1 Jeroen De Koninck HIRB 2012-2013

Psychologie Hoofdstuk 1 Contactpersoon: gert.storms@ppw.kuleuven.be

Hoofdstuk 1: Psychologie als socio-wetenschappenlijke studie

Wat is psychologie?

Vaak foute informatie uit media, literatuur rond psychologie

= (meestal) geen wetenschappelijk verantwoorde kennis

Psychologie ontstaan uit filosofie

Psychologie volgens Proust:

De zielkundige ontleding, of het vermogen daartoe, de kennis v/h binnenste v/d mens

Psychologie der sekten:

Het geheel der psychische verschijnselen in een categorie, groep of tussen groep, en de leer daarvan

Psychologie (definitie):

Wetenschappelijke/empirische studie van - gedrag

- mentale processen

Erg veel verschillende disciplines (vermoeilijkt de afbakening v/h domein)

APA: American Psychological Associaton

= Wereldwijde beroepsvereniging van psychologen

Meerdere studies bestuderen, naast psychologie, het gedrag en de mentale processen

(Voorbeelden: antropologie, sociologie, rechten, economie, criminologie, ...)

= studie vanuit ander gezichtspunt

Verschil: onderwerp is hetzelfde, methoden anders

Mensen hechten geloof aan pseudowetenschappen

= poging om natuurlijke fenomenen te verklaren zonder empirische observatie of wetenschappelijk

onderzoek aan de basis

(Voorbeelden: telepathie, helderziendheid, extra sensory perception - toekomst voorspellen)

! Freud en Jung hielden zich ook bezig met zulke soort psychologie

= weinig tot geen empirische studie en wetenschappelijk bewijs

Primary effect: eerste informatie weegt belangrijk door

Recency effect: wanneer men primary effect kent, hecht men meer belang aan laatste informatie

2 Jeroen De Koninck HIRB 2012-2013

Freud en psychologie:

Freud was geneesheer

= leidde wetmatigheden uit klinische gevalstudies af (psyc)hoanalyse)

Veel tegenspraak anno 2012

Associatie psychoanalyse en psychologie is fout (Freudprobleem)

Betrouwbare psychologen:

- Skinner

- Hubel & Wiesel (nobelprijs)

- Simon (nobelprijs)

- Sperry (nobelprijs)

- Kahneman & Tversky (nobelprijs)

Psychologen voornamelijk actief binnen:

- arbeid en organisatiepsychologie

- schoolpsychologie

- klinische setting (therapie)

- wetenschappelijk onderzoek

Psychologie psychiatrie

Psychiatrie: specialisatie in geneeskunde

= onderzoek naar psychisch disfunctioneren vanuit somatisch gezichtspunt

--> niet opgeleid voor psychotherapie

Historie van de psychologie:

1878: eerste laboratorium voor experimentele psychologie

= Universiteit van Leipzig, onder leiding van Wilhelm Wundt

Vaak bezwaar vanuit religieus standpunt

= tot een eeuw geleden geen laboratorium aan Universiteit van Cambridge

"Op schaal uitdrukken van menselijke ziel" kon niet

Psychologie ontstaan uit:

Geesteswetenschappen

- filosofie

Positieve wetenschappen

- fysiologie: associatie met psychologe in studie geest/psyche

- neurologie

Psychologische kennis op basis van:

- geesteswetenschappelijke methoden (verklaring centraal)

- positief-wetenschappelijk onderzoek (predictie centraal)

3 Jeroen De Koninck HIRB 2012-2013

Twee historische strekkingen

Descartiaanse strekking: geest niet objectief waarneembaar

- rationalisme: ratio als enig criterium voor geldige kennis

met dualisme: lichaam en geest gescheiden

Angelsaksische strekking: kennis enkel verkrijgbaar door onbevooroordeelde zintuigelijke kennis

- empirisme

met associationisme

! Voornamelijk Angelsaksische strekking heeft geleid tot wetenschappelijke psychologie

= gebaseerd op empirisch onderzoek

! Positieve wetenschappen toonde aan dat Descartiaanse bewustzijn niet klopte

Onderwerpen van psychologie

Voor 1900

- bewustzijn centraal (via introspectie: zelfreflectie)

Rond 1900

- meer interesse in onbewuste

Vanaf 1920

- behaviorisme (uit Amerika): verband zoeken tussen stimulus en reactie

= studie van mentale processen werd onwetenschappenlijk beschouwd

! voornamelijk studie op dieren (dierpsychologie)

- overte gedrag: gedrag dat men rechtstreeks kan observeren

- blackbox: men kan enkel "raden" naar de inhoud ervan, wat er gebeurd

Dierenpsychologie: dierengedrag bestuderen en er vanuit gaan dat menselijk gedrag hetzelfde is

maar dan complexer (maar volgens zelfde principes)

Vanaf WOII

- psychologie werd gedragswetenschap die enkel objectief waarneembaar gedrag mocht bestuderen

= omvat studiemethoden van 1920

Vanaf 1960

- informatieverwerkingsmogelijkheden mogelijk door technologische ontwikkeling

- cognitieve psychologie: studie van de manier waarop we informatie verwerken

Recent

- biomedische wetenschappen geven nieuwe tendens

- nauwer verband tussen psychologie en neurowetenschappen

4 Jeroen De Koninck HIRB 2012-2013

Verwerven van nieuwe kennis

Kwalitatieve Methoden Kwantitatieve Methoden

constructie sociale realiteit, culturele betekenis focus op interactieve processen, gebeurtenissen

authenticiteit waardengebonden

theorie & gegevens vervlochten essentieel situationeel

vaak beperkt aantal gevallen thematische analyse

onderzoeker is betrokken

meten van objectieve feiten focus op variabelen betrouwbaarheid

waardenvrij theorie & gegevens gescheiden

onafhankelijk van de context veel gevallen/proefpersonen

statistische analyse onderzoeker is onafhankelijk

Methodologische eisen voor wetenschappenlijk onderzoek

Drie kenmerken van de psychologische wetenschappen

Kennis verzamelen via systematisch empirisme

= Wetenschappelijke kennis laat zich voornamelijk leiden door systematisch waarnemen werkelijkheid

= sensorische ervaring

= observatie als onderzoeksgegeven

van de psychologie

= hier zijn gezagsargumenten

! Systematisch empirisme noodzakelijk

Voorbeelden van fouten:

-indelen sterrenstelsel in zeven delen (7 dagen, 7 gaten in gezicht)

- aderlatingen tegen koorts

- psycho-analyse (volgens Freud)

Kennis moet publiek verifieerbaar zijn

= kennis moet repliceerbaar zijn, iedereen moet bij dezelfde studie, dezelfde resultaten bekomen

Systeem vaan peer review

verplicht overdragen van wetenschappelijke kennis aan andere onderzoeker, voor de publicatie van

een bepaalde ondervinding

controle rond:

- zinvolheid v/d vraagstelling

- aangewende procedures

- verwerking v/d gegevens

- grondigheid v/d conclusies

- ethisch karakter v/h onderzoek

5 Jeroen De Koninck HIRB 2012-2013

Kennis moet toetsbaar zijn

= problemen moeten oplosbaar zijn, wetenschappelijke theorien moeten toetsbare theorien zijn

ze moeten eveneens falsifieerbaar zijn

(het moet principieel mogelijk zijn om aan te tonen dat de uitspraak fout is)

Voorbeeld NIET falsifieerbare vraag:

- Is de mens goed of slecht?

Voorbeeld niet-toetsbare theorien:

- Psycho-analyse volgens Freud

- Nixon zijn drang naar falen

- Veel valse verklaringen voor Gilles De La Tourette

Poc Hoc verklaringen: verklaringen bedacht na het bekijken van onderzoeksresultaten (schril

contrast met predictie)

! Veel dingen bleken te kloppen tot er nieuwe technieken kwamen die het omgekeerde aanwezen

Theorie: relatie tussen set concepten die gebruikt worden om data/gegevens te verklaren en

predicties te maken over resultaten van een empirische studie

Vijf stappen proces voor wetenschappelijke methoden

Ontwikkelen v/e hypothese:

- Hypothese: uitspraak die resultaat van wetenschappelijk onderzoek voorspelt

! wanneer data en hypothese elkaar tegenspreken -> nieuwe theorie vinden

Aanpassen theorie brengt ons dichter bij werkelijkheid

! Wetenschappelijke wet: relatie tussen variabelen is frequent confirmeerbaar

- Operationele definitie: begrippen betekenis geven door verwijzing naar observeerbare gegevens

(dankzij operationalisering)

Voorbeeld:

Intelligentie: datgene wat gemeten wordt met een bepaalde intelligentietest

! Er is een verschil tussen een operationele definitie en essentialistische definitie

Operationele definitie: verklaren hoe men een begrip kan meten (zie voorbeeld)

Essentialistische definitie: effectief zeggen wat een bepaald begrip is

Gecontroleerde test:

- Onafhankelijke variabele: variabele die door onderzoeker wordt gemanipuleerd

- Randomisatie: aanbiedingsvolgorde van stimulus moet toevallig zijn

Objectieve data verzamelen:

- Gegevens (data): informatie verzameld voor het testen van de hypothese

- Afhankelijke variabele: gemeten resultaat v/h onderzoek, responsen

Analyseren v/d resultaten:

= aanhouden of verwerpen v/d hypothese

Publiceren, bekritiseren en repliceren v/d resultaten

6 Jeroen De Koninck HIRB 2012-2013

Onderzoeksmethoden:

Mogelijke indeling volgens:

- positief wetenschappelijke onderzoeksmethoden

= onderzoek door het meten van variabelen

- geesteswetenschappelijke onderzoeksmethoden

= onderzoek door interpretatie

Voornamelijke indeling volgens:

- descriptieve methoden

- experimentele methoden

Naturalistische observatie

= observat