Problemen door Problemen door hoogspanningsleidingen & hoogspanningsleidingen &

oplossing daarvooroplossing daarvoor

L. ReijndersL. Reijnders

Kwetsbaarheid bij calamiteitenKwetsbaarheid bij calamiteiten

Relatief kwetsbaar voor extreem weer Relatief kwetsbaar voor extreem weer (ijsvorming; zware storm)(ijsvorming; zware storm)

Neemt kans daarop toe?; geen sterke Neemt kans daarop toe?; geen sterke aanwijzingenaanwijzingen

Indien vlak bij gebouwen: beperking op Indien vlak bij gebouwen: beperking op blusmogelijkheden bij brandblusmogelijkheden bij brand

Hoogspanningsleiding & kans op Hoogspanningsleiding & kans op leukemie bij kinderenleukemie bij kinderen

Groot aantal epidemiologische studiesGroot aantal epidemiologische studies Bij > 0.3 microTesla een duidelijk verhoogde Bij > 0.3 microTesla een duidelijk verhoogde

kans op kinderleukemie (groot aantal studies)kans op kinderleukemie (groot aantal studies)

In laboratorium studies 50 Hz velden: schade In laboratorium studies 50 Hz velden: schade aan DNA & verhoogde niveaus oxiderende aan DNA & verhoogde niveaus oxiderende verbindingen in cellenverbindingen in cellen

Nederland: voorzorg beginsel toepassen: geen Nederland: voorzorg beginsel toepassen: geen gevoelige bestemmingen bij > 0.4 microTesla in gevoelige bestemmingen bij > 0.4 microTesla in geval van nieuwe hoogspanningsleidingengeval van nieuwe hoogspanningsleidingen

Hoogspanningsleidingen en fijn stof Hoogspanningsleidingen en fijn stof

Diverse publicaties in wetenschappelijke vakpersDiverse publicaties in wetenschappelijke vakpersRapport UK National Radiation Protection Board Rapport UK National Radiation Protection Board (UK NRPB; nu: NHA) (2004) (UK NRPB; nu: NHA) (2004)

Corona effect (ionisatie) laadt deeltjes opCorona effect (ionisatie) laadt deeltjes op Corona effect wordt bevorderd door stof & water op Corona effect wordt bevorderd door stof & water op

leidingen leidingen Elektrisch veld leidingen kan geladen deeltjes Elektrisch veld leidingen kan geladen deeltjes

“concentreren”“concentreren” Geladen deeltjes vaker afgezet op huid & in luchtwegenGeladen deeltjes vaker afgezet op huid & in luchtwegen effect waarschijnlijk het sterkst op deeltjes met diameter effect waarschijnlijk het sterkst op deeltjes met diameter

van 10-200 nanometervan 10-200 nanometer

Hoogspanningsleidingen en fijn stof Hoogspanningsleidingen en fijn stof (2)(2)

Mogelijk effect vooral benedenwinds van Mogelijk effect vooral benedenwinds van hoogspanningsleidingen (in Nederland: overwegend ten hoogspanningsleidingen (in Nederland: overwegend ten Noordoosten) tot op enkele honderden meters.Noordoosten) tot op enkele honderden meters.

BAM-TU Delft project om dit effect te benutten voor BAM-TU Delft project om dit effect te benutten voor wegvangen fijn stof wegvangen fijn stof

RIVM (2008): betwijfelt effect vooral vanwege twijfels RIVM (2008): betwijfelt effect vooral vanwege twijfels aan het gebruikte longmodel; echter verhoogde afzetting aan het gebruikte longmodel; echter verhoogde afzetting in longen ook gezien bij in-vivo studies gericht op in longen ook gezien bij in-vivo studies gericht op medicijnontwikkeling & ook beperkte epidemiologische medicijnontwikkeling & ook beperkte epidemiologische studie die in deze richting wijststudie die in deze richting wijst

Hoogspanningsleidingen en fijn stof Hoogspanningsleidingen en fijn stof (3): effect op huid(3): effect op huid

UK NRPB: verhoogde afzetting op huid UK NRPB: verhoogde afzetting op huid leidt mogelijk tot verhoogde blootstelling leidt mogelijk tot verhoogde blootstelling huid aan bestraling door Radonhuid aan bestraling door Radon

Risico ?Risico ?

Hoogspanningsleidingen en fijn stof Hoogspanningsleidingen en fijn stof (4): effect op/via longen(4): effect op/via longen

Voorzichtig geschatte benedenwindse toename van Voorzichtig geschatte benedenwindse toename van afzetting fijn stof in longen: 20-60% (UK NRPB)afzetting fijn stof in longen: 20-60% (UK NRPB)Effect van fijn stof afhankelijk vanEffect van fijn stof afhankelijk van

aantal deeltjesaantal deeltjes oppervlak deeltjesoppervlak deeltjes stoffen aan deeltjes oppervlak (bijv. PAK bij dieselroet)stoffen aan deeltjes oppervlak (bijv. PAK bij dieselroet)

Fijn stof met diameter 10-200 nanometer relatief Fijn stof met diameter 10-200 nanometer relatief gevaarlijkgevaarlijkIn de praktijk verhoogde kans op longziekten & In de praktijk verhoogde kans op longziekten & hartvaatziektenhartvaatziekten

Extra afzetting in longen verhoogt Extra afzetting in longen verhoogt het ziekterisicohet ziekterisico

Totale bijdrage van fijn stof aan sterfte in Totale bijdrage van fijn stof aan sterfte in Nederland: ~ 18.000 extra sterfgevallen Nederland: ~ 18.000 extra sterfgevallen per jaarper jaar

Bijdrage van fijn stof aan ziekte in Bijdrage van fijn stof aan ziekte in Nederland: ~ 10%Nederland: ~ 10%

Overal in Nederland negatieve Overal in Nederland negatieve gezondheidseffecten fijn stofgezondheidseffecten fijn stof

Situatie in NederlandSituatie in Nederland

Verloop landelijk gemiddelde Verloop landelijk gemiddelde concentratie PM 10concentratie PM 10

Aanpassingen & risico’sAanpassingen & risico’s

Door weloverwogen constructie, benutting Door weloverwogen constructie, benutting en onderhoud van bovengrondse leidingen en onderhoud van bovengrondse leidingen beperkte daling elektromagnetische beperkte daling elektromagnetische veldsterkte & corona-effect mogelijkveldsterkte & corona-effect mogelijk

Ondergronds veel sterkere beperking Ondergronds veel sterkere beperking risico’srisico’s

Praktijk ondergrondse aanlegPraktijk ondergrondse aanleg

Grote stukken nieuwe lijn Beverwijk- WateringenGrote stukken nieuwe lijn Beverwijk- Wateringen

Eerder onderkabeling o.m. in Apeldoorn, Ede en Eerder onderkabeling o.m. in Apeldoorn, Ede en EerbeekEerbeek

Verwachte betrouwbaarheid niet minder dan van Verwachte betrouwbaarheid niet minder dan van bovengrondsbovengronds

Nieuwbouw thans ondergronds ~ 2-3x duurder Nieuwbouw thans ondergronds ~ 2-3x duurder dan bovengronds; meerkosten vertonen dalende dan bovengronds; meerkosten vertonen dalende trendtrend