dan $100,- mogen kosten. Organisaties kunnen partner worden van TEDx en zo de conferenties sponsoren. TED (2011)

TEDx in-a-box is een initiatief van TED, waardoor kleine groepen mensen een uitrusting kunnen krijgen om een kleinschalig evenement te organiseren. Deze uitrusting bestaat uit twee Nokia N8 telefoons waarop TEDTalks zijn geprogrammeerd en waarmee gefilmd kan worden, een miniatuur beamer, audio speakers, een stekkerdoos en het TEDx Developing World Toolkit-document. Momenteel zit TEDx in-a-box nog in de ontwikkelfase en kunnen de boxes gesponsord worden. Is het product uitontwikkeld, dan zal het open source worden. TED (2011) Stichting Culturele Activiteiten Bibliotheek (Scab) SCAB is een stichting die al 18 jaar actief is op het gebied van kunst en cultuur. De stichting heeft zo’n 100 donateurs en organiseert tal van activiteiten waaronder exposities in het gemeentehuis, tentoonstellingen in de bibliotheek, muziek avonden en excursies. Flevomeer Bibliotheek Urk (2011)

Deze stichting werd op 21 maart 1992 opgericht in Hasselt met als doel het in en vanuit de bibliotheek organiseren en stimuleren van culturele activiteiten. Dit in de meest uitgebreide betekenis genomen. Het SCAB heeft dit altijd vertaalt door in Hasselt een zo groot en breed mogelijk aanbod aan culturele activiteiten te organiseren. Deze activiteiten zijn laagdrempelig, kleinschalig en voor iedereen toegankelijk. Bibliotheek Zwartewaterland (2011) Kennis is macht Het motto waarnaar bibliotheken altijd hebben geleefd, is ‘kennis is macht’. Menig criticus is van mening dat deze uitspraak heden ten dage niet meer opgaat voor bibliotheken, toch zijn er ook veel bibliotheken die hier aan vast blijven houden. In zekere zin past het motto ‘kennis is macht’ bij wat organisaties als TED en Scab doen. Tot nu toe werd door bibliotheken kennis voornamelijk overgedragen door het uitlenen van boeken, dvd’s en andere materialen. In het concept De bibliotheek is van iedereen, zal de focus van de collectie verschuiven naar (kennis)bijeenkomsten. Huiskamerbioscoop De bibliotheken Deventer en Kampen beschikken beide over een huiskamerbioscoop. Dit is een kleine

   

21    

ruimte met stoelen, een beamer en een projectiescherm. Klanten kunnen hun eigen filmavonden organiseren. Podium Faciliteer een podium voor mensen die lezingen, voorstellingen of workshops willen organiseren. Net als bij de huiskamerbioscoop biedt de bibliotheek slechts de locatie en een minimum aan materialen (stoelen, beamer, projectiescherm). Vrijwilligers of organisatoren kunnen bij de georganiseerde evenementen zorg dragen voor de materialen en als aanspreekpunt dienen voor de mensen die gebruikt maken van het podium. Elementen en haalbaarheid Reeds

gerealiseerd > 2 jaar 2-4 jaar 4-6 jaar 6-8 jaar

Huiskamerbioscoop bouwen Podium bouwen Activiteitencommissies samenstellen Vrijwilligers aannemen Evenementenpakketten samenstellen Evenementen organiseren Community opbouwen Sponsoren zoeken Praktijkvoorbeelden • SCAB: Hasselt

SCAB Hasselt wil het aanbod van culturele activiteiten in Hasselt verbreden en vergroten. SCAB wil een platform zijn met aandacht voor verschillende meningen en culturen en een ontmoetingsplaats voor mensen met verschillende achtergronden. Een mooi voorbeeld is het kunstproject Dicht op Hasselt, dat ter ere van 750 jaar Hasselt door SCAB werd geïnitieerd. SCAB organiseert jaarlijks ca. 30 activiteiten, zoals exposities, lezingen, films, eten anders, culturele excursies, literaire avonden, concerten, een leeskring, cursussen en workshops. Zie voor meer informatie de activiteitenagenda. Gemeente Zwartewaterland (2011) • TEDx: wereldwijd

“TEDx is a program of local, self-organized events that bring people together to share a TED-like experience.” TEDx Nederland (2011)

   

22    

   

23    

Nawoord De in dit rapport behandelde concepten zijn mogelijke antwoorden op de hoofdvraag van het onderzoek naar De bibliotheek zonder subsidie: Hoe kan een dienst van de openbare bibliotheek in Nederland ontstaan die geen gemeentelijke subsidie ontvangt en die wel de functie van de bibliotheek uitoefent?

De genoemde toekomstscenario’s kunnen nieuwe inzichten bieden en inspiratie om buiten de gebaande paden te treden. Hoewel er geen pasklare oplossing is als (in het ergste geval) de subsidie inderdaad wegvalt, biedt het onderzoeksrapport hopelijk een richtlijn naar mogelijke oplossingen of delen van mogelijke oplossingen. Het onderzoek dat vooraf is gegaan aan het vormgeven van de concepten, is bijgevoegd in bijlage B.

   

24    

Bronnenlijst  Atmosphere (2011), Chevron launches new school library in Du Noon, http://www.atmosblog.com/2010/11/chevron-launches-new-school-library-in-du-noon/, URL bekeken op 18 juni 2011    Bibliotheek Zwartewaterland (2011), scab/sakz/sceg, http://www.bibliotheekzwartewaterland.nl/index.php/speciaal-voor/scabsakzsceg.html, URL bekeken op 26 juni 2011    Bibliotheek Zwolle (2006), Bibliotheek Zwolle verslag 2006, Bibliotheek Zwolle, Zwolle Bibliotheek Zwolle (2008), Meerjarenprogramma 2008-2011, Bibliotheek Zwolle, Zwolle    Bol.com (2011), www.bol.com, URL bekeken op 26 juni 2011    Bookcrossing (2011), Bookcrossing – een kort overzicht, http://www.bookcrossers.be/bss/nl/intkort, URL bekeken op 19 juni 2011

 Chevron (2011), Company profile, http://www.chevron.com/about/leadership/, URL bekeken op 18 juni 2011    European Commission (2011), Digital Agenda Scoreboard 2011, http://ec.europa.eu/  information_society/digital-agenda/scoreboard/countries/nl/index_en.htm, URL bekeken op 18 juni 2011    Fashion.blog.nl (2011), Topshop opent shop-in-shop in SPRMRKT Amsterdam, http://fashion.blog.nl/dutch-fashion-scene/2011/06/10/topshop-geopend-in-amsterdam, URL bekeken op 20 juni 2011

Fashion.blog.nl (2011), Topshop geopend in Amsterdam, http://fashion.blog.nl/shopping/2011/05/25/topshop-opent-in-amsterdam, URL bekeken op 20 juni 2011    Flevomeer Bibliotheek Urk (2011), SCAB Stichting Culturele Activiteiten & Bibliotheek, http://www.flevomeerbibliotheek.nl/informatie/vestigingen/urk/scab.php, URL bekeken op 19 juni 2011    Fonds voor Cultuurparticipatie (2011), Hoe werkt het?, http://www.cultuurparticipatie.nl/subsidies/hoe_werkt_het/, URL bekeken op 18 juni 2011    

   

25    

Fonds voor Cultuurparticipatie (2011), Missie en doelstelling, http://www.cultuurparticipatie.nl/subsidies/hoe_werkt_het/, URL bekeken op 18 juni 2011    Gemeente ’s Hertogenbosch (2007), Projecten kunstacademie, http://www.afvalstoffendienst.nl/content.cfm?contentid=97DA3887-8021-0F65-0C729891B112388C, URL bekeken op 19 juni 2011    Gemeente Zwartewaterland (2011), Cultuur, http://www.zwartewaterland.nl/index.php?mediumid=1&pagid=263&rubriek_id=101&stukid=839, URL bekeken op 26 juni 2011 Gemeente Zwolle (2010), Kunst op stoeptegels, http://www.zwolle.nl/artikel/Kunst-op-stoeptegels.htm, URL bekeken op 19 juni 2011    John F. Kennedy Presidential Library and Museum (2011), The JFK Library Foundation, http://www.jfklibrary.org/About-Us/The-JFK-Library-Foundation.aspx, URL bekeken op 18 juni 2011    Kunstacademie blog (2011), Overzicht kunstacademies, http://kunstacademie.blogspot.com/2007/09/home-kunstacademie-toelating-overzicht.html, URL bekeken op 19 juni 2011    Polity.org.za (2010) SA: Motshekga: Address by the Minister of Basic Education, at the launch of the Chevron-sponsored Library and Learning Centre, Inkwenkwezi, http://www.polity.org.za/article/sa-motshekga-address-by-the-minister-of-basic-education-at-the-launch-of-the-chevron-sponsored-library-and-learning-centre-inkwenkwezi-26102010-2010-10-26, URL bekeken op 18 juni 2011 Retailwiki (2009), Shop-in-shop, http://www.retailwiki.nl/wiki02/index.php/Shop_in_shop, URL bekeken op 20 juni 2011 TED (2011), About TEDx, http://www.ted.com/pages/tedx_in_a_box, URL bekeken op 19 juni 2011 TED (2011), TEDx in a box, http://www.ted.com/pages/tedx_in_a_box, URL bekeken op 26 juni 2011 TEDx Nederland (2011), Home, http://www.tedx.nl/, URL bekeken op 26 juni 2011 Textilia (2009), Jaarcijfers: Tom Tailor laat omzet stijgen, http://www.textilia.nl/nieuws/algemeen/nid2292-jaarcijfers-tom-tailor-laat-omzet-stijgen.html, URL bekeken op 20 juni 2011 Tom Tailor (2007), Shop-in-shop Concept, https://www.tom-tailor.biz/downloads/fr/ShopInShop_fr.pdf, URL bekeken op 20 juni 2011

   

26    

Tom Tailor (2008), TOM TAILOR remains on target for growth in fiscal 2007, http://www.tom-tailor.com/index.php?from=1&lang=English&loopid=5&page=PressArchive &print=true, URL bekeken op 20 juni 2011 TV Totaal (2011), Veelbelovende start UPC shop-in-shop concept, http://www.totaaltv.nl/?action=nieuws&id=4803, URL bezocht op 20 juni 2011 UCL (2009), UCL sponsored Indian library opens its doors, http://www.ucl.ac.uk/news/news-articles/0912/09120705, URL bekeken op 18 juni 2011    UCL (2009), UCL sponsored library opens in India, http://www.ucl.ac.uk/news/galleries/09120701, URL bekeken op 18 juni 2011    Vereniging Openbare Bibliotheken 2010, Over de VOB, http://www.debibliotheken.nl/, URL bezocht op 10 mei 2011 Vilder, de, S. (2011), Programmamanager Marketing: Vereniging Openbare Bibliotheken

 

   

27    

Bijlage A: Opdrachtomschrijving   Naam opdracht: Bibliotheek zonder subsidie Opdrachtgever: Marion Berendsen (OBD), Astrid Mooi (Bibliotheek Zwolle) Situatieschets Openbare Bibliotheken in Nederland verwachten de komende tijd zware bezuinigingen. Van het totale budget van bibliotheken wordt 80% gefinancierd door de gemeente. 20% wordt opgebracht door de gebruikers zelf. De bibliotheken zullen in de komende tijd veel creatiever moeten worden om met minder middelen van de overheid toch een goede bibliotheekservice te bieden. Hoewel wij niet verwachten dat gemeenten hun subsidie volledig zullen stopzetten, willen wij toch een gedachtenexperiment uitvoeren of het mogelijk is om een bibliotheek zonder gemeentelijke subsidie mogelijk te maken. Opdracht Ontwerp een concept waarbij een bibliotheek ontstaat die zonder gemeentelijke subsidie mogelijk is. Er zijn geen belemmeringen in hoe je uitvoert. Er mag sprake zijn van sponsoring, advertenties, samenwerking met andere (commerciële) partners. Er is geen limiet aan bijdragen die van mensen wordt gevraagd of op welke wijze wordt uitgevoerd. Ook hoeft er geen rekening te worden gehouden met de huidige distributiekanalen. Wel moet verdedigd kunnen worden dat de functie van de bibliotheek nog steeds wordt uitgeoefend. Doelstelling is wel dat de opstellers moeten kunnen onderbouwen dat een dergelijk concept binnen 8 jaar een kans van slagen maakt. Verwacht concreet resultaat Conceptbeschrijving Eindpresentatie en workshop voor directeuren in Overijssel.

   

28    

Bijlage B: Onderzoek

Adviesrapport Scenario’s om een dienst van de bibliotheek te financieren zonder gemeentelijke subsidie

2011  

Türkan Da� Jacqueline Krans

De bibliotheek zonder subsidie  

   

29    

Samenvatting    De gemeente vormt de belangrijkste inkomstbron voor bibliotheken in Nederland. Maarliefst 80% van het inkomen van de bibliotheken bestaat uit de gemeentelijke subsidie. De overige 20% bestaat voornamelijk uit lenerbijdragen die grotendeels bestaan uit abonnementskosten en contributiebijdragen. Komend jaar (2012) staat de bibliotheek bezuinigingen te wachten want de gemeentelijke subsidie zal verminderd worden. In dit onderzoek is er een gedachten-experiment uitgevoerd en is er uitgegaan van het totaal wegvallen van gemeentelijke subsidie.

De te beantwoorden vraag in dit onderzoek is: Hoe kan een dienst van de openbare bibliotheek in Nederland ontstaan die geen gemeentelijke subsidie ontvangt maar die wel de functie van de bibliotheek uitoefent? Het onderzoek is gebaseerd op een literatuurstudie, deskresearch, enquêtes, interviews en brainstormsessies. Er zijn vijf concepten bedacht die een antwoord geven op bovenstaande vraag. Om het onderzoek in te kaderen, is er bij het formuleren van de concepten vooral ingegaan op een specifieke kerntaak van de bibliotheek, namelijk die van Encyclopedie van kunst en cultuur. Er zijn echter ook een aantal concepten bedacht die op de bibliotheek in algemenere zin toepasbaar zijn. Naast de kerntaak encyclopedie kunst en cultuur zijn er nog vier andere kerntaken, deze zijn: warenhuis van kennis en informatie, centrum voor ontwikkeling en educatie, inspiratiebron van lezen en literatuur en podium voor ontmoeting en debat. Bibliotheken werken samen met verschillende instanties om klanten een zo gevarieerd mogelijk scala aan activiteiten en functionaliteiten te bieden. Bezoekers waarderen de bibliotheek heel erg. De bibliotheek wordt gezien als een plaats met een maatschappelijke functie. Bezoekers komen voornamelijk om te lenen, studeren, deel te nemen aan een activiteit of om te ontspannen. Om een nog beter beeld van de bibliotheek te creëren voor de bezoekers is het belangrijk om telkens in te spelen op veranderende behoeften van bezoekers en voortdurend bezig te zijn met het verbeteren van het aanbod en de dienstverlening. Dit streven vormt ook een van de primaire doelen van de bibliotheek. De telefooncel-bieb, werken met vrijwilligers in plaats van medewerkers, werken met applicaties, fundraising, het organiseren van ruildagen, sponsor de bibliotheek zijn ideeën om een dienst van de bibliotheek te financieren zonder de gemeentelijke subsidie.

Uit deze ideeën zijn vijf verschillende concepten geschetst. De concepten vormen de aanbevelingen voor de bibliotheek:

- Concept 1 De kunstzinnige bibliotheek - Concept 2 Libary-in-shop - Concept 3 Gesponsorde bibliotheek - Concept 4 Bibliotheek.com - Concept 5 De bibliotheek is van iedereen

   

30    

Inhoudsopgave

Inleiding .............................................................................................................................. 31  

Context: De bibliotheek ................................................................................................... 33  

Context: Bibliotheek Zwolle ........................................................................................... 38  

Opdracht ............................................................................................................................. 45  

Methodes ............................................................................................................................ 47  

Onderzoeksresultaten....................................................................................................... 54  

Conclusies........................................................................................................................... 63  

Bronnen ............................................................................................................................... 64  

Bijlagen ............................................................................................................................... 68  Bijlage A: Enquêtevragen......................................................................................................... 68  Bijlage B: Basisvragen interviews........................................................................................... 70  Bijlage C: Interviews ................................................................................................................. 71  Bijlage D: Begroting bibliotheek Zwolle van 2011 .............................................................. 75  

   

31    

Inleiding Leeswijzer Dit rapport geeft een onderzoek weer dat uitgevoerd is naar hoe een dienst van de bibliotheek gefinancierd zou kunnen worden zonder de gemeentelijke subsidie die de bibliotheek momenteel ontvangt. In deze leeswijzer wordt toegelicht hoe het rapport is opgebouwd. In deze inleiding wordt er ingegaan op de aanleiding van het onderzoek en worden de auteurs kort voorgesteld. Ook wordt hierin kort ingegaan op de taakverdeling die plaats heeft gevonden tijdens het onderzoek tussen de auteurs. Daarna wordt de bedrijfsanalyse van de bibliotheek Zwolle beschreven. Hierin is de literatuurstudie verwerkt die plaatsgevonden heeft om de bedrijfsanalyse uit te voeren. Na deze inleiding wordt er ingegaan op de probleemstelling en deelvragen. Vervolgens wordt in het hoofdstuk Methodes de werkwijze van de gebruikte methodes genoemd en toegelicht. In het hoofdstuk onderzoekskader wordt beschreven hoe het onderzoek heeft plaatsgevonden en de stappen die geleid hebben tot het eindresultaat en de verantwoording daarvan beschreven. De resultaten van het onderzoek worden gepresenteerd in het hoofdstuk: Onderzoeksresultaten. Hierin wordt regelmatig verwezen naar de bijlagen, die u achterin dit rapport treft. De conclusies en de aanbevelingen vindt u in het hoofdstuk erna. De aanbevelingen zijn concepten die wij opleveren aan de bibliotheek. Er worden in totaal 5 concepten opgeleverd. Twee van de vijf concepten zijn gebaseerd op de kerntaak Encyclopedie van kunst en cultuur. De overige concepten gaan in op de bibliotheek in bredere zin.  Het rapport wordt afgesloten met de gebruikte bronnen en zoals eerder vermeld de bijlagen. Aanleiding van het onderzoek De komende jaren staan de openbare bibliotheken in Nederland grote uitdagingen te wachten. De gemeentelijke bezuinigingen hebben namelijk ook de bibliotheeksector getroffen. De bibliotheken in Nederland zullen de komende jaren minder subsidie ontvangen. Tijdens het uitvoeren van dit onderzoek en het ontwerpen van de concepten hebben we een gedachten-experiment gehouden en zijn ervan uitgegaan dat de gemeente de subsidie helemaal stopt aan de bibliotheken. Dit betekent voor de bibliotheken dat ook zij fors moeten bezuinigen, want maarliefst 80% van de inkomsten van de bibliotheek bestaat uit deze subsidie.   In de ontvangen opdracht van Astrid Vrolijk, directeur Bibliotheek Zwolle en Marion Berendsen, formulemanager Overijsselse Bibliotheken Dienst wordt verzocht om scenario’s te ontwerpen voor openbare bibliotheken in Nederland waarin een dienst van de bibliotheek kan ontstaan die functioneert zonder de gemeentelijke subsidie. Hierin is het van belang dat er onderbouwd wordt dat de concepten een kans van slagen hebben binnen 8 jaar. Bij deze worden de bevindingen gerapporteerd. Over de auteurs  Dit project is opgezet in het kader van een onderzoeksstage die uitgevoerd is door stagiaire Türkan Dağ, tweedejaars student Human Information Design & Strategy (HIDS) en Jacqueline Krans, derdejaars student HIDS.

   

32    

Türkan Dağ heeft een stageperiode afgelegd in de bibliotheek Zwolle, vestiging centrum, en heeft voor een groot deel het onderzoek op deze locatie uitgevoerd. Jacqueline Krans heeft het onderzoek op eigen locatie uitgevoerd en in het kader van een project, en heeft geen stage gelopen. Het grootste gedeelte van het onderzoek is gedaan door Türkan Dağ. Jacqueline Krans is daarbij haar klankbord en ‘stille’ onderzoekspartner geweest. Jacqueline heeft zich vooral beziggehouden met het vormgeven van de concepten. Türkan is daarbij haar klankbord geweest.

   

33    

Context: De bibliotheek

De bibliotheek is een centrum waar boeken, kranten, tijdschriften en audiovisuele middelen kunnen worden geleend en/of geraadpleegd en waar informatie wordt gegeven over de te raadplegen/lenen materialen. Geschiedenis bibliotheken Bibliotheken zijn bijzonder oude instellingen. Voordat de bibliotheek ‘bibliotheek’ genoemd werd, werd de naam Leeszaal of Openbare Leeszaal gebruikt. In de 19e en het begin van de 20ste eeuw ontstonden de eerste openbare leeszalen. Aan het eind van de 19e eeuw waren deze gegroeid tot meer dan duizend openbare leeszalen in Nederland. In 1908 werd de Centrale Vereniging voor Openbare Leeszalen en bibliotheken opgericht, die de belangen van de openbare leeszaal en de bibliotheek actief onder de aandacht bracht. Het Rijk vaardigde tot 1921 een aantal tijdelijke subsidieregelingen uit. De oudste gegevens over de openbare bibliotheken dateren uit 1915. Er waren in dat jaar 31 vestigingen De bezuinigingen die gemeenten (willen) doorvoeren in de periode vanaf 2010 kunnen ertoe leiden dat het aantal vestigingen verder daalt. Nederland telt momenteel 1031 vestigingen van openbare bibliotheken. (Bron: Sectorinstituut Openbare Bibliotheek:2011)

Kernfuncties Er zijn vijf kernfuncties, deze zijn vastgesteld door de Vereniging van Nederlandse gemeente (VNG), Interprovinciaal overleg (IPO), Vereniging openbare bibliotheken(VOB), Procesbureau bibliotheekvernieuwing. (Bron: vereniging openbare bibliotheken: 2010) (Bron: bibliotheek Zwolle, 2006 en 2008)

Deze vijf kernfuncties zijn:

• Warenhuis van kennis en informatie • Centrum van ontwikkeling en educatie • Encyclopedie van kunst en cultuur • Inspiratiebron van lezen en literatuur • Podium voor ontmoeting en debat.

De kernfuncties: warenhuis van kennis en informatie, centrum van ontwikkeling en educatie, inspiratiebron van lezen en literatuur en podium voor ontmoeting en debat worden hieronder kort toegelicht. Warenhuis van kennis en informatie De bibliotheek biedt leners de mogelijkheid gebruik te maken van hun collectie. Daarnaast wordt de bibliotheek ook gebruikt voor raadpleging en vraagmiddeling, dit kan zowel persoonlijk als digitaal. Centrum van ontwikkeling en educatie De bibliotheek stelt projectcollecties samen. Ook biedt de bibliotheek studiemogelijkheid voor scholieren en studenten en autodidacten met bijbehorende voorzieningen. Een voorbeeld hiervan is het ter beschikking stellen van computers met internetaansluiting waar zij kosteloos gebruik van

   

34    

kunnen maken. De bibliotheek ondersteunt het onderwijs, in de eerste plaats met de mediatheek, maar ook door lessen in informatievaardigheden. Inspiratiebron van lezen en literatuur De bibliotheek biedt voor jeugd en jongeren van 0 tot 18 jaar een doorlopende leeslijn en een daarop aansluitende collectie. De collectie voor volwassenen sluit aan op het leesgedrag van de lokale bevolking, maar biedt ook een eenvoudige toegang tot de totale collectie van de Nederlandse openbare bibliotheken. Om het lezen te bevorderen worden literaire lezingen en voordrachten georganiseerd die behoren tot de standaardactiviteiten. Podium voor ontmoeting en debat De bibliotheek is de neutrale, objectieve, niet partijdige ontmoetingsplaats, waar alle groepen van de samenleving elkaar kunnen tegenkomen. De bibliotheek biedt ruimte als vrijplaats voor lokale initiatieven, voor debat over maatschappelijke onderwerpen, voor voorlichting over complexe onderwerpen en discussie over onderwerpen van lokaal, regionaal, landelijk of mondiaal belang. Encyclopedie van kunst en cultuur De bibliotheek presenteert uitingen van en materialen over intellectuele en artistieke activiteiten. Historische of anderszins belangwekkende collecties worden bewaard en beschikbaar gesteld. De bibliotheek sluit aan op de lokale en provinciale culturele tradities. Door samenwerking met andere culturele instellingen geeft de bibliotheek informatie over de achtergronden van museale presentaties en tentoonstellingen, over muziek- en toneeluitvoeringen. De bibliotheek verbindt professionele en amateurkunst door lezingen, specifieke collecties bij kunstuitingen, en door het bieden van gerichte dienstverlening, zoals programma-informatie en kaartverkoop. Doelen openbare bibliotheken Nederland Hieronder staan de kerndoelen van de openbare bibliotheek beschreven.

• Inspelen op veranderende behoeften: De uitdaging is om meer burgers met een passend en aantrekkelijk aanbod naar de fysieke bibliotheek te lokken en hen als klant te behouden met meer service en gemak.

• Verbetering van aanbod en dienstverlening: Het verbeteren van de fysieke collecties van de openbare bibliotheken met een kwalitatief hoogstaande ontsluiting en beschikbaarstelling, zodat vraag en aanbod geoptimaliseerd kunnen worden. Lezen en leesplezier blijven daarbij de kern voor leesbevordering, bestrijding laaggeletterdheid en spreiding van literaire cultuur. Bibliotheek Nederland, 2011

Doelstelling primair bibliotheken Nederland: Het voor de aangesloten bibliotheken ombuigen van de neerwaartse tendensen in ledenaantallen en uitleningen. In de komende drie jaar wordt bij de participerende bibliotheken gestreefd naar: Bibliotheek Nederland, 2011 – Groei van het aantal uitleningen met 20%; – Groei van het aantal leden met 10%; – Groei van het aantal bezoekers met 10%

   

35    

Doelstelling secundair bibliotheken Nederland: De secundaire doelstelling van de Bibliotheek Nederland is het inrichten van een samenwerkingsmodel met een dekkingsgraad tussen de 15% en 30% van de bibliotheken op 1 januari 2011. Deze organisatie moet leiden tot drie belangrijke resultaten: 1 Een betere collectie - De collectie heeft een betere kwalitatieve samenstelling door specialistische kennis die lokale organisaties zich niet kunnen permitteren. - De collectie kent een hogere efficiency door een uitgekiendere samenstelling op de lokale situatie. Dit betekent dat er op centraal niveau verschillende modulen voor hetzelfde genre moeten worden onderhouden. Impliciet zit hier een besparing doordat niet per definitie uitgegaan wordt van het grootste assortiment in iedere lokale vestiging, maar het gevraagde en rendabele assortiment per vestiging. - De collectie kent een betere geografische spreiding door normering omtrent dichtheid van vestigingen en collecties, fysieke en digitale beschikbaarheid. 2.Een hogere verkoopkracht - Door een sterkere collectie, die beter aansluit bij de wensen en verlangens van gebruikers zal de verkoopkracht initieel toenemen. Deze dient echter wel versterkt te worden door externe en interne communicatie. - Door een betere presentatie van het fysieke product zal de aantrekkelijkheid, zichtbaarheid en vindbaarheid van de collectie verbeteren. 3. Efficiency verbeteringen - Door werkmethoden beter te definiëren en op basis van eerder genoemde collectie modulen te normeren, ontstaan mogelijkheden voor efficiency verbeteringen. - Deze efficiency verbeteringen bieden mogelijkheden op andere terreinen vooruitgang te creëren. Bibliotheek Nederland, 2011

Doelgroep openbare bibliotheken: Grofweg driekwart van alle leners en/of bezoekers van de volwassenen van openbare bibliotheken is vrouw van de uitleenbibliotheek. Voor de uitleenfunctie van de bibliotheek zijn de mannen een niet helemaal duidelijk omschreven klant- en doelgroep. De Vereniging Openbare Bibliotheken hebben de klanten gesegmenteerd. Hieronder de zeven belangrijkste klantengroepen. Vereniging Openbare Bibliotheken, 2008

Vereniging Openbare Bibliotheken, 2008

   

36    

Reden bezoek bibliotheek

De redenen dat mensen naar de bibliotheek gaan is uit de landelijke enquête naar voren gekomen. De volgende vier motieven komen naar voren als de belangrijkste voor het lidmaatschap: leesplezier (91%) persoonlijke interesses (64%) algemene ontwikkeling (46%) inspiratie om eens iets anders te lezen (42%)

Bron: Vereniging Openbare Bibliotheken: 2008

Organisatiestructuur Bibliotheekorganisaties in Nederland

Hierboven ziet u de organisatiestructuur van bibliotheekorganisaties in Nederland. De Vereniging Openbare Bibliotheken is de overkoepelende organisatie van Nederlandse bibliotheken. Sinds 1 januari 2010 is de VOB opgesplitst in drie organisaties:

• VOB; brancheorganisatie voor openbare bibliotheken in Nederland • Sectorinstituut voor Openbare Bibliotheken; stelseltaken vanuit de overheid • Stichting Bibliotheek.nl; landelijke digitale bibliotheek.

(Bron: Vereniging Openbare Bibliotheken:2010)

Het sectorinstituut, de branchevereniging en stichting Bibliotheek.nl stellen gezamenlijk een collectieve agenda op. Aan de hand daarvan zullen zij in onderlinge afstemming aan gemeenschappelijke doelen werken.

   

37    

Taken bibliotheek De taken in de bibliotheek kun je indelen in 3 grote basistaken. 1 Uitleen en raadpleging

• Het inhoudelijk beheer en de ontwikkeling van de collectie ligt op HBO-niveau.

• Collectievorming, het informeren over en presenteren behoren tot het pakket van de MBO-4, medewerker informatie en advies.

• De leen- en klantenservice kan worden uitgevoerd door VMBO/MBO medewerkers.

2 Vraagbemiddeling • FrontOffice • is voor de vraagbemiddeling personeel nodig op het niveau

van MBO-4, informatie en advies. • BackOffice moet worden teruggevallen op de deskundigheid

van een HBO-domeinspecialist/bibliothecaris.

3 Verstrekken van overheidsinformatie, met name op landelijk niveau:

• Voor de verdere ontwikkeling, uitvoering en coördinatie van deze voor de basisbibliotheek belangrijke functie is een HBO-domeinspecialist nodig.

Daarnaast is het van belang dat personeel goed op de hoogte is van de samenstelling van de collecties en de digitale bestanden, zodat zij klanten op de beste manier van dienst kunnen zijn. Het personeel is getraind om bezoekers te helpen bij het gebruik van de technologie die elektronische en andere niet-gedrukte informatie toegankelijk maakt. Bibliotheek Zwolle, 2008

Financiën bibliotheken in Nederland De openbare bibliotheken in Nederland worden voor een groot deel gefinancierd door de gemeente. Ongeveer 80% van hun inkomen bestaan uit gemeentelijke subsidie. De overige 20% voornamelijk abonnementskosten en contributiebijdragen.Debeij, 2011

   

38    

Context: Bibliotheek Zwolle

Geschiedenis bibliotheek Zwolle De eerste Zwolse leeszaal van de Volksbibliotheek was er rond 1800, die gesticht werd door het Departement van de Maatschappij tot het Nut van 't Algemeen. De openbare bibliotheek werd in 1916 geopend in de Kamperstraat 21. In 1958 had de bibliotheek de primeur als eerste uitleendiscotheek voor platen. Op 14 mei 1986 werd intrek genomen in het huidige pand van de Centrale Bibliotheek in het voormalig provinciehuis aan de Diezerstraat. (Bron: Bibliotheek Zwolle: 2010)

Vestigingen Zwolle Er zijn vier bibliotheekvestigingen in Zwolle. Daarnaast zijn er een aantal bibliobushaltes en vervangende voorzieningen in verschillende wijken in Zwolle. Er zijn vier vestigingen van de Bibliotheek Zwolle:

• Centrale bibliotheek, gevestigd in het centrum aan de Diezerstraat. • AA-landen, gevestigd in de wijk AA-landen aan de Dobbe. • Stadshagen, gevestigd in de wijk Stadshagen, aan de Werkerlaan. • Zwolle-Zuid, gevestigd in de wijk Zwolle-Zuid aan de Van der Capellenstraat.

Vanuit de vier vestigingen leveren zij een kwalitatief goed en volwaardig aanbod van producten en diensten. Stage van Türkan Dağ heeft plaatsgevonden in de centrale bibliotheek in Zwolle. De centrale bibliotheek van Zwolle is gevestigd in het vroegere provinciehuis van Overijssel. Onderdeel van dit beschermd monument is de karakteristieke Statenzaal, de voormalige vergaderzaal van de Provinciale Staten van deze provincie. Toepassing van de kernfunctie encyclopedie kunst en cultuur in de bibliotheek Zwolle Men zoekt in de samenleving steeds meer naar verbinding. Deze verbinding wordt vaak gevonden in kunst en cultuur. De bibliotheek Zwolle is erg actief op het gebied van kunst en cultuur. De bibliotheek doet aan (literaire) lezingen, workshops, exposities, theatrale en muzikale voorstellingen. De bibliotheek probeert een breed publiek te trekken door culturele activiteiten op een makkelijke manier toegankelijk te maken. Ook digitaal wordt geprobeerd zoveel mogelijk klantgroepen te benaderen met de culturele uitingen. Uit de activiteitenkalender kan er opgemaakt worden dat er vele activiteiten plaatsvinden op het gebied van kunst en cultuur.Workshop portrettekenen, theatervoorstellingen, kunstenaars aan het woord, workshop creatief schrijven, lunchconcerten zijn enkel maar een paar voorbeelden van activiteiten die worden georganiseerd op het gebied van kunst en cultuur. Om het culturele aanbid steeds verder uit te breiden werkt de bibliotheek Zwolle samen met culturele partners in Zwolle. Een voorbeeld van culturele partners is het DOK (Directie Overleg Kunst en Cultuur) in Zwolle.

   

39    

De brede bibliotheek heeft een maatschappelijke functie. Ook levert het een bijdrage aan educatie, emancipatie en welzijn. Doelgroep van de brede bibliotheek zijn allochtonen, inburgeraars, laaggeletterden, en mensen die niet informatie/of mediavaardig zijn. Er worden verschillende programma’s/activiteiten geboden aan deze doelgroep. Vooral op het gebied van leesvaardigheid, informatievaardigheid en mediabewustzijn zijn er de afgelopen jaren goede fundamenten gelegd. Alle kernfuncties in de bibliotheken trekken vele bezoekers. Helaas is niet te concluderen hoeveel gebruikers dat er precies zijn per kernfunctie. De doelen/ambities van de Bibliotheek Zwolle De doelen/ambities van de Bibliotheek Zwolle worden hieronder in de vorm van een opsomming weergegeven:

• Het inloopcentrum zijn van informatie, educatie en cultuur zonder drempels. • Een plek om mensen te kunnen ontmoeten en het debat kunt voeren. • Een plek waar je zowel kunt inspireren als geïnspireerd kunt raken. • Waarde hechten aan Good Governance, daarin zijn drie zaken van belang:

- Adequaat besturen - Intern toezicht - Transparante verantwoording.

De missie van de Bibliotheek Zwolle luidt: Bibliotheek Zwolle informeert en inspireert. Informeren in de zin van toegang bieden tot bronnen van informatie. Mensen verrijken zich door deze informatie en werken op die manier aan hun persoonlijke ontwikkeling. Voor een goede participatie in de huidige samenleving is een continue ontwikkeling van burgers noodzakelijk. Persoonlijke ontwikkeling draagt bij aan de ontwikkeling van de samenleving. Inspireren duidt op de toegang tot cultuur, kunst en ontspanning waarmee burgers hun persoonlijke verbeelding verrijken en daarmee hun persoonlijke wereld. Daarbij zijn we in ons doen en laten betrouwbaar, laagdrempelig en verleidelijk. Verleidelijk in ons aanbod en in de manier waarop we producten en diensten aan de man brengen, met voor iedereen zo weinig mogelijk obstakels. Betrouwbaar als het gaat om de kwaliteit van informatie, de afspraken die we maken, onze professionaliteit en onze inzet. Bibliotheek Zwolle: 2008

De visie van de Bibliotheek Zwolle: Bibliotheek Zwolle wil zoveel mogelijk mensen toegang bieden tot informatie, educatie en cultuur. Dat doet zij met zowel een producten- en dienstenaanbod vanuit de fysieke als de digitale bibliotheek. Voor wie lezen en/of informatie- en mediavaardigheid een probleem is, biedt zij ondersteuning. Binnen deze visie liggen drie hoofdlijnen van beleid: Een laagdrempelige toegang bieden tot informatie, educatie en cultuur voor zoveel mogelijk mensen. Het bereik en in het gebruik van de bibliotheek vergroten we door met inzet van gerichte marketing bestaande klanten meer aan ons te binden en nieuwe klanten te werven en door strategische allianties en het laag houden van financiële drempels. Binnen deze beleidslijn vormen jeugd en jongeren een specifieke doelgroep, waar we ons bereik willen vergroten. De digitale bibliotheek versneld uit te bouwen tot een gelijkwaardige component van de fysieke bibliotheek. De ontwikkeling van de ‘’brede bibliotheek’’, die een bijdrage levert aan maatschappelijke ontwikkeling, educatie, emancipatie en welzijn met specifieke

   

40    

aandacht voor allochtonen, inburgeraars, laaggeletterden en mensen die niet informatie- en/of mediavaardig zijn. Bibliotheek Zwolle: 2008 Doelgroep bibliotheek Zwolle: De bibliotheek Zwolle ontvangt jaarlijks ongeveer 600.000 bezoekers, daarvan zijn er 30.000 lid van de bibliotheek. De volgende klantgroepen komen het meest voor in de bibliotheek Zwolle:

• Gezinnen, waarin de begeleiding van kinderen een belangrijke rol speelt. • Liefhebbers van literatuur, kunst en cultuur • Ouderen die graag in de bibliotheek verblijven om kranten en tijdschriften te

lezen en anderen te ontmoeten. • Studenten en starters. • Mensen die niet lees-, informatie- of mediavaardig zijn (brede bibliotheek).

Het aantal bezoekers en leden van de bibliotheek Zwolle groeit. De bibliotheek Zwolle streeft naar een jaarlijkse groei van 10%. Er is ook een stijging is in het aantal digitale bezoekers. Bibliotheek Zwolle: 2008

Interne organisatie De twee managers vormen samen met de directeur het management team. Er zijn 76 medewerkers werkzaam in de Bibliotheek zwolle. Er zijn 47,6 fte’s. Een 1,0 ft betekent een fulltime baan. Er werken meer parttimers dan fulltimers in de bibliotheek/ Astrid Vrolijk is per 1 oktober 1010 de nieuwe directeur van de openbare bibliotheek in Zwolle. Astrid Vrolijk is ruim 5 jaar directeur van CKB de Maagd geweest en tevens interim directeur van CVK in Roosendaal. Op de volgende pagina staat het organogram van de Bibliotheek Zwolle centrum weergegeven.

   

41    

Organogram bibliotheek Zwolle

Vestiging/indeling De bibliotheek Zwolle centrum bestaat uit 3 etages die toegankelijk zijn voor bezoekers. De kelder, begane grond en de 1e etage. Daarnaast is ook een Diezerzaal. Dit is een plek waar mensen gebruik kunnen maken van een pc en de collectie over kennis & samenleving. Er is ook een café aanwezig op de begane grond. De collectie is ingedeeld in thema’s, deze worden werelden genoemd en worden met een kleuren aangegeven. De openingstijden van de centrale bibliotheek in Zwolle is 38 uur per week geopend (14 uur buiten kantoortijden). De openingsuren worden periodiek aan de behoefte van de klant aangepast. Hieronder treft u foto’s die door Türkan Dağ zijn genomen van de binnenkant van de bibliotheek Zwolle.

   

42    

Binnenkant van de bibliotheek

   

43    

Financiën bibliotheek Zwolle De totale begroting van de bibliotheek Zwolle bedraagt afgerond 4,5 miljoen euro. Ruim 80% van de inkomsten van de bibliotheek bestaat uit gemeentelijke subsidie. Dit bedraagt 3,7 miljoen euro. De baten van de bibliotheek Zwolle van 2011 zie je hieronder in procenten uitgedrukt. Subsidies 82% Opbrengsten 15% Overig 3%

Opbrengsten bestaan voornamelijk uit contributies, boetegelden, schadevergoeding, verkoop afgeschreven materiaal en kopiëren van bezoekers van de bibliotheek Zwolle.

De overige 3% van de baten bestaat uit het cultureel ondernemerschap, GPS/projecten en diverse baten. Voor de gehele begroting zie bijlage: D. Bibliotheek Zwolle 2011 begroting

Gehanteerde modellen/methoden De bibliotheek Zwolle werkt met het bestuur /directie model en hanteert daarin de code Cultural Governance. De code Cultural Governance geeft richtlijnen voor goed, verantwoord en transparant bestuur van en door culturele instellingen en richtlijnen voor toezicht daarop. De ideale bibliotheek; het winkelconcept: Sinds februari 2011 hanteert de bibliotheek Zwolle-Centrum het winkelconcept. De vestiging in zuid was hier al in 2009 mee begonnen. Het winkelconcept is een concept waarin de inrichting, presentatie, collectie, website en organisatieontwikkeling van onze bibliotheken één geheel vormen. De ideale bibliotheek zet de klant centraal en ziet de klant als uitgangspunt. Met het winkelconcept wil de bibliotheek Zwolle een plek zijn/worden waar bezoekers zoveel mogelijk verleid worden om zoveel mogelijk materiaal uit hun collectie te lenen en naar huis te nemen. De termen ‘verleiden en verrassen’ staan centraal in dit concept. Een gezamenlijk merkbeeld geeft veel meer synergie in acties en campagnes, scheelt aanmerkelijk in kosten bij de uitvoering en stimuleert het kopiëren van succesvolle initiatieven. (Bron: Deckers:2011) (Bron: Netwerk van Overijsselse Bibliotheken: 2011)

De inrichting van de Ideale Bibliotheek is ontwikkeld op basis van kennis en ervaringen uit de retailwereld. Türkan Dağ vond het winkelconcept erg interessant. Het frontaal displayen van de collectie was nieuw voor haar en leuk om te zien. Collectie De collectie sluit heel erg aan op de wensen en behoeften van de belangrijkste klantgroepen van de bibliotheek Zwolle. Populaire titels, alsmede de verrassende en verleidende winkelcollecties staan voortaan in veelvoud in de lokale vestigingen.

De basiscollecties van de Overijsselse Bibliotheken worden samengesteld op basis van gebruikscijfers. Dat betekent dat veel bibliotheken rigoureus moeten saneren en opnieuw titels moeten aanschaffen. De uitleningen worden voortdurend gemeten zodat we hierop kunnen sturen. De collectie wordt bovendien zo aantrekkelijk

   

44    

mogelijk gepresenteerd, waarbij we gebruik maken van de laatste retailinzichten die zijn beschreven in de white box van de Ideale Bibliotheek. Swot-analyse De SWOT-analyse van de bibliotheek Zwolle, Centrum uitgegeven in 2008. Kansen (extern)

• Participatief burgerschap • Economische groei Zwolle • Groei Stadshagen • Cultuurbeleid gemeente • Onderwijsbeleid gemeente • Samen maken we de stad • Digitale groeimarkt • Allianties met ROC’s en VO. • Samenwerking met

maatschappelijke en culturele partners in stad en regio

Sterkte (intern)

• Groot bereik en naamsbekendheid • Sterke positie op gebied lezen en

literatuur • Sterke positie op gebied informatie

en advies • Goede spreiding over de stad • Netwerkpartner informatie en

cultuur • Aquabrowser Bibliotheek als winkel + De bibliotheek wordt voor verschillende doeleinden bezocht.

Bedreigingen (extern)

• Concurrentie internetdiensten • Afnemend leesgedrag • Krapte op de arbeidsmarkt

Zwakte (intern)

• Fysieke bibliotheek en digitale bibliotheek nog niet gelijkwaardig

• Marketing nog in ontwikkeling • Nog weinig persoonsgerichte

diensten zoals ‘mijn bibliotheek’ • Personeel moet nog digitale

inhaalslag maken

(Bron: Bibliotheek Zwolle:2008)

Dat de bibliotheek niet alleen bezocht wordt voor lenen en lezen is naar de mening van Türkan Dağ ook een sterkte voor de bibliotheek. Bezoekers komen ook om elkaar te ontmoeten, om deel te nemen aan een activiteit, om te studeren etc. Kortom de bibliotheek wordt voor veel verschillende doeleinden bezocht.

   

45    

Opdracht

In dit onderzoek is ervan uitgegaan dat bibliotheken helemaal geen gemeentelijke subsidie meer ontvangen. Er worden verschillende scenario’s opgeleverd over hoe een dienst van de bibliotheek gefinancierd kan worden zonder deze inkomstbron. Dit resulteert in de volgende doelstelling: Doelstelling: In een periode van tien weken zal onderzoek gedaan worden naar hoe een bibliotheek zonder subsidie kan functioneren. Deze periode zal op 1 juli aflopen, waarna er in de vorm van een presentatie en een onderzoeksrapport een conceptbeschrijving gepresenteerd zal worden, waarin vijf scenario’s, waarvan drie algemene en twee specifiek gericht op de kerntaak encyclopedie kunst en cultuur wordt ingegaan –scenario’s beschreven staan die in een periode van acht jaar een kans van slagen hebben binnen de bibliotheeksector. De twee concepten specifiek gericht is op de kerntaak encyclopedie van kunst en cultuur is een keuze geweest van de auteurs. Het uitgevoerde onderzoek bestaat uit een literatuurstudie, twee interviews met professionals die werkzaam zijn in de bibliotheeksector, en 40 enquêtes die afgelegd zijn in de bibliotheek Zwolle centrum die betrekking hebben op het bezoek van hen en hun waardering over de bibliotheek. Met deze onderdelen van het onderzoek wordt de hoofdvraag, die hieronder geformuleerd is, beantwoord.De hoofdvraag luidt: Hoofdvraag: Hoe kan een dienst van de openbare bibliotheek in Nederland ontstaan die geen gemeentelijke subsidie ontvangt en die wel de functie van de bibliotheek uitoefent? Deelvragen Stappen die ons hebben geleid tot het eindresultaat zijn ingedeeld in drie koppen: dienst, gebruikers en de organisatie en zijn in de vorm van deelvragen geformuleerd. Hieronder wordt per vraag de verantwoording en de gebruikte bronnen om het resultaat te boeken toegelicht. Dienst • Wat is/zijn doel(en) van de bibliotheek?

Om dit onderzoek uit te voeren is algemene kennis over en inzicht in de bibliotheek(sector) noodzakelijk. Hiervoor is een literatuurstudie uitgevoerd. Met het uitvoeren van de literatuurstudie is een algemene indruk gevormd van het onderzoeksgebied. Een deel van de literatuurstudie geeft antwoord op deze deelvraag. • Wat zijn de kerntaken van de bibliotheek?

Bij deze deelvraag zullen de kerntaken van de bibliotheek beschreven en toegelicht worden. Ook deze vraag is beantwoord door een deel van de uitgevoerde literatuurstudie.

   

46    

Gebruikers • Wat is de waarde van de bibliotheek?

Het is belangrijk om te weten wat bezoekers van de bibliotheek vinden. Er zal onderzocht worden wat het belang is van de bibliotheek voor hen. • Hoe kan de waarde van de bibliotheek verhoogd worden?

Nadat het beeld van de gebruikers van de bibliotheek in kaart gebracht is zal vervolgens worden gekeken hoe het beeld van de gebruikers over de bibliotheek positief beïnvloedt zou kunnen worden. Zo wordt gekeken hoe de bibliotheek waardevoller zou kunnen worden voor hen. Organisatie • Hoe wordt de bibliotheek momenteel gefinancierd?

Om te kunnen beantwoorden hoe de bibliotheek gefinancierd zou kunnen worden zonder de gemeentelijke subsidie is het belangrijk om te weten wat de overige inkomstenbronnen zijn van de bibliotheek. Zo kan gezien worden welke inkomstenbronnen overblijven als de gemeentelijke subsidie uitvalt en zouden misschien de overige inkomstenbronnen vergroot kunnen worden. • Welke instanties hebben contact met de bibliotheek? Wat zijn de

distributiekanalen van de bibliotheek? Het is belangrijk om te weten wat het netwerk is van de bibliotheek. Er wordt gekeken naar mogelijkheden om sommige instanties/instellingen een deel of een dienst van de bibliotheek zouden kunnen financieren.

• Wie zouden de bibliotheek kunnen financieren en op welke manier? Hier worden voorbeelden genoemd over hoe de bibliotheek gefinancierd zou kunnen worden zonder de gemeentelijke subsidie.

   

47    

Methodes Om dit onderzoek uit te voeren is methodisch te werk gegaan. Hierin wordt beschreven via welke stappen informatie verzamelt is. Er is op een systematische methode gezocht naar interessante en relevante titels in databases en catalogi. Hiervoor is de sneeuwbalmethode gebruikt. Sneeuwbalmethode houdt in dat door middel van literatuur, enquêtes, interviews en brainstormsessies gezocht wordt naar informatie. Op deze manier wordt snel een grote hoeveelheid materiaal verkregen. Deze methode wordt vooral gebruikt bij internet research en verdere andere interessante artikelen waarnaar verwezen wordt. Onderwerp   Trefwoord   Resultaat  Dienst  -Doel  -Kernwaarden  

Doel bibliotheken, kernwaarden bibliotheek, VOB, Bibliotheek Zwolle, Overijsselse bibliotheken, Geschiedenis bibliotheken    

-Rapport VOB: De klant is koningin  Rapport: VOB Richtlijnen voor basisbibliotheken  

  Gesprek: Astrid Vrolijk, Mark Deckers  

-Beleidsplan Zwolle  

Gebruikers  -Waarde bibliotheek  -Waarde verhogen bibliotheek  

Doelgroep, waarde bibliotheek, Arjo Klamer      

-Nota: De waarde van de bibliotheek    

  Gesprek: Astrid Vrolijk, Marion Berendsen, Mark Deckers Jos Debeij, Stephan de Vilder  

-Tevredenheid onderzoeken 2010  

Organisatie  -Financiën  -Netwerken  -Toekomst    

Samenwerking bibliotheken, toekomstconcepten bibliotheek  

-Boek Bibliotheken 2040  

  Gesprek: Jos Debeij, Jelle Koojman, Stephan de Vilder, John van de Pas, Mark Deckers, Astrid Vrolijk, Marion Berendsen  

-Begroting Bibliotheek Zwolle 2011    

 Op de volgende pagina treft u een mindmap met de deelonderwerpen en de daarbij behorende deelvragen. Dit is om een beeld te schetsen van de genomen stappen van het onderzoek.

   

48    

   

49    

Onderzoekskader    Het uitgevoerde onderzoek bestaat uit 5 onderdelen en zijn hieronder in de vorm van een opsomming weergegeven: -Literatuurstudie -Deskresearch -Enquêtes -Interviews -Brainstormsessies Literatuurstudie Het onderzoek is van start gegaan met een literatuurstudie. Er zijn drie boeken en een nota gebruikt om de literatuurstudie uit te voeren. De volgende boeken zijn gebruikt: Richtlijnen basisbibliotheken Vereniging Openbare Bibliotheken, 1995

De klant is koningin Vereniging Openbare Bibliotheken, 2008 De waarde van de bibliotheek Klamer, 1997 Bibliotheken 2040 Bruijnzeels, van Tiggelen, 2001

Literatuur dat gebruikt is voor de literatuurstudie is vrij recent. Dit om de betrouwbaarheid hoog te houden en om een realistisch beeld te schetsen van de bibliotheeksector. De meest recente literatuur is afkomstig van het jaar 2008. De nota van Arjo Klamer is het enige literatuur dat niet erg recent is. De nota dateert uit 1997. Het stukje dat gebruikt is uit de nota van Klamer is daarom als interessante voorkennis gebruikt. Arjo Klamer is hoogleraar in de economie van de kunst en cultuur. Ook is hij bestuurslid van verschillende cultureel-sociale instellingen. Richtlijnen voor basisbibliotheken is ideaal als je ‘nieuw’ bent in de bibliotheeksector, want dit boek geeft algemene kennis over bibliotheken. Uit dit boek kon is informatie te vinden over doelen van de bibliotheek en informatie over de kerntaken die de bibliotheek hanteert. Vervolgens is het boek ‘De klant is koningin’ gebruikt voor de literatuurstudie. Dit boek geeft informatie over de doelgroepen van de bibliotheek. De Vereniging van Openbare Bibliotheken, Van Spaendonck Management Consultants en een groep marketingprofessionals van diverse bibliotheekorganisaties in Nederland hebben een project uitgevoerd. In het project ‘Wie is de klant?’ stond de vraag: ‘Wie is de betalende klant van de bibliotheek?’ centraal stond. Dit boek geeft een interpretatie van de uitkomst van het onderzoek weer. Er is een klantsegmentatie opgezet met als doel directie, managers, beleidsmakers, projectleiders en marketingmedewerkers die werkzaam zijn in alle openbare bibliotheken in Nederland te ondersteunen met de juiste benadering van hun klanten en ondersteuning bij hun klantstrategie. Ook is een nota gebruikt van Arjo Klamer, genaamd: De waarde van de bibliotheek. In zijn nota onderscheidt Klamer ruwweg vier identiteiten voor de bibliotheek. Dat zijn de bibliotheek als bewaarplaats, de bibliotheek als uitleencentrum, de bibliotheek als informatiecentrum en de bibliotheek als kenniscentrum In zijn nota wordt er ingegaan op het belang/waarde van de bibliotheek en worden drie verschillende concepten voorgelegd die betrekking hebben over de tarifering van bibliotheken. De concepten zijn

   

50    

gebaseerd op subsidie van de gemeente, daarom zijn deze concepten voor een deel als inspiratiebron geweest voor het ontwerpen van de concepten voor de bibliotheek zonder subsidie. In het boek ‘bibliotheken 2040’ worden er zeven verschillende concepten van bibliotheken in de toekomst geschetst. Een paar voorbeelden van concepten zijn de hormonenbibliotheek, de partizanenbibliotheek en de survivalbibliotheek. Elk ontwerp wordt uitgebreid beschreven en er worden ook illustraties gebruikt. Dit boek is gekozen om inspiratie op te doen over mogelijke concepten voor de bibliotheek zonder subsidie. Deskresearch Buiten de literatuur is er ook gebruik gemaakt van plannen en websites om informatie te verkrijgen. De plannen zijn gebruikt om meer informatie en inzicht te verkrijgen in de bibliotheek Zwolle, die benodigd waren om de bedrijfsanalyse in kader te brengen. Er is gekeken naar meerjarenplan van de bibliotheek Zwolle, Bibliotheek Zwolle verslag, Activiteitenkalender en de begroting 2011. In de meerjarenplan en bibliotheek Zwolle verslag is er informatie over de bibliotheek Zwolle verzameld zoals de doelen, missie, visie, kernfuncties etc. Om te weten wat de bibliotheek aan activiteiten voor zijn bezoekers doet is gekeken naar de activiteitenkalender van de bibliotheek Zwolle. Zo is gekeken wat de bibliotheek voor activiteiten organiseert per kerntaak. Ook is er gebruik gemaakt van verschillende websites. De internetbronnen zijn vooral gebruikt om meer informatie te verkrijgen over de bibliotheeksector. Ook om de deelvraag :Welke instanties hebben contact met de bibliotheek? Wat zijn de distributiekanalen van de bibliotheek? wat behoort tot het kopje ‘organisatie’ te kunnen beantwoorden zijn de internetbronnen gebruikt. Deze deelvraag is beantwoord door Jacqueline Krans. Uit de literatuurstudie en de deskresearch is de bedrijfsanalyse gemaakt van de bibliotheek Zwolle. Hiermee zijn de vragen over de dienst beantwoord. Vervolgens is er gekeken naar de gebruikers. Uit de literatuurstudie was er al een beeld geschetst van de belangrijkste doelgroepen van de bibliotheek. Voor het onderzoek is het belangrijk wat de gebruikers vinden van de bibliotheek. Er is geluisterd naar de gebruikers door middel van een enquête. Ook is de deskresearch een onderdeel geweest om de concepten te schetsen. Er is gekeken naar voorbeelden buiten de bibliotheeksector hoe gefinancierd wordt zonder gemeentelijke subsidie. Delen van deze voorbeelden zijn een input geweest voor de concepten. Enquête In 2010 zijn er verschillende klanttevredenheid onderzoeken uitgevoerd in bibliotheken. De uitkomsten van deze klanttevredenheid onderzoeken zijn gebruikt om een mening van de gebruikers van de bibliotheek te vormen. Daarnaast is er een enquête afgelegd in de Bibliotheek Zwolle door Türkan Dağ om ook een antwoord te krijgen op sommige vragen die niet terugkomen in de klanttevredenheid onderzoeken. De vragen van het interview zijn te vinden in bijlage A. De enquête is belangrijk geweest voor het onderzoek omdat er alleen dan op de wensen en de behoeften van de klanten ingespeeld kan worden met de concepten. De enquête is gehouden onder 40 bezoekers van Bibliotheek Zwolle om vast te stellen wat voor hen de waarde van de bibliotheek is. De bezoekers zijn persoonlijk benaderd door Türkan Dağ en zijn van uiteenlopende leeftijden, zodat er een zo betrouwbaar mogelijk beeld wordt geschept. De enquêtes zijn

   

51    

in de middag gehouden ( van 14:30 uur t/m 16.30 uur) om verschillende doelgroepen te benaderen. De tijd is bewust gekozen omdat in de latere middaguren meer ouders en meer studenten aanwezig zullen zijn en geënquêteerd kunnen worden. De enquêtes zijn anoniem afgenomen en bestonden uit 15 vragen. Daarnaast was er ook ruimte om een toelichting te geven. Er is geprobeerd een duidelijk beeld te schetsen van de belangrijkste positieve punten van de bibliotheek en aandachtspunten die uit de enquête naar voren kwamen. De uitkomst van de enquête en de klanttevredenheid onderzoeken hebben samen de conclusie gevormd over de mening van gebruikers over de waarde van de bibliotheek. Interviews Na een beeld te hebben van de waarde van de bibliotheek volgens de bezoekers is er gekeken hoe deze waarden in de ogen van de gebruikers verhoogd kan worden. Hiervoor hebben we gesprekken gevoerd met professionals uit het werkveld van de bibliotheeksector. Er hebben twee interviews plaatsgevonden met zijn Jos Debeij en Stephan de Vilder. Naast de vraag om de waarde te verhogen is Jos Debeij ook ons bron geweest om de deelvraag: ‘Hoe wordt de bibliotheek momenteel gefinancierd? (landelijk) te beantwoorden. Voor de bedrijfsanalyse is er ook onderzocht hoe de bibliotheek Zwolle momenteel wordt gefinancierd. Hiervoor is gepraat met Jelle Kooiman die verantwoordelijk is voor de financiën van de bibliotheek Zwolle. In de bijlage bedrijfsanalyse treft u meer informatie hierover. Verder zijn beide professionals benaderd en gevraagd om mee te denken over mogelijke ideeën om de bibliotheken te financieren zonder de gemeentelijke subsidie. Hiervoor hebben we in overleg met Mark Deckers een paar basisvragen opgesteld die gediend hebben als lijdraad voor het gesprek. Jos Debeij is directeur van de openbare bibliotheek in Deventer. Ook is Jos Debeij voorzitter van directieoverleg bibliotheken Overijssel van de Vereniging openbare bibliotheken. Jos Debeij was een interessante gesprekspartner voor ons. Jos Debeij staat bekend om zijn creatieve aard. Dit is goed ten pas gekomen. Wij hebben veel ideeën gekregen over mogelijke ideeën over hoe de bibliotheek gefinancierd zou kunnen worden met geen subsidie. Jos Debeij heeft hij in het verleden in verschillende functies gewerkt in de bibliotheek. Zo is hij hoofd geweest van verschillende afdelingen in de bibliotheek en ook bestuurslid. Kortom: Jos Debeij is jarenlang werkzaam in de bibliotheeksector en heeft veel ervaring opgedaan die hij heeft kunnen delen met ons wat betrekking heeft op ons project. Stephan de Vilder is lid van de VOB (Vereniging Openbare Bibliotheken) was Stephan werkzaam als programmamanager marketing. Dit deed hij in een team van programmamanagers, waar onder andere Mark Deckers ook in werkzaam is. Stephan heeft in deze functie het klantsegmentatiemodel ‘De klant is koningin’ geschreven en heeft meegewerkt aan de ontwikkeling van de winkelformule die nu in steeds meer bibliotheken in Overijssel wordt toegepast. Stephan de Vilder is gespecialiseerd in klantsegmentatie en marketingmodellen. Stephan heeft meegewerkt aan het realiseren van de winkelformule. Dit houdt in dat de collecties van bibliotheken frontaal gepresenteerd worden en dat bibliotheekgebouwen in verschillende belevingswerelden worden ingedeeld. Dit concept sluit aan bij de huidige belevingseconomie. Stephan is dus op de hoogte van de ontwikkelingen in de maatschappij en houdt zich bezig met hoe bibliotheken hierop in kunnen spelen. Dit is interessant voor dit onderzoek, omdat het alles te maken heeft met de veranderende maatschappij, de veranderende mentaliteit van de mensen en hoe de

   

52    

bibliotheek zich hierin kan plaatsen. Brainstormen Er zijn verschillende brainstormsessies gehouden. Hierin zie je de data van de dagen waarop een brainstormsessie plaatsgevonden heeft, de aanwezigen en het resultaten dat opgeleverd is tijdens de brainstormsessie. Data Aanwezigen Resultaat 11 mei 2010 Türkan Dağ, stagiaire

John van de Pas, Hoofddocent IDM, Saxion Astrid Vrolijk, Directeur Bibliotheek Zwolle

Lijst met interessante literatuur, websites en gesprekspartners te gebruiken voor het onderzoek

24 mei 2011 Türkan Dağ, stagaire Astrid Vrolijk, Directeur Bibliotheek Zwolle, Mark Deckers, Management Consultant Innovatie en R&D-beleid Blauwe Brug

Mogelijke ideeën voor concepten

7 juni 2011 Türkan Dağ, stagiaire Jacqueline Krans, stagiaire Astrid Vrolijk, Directeur Bibliotheek Zwolle, Marion Berendsen, Formulemanager Overijsselse Bibliotheken Dienst

Mogelijke ideeën voor concepten, uitwerking verslaglegging enquêtes en interviews.

16 juni 2011 Türkan Dağ, stagiaire Jacqueline Krans, stagiaire John van de Pas, Hoofddocent IDM, Saxion

Mogelijke ideeën voor concepten, uitwerking eindrapport

17 juni 2011 Türkan Dağ, stagiaire Jacqueline Krans, stagiaire John van de Pas, Hoofddocent IDM, Saxion Mark Deckers, Management Consultant Innovatie en R&D-beleid Blauwe Brug

Mogelijke ideeën voor concepten

Op basis van het onderzoek hebben Türkan Dağ en Jacqueline Krans vijf concepten ontwikkeld. De concepten komen na de conclusie aan bod. De opbouw van de concepten ziet er als volgt uit: Vorm van de concepten De concepten zijn voortgekomen uit de onderzoeksresultaten en hebben de volgende opbouw.Er is getracht de scenario’s vanuit verschillende invalshoeken te beschrijven. Ze dienen bijvoorbeeld als verkoopkanaal, bedieningsmodel, of om extra middelen te verwerven. De scenario’s zijn als volgt omschreven: Inleiding: Hierin wordt beknopte achtergrondinformatie omtrent het concept gegeven.

   

53    

Conceptomschrijving: Een uitgebreide omschrijving van het concept, opgedeeld in verschillende onderdelen. Elementen en haalbaarheid: In dit deel worden de verschillende aspecten waar het concept uit bestaat in een tabel gepresenteerd, met daarbij in welke periode ze gerealiseerd zouden kunnen worden. Voorwaarde bij het bedenken van de concepten was dat ze binnen acht jaar een kans van slagen zouden hebben. Besparing: De manieren waarop het concept bespaart op de uitgaven van de bibliotheek. Praktijkvoorbeelden: er is getracht bij elk concept een aantal praktijkvoorbeelden te vinden. Dit is echter niet altijd gelukt, omdat de concepten gewoonweg (nog) niet in de praktijk zijn uitgevoerd.

   

54    

Onderzoeksresultaten

In dit deel van het rapport worden de bevindingen van het onderzoek gepresenteerd. De resultaten zijn weergegeven in de drie kopjes die gehanteerd zijn om de deelvragen in te delen. Dienst Doelen openbare bibliotheken Nederland De kerndoelen van de openbare bibliotheken luiden als volgt: - Inspelen op veranderende behoeften: De uitdaging is om meer burgers met een passend en aantrekkelijk aanbod naar de fysieke bibliotheek te lokken en hen als klant te behouden met meer service en gemak. - Verbetering van aanbod en dienstverlening: Het verbeteren van de fysieke collecties van de openbare bibliotheken met een kwalitatief hoogstaande ontsluiting en beschikbaarstelling, zodat vraag en aanbod geoptimaliseerd kunnen worden. Lezen en leesplezier blijven daarbij de kern voor leesbevordering, bestrijding laaggeletterdheid en spreiding van literaire cultuur. Bibliotheek Nederland, 2011

Identiteit: Arjo Klamer, is een voorloper van de kernfuncties. In zijn nota ‘De waarde van de bibliotheek’ onderscheidt hij ruwweg een viertal mogelijke identiteiten voor de bibliotheek. Deze luiden: 1 De bibliotheek als bewaarplaats van cultureel erfgoed, met de nadruk op het boek. Dit is de bibliotheek die uitmunt in haar collectie al dan niet gespecialiseerd op een bepaald gebied. De bewaarfunctie staat voorop. Meer dan voor de volgende gevallen is de reputatie voor deze bibliotheek in het bibliotheekwezen doorslaggevend. Nationale bibliotheken zijn hier een sterk voorbeeld van. 2 De bibliotheek als uitleencentrum. Deze bibliotheek richt zich op het uitlenen van boeken, cd’s en video’s en kan zich onderscheiden in haar dienstverlening op dit punt. 3 De bibliotheek als informatiecentrum. Hier gaat het om de toegankelijkheid van welke informatie ook. Deze bibliotheek kan uitmunten in haar technologie en behulpzaam en deskundig personeel. Bij deze identiteit past ook de rol van de bibliotheek als voorziener van informatie voor scholieren en studenten. De bibliotheek is eigenlijk een ‘stuurman’ van informatie in de informatiestroom. 4 De bibliotheek als kenniscentrum. Deze bibliotheek wil meer dan de bibliotheek zijn en zoekt een actieve rol in kennisprocessen. Deze bibliotheek wil een plek zijn waar mensen komen voor informatie, boeken, studie, internet, lezingen, ontmoeting en gesprek. Klamer, A., 1997 Tegenwoordig onderscheidt men vijf kernfuncties, deze zijn vastgesteld door de Vereniging van Nederlandse gemeente (VNG), Interprovinciaal overleg (IPO), Vereniging openbare bibliotheken(VOB), Procesbureau bibliotheekvernieuwing. Vereniging Openbare Bibliotheken (2010), Bibliotheek Zwolle (2006 en 2008)

   

55    

Deze vijf kernfuncties zijn: warenhuis van kennis en informatie, centrum van ontwikkeling en educatie, encyclopedie van kunst en cultuur, inspiratiebron van lezen en literatuur en podium voor ontmoeting en debat. Deze worden hieronder toegelicht. Warenhuis van kennis en informatie De bibliotheek biedt leners de mogelijkheid gebruik te maken van hun collectie. Daarnaast wordt de bibliotheek ook gebruikt voor raadpleging en vraagmiddeling, dit kan zowel persoonlijk als digitaal. Centrum van ontwikkeling en educatie De bibliotheek stelt projectcollecties samen. Ook biedt de bibliotheek studiemogelijkheid voor scholieren en studenten en autodidacten met bijbehorende voorzieningen. Een voorbeeld hiervan is het ter beschikking stellen van computers met internetaansluiting waar zij kosteloos gebruik van kunnen maken. De bibliotheek ondersteunt het onderwijs, in de eerste plaats met de mediatheek, maar ook door lessen in informatievaardigheden. Inspiratiebron van lezen en literatuur De bibliotheek biedt voor jeugd en jongeren van 0 tot 18 jaar een doorlopende leeslijn en een daarop aansluitende collectie. De collectie voor volwassenen sluit aan op het leesgedrag van de lokale bevolking, maar biedt ook een eenvoudige toegang tot de totale collectie van de Nederlandse openbare bibliotheken. Om het lezen te bevorderen worden literaire lezingen en voordrachten georganiseerd die behoren tot de standaardactiviteiten. Podium voor ontmoeting en debat De bibliotheek is de neutrale, objectieve, niet partijdige ontmoetingsplaats, waar alle groepen van de samenleving elkaar kunnen tegenkomen. De bibliotheek biedt ruimte als vrijplaats voor lokale initiatieven, voor debat over maatschappelijke onderwerpen, voor voorlichting over complexe onderwerpen en discussie over onderwerpen van lokaal, regionaal, landelijk of mondiaal belang. Encyclopedie van kunst en cultuur De bibliotheek presenteert uitingen van en materialen over intellectuele en artistieke activiteiten. Historische of anderszins belangwekkende collecties worden bewaard en beschikbaar gesteld. De bibliotheek sluit aan op de lokale en provinciale culturele tradities. Door samenwerking met andere culturele instellingen geeft de bibliotheek informatie over de achtergronden van museale presentaties en tentoonstellingen, over muziek- en toneeluitvoeringen. De bibliotheek verbindt professionele en amateurkunst door lezingen, specifieke collecties bij kunstuitingen, en door het bieden van gerichte dienstverlening, zoals programma-informatie en kaartverkoop. De kernfuncties van de bibliotheek sluiten aan bij de identiteiten van Arjo Klamer in zijn nota: De waarde van de bibliotheek. Klamer, 1997 De omschrijvingen van de idenditeiten van de bibliotheken komen heel erg overeen met de beschrijvingen van de kernfuncties. Om een voorbeeld te noemen kun je opmaken uit de omschrijving van Arjo Klamer dat de bibliotheek als kenniscentrum heel erg overeen komt met de kernfunctie warenhuis van kennis en informatie. Gebruikers

   

56    

De resultaten van de enquête en klanttevredenheid onderzoeken die gehouden zijn in 2010 in verschillende bibliotheken in Nederland worden wordt hieronder weergegeven. Een van de doelstellingen van de klanttevredenheid onderzoeken was om een representatief beeld te verkrijgen van de waardering van bibliotheekbezoekers voor de diverse producten en voor de dienstverlening van de bibliotheekvestigingen. Klanttevredenheid onderzoek, 2010

Eerst wordt de uitkomst van de enquête die afgelegd is in de bibliotheek Zwolle beschreven. Vervolgens worden de uitkomsten klanttevredenheid onderzoek van 2010 die betrekking hebben op de hieronder vermelde vragen benoemd. Bent u lid van de bibliotheek? Ja 35 personen 87,5% Nee 5 personen 12,5% Uit de enquêtes die onder de bezoekers van Bibliotheek Zwolle zijn afgenomen, is naar voren gekomen dat de 87,5% van de bezoekers lid zijn van de bibliotheek. 12,5% van de leden die geen lid zijn maakt gebruikt van lidmaatschappasje van hun kinderen of andere familie. Sommige bezoekers die niet lid zijn van de bibliotheek, komen niet om te lenen. Zij komen voor de gezelligheid, bijvoorbeeld om de krant te lezen of om deel te nemen aan een activiteit. Sommige bezoekers nemen geen lenerspas omdat ze liever de boeken kopen die zij willen of omdat ze gebruik maken van een lenerspas van een familielid/kennis. Hoe vaak bezoekt u de bibliotheek?

1 keer per week of meer 2 personen 5%

1 keer per twee weken 30 personen 75%

1 keer per maand 7 personen 17,5%

Anders, .. 1 personen 2,5%

∗ De persoon die de optie ‘anders’ had aangegeven, geeft aan dat hij alleen komt als hij een boek of een ander artikel nodig heeft.

De meeste bezoekers brengen een keer in de twee weken een bezoek aan de bibliotheek. Wat is uw voornamelijkste doel om de bibliotheek te bezoeken?

Lenen 25 personen 62,5%

Studeren 3 personen 7,5%

Internetten 2 personen 5%

Een evenement bezoeken 5 personen 12,5%

Anders,.. 5 personen 12,5%

   

57    

Voor 62,5% van de ondervraagden is het lenen van materialen de voornaamste reden om de bibliotheek te bezoeken. 87,5% van de ondervraagden leent vooral boeken, de overige 12,5% leent tijdschriften. 7,5 % komt om te studeren en 5% om gebruik te maken van het internet.

∗ De personen die de optie ‘anders’ hadden aangekruist geven aan dat ze de bibliotheek bezoeken om de krant te lezen en om contact te zoeken met anderen.

Wat vindt u van de bibliotheek? De bezoekers hebben een heel positief beeld van de bibliotheek. Zij vinden personeel erg behulpzaam en de collectie goed. De bibliotheek wordt als een plek gezien om te ontspannen en studeren. Bezoekers geven aan dat de bibliotheek onmisbaar is. Wat leent u voornamelijk?

Boeken 35 personen 87,5%

Tijdschriften 5 personen 12,5%

Cd’s/Cd roms - Anders,.. - Wat mist u in het aanbod? Bezoekers zijn erg tevreden over de collectie. Zij kunnen makkelijk een gezocht exemplaar vinden. Een kleine groep (2 personen, 5%) vindt dat er meer exemplaren moeten verschijnen van recente titels. Zij moeten soms te lang wachten tot zij het gewenste exemplaar kunnen lenen. Bezoekt u culturele activiteiten in de bieb?

Ja 12 personen 30%

Nee 28 personen 70%

Wat betekent de bibliotheek voor u? De bibliotheek is voor bezoekers een plek om materiaal te lenen en om te studeren. Het is voor bezoekers een plek om bij elkaar te komen en om deel te nemen aan activiteiten.

Denkt u dat de bibliotheek een toegevoegde waarde heeft aan de maatschappij?

Ja 40 personen 100%

Nee -

De bezoekers vinden dat de bibliotheek een van weinige instellingen is met een maatschappelijke functie. Het is een van de weinige plekken waar scholieren en studenten terecht kunnen om te studeren en/of te ontspannen. Ook is niet iedereen is financieel in staat om boeken te betalen, daarom is de bibliotheek ook ideaal voor mensen die wat minder te besteden hebben.

   

58    

Bent u tevreden over de aangeboden diensten van de bieb?

Ja 38 personen 95%

Nee - Redelijk 2 personen

5%

Wat zou u ervan vinden als de fysieke bibliotheek compleet overgenomen zou worden door de digitale bibliotheek? Geen van de gebruikers wil dat de fysieke bibliotheek overgenomen wordt door de digitale bibliotheek. Ook mensen die geen lid zijn van de bibliotheek en die nauwelijks een bezoek brengen aan de bibliotheek vinden dat de fysieke bibliotheek moet blijven. Bibliotheken hebben ook een nostalgische waarde. Het zijn oude gebouwen die mensen graag willen terugzien in de samenleving. Wat vindt u van de kosten van een abonnement voor de bibliotheek?

Precies goed 33 personen 82,5%

Te duur 7 personen 17,5%

Anders, .. - Hoeveel vindt u een abonnement waard van de bibliotheek? De meningen zijn zeer verschillend. Vele bezoekers vinden de prijs goed van een lidmaatschap. 17,5% van de bezoekers vindt dat de prijs goedkoper zou moeten worden van een lidmaatschap. De 17,5% vinden dat de prijs tussen de 30 en 40 euro moet liggen. Gemiddeld is dit een bedrag van 31 euro.(afgerond op 30,71 euro) Heeft u suggesties voor extra diensten/toevoegingen aan/voor de bibliotheek?

Bezoekers vinden het heel fijn dat er naar hun mening wordt geluisterd en zouden graag de uitslag van de enquêtes online gepubliceerd willen zien. Ook willen bezoekers dat er meer titels worden aangeschaft van recente titels.

Veruit het vaakst hebben klanten van de centrale gezegd dat ze niets zouden veranderen aan de bibliotheek, omdat alles op dit moment al goed is. Van de genoemde verbeterpunten is de methode van categoriseren en de daarmee gepaard gaande vindbaarheid van media duidelijk het vaakst genoemd. In de andere vestigingen is dit zelfs met afstand het grootste verbeterpunt. De veranderde rubricering en het winkelconcept noemt men het vaakst als redenen hiervoor. Klanttevredenheid onderzoek, 2010

Geef de bibliotheek een cijfer: 8

Uit zowel de afgenomen enquêtes als het klanttevredenheid onderzoek valt te concluderen dat klanten over het algemeen tevreden zijn over Bibliotheek Zwolle. In beide onderzoeken werd de bibliotheek gewaardeerd met rapportcijfer 8.

   

59    

Uit de klanttevredenheid onderzoek is gebleken dat de gemiddelde rapportcijfers die klanten aan de bibliotheek toekennen uiteenlopen van 7,5 in Zuid tot en met 7,9 in de centrale en Stadshagen. Voor de centrale is dit een stijging ten opzichte van 2006, maar voor de vestiging Zuid een daling. De centrale scoort ook iets beter dan de landelijke benchmark van 7,7. De overige vestigingen scoren iets minder dan de landelijke benchmark (8,0). Klanttevredenheid onderzoek, 2010

Waarde verhogen Om te kunnen onderzoeken hoe de waarde van de bibliotheek verhoogd kan worden zijn er interviews afgelegd met Jos Debeij, directeur Bibliotheek Deventer en Stephan de Vilder, werkzaam als programmamanager marketing. De waarde van de bibliotheek kan volgens Stephan de Vilder verhoogd worden door meer naar de wensen en behoeften van de klanten te kijken. Stephan de Vilder die gespecialiseerd is in klantsegmentatie vindt namelijk dat bibliotheken meer bezoekers zullen trekken als er meer rekening wordt gehouden met klanten. Zo moet bijvoorbeeld de collectie herzien worden, want de bibliotheek zit in een cash-cow-positie met de uitleen. Er moeten meer exemplaren verschijnen van actuele titel, hier zou Stephan de Vilder meer geld in investeren. Collectie die nooit uitgeleend wordt moet verdwijnen. Er moet gesaneerd worden en een centraal beleid komen.Studenten zijn een belangrijke doelgroep van de bibliotheek. Bibliotheken in de stad moeten veel meer studeerplekken bieden aan deze groep. Studenten moeten de bibliotheek meer als een plek kunnen zien om te studeren, maar ook is het belangrijk dat studenten elkaar kunnen ontmoeten in de bibliotheek. Zo krijgt de bibliotheek als ontmoetingsplek een belangrijke rol. De ontmoetingsfunctie van de bibliotheek heeft een grote waarde, maar deze moet volgens Jos Debeij vergroot worden. Vooral omdat we leven in een individualiserende samenleving, waarin er behoefte is aan een plek om samen te komen. Ook vindt Jos Debeij vindt meer dat bibliotheken moeten denken onder het motto: ‘De bibliotheek is van iedereen’ in plaats van ‘De bibliotheek is van ons.’ Dit geeft klanten een saamhorigheidsgevoel en maakt de bibliotheek waardevoller. Stephan de Vilder vindt dat bibliotheken zich meer moeten richten op de collectie. Er moeten meer actuele titels verschijnen in plaats van meer exemplaren per titel. Jos Debeij integendeel vindt dat de bibliotheken zich minder moeten richten op de collectie. De bibliotheek moet meer een ontmoetingsplek worden. De gehele verslaglegging van beide interviews treft u in bijlage D.

   

60    

Organisatie  In de interviews die met Stephan de Vilder en Jos Debeij zijn afgenomen, is ook gevraagd naar bestaande en mogelijke nieuwe financieringsmogelijkheden voor bibliotheken. Jos Debeij stelde dat gemeentelijke subsidies de grootste inkomstenbron zijn van openbare bibliotheken in Nederland. Bibliotheken ontvangen ongeveer 80% gemeentelijke subsidie.

De overige 20% bestaat uit gebruikersopbrengsten, specifieke opbrengsten en diverse overige opbrengsten. De gebruikersopbrengsten bestaan voornamelijk uit abonnementskosten en contributiebijdragen. De voornaamste lasten van de bibliotheek bestaat uit de huisvesting; ruim 20% en het personeel; ruim 50%. Zie bijlage D voor de gehele verslaglegging van de interviews.

Zonder gemeentelijke subsidie/mogelijke ideeën Jos Debeij en de Vilder hebben interessante ideeën gegeven over hoe bibliotheken kunnen bezuinigen en op welke manieren:

• Ruildagen (Stephan de Vilder) Er zouden ruilmiddagen georganiseerd kunnen worden in de bibliotheek. Ten eerste hoeft de bibliotheek minder collectie aan te schaffen en ten tweede is dit een mooie gelegenheid om bezoekers bij elkaar te brengen. Zo krijgt de bibliotheek meer een ontmoetingsfunctie. De bibliotheek zou entreegeld kunnen vragen hiervoor. Zo heeft de bibliotheek als derde voordeel dat zij een inkomstenbron hebben. De ruilmiddagen kunnen georganiseerd worden rondom een thema en bijvoorbeeld elke maand. Bezoekers kunnen dan boeken, cd’s, tijdschriften en andere artikelen ruilen.

• Fundraising (Jos Debeij) In Amerika is de term ‘fundraising’ heel populair. Klanten zich kunnen aanmelden als donateur van een bibliotheek of museum. Er wordt geen entreegeld gevraagd, maar er is een waardebepaling achteraf. Dit zou ook overgenomen kunnen worden in Nederland.

• Applicaties (Jos Debeij) Librarything, Boekensalon, DeliciousLibrary zijn enkele voorbeelden van apps waarbij mensen kunnen delen welke boeken zij bezitten en/of lezen. DOK Delft heeft een applicatie ontwikkeld waarbij mensen hun eigen collectie kunnen koppelen aan de collectie van de bibliotheek. Zij vormen een ‘thuiscatalogus.’

• Fondsen (Jos Debeij) Een inkomstenbron van de bibliotheek zouden fondsen kunnen zijn. Het Oranjefonds is een goede voorbeeld. Corrie Folkesma is werkzaam op dit gebied en schrijft fondsen aan op het gebied van kunst en cultuur.

• Vrijwilligers (Jos Debeij) Er zijn veel mensen (vooral gepensioneerde mensen) die een steentje willen bijdragen aan de bibliotheek en die hier geen vergoeding voor vragen. Er zijn bijvoorbeeld veel mensen die willen voorlezen aan kleine kinderen of willen meewerken aan de organisatie van een activiteit. Deze vrijwilligers kunnen ingezet worden en er kan een bezuiniging gemaakt worden op het personeel.

• Telefooncel-bieb (via Jos Debeij) In Engeland bestaat de telefooncel-bieb. Een telefooncel wordt omgetoverd tot een bibliotheek. De microbibliotheek is 24/24 uur en elke dag van het jaar, geopend. Het

   

61    

concept voorziet dat het lezerspubliek een boek leent en een ander daarvoor in de plaats terugzet. Dit concept werkt op basis van zelfbediening, personeel is niet nodig. Een ander voordeel is dat deze mini-bibliotheek 7/24 open is.

Instanties Bibliotheken werken samen met verschillende instanties om klanten een zo gevarieerd mogelijk scala aan activiteiten en functionaliteiten te bieden. Zo is in verschillende vestigingen van Bibliotheek Deventer een Wijkwinkel gevestigd. De Wijkwinkel is er voor alle vragen rondom wonen, zorg en welzijn. Komen er klanten met vragen over deze onderwerpen in de bibliotheek, dan verbindt de Wijkwinkel ze door aan de juiste instanties. Bibliotheek Deventer (2011) In de Centrale Bibliotheek van Deventer is een Gemeentelijk Informatiecentrum gevestigd. Hier kunnen mensen terecht voor alle gemeentelijke informatie, bijvoorbeeld: regelingen, adressen, telefoonnummers en openingstijden van andere organisaties en instellingen.Bibliotheek Deventer (2011) Bibliotheek Zwolle biedt een VIP, een Vrijwilligers Informatie Punt. Deze punten zijn in samenwerking met Vrijwilligerscentrale Zwolle opgezet om te fungeren als informatiepunt voor bibliotheekbezoekers en een laagdrempelige inloopplek voor de klanten van de vrijwilligerscentrale.Bibliotheek Zwolle (2011) BiebSearch is een samenwerkingsprogramma tussen Bibliotheek Zwolle en twee ROC’s uit Zwolle. Scholieren werken met persoonlijke inlogpagina’s op het intranet van het ROC, waar zij hun werkstukken inleveren en hun informatie over roosters etc. vandaan halen. Op deze persoonlijke pagina biedt Bibliotheek Zwolle een aantal landelijke diensten in samenhang aan: zoek&boek, schoolbieb.nl en de Aquabrowser. Daarnaast kan door leerlingen geproduceerde content toegevoegd worden aan de Aquabrowser.Bibliotheek Zwolle (2011) Biebwijz.nl is een samenwerking tussen openbare bibliotheken en basisscholen. Op de website worden diensten en producten van openbare bibliotheken aangeboden.Dit Biebwijz aanbod is tot stand gekomen na marktonderzoek onder basisscholen in Overijssel, en in combinatie met landelijk ontwikkelde programma's op het gebied van onder andere mediawijsheid en taal en lezen.Bibliotheek Deventer (2011)

Vanaf donderdag 30 juni 2011 opent er bij de Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA) in de Centrale Bibliotheek een Last Minute Ticket Shop (LMTS). In deze Last Minute Ticket Shop kunnen mensen op de dag van de voorstelling toegangskaarten met 50% korting kopen voor voorstellingen in heel Amsterdam. Iedere

   

62    

dag is er een nieuwe selectie van voorstellingen en concerten van bijna alle Amsterdamse theaters en concertzalen waaronder het Theater van ’t Woord van de OBA.Openbare Bibliotheek

Amsterdam (2011)

   

63    

Conclusies

Uit het onderzoek is te concluderen dat gebruikers van de bibliotheek een grote waarde hechten aan de bibliotheek. Zij geven de bibliotheek een 8 als rapportcijfers. Gebruikers verwachten dat de fysieke bibliotheek blijft bestaan en willen graag gebruik blijven maken van de diensten die de bibliotheek aanbiedt. Ook vinden gebruikers dat de bibliotheek een van de weinige plekken is in de samenleving die een maatschappelijke functie uitoefent. Professionals uit het werkveld, Jos Debeij directeur Bibliotheek Deventer en Stephan de Vilder programmamanager marketing, vinden dat er met het ontwerp van de concepten rekening gehouden moet worden met de wensen en de behoeften van de gebruikers. Het is vooral belangrijk als bibliotheek om je identiteit te behouden, ook als bezuinigingen gemaakt moeten worden. Een dienst van de bibliotheek kan gefinancierd worden zonder gemeentelijke subsidie op de volgende manieren:

• Personeel is een van de grootste kostenposten van de bibliotheek, minder personeel in dienst hebben.

• De bibliotheek gehuisvest worden in kleinere gebouwen. • Het vervangen van vast personeel voor studenten, stagiaires en vrijwilligers is de

enige bezuiniging die dit concept met zich meebrengt. • Digitale uitleenfunctie, geen huisvesting en minder personeel nodig. • Niet direct over een collectie beschikken, bezuinigen op de huisvesting en

onderhoud van de collectie.

   

64    

Bronnen   Literatuur: Klanttevredenheid onderzoek, 2010, Bibliotheek Zwolle: personen vanaf 13 jaar, Bureau Leemans: marketing en marktonderzoek Klamer., A., (1997), De waarde van de bibliotheek, Rotterdam, Erasmus Universiteit Rotterdam Vereniging Openbare Bibliotheken & Vereniging van Nederlandse Gemeenten, (2008), Handboek De klant is koningin, ’s-Gravenhage, VOB Vereniging openbare bibliotheken en vereniging van Nederlandse gemeenten, (1995), Richtlijnen voor basisbibliotheken, Den Haag, VOB

Bruijnzeels R., van Tiggelen N., (2001), Bibliotheken 2040 – De toekomst in uitvoering , Biblion uitgeverij

Bibliotheek Zwolle, (2006), Bibliotheek Zwolle verslag 2006, Bibliotheek Zwolle, Zwolle

Bibliotheek Zwolle, (2008), Meerjarenprogramma 2008-2011, Bibliotheek Zwolle, Zwolle

Bibliotheek Zwolle, (2011) Activiteitenkalender 2011, Bibliotheek Zwolle, Zwolle

Bibliotheek Zwolle, (2011), Begroting 2011, Bibliotheek Zwolle, Zwolle

Websites: Overijsselse bibliotheken, (2010), http://www.overijsselsebibliotheken.nl/ideale-bibliotheek/ideale-bibliotheek, URL bezocht op 10 mei 2010, 14:00 uur. Overijsselse bibliotheken, (2010), http://www.overijsselsebibliotheken.nl/nieuws/bibliotheek-zwolle-in-de-lift-na-invoering-winkelconcept-en-start-biebsearch, URL bezocht op 10 mei 2011; 14:15 uur.

Bibliotheek Deventer (2011), Gemeentelijk Informatiecentrum, http://www.obdeventer.nl/index.php/service/gemeentelijk-informatiecentrum, URL bezocht op 18 juni 2011

Bibliotheek Deventer (2011), Biebwijz.nl, http://www.biebwijz.nl/, URL bezocht op 18 juni 2011

Bibliotheek Deventer (2011), Wijkwinkel, http://www.lokaalloket.nl/deventer, URL bezocht op 18 juni 2011

Bibliotheek Deventer (2011), Wijkwinkel, http://www.wijkwinkeldeventer.nl/, URL bezocht op 18 juni 2011

   

65    

Bibliotheek Zwolle (2011), BiebSearch, http://www.bibliotheekzwolle.nl/index.php/onderwijs/biebsearch, URL bezocht op 18 juni 2011

Bibliotheek Nederland (2011), Doelen, www.bibliotheeknederland.nl, URL bezocht op 10 mei 2011

Atmosphere (2011), Chevron launches new school library in Du Noon, http://www.atmosblog.com/2010/11/chevron-launches-new-school-library-in-du-noon/, URL bekeken op 18 juni 2011  

Bookcrossing (2011), Bookcrossing – een kort overzicht, http://www.bookcrossers.be/bss/nl/intkort, URL bekeken op 19 juni 2011

 Chevron (2011), Company profile, http://www.chevron.com/about/leadership/, URL bekeken op 18 juni 2011    European Commission (2011), Digital Agenda Scoreboard 2011, http://ec.europa.eu/  information_society/digital-agenda/scoreboard/countries/nl/index_en.htm, URL bekeken op 18 juni 2011    Fashion.blog.nl (2011), Topshop opent shop-in-shop in SPRMRKT Amsterdam, http://fashion.blog.nl/dutch-fashion-scene/2011/06/10/topshop-geopend-in-amsterdam, URL bekeken op 20 juni 2011

Fashion.blog.nl (2011), Topshop geopend in Amsterdam, http://fashion.blog.nl/shopping/2011/05/25/topshop-opent-in-amsterdam, URL bekeken op 20 juni 2011  

Flevomeer Bibliotheek Urk (2011), SCAB Stichting Culturele Activiteiten & Bibliotheek, http://www.flevomeerbibliotheek.nl/informatie/vestigingen/urk/scab.php, URL bekeken op 19 juni 2011    Fonds voor Cultuurparticipatie (2011), Hoe werkt het?, http://www.cultuurparticipatie.nl/subsidies/hoe_werkt_het/, URL bekeken op 18 juni 2011    Fonds voor Cultuurparticipatie (2011), Missie en doelstelling, http://www.cultuurparticipatie.nl/subsidies/hoe_werkt_het/, URL bekeken op 18 juni 2011    Gemeente ’s Hertogenbosch (2007), Projecten kunstacademie, http://www.afvalstoffendienst.nl/content.cfm?contentid=97DA3887-8021-0F65-0C729891B112388C, URL bekeken op 19 juni 2011    Gemeente Zwolle (2010), Kunst op stoeptegels, http://www.zwolle.nl/artikel/Kunst-op-stoeptegels.htm, URL bekeken op 19 juni 2011  

   

66    

 John F. Kennedy Presidential Library and Museum (2011), The JFK Library Foundation, http://www.jfklibrary.org/About-Us/The-JFK-Library-Foundation.aspx, URL bekeken op 18 juni 2011    Kunstacademie blog (2011), Overzicht kunstacademies, http://kunstacademie.blogspot.com/2007/09/home-kunstacademie-toelating-overzicht.html, URL bekeken op 19 juni 2011    Polity.org.za (2010) SA: Motshekga: Address by the Minister of Basic Education, at the launch of the Chevron-sponsored Library and Learning Centre, Inkwenkwezi, http://www.polity.org.za/article/sa-motshekga-address-by-the-minister-of-basic-education-at-the-launch-of-the-chevron-sponsored-library-and-learning-centre-inkwenkwezi-26102010-2010-10-26, URL bekeken op 18 juni 2011 Retailwiki (2009), Shop-in-shop, http://www.retailwiki.nl/wiki02/index.php/Shop_in_shop, URL bekeken op 20 juni 2011 TED (2011), About TEDx, http://www.ted.com/pages/tedx_in_a_box, URL bekeken op 19 juni 2011 Textilia (2009), Jaarcijfers: Tom Tailor laat omzet stijgen, http://www.textilia.nl/nieuws/algemeen/nid2292-jaarcijfers-tom-tailor-laat-omzet-stijgen.html, URL bekeken op 20 juni 2011 Tom Tailer (2007), Shop-in-shop Concept, https://www.tom-tailor.biz/downloads/fr/ShopInShop_fr.pdf, URL bekeken op 20 juni 2011 Tom Tailor (2008), TOM TAILOR remains on target for growth in fiscal 2007, http://www.tom-tailor.com/index.php?from=1&lang=English&loopid=5&page=PressArchive &print=true, URL bekeken op 20 juni 2011 TV Totaal (2011), Veelbelovende start UPC shop-in-shop concept, http://www.totaaltv.nl/?action=nieuws&id=4803, URL bezocht op 20 juni 2011 UCL (2009), UCL sponsored Indian library opens its doors, http://www.ucl.ac.uk/news/news-articles/0912/09120705, URL bekeken op 18 juni 2011    UCL (2009), UCL sponsored library opens in India, http://www.ucl.ac.uk/news/galleries/09120701, URL bekeken op 18 juni 2011    Vereniging Openbare Bibliotheken 2010, Over de VOB, http://www.debibliotheken.nl/, URL bezocht op 10 mei 2011

   

67    

Professionals: Jos Debeij, Directeur Bibliotheek Deventer Stephan de Vilder, Programmamanager Marketing Vereniging Openbare Bibliotheken

Brainstormen: Astrid Vrolijk, Directrice Bibliotheek Zwolle Mark Deckers, Management Consultant Innovatie en R&D-beleid bij de Blauwe Brug. Marion Berendsen, Formulemanager bij de Overijsselse Bibliotheek Dienst John van de Pas, Hoofddocent en begeleider Türkan Dag, student/stagiaire Jacqueline Krans student/stagiaire

Bijlagen

Bijlage A: Enquêtevragen Enquête bezoek en waardering openbare bibliotheek (Met dank aan John van de Pas)

1. Bent u lid van de bibliotheek?

o Ja, want .. o Nee, want ..

2. Hoe vaak bezoekt u de bibliotheek?

o 1 keer per twee weken o Meerdere keren per week o 1 keer per maand o Anders, …

3. Wat is uw voornamelijkste doel om de bibliotheek te bezoeken?

o Om te lenen o Studeren o Internetten o Een evenement bezoeken o Anders, …

4. Wat vindt u van de bibliotheek?

5. Wat leent u?

o Boeken o Tijdschriften o Cd’s/Cd-roms o Anders, …

6. Wat mist u in het aanbod?

7. Bezoekt u culturele activiteiten in de bibliotheek?

o Ja o Nee

8. Wat betekent de bibliotheek voor u?

   

69    

9. Denkt u dat de bibliotheek een toegevoegde waarde heeft aan de maatschappij? o Ja, want … o Nee, want …

10. Bent u tevreden over de aangeboden diensten van de bibliotheek?

o Ja o Nee o Redelijk, …

11. Wat zou u ervan vinden als de fysieke bibliotheek compleet overgenomen zou

worden door de digitale bibliotheek?

12. Hoeveel vindt u een abonnement waard van de bibliotheek? _______ euro

13. Wat vindt u van de kosten van een abonnement voor de bibliotheek?

o Precies goed o Te duur o Anders, …

14. Heeft u suggesties voor extra diensten/toevoegingen aan/voor de bibliotheek?

15. Geef de bibliotheek een cijfer:

   

70    

Bijlage B: Basisvragen interviews (Met dank aan Mark Deckers)

- Kunt u over uw functie in de bibliotheeksector vertellen? - Hoe zou u het vinden als de gemeente de subsidie aan bibliotheken geheel zou stoppen? - Heeft u bezuinigingen moeten maken en hoe gaat u hiermee om? (Jos Debeij) - Komt de functie van de bibliotheek in gevaar door de bezuinigingen? - Stel dat u 10.000 euro mocht investeren in de bibliotheek, welk deel van de bibliotheek

zou u dan kopen om zeker te weten dat u uw geld terug verdient? - Wat moet de bibliotheek doen of veranderen om ervoor te zorgen dat er ’s ochtends al

een rij voor de bibliotheek staat met mensen die naar binnen wil? - Wat kan de bibliotheek doen of veranderen om meer rekening te houden met de

behoeften van de klanten? - De personeelskosten en huislasten zijn erg hoog. Kan dit verminderd worden door de

fysieke bibliotheek over te nemen door de digitale bibliotheek? Waarom?

   

71    

Bijlage C: Interviews Interviews Jos Debeij

Jos Debeij is directeur van de openbare bibliotheek in Deventer. Ook is Jos Debeij voorzitter van directieoverleg bibliotheken Overijssel van de Vereniging openbare bibliotheken. De gemeente gaat bezuinigen. Bibliotheken krijgen in de toekomst geen of weinig subsidie? Hoe gaat u hiermee om en heeft u al bezuinigingen moeten maken? De bibliotheek Deventer moet komend jaar bezuinigingen maken. Het gaat hier om een kleine bezuiniging van 10%. De 10% wordt bezuinigd op cultuur. Hier moet onder andere een nieuwe bieb van worden gebouwd op de Stromarkt, die Bibliotheek Deventer over vier jaar wenst te betrekken. Hoe worden bibliotheken momenteel gefinancierd? De subsidie is de grootste inkomstenbron van openbare bibliotheken in Nederland. Bibliotheken ontvangen ongeveer 80% gemeentelijke subsidie. De overige 20% bestaat uit gebruikersopbrengsten, specifieke opbrengsten en diverse opbrengsten. De gebruikersopbrengsten bestaan voornamelijk uit abonnementskosten en contributiebijdragen. De grootste lasten van de bibliotheek bestaat uit de huisvesting, ruim 20% en het personeel, ruim 50%.

Hoe kan de bibliotheek overleven na de bezuinigingen?

Het is vooral belangrijk om te kijken wie wil je zijn, wie wil je blijven als bibliotheek? Er moet goed gekeken in welke dienst functie bezuinigd kan worden en in welke dienst en/of functie niet. Je moet goed beseft worden wie je wil zijn en wil blijven. De bezuinigingen mogen niet ten koste gaan van je identiteit. Die wil je behouden als bibliotheek. Als je het imago of identiteit kwijt bent wat je was, is het later moeilijk om dit terug te krijgen of te verdienen. Stel dat u 10.000 euro mocht investeren in de bibliotheek, welk deel van de bibliotheek zou u dan kopen om zeker te weten dat u uw geld terug verdient? Het geld zou ik vooral in de mediawijsheid besteden, in taal en lezen. Kinderen zijn de toekomst en daar moet geïnvesteerd in worden. Hoe kan ervoor gezorgd hebben dat de klanten een grotere waardering hebben voor de bibliotheek? De ontmoetingsfunctie van de bibliotheek heeft een grote waarde, maar deze moet volgens Jos Debeij vergroot worden. Vooral omdat we leven in een individualiserende samenleving, waarin er behoefte is aan een plek om samen te komen. Vooral in een individualistisch samenleving is de behoefte naar ontmoeting en contact erg belangrijk. Ook vindt Jos Debeij vindt meer dat:

Bibliotheken moeten denken onder het motto:

   

72    

‘De bibliotheek is van iedereen’ in plaats van ‘De bibliotheek is van ons.’ Dit geeft klanten een saamhorigheidsgevoel en maakt de bibliotheek waardevoller. Als we ervan uitgaan dat de bibliotheek nu moeten bezuinigen, heeft u ideeën op welke manieren de bibliotheek gefinancierd kan worden met minder/geen subsidie?

• Fundraising In Amerika is de term ‘fundraising’ heel populair. Klanten zich kunnen aanmelden als donateur van een bibliotheek of museum. Dit zou ook overgenomen kunnen worden in Nederland.

• Applicaties Librarything, Boekensalon, DeliciousLibrary zijn enkele voorbeelden van apps waarbij mensen kunnen delen welke boeken zij bezitten en/of lezen. DOK Delft heeft een applicatie ontwikkeld waarbij mensen hun eigen collectie kunnen koppelen aan de collectie van de bibliotheek. Zij vormen een ‘thuiscatalogus.’

• Fondsen Een inkomstenbron van de bibliotheek zouden fondsen kunnen zijn. Het Oranjefonds is een goede voorbeeld.

Corrie Folkesma is werkzaam op dit gebied en schrijft fondsen aan op het gebied van kunst en cultuur.

• Vrijwilligers Er zijn veel mensen (vooral gepensioneerde mensen) die een steentje willen bijdragen aan de bibliotheek en die hier geen vergoeding voor vragen. Er zijn bijvoorbeeld veel mensen die willen voorlezen aan kleine kinderen of willen meewerken aan de organisatie van een activiteit. Deze vrijwilligers kunnen ingezet worden en er kan een bezuiniging gemaakt worden op het personeel.

• Telefooncel-bieb In Engeland bestaat de telefooncel-bieb. Een telefooncel wordt omgetoverd tot een bibliotheek. De microbibliotheek is 24/24 uur en elke dag van het jaar, geopend. Het concept voorziet dat het lezerspubliek een boek leent en een ander daarvoor in de plaats terugzet. Dit concept werkt op basis van zelfbediening, personeel is niet nodig. Een ander voordeel is dat deze mini-bibliotheek 7/24 open is.

   

  73  

Stephan de Vilder

Bij de VOB (Vereniging Openbare Bibliotheken) was Stephan werkzaam als programmamanager marketing. Dit deed hij in een team van programmamanagers, waar onder andere Mark Deckers ook in werkzaam is. Stephan heeft in deze functie het klantsegmentatiemodel ‘De klant is koningin’ geschreven en heeft meegewerkt aan de ontwikkeling van de winkelformule die nu in steeds meer bibliotheken in Overijssel wordt toegepast. Hoe kan de waarde verhoogd worden van de bibliotheek? Er moet meer naar de wensen en behoeften van de klanten te geluisterd worden. Zo moet bijvoorbeeld de collectie herzien worden, want de bibliotheek zit in een cash-cow-positie met de uitleen. Ongeveer 20% van de gehele collectie wordt nooit uitgeleend. Dit is erg jammer. Dit moet gesaneerd worden. Er moet meer een centraal beleid komen. Studenten zijn een belangrijke doelgroep van de bibliotheek. Bibliotheken in de stad moeten veel meer studeerplekken bieden aan deze groep. Studenten moeten de bibliotheek meer als een plek kunnen zien om te studeren, maar ook is het belangrijk dat studenten elkaar kunnen ontmoeten in de bibliotheek. Zo krijgt de bibliotheek als ontmoetingsplek een belangrijke rol.

Stel dat u 10.000 euro mocht investeren in de bibliotheek, welk deel van de bibliotheek zou u dan kopen om zeker te weten dat u uw geld terug verdient? Ik vind het moeilijk om dit terug te verdienen in de vorm van geld. Ik zou het investeren in de collectie. 70% van de leden van de bibliotheek weten niet (precies) wat ze willen nemen. Daarom is een ruim aanbod erg belangrijk. De overige 30% zijn run shoppers. Er moeten meer exemplaren verschijnen van actuele titel, hier zou ik meer geld in investeren. Als we ervan uitgaan dat de bibliotheek nu moeten bezuinigen, heeft u ideeën op welke manieren de bibliotheek gefinancierd kan worden met minder/geen subsidie? Er moet bezuinigd worden in het pand. De vloer kan veel kleiner. Een ander idee is het organiseren van ruildagen.

• Ruildagen Door het organiseren van ruildagen in de bibliotheek hoeft minder collectie aangeschaft te worden en ten tweede is dit een mooie gelegenheid om bezoekers bij elkaar te brengen. Zo krijgt de bibliotheek meer een ontmoetingsfunctie. De bibliotheek zou entreegeld kunnen vragen hiervoor. Zo heeft de bibliotheek als derde voordeel dat zij een inkomstenbron hebben. De ruilmiddagen kunnen georganiseerd worden rondom een thema en bijvoorbeeld elke maand. Bezoekers kunnen dan boeken, cd’s, tijdschriften en andere artikelen ruilen. Wat moet de bibliotheek doen om ervoor te zorgen dat er geen lange

   

  74  

rijen staan voor de bibliotheek opent? Bibliotheken in de stad moeten veel studeerplekken beschikbaar stellen. Ook pc’s waar ze gebruik kunnen maken van het internet en gratis wifi. Er zou een grotere collectie moeten komen, meer exemplaren. Er moet genoeg plek beschikbaar zijn waar mensen rustig kunnen zitten en lekkere koffie kunnen halen. De meeste kosten van een bibliotheek gaan naar het personeel en naar het pand. Vindt u dat de bibliotheek daar een bezuiniging in moet maken. Kan de fysieke bibliotheek geheel overgenomen worden door de digitale bibliotheek?

De fysieke bibliotheek moet blijven zolang deze genoeg bezoekers trekt. Ik vind dat de levenscyclus opgerekt moet worden van de fysieke bibliotheek. Zou er op personeelkosten bezuinigd kunnen worden door meer studenten en stagiaires in te zetten? Meer jongeren en studenten in de bibliotheek zullen de kosten verlagen voor de bibliotheek. Dit zal een invloed hebben maar het zal er niet makkelijker op worden.

Bijlage D: Begroting bibliotheek Zwolle van 2011 BEGROTING 2011 BEGROTING 2011 euro LASTEN: 40. Bestuur en organisatie 107.800 41. Huisvesting 934.994 42. Personeel 2.081.606 43. Administratie 141.500 44. Transport 8.000 45. Automatisering 427.500 46. Collectie 705.500 47. Specifieke kosten 39.000 47. Bibliobus 22.000 Aanvullende bibliotheekvoorzieningen 30.000 49. Onderwijsdiensten 24.905 49. Samenwerking met derden 4.300 49. Agnieten College Locatie Meander 30.971 49. Overige kosten 30.000 Totaal Lasten 4.588.076 BATEN: 80. Opbrengsten 699.000 82. Specifieke Dienstverlening 55.471 83. Cultureel ondernemersschap 30.000 GPS/Projecten 25.000 85. Diverse baten 22.000 88. Subsidies 3.693.598 Totaal Baten 4.525.069 Bruto exploitatieresultaat -63.007 Exploitatieresultaat -63.007 BESTEMMING RESULTAAT Dotatie fonds vervanging inrichting Stadshagen 35.029 Bestemmingsreserve organisatieontwikkeling

   

  76  

Bestemmingsreserve personeel Mutatie Egalisatiereserve -98.036 -63.007 Begrotingstekort 98.036 Leenrecht verlengingen 61.294

•