Intensieve veehouderij

L. Reijnders

Relatieve milieubelasting eiwitbronnen

Milieuaspect Soja eiwit Vlees eiwit

Landgebruik 1 6-17Waterverbruik 1 4.4-26Verbruik fossiele brandstoffen

1 6-20

Verbruik fosfaat erts

1 ~7

Zure neerslag 1 >7Bestrijdingsmid-delen emissie

1 ~ 6

Emissie koper 1 >10

Tendensen in NL-veehouderij

• Sterkere afhankelijkheid van geïmporteerd veevoer • Minder ‘grondgebonden’• Meer lange-afstands mesttransport (ook grensoverschrijdend)• Tendens naar schaalvergroting• Voor melkkoeien: 1 april 2015 afschaffing melkquota- Verwachting: ‘als alles zo doorgaat’ in melkveehouderij

versnelde intensivering- Wordt gemakkelijker gemaakt door landelijk standpunt: ‘geen

stank normering want melkveehouderij stinkt niet’- Nederlands kabinet: meer melkvee mag na 1 april 2015 ‘mits

mest milieuvriendelijk verwerkt’

Megabedrijven graasdieren

Megabedrijven ‘hokdieren’

Intensieve veehouderij/mestproblemen

• Fijn stof: vergroot kans op ziekten ademhalingsorganen & hartvaatziekten

• Ziektekiemen o.m. verspreid via mest, lucht, geloosd water (virussen, bacteriën; de laatste in toegenomen mate resistent tegen antibiotica: ESBL, MRSA)

• Stank: leidt via stress tot negatieve gezondheidseffecten zoals verhoogde kans op hartvaatziekten

• Overschot planten-voedingsstoffen (nutriënten): ‘mestoverschot’

Mestbeleid

• Kern: -vaststelling maximale gift-wat overblijft afvoeren naar plaatsen ‘waar nog wat bij kan’• Veel problemen bij uitvoering

Problemen mestbeleid

• Ook bij naleven maximale gift veel milieuproblemen

• Veel overtredingen wetgeving- Overtreding Europese stikstof norm (170 kg/ha) terwijl derogatie is afgelopen- Op ruime schaal mestfraude: rommelen met metingen nutriënten, dumpen, afvoeren naar plaatsen ‘waar nog wat bij kan’ alleen op papier

Fosfaataccumulatie

• In Nederland per hectare hoogste accumulatie in Europa; sinds 1900 gemiddeld ongeveer 2000 kg fosfor (P)/ha

• Gevolg: in toenemende mate fosfaatverzadiging en uitspoeling, vooral bij zandgrond

• Verdere fosfaat toevoeging voorshands vaak niet zinvol voor grotere gewasopbrengst

• Nederlands beleid op papier: ‘in 2015 geen verdere accumulatie’

• In feite: verdere fosfaat accumulatie & verzadiging mede dankzij naar Europese maatstaven zeer ruime bemestingsadviezen

- Gevolg voor natuur: toenemende eutrofiering

Grote bijdrage veeteelt aan fosfaat & stikstof belasting

Fosfaat metingen in grasland (a) en akkerland (b)

• Bron: Reijneveld e.a. Soil Use & Management 26 (2010) 399-411

Toevoeging aan milieu van gebonden stikstof (ammoniak, nitraat)

• Negatief effect op luchtkwaliteit• Effect luchtwassers beperkt (soms alleen op papier

aanwezig; niet zelden deel van de tijd uit vanwege kosten; door slecht onderhoud minder goede luchtzuivering; waswater wordt veelal uitgereden)

- Gevolg: berekende ammoniak uitstoot stallen daalt met 80-90%, maar gemeten uitstoot met ongeveer 40-45%• Uitspoeling naar grond en oppervlaktewater• Negatief effect neerslag gebonden stikstof op natuur

Neerslag stikstof verbindingen

Overschrijding kritische stikstof depositie voor natuur

Vergunningen natuurbeschermingswet

• Worden afgegeven door provincie• Kwaliteit meestal bedroevend• Recente jurisprudentie:- Melkveehouderij: ook ammoniakemissies

uitgereden mest meenemen - Hantering ‘drempelwaarde’ om vergunning te

verlenen niet terecht zolang niet zeker is dat per saldo de ammoniak-emissie wordt verlaagd

Legaal antibioticagebruik Nederlandse veehouderij in 2012

diersoort Dagelijkse doses per dier per jaar (gemiddeld)

Kalveren (blank vlees) 29.6

Varkens met biggen 14.6

Vleeskuikens 19.9

Melkkoeien 2.9

Antibiotica & antibiotica resistentie

-In megastallen voor hokdieren: gemiddeld over het hele land relatief veel antibiotica per dier; het is overigens wel mogelijk dit gebruik sterk te verminderen-Studie varkenshouderij: meer antibiotica per dier kort na uitbreiding -Antibiotica resistentie (ESBL, MRSA) toenemend probleem-Antibiotica resten in mest

Wat is milieuvriendelijk verwerken mest ?

• In de praktijk worden veelal genoemd:- Ontwateren & hygiënisering van mest in

daarvoor geschikte ‘fabrieken’ & exporteren van aldus behandelde mest

- Verwerking in biogasinstallaties

- P.M.: meer exotische opties: bijvoorbeeld mestvergassing

Ontwateren

• Goed idee?-Afdoende ontwatering vreet energie.-Hoeveelheden nutriënten & ongewenste stoffen worden bij netjes werken niet veranderd.- Te verwachten afstand tot locaties zonder mestoverschot groot; gevolg: energievretend transport ontwaterde mest-Perspectief commerciële export ontwaterde mest ongunstig mede omdat transportkosten zeer hoog liggen en omdat in het buitenland dierlijke mest uit Nederland geen goede naam heeft.

Hygiënisering• Huidige fabrieken voor hygiënisering: dweilen met de kraan open• Noodzakelijk: oorzaken infecties aanpakken• Dat moet op niveau veehouderij bedrijf• Aangrijpingspunten:-klimaat-voer-drinkwater-stress-adequaat management-ketensamenwerking-vaccinatie-zo nodig: nabehandeling mest op veehouderij bedrijf (in de regel pasteuriseren; energie-intensief)

Biogasinstallaties

• Gesuggereerde functies:-biogas/groen gas productie-wegwerken mestoverschot

Biogasproductie• Omzetting mest in biogas (mestvergisting) raar idee: -Netto energieopbrengst vergisting koeienmest ongeveer 0 & waarschijnlijk negatief als digestaat warmtebehandeling krijgt tegen ziektekiemen *).- Als mestvergisters netjes werken is de hoeveelheid plantenvoedingstoffen na verwerking mest even groot als daarvoor.-Koolstofverbindingen die worden omgezet in biogas vormen geen probleem maar hebben vermoedelijk juist een gunstig effect op bodemkwaliteit.-Volume digestaat ongeveer even groot als volume mest

*) aanname WKK installatie met elektrisch rendement van 35% & 70% nuttig gebruik resterende warmte (Alterra rapport 1437)

Vergisting mest betreft vaak niet alleen mest

• Toevoeging andere organische materialen aan varkensmest

- Oorspronkelijk: ‘energiemais’- Nu: meer en meer afvallen• Afvallen gedeeltelijk problematisch vanwege:-chemische samenstelling gelegaliseerde afvallen zoals bermgras, slib drinkwaterbedrijven, gebruikte bleekaarde, vet & olie-afvallen van ‘technische kwaliteit’-illegaal ‘omkatten’ dierlijke afvallen

Gevolgen toepassen afvallen in biogasinstallaties

- Energiebalans kan verbeteren- Nutriënten overschot groeit - Kwaliteit digestaat zorgelijker- Overlast & gezondheidsschade kan toenemen

(stank, ziekteverwekkers uit dierlijke afvallen)

Praktijk problemen biogasinstallaties (1)

• Stank• Vrijkomen ziektekiemen bij ‘handling’

mestaanvoer, digestaat & afvallen• Aanwezigheid sommige ziektekiemen daalt

door vergisting, maar aanwezigheid van andere ziektekiemen (Chlostridia) stijgt

Praktijk problemen biogasinstallaties (2)

• Grote hoeveelheden zwavelwaterstof en methaan geven aanzienlijk calamiteiten risico: kans op vrijkomen grote hoeveelheden gas, explosie-risico

• Biogasinstallaties behandelen als chemische fabriek

• grote biogas installaties vallen onder Besluit Risico’s Zware Ongevallen

(Seveso Richtlijn)

Conclusie ten aanzien van ‘milieuvriendelijke verwerking’ van mest

• Niet ‘milieuvriendelijke mestverwerking’ maar verkleining veestapel is de logische weg naar milieuvriendelijker veehouderij