BEVAARBAARHEID BOVEN-ZEESCHELDE APRIL 2012 | 01

De knijt onder controle?

De Culicoides riethi – de knijt die langs de Schelde voor-komt – zorgt voor hinder in de woonkernen in deze rivieromgeving. In opdracht van W&Z hebben het Konink-lijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) in samenwerking met de Universiteit Antwerpen (UA) en het Instituut voor Natuur en Bos (INBO) onderzoek ver-richt naar dit venijnige insect. Een permanente vernatting door de bouw van een nieu-we sluis zou de knijtenplaag definitief van de baan ruimen.

© K

onin

klijk

Bel

gisc

h In

stitu

ut v

oor N

atuu

rwet

ensc

happ

en (K

BIN

)

Bescherming tegen overstro­mingenDe Zeeschelde is onderhevig aan het getij van de Noordzee. De combinatie van een extreem stormtij en een hoge afvoer van he-melwater uit de gebieden stroomopwaarts kan tot uitzonderlijk hoge waterstanden lei-den. Om Vlaanderen te beschermen tegen overstromingen vanuit de Zeeschelde, lan-ceerde de Vlaamse Regering het Sigmaplan.Langs de Zeeschelde en haar zijrivieren wor-den dijken verhoogd en gecontroleerde overstromingsgebied aangelegd. In het meest stroomopwaartse gedeelte van de Zeeschelde, tussen Gentbrugge en Melle, worden de veiligheidsnormen van het Sig-maplan nog niet gehaald.

De dijken moeten nog aangepast worden, opdat Gent, Destelbergen en Melle niet meer bedreigd worden door extreme water-standen op de Zeeschelde. Bovendien be-lemmert de aanslibbing van de Zeeschelde een vlotte afvoer van het hemelwater uit de gebieden langs de rivier. De aanslibbing wegwerken, is noodzakelijk om de regio te beschermen tegen wateroverlast. [logo van of foto in verband met Sigmaplan] Varen, wandelen en fietsenDe nieuwe vaarroute zal voor pleziervaar-ders ronduit een verademing zijn. Zo is ze een stuk eenvoudiger te bevaren, en loopt ook door een mooi en aantrekkelijk land-schap. De route zal mettertijd ook nieuwe recreanten en toeristen aantrekken – zowel pleziervaarders, als wandelaars en fietsers langs het water.

Al die recreanten willen van een mooie en frisse omgeving kunnen genieten. De aan-geslibde Zeeschelde biedt vandaag een weinig aanlokkelijk zicht. Bovendien werkt de aanslibbing knijtenplagen in de hand. Die zijn vandaag behoorlijk hinderlijk voor de omwonenden en zorgen ook voor over-last bij passanten. Deze problematiek moet definitief opgelost worden.

Een plek voor verschillende natuurtypesDe aanslibbing van dit deel van de Zeeschel-de heeft in de loop der jaren getijdennatuur (slikken en schorren) doen ontstaan. Slikken en schorren worden ook wel de filters van de rivier genoemd. Ze zuiveren het water, en vogels komen er voedsel en rust zoeken. Omdat slikken en schorren zo zeldzaam zijn, wordt dit natuurtype Europees beschermd.Als de Zeeschelde opnieuw in gebruik geno-men wordt voor pleziervaart, mag die waar-devolle natuur niet verloren gaan. De natuur die door het project wijzigt, zal op een ande-re plaats volop ontwikkelingskansen krijgen. Experts bestuderen momenteel de beste manier om getijdennatuur tot ontwikkeling te laten komen in een voormalige zandont-ginningsput in Melle en in het gebied Ham in Wetteren.

Het geïntegreerd plan voor de Zeeschelde tussen Gentbrugge en Melle kan ook aan-sluiten bij de plannen voor groenontwik-keling van de stad Gent. In de Gentbrugse Meersen ontwikkelt de stad immers een re-creatie- en groengebied. Als één van de vier groenpolen van de stad moet het gebied ruimte, groen en ontspanning bieden aan de stedelingen. Het geïntegreerd project kan de groenpool Gentbrugse Meersen – Damvallei bijkomende impulsen geven.

Zeeschelde Gentbrugge-Melle

Een visie op het gebied

Een geïntegreerd plan voor de Zeeschelde tussen Gentbrugge en Melle “De Zeeschelde tussen Gentbrugge en Melle is toe aan een op-

knapbeurt. Waarom? Momenteel is dit deel van de Zeeschelde

gedeeltelijk dichtgeslibd. Daardoor is de rivier onbevaarbaar

geworden en watert ze niet meer goed af. Een slechte afwatering

verhoogt het risico op overstromingen en werkt knijtenplagen in

de hand. Om Gent, Destelbergen en Melle tegen overstromingen

te beschermen, heeft de Vlaamse Regering veiligheidsdoelstel-

lingen vooropgesteld in het Sigmaplan. Deze veiligheidsdoelstel-

lingen worden in dit gebied nog niet gehaald. Ook de knijten-

problematiek verdient een definitieve oplossing.

Ook wordt bekeken of de bevaarbaarheid van de Zeeschelde tus-

sen Gentbrugge en Melle verbeterd kan worden. De historische

vaarroute waarlangs schepen via Gentbrugge vroeger de stad

binnenvaarden, kan opgewaardeerd worden. Zo ontstaat een

aantrekkelijke nieuwe route voor de recreatievaart. Een route die

bovendien voorkomt dat plezierboten en commerciële schepen

in elkaars vaarwater komen op de drukke Gentse Ringvaart. Dit

past prima in het trans-Europese transportnetwerk (TEN-T), waar-

mee de Europese Unie haar internationale handel en mobiliteit wil

stimuleren. De Seine-Scheldeverbinding zal straks de drukte op de

Ringvaart en de Zeeschelde immers alleen maar doen toenemen.

De Zeeschelde tussen Gentbrugge en Melle heeft ook natuur-

potenties. De gevarieerde Scheldenatuur wordt in ere hersteld.

Zo zal ook een waaier aan belevingsmogelijkheden worden

geboden voor wandelaars en fietsers.

Al deze functies combineren op dit deel van de Zeeschelde vormt een ingewikkeld vraagstuk. Welke is de beste manier om de veiligheidsdoelstellingen te beha-

len, de knijtenproblemen op te lossen, en recreatievaart opnieuw

mogelijk te maken, met respect voor de belevings- en natuur-

potenties? De integratie van de verschillende functies werd eerst

uitvoerig bestudeerd. De grote lijnen zijn nu beschreven in een

ontwerp van inrichtingsplan. In deze nieuwsbrief lees je over de

plannen voor het gebied die momenteel op tafel liggen.”

Michaël De Beukelaer-Dossche, projectingenieur Waterwegen en Zeekanaal NV

© B

inne

nvaa

rt A P R I L 2 0 1 2

APRIL 2012 | 02

Bescherming tegen overstromingenDe Zeeschelde is onderhevig aan het getij van de Noordzee. De combinatie van een extreem stormtij en een hoge afvoer van hemel-water uit de gebieden stroomopwaarts kan tot uitzonderlijk hoge waterstanden leiden. Om Vlaanderen te beschermen tegen overstro-mingen vanuit de Zeeschelde, lanceerde de Vlaamse Regering het Sigmaplan.Langs de Zeeschelde en haar zijrivieren worden dijken verhoogd en gecontroleerde overstromingsgebied aangelegd. In het meest stroomopwaartse gedeelte van de Zeeschelde, tussen Gentbrugge en Melle, worden de veiligheidsnormen van het Sigmaplan nog niet gehaald.

De dijken moeten nog aangepast worden, opdat Gent, Destelbergen en Melle niet meer bedreigd worden door extreme waterstanden op de Zeeschelde. Bovendien belemmert de aanslibbing van de Zee-schelde een vlotte afvoer van het hemelwater uit de gebieden langs de rivier. De aanslibbing wegwerken, is noodzakelijk om de regio te beschermen tegen wateroverlast.

Een betere vaarrouteGent is één en al water: geen wonder dat de stad zo in trek is bij pleziervaarders. Zowel via het noorden (Kanaal Gent-Terneuzen), het noordwesten (Kanaal Gent-Oostende), het zuidwesten (Leie) als het zuiden (Bovenschelde) kan je de Gentse binnenstad binnenvaren. Plezierboten die vanuit het oosten komen, kunnen echter alleen via een omweg naar Gent: via de Ringvaart, door de sluis van Merelbeke en de Brusselsepoortsluis. Dat parcours is onhandig, weinig aantrekkelijk en ook druk bevaren. De Ringvaart wordt immers veelvuldig gebruikt door professionele schepen. Aan de bruggen en aan de sluis van Merelbeke is dat drukke verkeer niet bevorderlijk voor de veiligheid. Wanneer straks de Seine-Scheldeverbinding voltooid is, zal de drukte alleen maar toenemen.

Waarom is een geïntegreerd plan nodig?

De herinrichting van de Zeeschelde tussen Gentbrugge en Melle kan verschillende voor-delen tezelfdertijd realiseren. De Zeeschelde haar oorspronkelijke karakter teruggeven, de bescherming tegen overstromingen volgens het Sigmaplan realiseren, de afwatering verzekeren en het knijtenprobleem uit de wereld helpen. Bij dit alles mogen de natuur-potenties niet verloren gaan, en zal de vaarroute naar Gent verbeteren. Een opgeknapte Zeeschelde zal daarenboven tal van recreanten op en langs het water aantrekken. Een integrale visie is nodig om al deze doelstellingen met hun veelzijdigheid aan functies in dit gebied op elkaar af te stemmen.

© B

inne

nvaa

rt

kanaal Gent-Terneuzen

kanaal Gent-Oostende

Leie

Bovenschelde

Zeeschelde

Gent

De huidige vaarroutes naar Gent.

Varen, wandelen en fietsenDe nieuwe vaarroute zal voor pleziervaar-ders ronduit een verademing zijn. Zo is ze een stuk eenvoudiger te bevaren, en loopt ook door een mooi en aantrekkelijk land-schap. Naast de omwonenden en de hui-dige gebruikers zal de route mettertijd ook nieuwe recreanten en toeristen aantrekken zoals wandelaars en fietsers.

Knijtenproblematiek Al die recreanten willen van een mooie en frisse omgeving kunnen genieten. De aan-geslibde Zeeschelde biedt vandaag een weinig aanlokkelijk zicht. Bovendien werkt de aanslibbing knijtenplagen in de hand. Die zijn vandaag behoorlijk hinderlijk voor de omwonenden en zorgen ook voor over-last bij passanten. Deze problematiek moet definitief opgelost worden.

Een plek voor verschillende natuurtypesDe aanslibbing van dit deel van de Zeeschel-de heeft in de loop der jaren getijdennatuur (slikken en schorren) doen ontstaan. Slikken en schorren worden ook wel de filters van de rivier genoemd. Ze zuiveren het water, en vogels komen er voedsel en rust zoeken. Omdat slikken en schorren zo zeldzaam zijn, wordt dit natuurtype Europees beschermd.De opwaardering van de Zeeschelde mag die waardevolle natuur niet verloren doen gaan. De natuur die door het project wij-zigt, zal op een andere plaats volop ontwik-

kelingskansen krijgen. Experts bestuderen momenteel de beste manier om getijden- natuur tot ontwikkeling te laten komen in een voormalige zandontginningsput in Melle en in het gebied Ham in Wetteren.

Het geïntegreerd plan voor de Zeeschelde tussen Gentbrugge en Melle kan ook aan-sluiten bij de plannen voor groenontwik-keling van de stad Gent. In de Gentbrugse Meersen ontwikkelt de stad immers een re-creatie- en groengebied. Als één van de vier groenpolen van de stad moet het gebied ruimte, groen en ontspanning bieden aan de stedelingen. Het geïntegreerd project kan de groenpool Gentbrugse Meersen – Damvallei bijkomende impulsen geven.

APRIL 2012 | 03

APRIL 2012 | 04

Wat ging vooraf?

Aan de opmaak van het geïntegreerd plan gingen een heleboel studies vooraf.In 2009 besliste het Bekkenbestuur van het Benedenscheldebek­ken om de opmaak van een geïntegreerd project te starten met als doel het traject van de Zeeschelde dat nu grotendeels is aangezand, herin te richten voor recreatie en natuur. Vooraleer deze actie werd opgenomen in het Bekkenvoortgangsrapport 2010 van het Beneden-scheldebekken werd een grondig vooronderzoek uitgevoerd. Dat omvatte verschillende elementen:

• HetInstituutvoorNatuur-enBosonderzoek(INBO)onder-zocht de ecologische potenties van het gebied.

• HetWaterbouwkundigLaboratorium(WL)gingdemogelijk-heden voor bevaarbaarheid na en de impact op de water-peilen.

• HetadviesbureauHaskoningbeschreefnauwkeurigdeafweging van de verschillende varianten en de haalbaarheid ervan.

In 2010 begon Waterwegen en Zeekanaal NV (W&Z) met de opmaak van het geïntegreerde plan voor de Zeeschelde tussen Gentbrugge en Melle. In de eerste helft van 2011 vond een kosteneffectiviteits-analyse van de voorkeurs-variant plaats. Vervolgens werd een ontwerp van inrichtingsplan opgemaakt. Bij deze stap werden heel wat instanties en organisaties betrokken: het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), de provincie Oost-Vlaanderen, de stad Gent en de gemeenten Destelbergen en Melle, maar ook pleziervaartorganisa-ties, waterbeheerders, natuurorganisaties en toeristische diensten.

Goed voorbereid aan de start

Om de beste oplossing te vinden voor de herinrichting van de Zeeschelde is vooraf reeds veel werk verzet. Zo zijn een aantal mogelijke alternatieven bestudeerd. De bouw van een sluis in Heusden kwam als beste variant naar voren. Deze voorkeursoplossing en de bijhorende kosten zijn vervolgens uitgebreid onder de loep genomen.

Op basis van de voorstudie kwam één oplossing als beste naar voren. De bouw van een nieuwe sluis in Heusden (optie 2) wordt gecombineerd met onderhoudsbaggerwerken en het behoud van getijdennatuur.

Wat waren de belangrijkste argumenten om voor deze oplossing te kiezen?

1. Minder baggerwerken Het hernemen van de onderhoudsbaggerwerken kost

minder wanneer één pand (tussen Gentbrugge en de nieuwe sluis) opgestuwd wordt (optie 2) dan wanneer het volledige traject moet gebaggerd worden (zoals in optie 1 en 3). Het opgestuwde traject moet immers niet gebaggerd worden.

2. Minder dijkwerken Met deze oplossing is het niet meer nodig om de dijken

aan beide oevers te verhogen tussen Gentbrugge en de nieuwe sluis (over een afstand van 5 kilometer). Die dijk-verhoging was wel voorzien in het Sigmaplan en blijft ook nodig in optie 1 en 3 om Gent, Destelbergen en Melle te beschermen tegen wateroverlast. Wanneer de dijken niet verhoogd moeten worden, spaart dit kosten. Nog een voordeel: de hogere dijken nemen geen extra ruimte in en de mooie uitzichten op het water blijven behouden.

De uitgespaarde kosten aan baggerwerken en dijkwerken compen-seren ruimschoots de kost om de nieuwe sluis te bouwen, zoals voor-zien is in oplossing 2.

Van drie opties naar één voorkeursvariant

1. Uitbaggeren van de Zeeschelde De Zeeschelde wordt uitgebaggerd tussen de Ring-

vaart in Melle, waar ongeveer 1 meter diep gebaggerd moet worden, en de bestaande sluis in Gentbrugge, waar ongeveer 5 meter diep gebaggerd moet worden. Dat zijn de baggerdieptes die nodig zijn om het vroe-gere niveau van de rivierbodem te herstellen.

2. Bouw van een nieuwe sluis Ergens tussen Gentbrugge en Melle wordt een nieuwe

sluis gebouwd. Tussen Gentbrugge en de nieuwe sluis wordt het waterpeil opgestuwd. Tussen de nieuwe sluis en de Ringvaart wordt de vaargeul uitgebaggerd zoals in oplossing 1.

3. Aanleg van een groene geul De vaargeul wordt over het volledige traject uitgebag-

gerd zoals in optie 1. Tussen de vaargeul en de bestaan-de slikken en schorren wordt een barrière gebouwd. Op deze manier is er ruimte beschikbaar voor een vaar-geul én voor de natuurwaarden.

Variant 1: uitbaggeren Zeeschelde

huidig niveau slib

tot hier wordt gebaggerd

Variant 3: groene vaargeul

huidig niveau slib

tot hier wordt gebaggerd

Variant 2: nieuwe sluis

huidig niveau slib

tot hier wordt gebaggerd

APRIL 2012 | 05

APRIL 2012 | 06

2. Welke soort sluis? De afmetingen, het aantal en het type van de sluisdeuren, het type voorhaven: tijdens de kosteneffectiviteitsanalyse werd ook de beste

sluisconfiguratie bepaald. Er werd gekozen voor een sluis die via een tussendeur kan worden aangepast aan het aantal vaartuigen en hun omvang. Zo wordt zuinig omgesprongen met water én blijven de wachttijden aan de sluis aanvaardbaar. Wanneer nodig kunnen ook grotere vaartuigen of een groter aantal vaartuigen tegelijk versast worden.

Gentbrugge

Melle

De locatie ‘E17’

Heusden

E17

Heusdenbaan

De locatie tussenin

Voorkeurslocatie N447

De drie verschillende sluislocaties

Simulatie van een sluis met tussendeur

De kosteneffectiviteitsanalyse: voorkeurs­variant tegen het lichtDe voorstudie bracht klaarheid over de beste optie, maar die moest nog verder in detail uitgewerkt worden. Waar komt de sluis? Voor welk type wordt gekozen? Welk vaarprofiel zal ge-baggerd worden? Hoe wordt de natuurbalans in evenwicht gehouden? Een zogenaamde kosteneffectiviteitsanalyse bestu-deerde alle investeringen die nodig zijn voor het project. Het doel: de meest voordelige technische variant bepalen voor de bouw van de sluis.

Wat werd er in de kosteneffectiviteitsanalyse zoal onderzocht?

1. Waar komt de sluis? Drie mogelijke locaties werden onderzocht. De locatie ten

noorden van de brug van de N447, de Heusdenbaan, kwam als beste naar voor. De sluis verder stroomopwaarts bouwen zou meer kosten omdat dan meer onderhoudsbaggerwer-ken en meer dijkwerken nodig zijn. De sluis verder stroomaf-waarts bouwen zou een grotere impact op de natuurbalans tot gevolg hebben. Bovendien zou de Zeeschelde in deze oplossing over minder bufferruimte beschikken tijdens een storm.

19.2

15.0

4.0

1.6

55.0

6.6 23.8

1.6

Passagiersvaart Pleziervaart

Afmetingen jacht- en passagiervaart

Samengevat: welk scenario van de voorkeursvariant is het meest voordelig? Het meest voordelige scenario voor de bouw van de sluis in Heusden ziet er als volgt uit:• locatie:tennoordenvandeHeusdenbaan(N447)• verhoogdewaterkeringenvolgenshetSigmaplanafwaartsdesluis• behoudvandedijkenopwaartsvandesluis• vaarprofiel:jachtvaartprofiel,datookpassagiervaarttoelaat• afmetingensluiskolk:lengteaanpasbaardoortussendeur• riviernatuuropwaarts(Gentbrugge–Heusden):tijonafhankelijkeriviernatuur• riviernatuurafwaarts:getijdennatuurinzandput(Melle)enHam(Wetteren)

APRIL 2012 | 07

3. Welk vaarwegprofiel? Het profiel van een vaarweg voor recreatievaart kan worden

afgestemd op jachtvaart of op passagiervaart. Uiteinde-lijk werd gekozen voor een tijonafhankelijk dubbelstrooks jachtvaartprofiel, dat ook passagiervaart toelaat. Een vol-ledig dubbelstrooks passagiervaartprofiel zou de kostprijs sterk doen stijgen. Passagiersboten zijn immers groter dan jachten en vergen een groter/dieper profiel. In het gekozen vaarprofiel zullen twee passagiervaartuigen elkaar kunnen kruisen, maar alleen op welbepaalde locaties

4. Hoe de natuurbalans in evenwicht houden? De getijdennatuur stroomopwaarts van de nieuwe sluis, op

het traject tussen Gentbrugge en de nieuwe sluis, zal evo-lueren naar een ander type riviernatuur, dat niet afhankelijk is van de getijden. Zones met oevervegetatie en brede riet-kragen zullen hier straks het uitzicht bepalen. De slikken en schorren krijgen een nieuwe kans op een andere locatie in de omgeving.

Waar wordt de getijdennatuur goedgemaakt? Verschil-lende locaties werden onderzocht. De zandput van Melle en het deelgebied Ham van het Sigmaproject Bastenakkers bleken de beste zoeklocaties. Zowel qua oppervlakte, eco-systeemfuncties, als kostprijs bieden beide plekken voor-delen.

APRIL 2012 | 08

Welke functies stimuleert het project Zeeschelde Gentbrugge-Melle?

Het project beoogt tezelfertijd vier functies: beschermen van de bevolking tegen overstromingen door de realisatie van het Sigmaplan en de verbete-ring van de waterafvoer, benutten van natuurpoten-ties, opnieuw bevaarbaar maken voor pleziervaart, en het uitbouwen van zachte recreatieve belevings-waarden.

Laarne

Wetteren

DestelbergenGent

Gentbrugge

Merelbeke Melle

ringvaart

Schelde

Schelde

De huidige vaarroutes naar Gent.

© R

iver

tour

s

APRIL 2012 | 09

Beschermen tegen overstromingen als prioriteitHet projectgebied Zeeschelde Gentbrugge-Melle ligt aan het uiteinde van het Zeescheldebekken. Het getijdengebied van de Schelde wordt er momenteel begrensd door een stuw en een sluis in Gentbrugge. De bouw van een nieuwe sluis zal het gebied op-splitsten in een deel zonder getij en een deel met getij. Beide delen worden op een specifieke manier ingericht.

getijdenafhankelijke deelTussen de nieuwe sluis en de samenvloeiing met de Ringvaart in Melle blijft de Zeeschelde onderhevig aan de getijden. Op het rit-me van eb en vloed stroomt er dagelijks water in en uit. Heel af en toe komt er een uitzonderlijk hoogwater voor op de Zeeschelde. Dat gebeurt wanneer een stormtij samenvalt met een hoge af-voer van regenwater van stroomopwaarts. In deze extreme situatie

houden de Scheldedijken het water tegen. De dijken tussen de Ringvaart en de zandput in Melle kunnen vandaag die hevige stormen al aan.De nieuwe sluis in combinatie met hogere dijken stroomaf-waarts de sluis zijn nodig om de veiligheidsdoelstellingen van het Sigmaplan te behalen. Langs de hele Zeeschelde en haar zijrivieren worden dijken verhoogd en gecontroleerde over-stromingsgebieden aangelegd om Vlaanderen tegen het toe-nemende overstromingsrisico te beschermen.

niet­getijdenafhankelijke deel Tussen Gentbrugge en de nieuwe sluis zullen de getijden

zich niet laten voelen. De sluisdeuren van de bestaande sluis in Gentbrugge worden permanent opengezet. De Zeeschelde tus-sen Gentbrugge en de nieuwe sluis wordt daardoor rechtstreeks verbonden met het kanaal van Gent-Terneuzen, via de haven van Gent en Portus Ganda in de Gentse binnenstad. De grens van het getijdenafhankelijke deel van de Zeeschelde komt daarmee aan de nieuwe sluis te liggen. Door de getijden stroomopwaarts de nieuwe sluis weg te nemen, zijn de dijkverhogingen gepland in het kader van het Sigmaplan niet meer nodig.

Opnieuw bevaarbaar maken voor pleziervaartHiermee wordt het openmaken van de Zeeschelde tussen Gent-brugge en Melle voor pleziervaart beoogd. De Zeeschelde behoort tot het TEN-T, het trans-Europese transportnetwerk dat wordt gezien als de transportaders van Europa.

Zo is er onder meer het Seine-Scheldeproject, dat de regio Parijs zal verbinden met het waterwegennet van de Benelux. Schepen zullen vanuit Parijs via het kanaal Gent-Terneuzen en de Westerschelde naar de havens van Antwerpen en Rotterdam kunnen varen en terug. Maar ook via de Zeeschelde is Antwerpen bereikbaar. Daarom wordt onderzocht of schepen van klasse Va, die tot 110 meter lang en 11,4 meter breed zijn, de Boven-Zeeschelde (Gent – Antwerpen) kunnen be-varen. Specifieke knelpunten worden onderzocht. Het probleem van de plezierboten en commerciële schepen die letterlijk in elkaars vaarwater zitten aan de sluis in Merelbeke is daar één van. Dat de Ringvaart almaar drukker wordt, kan veiligheidsproblemen met zich meebrengen.De route tussen Melle en Gentbrugge, naar de binnenstad van Gent, biedt hierbij een oplossing. Beroepsvaart blijft op de Ringvaart en de Zeeschelde van Melle naar Antwerpen. Passagiervaart en plezier-vaart krijgen met de Zeeschelde tussen Gentbrugge en Melle een alternatief aangeboden om de Gentse binnenwateren binnen te varen. Met dit alles wordt ook het knijtenprobleem weggenomen.

GentbruggeHeusden

E17

Melle

Niet-getijdena�ankelijk deel met riviernatuur

Getijdena�ankelijk deel met getijdennatuur

Heusdenbaan

Zeeschelde

Ringvaart (N)

Ringvaart (W)

Bovensc

helde

Bove

nsch

elde

Brugse Vaart

Verbindings-

kanaal

Leie

Leie

Reep

Toer

istisc

he Leie

kanaalGent-Oostende

Ringvaart (Z)Tijarm

Beneden-

schelde

EvergemK1

Tolhuis

Nieuwesluis

GentbruggeBrusselsepoort

E3Merelbeke

Zwijnaarde

K2

St.Joris

kanaal Gent-Terneuzen

Ringvaart (W)

De nieuwe sluis splitst het gebied op in een deel mét en zonder getij

Waterwegen en sluizen rond Gent

APRIL 2012 | 010

Stroomopwaarts de sluis: riviernatuurStroomopwaarts de sluis is de Zeeschelde niet onderhevig aan de getijden. Daar krijgt riviernatuur, bestaande uit plas-drasoevers en rietkragen alle kansen. Op dit traject wordt de vaargeul asymmetrisch tussen de dijken geplaatst. Op die manier wordt de natuurlijke oever zo breed mogelijk gehouden. Deze natuurlijke oevers wisselen nu en dan van zijde en worden maximaal in de binnenbochten van de Schelde voorzien.

Ter hoogte van de nieuwe sluis wordt een verbinding tus-sen de riviernatuur opwaarts en de getijdennatuur afwaarts gemaakt voor vissen. Bepaalde vissoorten moeten kunnen migreren van het ene leefgebied naar het andere om te kunnen overleven. Deze vissen kunnen probleemloos de sluis passeren op hun tocht van de Zeeschelde naar de Gentse binnenwateren en terug.

NATUURLIJKE OEVER METVOOROEVER

DIJKVAARWEGDIJK

0 5 20 m

4.45

2.55

7.507.50

0.00 BP

0 5 20 m

SIGMADIJKVAARWEGSIGMADIJK

8.00 8.00

5.90 HHW

1.90 LLW

De vaargeul wordt er asymmetrisch tussen de dijken geplaatst. Zo wordt de natuurlijke oever zo breed mogelijk gehouden. Deze natuurlijke oevers wisselen nu en dan van zijde en worden

maximaal in de binnenbochten van de Schelde voorzien.

Natuur als essentieel onderdeelDoor het project verandert de na-tuur langs de Schelde. Verschil-lende types riviernatuur worden gewijzigd, maar de natuurbalans blijft behouden.

APRIL 2012 | 011

Stroomafwaarts de sluis: getijdennatuurStroomafwaarts de locatie van de nieuwe sluis in Heusden is vandaag getijdennatuur terug te vinden. De grootste uitdaging van het combineren van pleziervaart en natuur ligt in het slikken- en schorrengebied. Dat moet immers dezelfde kwaliteit behouden als vandaag.De getijdennatuur tussen Gentbrugge en de nieuwe sluis zal naar een ander type riviernatuur evolueren, maar krijgt op andere geschikte locaties nieuwe kansen. Dat is het geval in de zandput in Melle, en in het gebied Ham in

Wetteren.Ham, een deelgebied van het Sigmaproject Bastenakkers, wordt een gecontroleerd overstromingsgebied met een aangepaste inrichting als gereduceerd getijdengebied. In dit aangepaste overstromingsgebied zullen gaandeweg slikken en schorren ontwikkelen.Door de wisselende waterstand in de Zeeschelde komt de vaarweg best zo centraal mogelijk tussen de Sigmadijken te liggen. Zo blijft er aan beide oevers ruimte over voor getijdennatuur.

NATUURLIJKE OEVER METVOOROEVER

DIJKVAARWEGDIJK

0 5 20 m

4.45

2.55

7.507.50

0.00 BP

0 5 20 m

SIGMADIJKVAARWEGSIGMADIJK

8.00 8.00

5.90 HHW

1.90 LLW

Door de wisselende waterstand in de Zeeschelde komt de vaarweg best zo centraal mogelijk tussen de Sigmadijken te liggen. Zo blijft er aan beide oevers ruimte over voor getijdennatuur.

Wat is getijdennatuur?

Wanneer water tweemaal per dag een gebied in- en uitstroomt, ont-staat er getijdennatuur met slikken en schorren. Dit natuurtype is bijzon-der nuttig: het vormt een natuurlijke buffer en beschermt ons dus tegen overstromingen. Slikken en schor-ren vangen ook zand en slib op, zodat de rivier minder moet worden gebaggerd. Ze zuiveren het water en brengen de natuurlijke voedselke-ten weer in evenwicht. Elk van deze biotopen heeft zijn eigen typische bewoners.

Slikken: voedzame modderSlikken zijn de lagergelegen delen van de oever, die elke keer bij vloed onder water komen te staan. Deze overvloed aan water is weinig vrien-delijk voor planten. Wel krioelt het er van minidiertjes, zoals wormen, krab-ben en kreeftjes, die gretig worden verorberd door allerlei watervogels en vissen. Voor ganzen, eenden en steltlopers vormen de slikken en platen een ideale plek om te rusten en eten te zoeken.

Schorren: unieke biotopenBij elk getij laat het terugtrekkende water een laagje slib achter in de slikken, dat op bepaalde plaatsen langzaamaan begint op te hopen. Wanneer deze opgeslibde delen boven de gemiddelde waterlijn uitsteken, ontstaan schorren. Voort-aan overstromen deze plekken enkel bij springtij, ongeveer tweemaal per maand. Op deze schorren ballen wil-genvloedbossen en rietkragen zich mettertijd samen tot een brok onge-repte natuur, waar de blauwborst en de karekiet van zich laten horen.

APRIL 2012 | 012

Een blik op het inrichtingsplanHoe kunnen de verschillende functies optimaal geïntegreerd worden in het landschap? Voor drie specifieke locaties op het traject van de Zeeschelde tussen Gentbrugge en Melle zijn de ingrepen in detail uitgewerkt. Op de volgende pagina’s wordt getoond wat de plannen voor deze gebieden inhouden.

De Schelde beleven

Naar hartenlust fietsen, wandelen en varenIn het projectgebied zijn er al een heleboel fietsknooppunten en recreatieve netwerken aanwezig. De jaagpaden tussen Gentbrugge en Melle sluiten aan op de fietsassen richting stadscentrum. De be-doeling is om dit jaagpad tot aan Kwatrecht aan te leggen. Zo wordt een missing link in het fietsnetwerk weggewerkt. Vanop het jaagpad hebben fietsers een schitterend uitzicht over het slikken- en schor-rengebied. Nieuwe bruggen over de Schelde kunnen barrières voor de zwakke weggebruiker wegwerken.

De sluis zelf wordt een publieke plek op het kruispunt van verschil-lende fietsroutes, waar een boeiend samenspel ontstaat tussen his-torisch erfgoed, verschillende types riviernatuur, getijdenwerking en scheepvaart.

Natuur en recreatie hand in handTwee natuurgebieden, de Gentbrugse Meersen en de Damvallei, vor-men een van de groenpolen van de stad Gent. Samen bestrijken deze gebieden 700 hectare. De groenpool ligt op een steenworp van de stad en biedt daardoor instant verpozing aan de stadsbewoners. In het ge-bied wordt nieuwe recreatie zo goed mogelijk verweven met natuur- en landschapsbeleving.

De Gentbrugse Meersen vormen een toegankelijke zone van 270 hectare, waar recreatie en natuur hand in hand gaan. In het zuide-lijke deel voeren bossen, riviernatuur en de Rietgracht de boventoon. In het noordelijke deel komt er naast bos en natte natuur ook een sportzone. Voor sporters en recreanten is de link met de Schelde een bijzondere troef.

De Damvallei in Destelbergen, een gebied van 450 hectare, heeft dan weer een uitgesproken natuurfunctie. De waardevolle natuur situeert zich vooral rond de oude Scheldemeanders en veenputten.

Gent

Gentbrugge

Destelbergen

Melle

Schelde

Ringvaart

Niet-getijdena�ankelijk deel met riviernatuur

Getijdena�ankelijk deel met getijdennatuur

Eiland

Nieuwe sluis in Heusden

Gentbrugse Meersen

Damvallei

Getijdennatuur in de zandput van Melle

APRIL 2012 | 013

Verschillende bestaande fiets- en wandelroutes uit Gent-centrum, Sint-Amandsberg, Destelbergen, Gentbrugge en Ledeberg komen samen aan de spoorbrug over de Schelde. Een vlotte fiets- en voetgangersoversteek over het eiland - als verbinding tussen tal van bestemmingen op beide Scheldeoevers – is een pluspunt voor iedereen die wel eens wandelt of fietst in de streek.

De inrichting van de publieke ruimte kan gerust met res-pect voor het maritieme erfgoed rond de bestaande sluis van Gentbrugge gebeuren. Deze sluis zal niet meer ge-bruikt worden om schepen te versassen. Het waterniveau

van de Gentse binnenwateren wordt immers doorgetrok-ken tot aan de nieuwe sluis in Heusden. In de oude sluiskolk kunnen ligplaatsen voorzien worden voor kleine plezier-boten. Het eiland zou dienst kunnen doen als opstapplaats voor kayaks of andere vormen van waterrecreatie. In de nabije omgeving kan een aanlegplaats voor passagiervaart komen.

Het eiland in Gentbrugge heeft een belangrijke ecologi-sche functie. De groene inrichting wordt zo veel mogelijk behouden. Het eiland wordt toegankelijk gemaakt als een unieke groene oase in een stedelijke omgeving.

Eiland tussen stad en natuur in Gentbrugge

Op en rond het eiland tussen de sluis en de stuw van Gentbrugge voorziet de visie tal van voorzieningen voor wandelaars en fietsers, en voor plezier- en voor recreatie-vaart. Ook de natuur krijgt hier aandacht. Wat zegt het inrichtingsplan?

Park Arbed

Heernislaan

Denderlaan

Jan Delvinlaan

Jan Delvinlaan

Eendrachtstraat

Zalmstraat

Vlaam

seka

ai

Dulle-G

rietlaan

Maagd van Gentstraat

Bassijnstraat

Keizerspark en -brug

1. fiets- en voetgangersbrug2. jachthaven3. aanmeerplaats passagiervaart4. sluishoofden5. stuw6. groenstructuur

Gent

Gentbrugge

Destelbergen

Melle

Schelde

Ringvaart

Niet-getijdena�ankelijk deel met riviernatuur

Getijdena�ankelijk deel met getijdennatuur

Eiland

Nieuwe sluis in Heusden

Gentbrugse Meersen

Damvallei

Getijdennatuur in de zandput van Melle

APRIL 2012 | 014

Recreatievaartuigen zullen in beide richtingen versast kunnen worden tussen het pand Gent-brugge- Heusden en de Zeeschelde. Om zeker te zijn dat het regenwater uit de gebieden stroom-opwaarts vlot weg kan, wordt een verbinding voorzien tussen beide panden. Deze wordt weg-gewerkt onder het sluisplateau.

Het sluisplateau vormt op beide oevers de aansluiting met de sluiskolk. Dit concept bete-kent een grote ruimtewinst. De jaagpaden die vandaag nog vlak langs de huizen lopen en de keermuren die het zicht belemmeren, kunnen immers verplaatst worden. Het hoogteverschil tussen het niveau van de huizen en dat van de sluiskolk kan bijna onzichtbaar verwerkt worden in het landschap.

Wandelaars en fietsers kunnen via de overgan-gen over de sluisdeuren van de ene oever naar de andere. Een stenige zone met zitbanken en een groene zone met verharde paden en be-groeiing maken het zicht rond de sluis af. Wan-delaars en fietsers kunnen de getijdenwerking van de Zeeschelde van dichtbij beleven aan de stroomafwaarste zijde van de sluis, die uitkijkt op de getijdennatuur aan de zandput in Melle.

De nieuwe sluis in Heusden

De nieuwe sluis in Heusden betekent een grens tussen de Zeeschelde, die afhankelijk is van de getijden, en het getijdenonafhankelijk deel van de Schelde. Tegelijk vormt de sluis in het inrichtingsplan een nieuwe verbinding tussen beide Scheldeoevers.

Koningsdonkstraat

Heusd

enba

an

N447

Heusdenbaan

Heusdenbaan

1. Stenige zone met zitbanken, erfontsluiting

2. Groene zone met verharde paden en begroeiing

3. Verbinding langzaam verkeer4. Paviljoen5. Fuik en voorhaven6. Jaagpad

APRIL 2012 | 015

De getijdennatuur in de zandput in Melle

De voormalige zandwinningsput in Melle is dé plek bij uitstek voor de ontwikkeling van getijdennatuur.

HeusdenbaanHeusdenbaan

Scheldetragel

John

You

nges

traa

t

Oef

enpl

eins

traa

t

In de bestaande dijk tussen de zandput en de Zeeschelde wordt – nadat een nieuwe ringdijk gebouwd is tussen de zandput en de achterlig-gende gebieden – een bres geslagen tussen twee hoogspanningsmasten. De ringdijk is niet toegankelijk, zo is er geen inkijk in de tuinen van de aanpalende woningen.

Een passerelle, een smalle slanke brug, zorgt voor de continuïteit van het jaagpad over de bres en een prachtig uitzicht over de onmiddelijke omgeving. Op de tegenoverliggende oever werd reeds enkele jaren geleden op een vergelijkbare manier ruimte gecreëerd voor getijdennatuur.

In de zandput zelf zullen – nadat de bres naar de Schelde gemaakt is – de lager gelegen delen ontwikkelen tot slikken. Op hoger gelegen delen zullen schorren groeien met getijdenbossen aan de randen. Deze vormen een natuurlijke buffer tussen de unieke slikken en de achterliggende bewoning.

1. Bres in bestaande dijk2. Paserrelle3. Ringdijk4. Huidige zandwinningsput5. Jaagpad

APRIL 2012 | 016

Contact

Met vragen kan je terecht bij de projectleider:

Michaël De Beukelaer-Dossche, projectingenieur Waterwegen en Zeekanaal NV, tel. 03 224 67 11

Colofon

Verantwoordelijke uitgever: Waterwegen en Zeekanaal NV, Afdeling Zeeschelde, ir. Wim Dauwe, Lange Kievitstraat 111-113 bus 44, 2018 Antwerpen I Redactie & foto’s: Waterwegen en Zeekanaal NV, Pantarein, Tritel

Vooraleer de werken op het terrein kunnen starten, moeten nog heel wat stappen doorlopen worden. Het project verkeert nu in de eerste fase. Van de gekozen voorkeursvariant is een inrichtingsplan opgemaakt, waarin de grote lijnen van het project zijn uitgezet.

Het vervolg? Eerst worden de milieueffecten van het project bestudeerd via een milieueffec-tenrapport. Daarna kunnen de stedenbouwkundige vergunningen worden aangevraagd. Pas dan kan het startschot voor de werken worden gegeven, waarbij voorrang gegeven wordt aan het verhogen van de veiligheid.

Omwonenden worden tijdens de hele duur van het project uitvoerig op de hoogte gehouden van het project. Daarom worden infomomenten georganiseerd en de buurtbewoners krijgen geregeld projectnieuwsbrieven in de bus. Op verschillende momenten in de loop van de wet-telijke procedure kunnen de plannen worden ingekeken en opmerkingen worden ingediend.

Vragen? Contacteer de projectleider:

Michaël De Beukelaer-Dossche, projectingenieur Waterwegen en Zeekanaal NV, Michael.DeBeukelaer-dossche@wenz.be, tel. 03 224 67 11

Mijlpalen van het project

* MER: milieueffectenrapport; SBV: stedenbouwkundige vergunningen

Project Bevaarbaarheid Boven-Zeeschelde. Studie & Technische ontwerpen Scheldemeander

Gentbrugge - Melle wordt medegefinancieerd door het TENT-T programma van de Europese Unie.

In deze publicatie wordt slechts de mening van de auteur weergegeven. De Europese Unie is niet

aansprakelijk voor het gebruik dat eventueel wordt gemaakt van de informatie in deze publicatie.

2011 201220102009

Vooronder-zoeken (Haskoning, INBO, WL)

Opmaak geïntegreerd plan

Kosten-effectiviteits-analyse

Inrichtings-plan

Project-MER

Technische studies

Voor de werkelijke inrichting van het gebied kan starten, zijn stedenbouwkundige vergun-ningen nodig. Daarom wordt een technisch detailontwerp uitgewerkt, dat de herinrichting tot in de puntjes voorbereidt. Wanneer deze vervolgstappen doorlopen zijn en de middelen voorhanden zijn, kan het startschot voor de werken gegeven worden.