Goed zorgen voor professioneel kapitaal - KPC Groepis ruimschoots op orde. Toch kan het altijd...
Transcript of Goed zorgen voor professioneel kapitaal - KPC Groepis ruimschoots op orde. Toch kan het altijd...
Goed zorgen voor professioneel
kapitaalover professionaliseren in vo-scholen
Evelien Loeffen (KPC Groep), Ton Bruining (KPC Groep), Emerance Uytendaal (KPC Groep), Louis Thijssen (Voion)
2Inhoudsopgave
Voorwoord 3
Case 1Medewerkerslerenomzelfteleren 5
Case 2HRverbindtvisieenbehoefte 13
Case 3Sameneigenaarzijn 19
3
Voorwoord
VO-scholeninNederlanddoenhetgoed.Debasiskwaliteitisruimschootsoporde.Tochkanhetaltijdbeter.Deoplossingdaarvoorligtvooreengrootdeelinhetgoedzorgenvoorhetprofessioneelkapitaal.Daarmeebedoelenwededocent,dewerkcultuurenhetlerendvermogenvandeschool.
MethetcahierGoed zorgen voor professioneel kapitaal gaanweinophetpositioneren,richtenenvormgevenvandatprofessioneelkapitaal.Hoekunjedatalsschoolhetbesteaanpakken?Déoplossingbestaatnatuurlijkniet,daarvoorisdepraktijkteweerbarstig.Daaromlatenweaandehandvandriegefingeerde,maarwelopfeitengebaseerde,caseszientegenwelkeprofessionaliseringskwestiesscholenkunnenaanlopenenhoezedatoplossen.
Debeschrevencaseszijnafgeleidvandeervaringenmeteen25-talscholendiein2013/2014hebbendeelgenomenaanleer/werktrajectenvanVoion.DezewerdenbegeleiddooradviseursvanKPC.
Iederecaseisaangevuldmettheorieovereenaantalprofessionaliseringsconceptendieopdecasevantoepassingzijn,zogenaamdekernconcepten.Metdecasesendebijbehorendetheoretischeuitlegwillenweduidelijkmakendat:
4
• professionaliseringeenintegraalvraagstukis,vanalleniveausbinneneenschool;
• beleidenuitvoeringtweeapartewereldenkunnenzijn;• participatieeneigenaarschapvandedocenteninhet
professionaliseringsprocesvancruciaalbelangzijn.
Allecaseslatenzienhoebelangrijkeenontwikkelingsgerichteaanpakisinhetprofessionaliseringsprocesendathetdaarvoornodigisdebeheersmatigeaanpaklostelaten.Alleenopdiemanierblijftprofessionaliseringnietloutereenbeleidskwestie,maarvindthetprocesookzijnwegnaardewerkvloer.
Wijhopendatditcahiereeninspirerendewerkingzalhebbenvoorleidinggevenden,HR-functionarissenenmedewerkersvandeVO-scholeninNederland.
Louis ThijssenProgrammaleiderOpleiding&professionalisering,Voion
5
Case 1 Rivierdalcollege
Medewerkers leren om zelf te leren
feiten & cijfers
Wie:Rivierdal CollegeWat:school voor vmbo, havo, vwo en gymnasiumAantalprofessionals:190Aantalleerlingen: 1.700Aantallocaties:2
Het Rivierdal College streeft naar een verbetering van de professionele werkcultuur. “Het moet vanzelfsprekend zijn dat docenten zich willen blijven ontwikkelen, het beste uit zichzelf halen en goed onderwijs willen geven”, stelt rector Anja Bertels. De school gaat daarom aan de slag en krijgt te maken met vragen rond de vergroting van de professionele ruimte van leraren, nieuwe leervormen en een breder begrip van leren.
Deschoolsteldedriejaargeledeneenstrategischbeleidsplanopwaarinstaatdatzeeenveiligeentegelijkertijduitdagendeleeromgevingvoordeleerlingenwilcreëren.“Datbetekentookdatdocentenelkaarmoetenuitdagenenstimulerenomhuntalententeontwikkelen”,vindtAnjaBertels.“Maarhelaasisdepraktijkbijonsanders.Wehebbengeenprofessioneleenlerendecultuurwaarindocentenelkaaraanspreken.Eerdereenfamiliairecultuurmetbureaucratischetrekjes.”
Meer weten?VanEmst,AlexC.(1999).Professionele cultuur in onderwijs-organisaties. APS/Edukern.Inditboekjeiseeninstrumentopgenomenomdecultuurinschoolinkaarttebrengenenbespreekbaartemaken.
6
Een breder begrip van leren Lerenkunjeopveelverschillendemanieren:erisgeenvastevormvoorenisveelmeerdanalleenhetverwervenvankennisenvaardigheden.Hetisvanbelangdaterinschoolgesprokenwordtoverdezinenwaardevandeverschillendetypenleerprocessen,ommetelkaaraftekunnenwegenwelkeleerprocessenopwelkmomentdemeestemeerwaardeopleveren.
Leren als conceptLerengebeurtvaakonbewust.Hetiseenmisvattingdatlerenuitsluitendgaatomietsnieuwsleren.Ookietsaflerenisleren.Erkaneenonderscheidgemaaktwordentussenformeelleren(opleidingenentrainingen)eninformeelleren(intervisie,consultatie,praktijkervaringen,leergemeenschap,uitwisselingetc.).Scholenhebbenvaakwelaandachtvoorhetlerenvandeprofessionalalshetgaatomkennisenvaardigheden,maarnieuwekennisenvaardighedenleidenzekernietautomatischtotnieuwgedrag.
Leren aan de grensElkeorganisatiebestaatuitindividuen,secties,afdelingen,managers,docentenenonderwijsondersteunendpersoneel.Iederindividuenelkegroephebbenhuneigenmaniervankijken,denkenenwerken.Doordezemetelkaartedelenkandeorganisatieerhaarvoordeelmeedoen.Vanelkaarlerenindepraktijkisdemeesteffectievevormvanleren.Vooraldegrensgangers(mensendieopeenvernieuwendeenalternatievemaniermetzakenomgaan)kunneneenbelangrijkeinspiratiebronzijn.Hetstimulerenvanontmoetingensamenwerkingtussendeverschillendevormenvanlerenenontwikkelen,iseenkernvaneffectiefprofessionaliseringsbeleid.
Meer weten?Bolhuis,S.&Simons,R.J.(2001)Naar een breder begrip van leren. In:KesselsJ.W.M.&PoellR.F.(Red.)(2001)Humanresourcedevelopment:organiserenvanhetleren,pag.37–51.Samsonuitgeverij.
≤TEKST
7IndividueelDeprofessionaliseringvanhetRivierdalCollegevindtvooralplaatsopindividueelniveau.Sindseenjaaroftweezijnernaastdesectiesookteams,maardietweeeenhedenfunctionerenheelverschillendentelosvanelkaar.Vaneengeïntegreerdeopvattingoverprofessionaliseringvanhetonderwijsisnauwelijkssprake.TotgrotefrustratievanBertelsisditnietietswatdedocentenzorgenbaart.“Datkomtomdatdeschoolresultateninderegelgoedzijn.”RedenvoorBertelsommetP&O-functionarisBessFritsenomdetafeltegaan.SamenbesluitenBertelsenFritsenteonderzoekenhoezedewerkcultuureenimpulskunnengeven.
WeeffoutBertelsenFritsenrichteneenwerkgroepop,diebehalveuithenzelfookbestaatuiteenafdelingsdirecteur,tweeleerjaarcoördinatorenentweedocentendiebeginnendevakgenotencoachen.Doelvandewerkgroepistoteenprofessionaliseringsbeleidtekomendatrechtdoetaandedoelstellingenendeinrichtingvandeschool,aansluitopdeleerbehoeftenvandedocentenenhetonderwijsondersteunendpersoneelenmeerzeggenschapenverantwoordelijkheidbijhetpersoneelzelflegt.
Bertelsvertelt:“Pastoenwedeafdelingsdirecteurenenhunteamshaddengesproken,werdhetprobleemduidelijk.Uitdiegesprekkenbleekdatdeteamsvindendatdeschooltebeheersmatigeninstrumenteelisingericht.Procedureskrijgenvolgenshenmeeraandachtdaninhoud.Degesprekkencyclusbijvoorbeeldwordtervarenalshetafvinkenvaneengesprekslijstje.Datpastnietbijeencultuurwaarindocentenverantwoordelijkheidnemenvoordekwaliteitendeeigenprofessionalisering.Eenechteweeffoutinonssysteem.”
8Nieuwe uitgangspuntenBertelsconcludeertdatdeschooleenontwikkelingmoetdoormakenvaneenbeheersmatigenaareenontwikkelingsgerichteaanpak.“Nietgemakkelijk,maariniedergevalisereenpuntopdehorizon,waaropweonskunnenrichten.”
Dewerkgroepgraaftzichinhoudelijkhelemaalinditonderwerpinenvormtzosteedsmeereenprofessionele leergemeenschap.Iederlidvandewerkgroepbrengtzijneigenbevindingeninalshetgaatomontwikkelingsgerichtleren.Zoformulerenzijgezamenlijkeenaantaluitgangspunten.Debelangrijkstezijn:
• Gezamenlijkeontwikkelingvraagtomeengezamenlijkemissieenvisieoponderwijsvandeonderwijsteamsen-secties.
• Docentenkunnenalleenverantwoordelijkheidnemenalsverantwoordelijkhedenookechtlaagindeorganisatieliggen.
• Excellentedocentenmakensamennoggeenexcellenteschool.Voorgoedonderwijsishetnodigexpertisetedelen,vanelkaartelereneneengezamenlijkeengedeeldeopvattingteontwikkelenoverprofessioneelhandelen.
• Lerenheeftgeenvastevormennaastformeellerenindevormvantrainingenopleidingenisinformeellerenminstenszobelangrijk:lerenindepraktijkvandewerkplekendaarovermetelkaarhetgesprekaangaan.
• Deschoolkanlerenfaciliterendoorzogenaamderijke leeromgevingeninterichtenoftestimuleren.Hetisvanbelangdaarvoorruimteentijdterbeschikkingtestellen.
9
Rijke leeromgevingen Voorbeeldenvanrijkeleeromgevingenzijn:
• Kennis-enkwaliteitskringen• Leernetwerken,ontwikkelgroepen,onderzoeksgroepen• Collegialeconsultatie,peer-reviewenintervisie• Huisacademie
Kenmerkendhierbijisdatderegievoeringopinhoudenvorminhandenligtvandeindividueledeelnemerenzijncollega’s.Zijmoetenzichzoveelmogelijkdeeigenaarvandezeleeromgevingenvoelen.Deleidinggevendevertrouwtopdeinhoudelijkeprofessionaliteitvandemedewerkers.Welmonitorthijophetverloopvanhetleer-enontwikkelprocesenopdeinhoudelijkeverbindingtussendeopbrengstenenerzijdsenbeleidsmatigedoelenanderzijds.
Overigenszienweintoenemendemate initiatievenvandocentendiezelfhunrijkeleeromgevingcreërendoorhunvoortdurendzoekennaarinnovatieindeeigenpraktijk.
Professionele leergemeenschapEenprofessioneleleergemeenschapiseengroepmensendieeenbelang,vraagstukofpassievooreenbepaaldonderwerpdeelt.Dedeelnemersaaneenleergemeenschaplerenenwerkenvooralsamen,doorervaringeneninzichtenmetelkaartedelen.Datheefteensterkverdiependewerkingopdekennisenexpertisevandedeelnemersénzekomentotgedeeldeinzichtenenovertuigingen,waardoordecollectiviteitsterkerwordt.Eenprofessioneleleergemeenschapgeefteenenormestimulansaanhetontwikkelingsgerichtleren.
Meer weten?Kneyber,R&Evers,J.(2013),Het alternatief. Weg met de afrekencultuur in het onderwijs.Amsterdam:Boom.
Meer weten?Bruining,T.&Uytendaal,E.(2010).1+1=3. De kracht van leergemeen-schappen. ’sHertogenbosch:KPCGroep.
Lieskamp,M(2013).De professionele leergemeenschap in het Onderwijs.Huizen:PicaOnderwijs-management.
Castelijns,J.,Koster,B.&Vermeulen,M.(2009).Vitaliteit in processen van collectief leren.Antwerpen/Apeldoorn:Garant.
≤TEKST
≤TEKST
10In de praktijkDewerkgroepwerktdebevindingenuittoteenaantalrichtlijnen voor het professionaliseringsbeleid.VolgensBertelseentaaieklus.“Wijhebbenwel,alswerkgroepenleergemeenschap,eenfantastischenindringendleerprocesachterderug,maarnumoetenweonzeinzichtenalseersteaannemelijkmakenbijdeafdelingsdirecteurenendebestuurderendaarnabijdedocentenenhetonderwijsondersteunendpersoneel.Willenweonzestandpuntenserieusnemen,danmoetenzijinfeitemedeeigenaarwordenvandeinzichtenendatheefttijdnodig.”
Inoverlegmetdeafdelingsdirecteurenendebestuurderbesluitdewerkgroepintweeteamstestarten.BessFritsenwordtprojectleiderenkrijgtdeopdrachtomsamenmetdetweeafdelingsdirecteurenentweedocentendepilotinterichten,temonitorenenteevalueren.Zijbesluitenomgeenbeleidsplanteschrijven,maargewoonaandeslagtegaanengedurendeeenlangereperiodemetelkaaringesprektegaanovervragenals:
• waarwillenalsschoolnaartoe?• hoewillenwedatalsschoolbereiken?• watbetekentdatvoordepositievanhetteamende
individueledocent?• hoezorgenweervoordatwevanelkaarwetenwatwe
doen?
Infeiteherdefiniërendeteamsindezeperiodedeprofessionele ruimtevanteamsendocenten,ontwerpenzeeennieuwesturingsfilosofieenvragenzezichafhoeprofessionaliseringsactiviteitenafgestemdwordenmetonderwijsdoelen.Depilotszijneengrootsuccesenleidentotnieuwelanbijdebetrokkenteamsenmedewerkers.Zevoelenzichmeereigenaarvanhetonderwijsenvanhuneigenprofessioneleontwikkeling.
Dezeleerervaringrijker,besluitdeleidingvanhetRivierdalcollegeominhetvervolgontwikkeltakenzolaagmogelijkindeschooltebeleggenenvernieuwendeinitiatievenvanmedewerkerstestimulerenentefaciliteren.
11
Richtlijnen voor professionaliserings beleidEenkansrijkprofessionaliseringsbeleidkenmerktzichondermeerdoor:• datdevormgevingvanprofessionaliseringsactiviteiten
eenafgeleidemoetzijnvanopvattingenvandeonderwijskundigeambitieendoelenvandeschoolenvandeteams/secties.
• dezeggenschapvanteamsenmedewerkersoveronderwijskundigeinhoudenoverdewijzewaaropzijontwikkelenenleren.Laatteamshuneigenvisieenmissieformulereninlijnmetdekoersvandeschool.
• defocusophetprimaireproces.Leren,ontwikkelenenprofessionaliserenmoetenkanzoveelalsmogelijkingebedwordenindeonderwijspraktijk.Actieflerenishetmeesteffectief.
• hetbevorderenenstimulerenvanhetdelenenuitwisselenmetelkaar.Iedereendoetmeeendeeltzijnervaringenmetcollega’senmetleidinggevenden.
Professionele ruimte HetMinisterievanOCWdefinieertdetermProfessioneleRuimtealsvolgt:“Deinternezeggenschapvandeleraartenaanzienvanhetontwerpendeuitvoeringvanhetonderwijskundigenkwaliteitsbeleidvandeschool.”Daarbijgaathetnietprimairomformelezeggenschap,maaromdeindividueleruimteomeenbijdragetehebbenaandecollectievedoelen.Professioneleruimteiseenresultaatvaneenopvertrouwengebaseerdedialoogtussenallebetrokkeneninschool.Hetinnemenvanprofessioneleruimteindeschoolbiedtkansenvoordocentenenteamsomhuntalentzichtbaartemaken,invloeduitteoefenenensamenvormtegevenaandegewensteschool-enonderwijsontwikkeling.Eigenaarschap,zeggenschapénaanelkaarverantwoordingafleggenzijncrucialeelementenvanprofessioneleruimte.
Meer weten? Hessing,R.,Loeffen,E.,Uytendaal,E.&Willems,W.(2013).De leraar aan het roer! Handreiking voor het bevorderen van eigenaarschap van professionele ontwikkeling.‘s-Hertogenbosch:KPCGroep.
≤TEKST
≤TEKST
12IneengezamenlijkprojecthebbenonderwijsadviesbureausAPSenKPCGroepsamenmetvijfscholenonderzochtwatnodigisomprofessioneleruimteopeengoedemaniervormtegeven.Daaruitzijnvijfvuistregelsgedestilleerd:
1 Sluit aan op de leerling Inhetonderwijsdraaithetindeeersteplaatsomde
bedoelingomgoedonderwijstebiedenaandeleerling.Deleraarmoetderuimtekrijgenomdatwaartekunnenmaken.
2 Ga in gesprek Hetbestmogelijkeonderwijsmaaktdeleraarnietalleen.
Daarvoorstemthijafmetanderen,zoalsmetdeleerlingendiensomgeving,metcollega’senmetdeschoolleiding.
3 Verbind en werk samen Samenmetanderenkangezochtwordennaarslimmere
antwoordenoponderwijsvraagstukkenofeentijdigantwoordopnieuwevragen.Samenmetanderenkanmeerinvloedwordenuitgeoefend.
4 Maak spanning bespreekbaar Doorteonderzoekenwaterzospannendis,kunnen
beeldenenopvattingenwordenverhelderdenbegrepen,waardoorbeterwerkbareafsprakenkunnenwordengemaakt,tussenlerarenonderling,tussenteamsentussenlerarenenschoolleiding.Ookzonderhetaltijdmetelkaareenstewordenkunnenwerkbareafsprakenwordengemaakt.
5 Maak het concreet Professioneleruimtewordtzichtbaarbijhetwerkenaan
concretesituatieswaarinkanwordennagegaanwelkeregelruimtenodigisomhetbesteresultaatteleveren.
Professioneleruimteligtaandebasisvandeschoolalswerkgemeenschap.Hetiseenblaasbalgvoordeverbindingtusseninnovatiedoelen,depraktijkvandeschoolendedrijfverenvandocenten.Voordocentenbetekentditinzichtkrijgeninwathenenhuncollega’spersoonlijkdrijftenovertuigt.Voorschoolleidersbetekentditdemotievenendrijfverenvandocentenverbindenaandegezamenlijkeonderwijsdoelen.
Meer weten?Bruining,T.e.a.(2014).Samen vormgeven aan professionele ruimte voor goed onderwijs. ’sHertogenbosch/UtrechtKPCgroep/APS.
Thijssen,L.,Bruining,T.&deKoning,H.(2014).Werken aan professionele ruimte. Heerlen:Voion.
Akkerman,S.&Bakker,A.(2012).‘Boundary crossing’ binnen en tussen organisaties. Het leerpotentieel van grenzen. Opleiding&Ontwikkeling,(25)1,2012,pp.15-19.
13
Case 2 Meerwoudse Scholengroep
HR verbindt visie en behoefte
feiten & cijfers
Wie:Meerwoudse ScholengroepWat: school voor vmbo, havo en vwoAantalprofessionals:270Aantalleerlingen:3.300Aantallocaties:4
De Meerwoudse Scholengroep zet de afdeling HR in om de ontwikkelingsbehoefte van de docenten duidelijk te krijgen en ervoor te zorgen dat het professionaliseringsbeleid beter aansluit op deze ontwikkelingsbehoefte. Het heeft best wat voeten in aarde voordat het zover is.
DeMeerwoudseScholengroepheeftallezaakjesgoedvoorelkaar:eenbehoorlijkfunctionerendeHR-afdeling,eengoedegesprekkencyclusenverschillendeplannenenprogramma’svoorprofessionalisering.TochiseronrustbijdirecteurCarloDonkersenhoofdHRDoreenGruijters.Zemakenzichzorgenoverdeprofessionaliteitvandedocenten.Gruijters:“Dedocentenhoudenelkaar,deopleidersindeschool,delocatiedirecteurenendeteamleidersopafstand.Ooknemenzeteweiniginitiatiefomzichzelfteprofessionaliseren.”Donkersvultaan:“OokhetvisiestukoverprofessionaliteitdatdeHR-afdelingtweejaargeledenschreefendatondermeeralsbasisdientvooronzegesprekkencyclus,heefttotnutoeweinigopgebracht.Deprofessionelecultuurisnietzoalswewillen.”
14InitiatievenBinnendevierlocatieswerktdeschoolmetonderwijsteamsvan15tot20docentenonderleidingvaneenteamleider.DonkersbesluitsamenmetGruijtershunzorgtebesprekenmetdeonderwijsteams.ZepratenbijvoorbeeldmetteamhoofdRenéeJanssen.Dezeherkenthunzorgwelenzegtdaterteveeleengemakzuchtigecultuurisvan“Ikbenoké,jijbentokéenwedoentochmetz’nallenonzebest.”“Inderdaadnietprofessioneelgenoeg”,concludeertJanssen.EndatterwijlerindeMeerwoudseScholengroeptochgoedeinitiatievenzijnomdeprofessionaliteitteversterken.ZoisereenBestuursacademieopgezetwaardocentenenmanagementledenbovenschoolseenaanbodkrijgenomtelerenenontwikkelen.
RompslompJanssendenktdatdeschooldeinitiatievenvoorprofessionaliseringteinstrumenteelinzet.“Processenlopentestroperig,zondereffecttehebbenopdedocenten.Deinstrumentenenformatsvandegesprekkencyclusleverenveelrompslompenpapierwerkop”,isJanssensindruk.“Docentenvindenformuliereninvullen,hetbesprekenvanhunfunctionerenenhetmakenvanwerkafsprakenhelemaalnietinspirerend.”Janssensconclusieisdanook:docentenervarenteweinigverbindingtussenhetHR-beleidendatwatzijnodighebbenvoorhetgevenvangoedelessen.
Meer dienendGesprekkenzoalsdiemetJanssenzijnvoorDonkersenGruijtersenormverhelderend.Hetisduidelijk:deproceduresvoorprofessionaliseringmoetenmeerdienendzijnaandedoelenvanhetpersoneelsbeleid.“Inalonzeactiviteitenenplannenzijnwedateenbeetjeuithetoogverloren”,verteltDonkers.“OnzeBestuursacademiebijvoorbeeldzouveelmeermoetenzijndaneencatalogusvolopleidingsmogelijkheden.”Opvallendvindthijverderdatdeteamleidersindegesprekkennietechtdeontwikkelingsbehoeftevandedocentenduidelijkwistentemaken.DaaropbesluitenDonkersenGruijtersdatdeHR-afdelingdeonderwijsteams
15gaatondersteuneninhethelderkrijgenvanhunontwikkelingsvraag.OmdievervolgensuitgangspunttekunnenlatenzijnvoorhetHR-beleid.GruijtersstartdaartoesamenmethaarHR-collega’seennieuwegespreksrondemetdeonderwijsteams.
Rollen versterkenDegespreksrondevindtplaatsopbasisvandemethodiekvande vier D’s.ZokomenGruijtersenhaarcollega’serachterwatdeHR-afdelinggoeddoetenwatvoorverbeteringvatbaaris.HetsterkepuntvandeHR-afdelingisbijvoorbeelddetoepassingvanprocedureseninstrumenten.Ookstrategischisdeafdelingsterk.MaarbijveranderingsprocessenendeontwikkelingvanmedewerkersisHRnietgenoegzichtbaar.Daarinzouzijeenmeerinitiërendeenondersteunenderolkunnenspelen.“WemoetenalsHR-afdelingmeervraaggerichtgaanwerkeneneenaantalHR-rollen–vooralookbijleidinggevenden–versterken”,zegtGruijters.“Datmoetgebeureninsamenhangmetdestrategischekoersvandeschoolendebehoeftenvandedocenten.Wemoetenkortommeerooghebbenvoorwaterleeftopdewerkvloer.Inputvanuitdeonderwijsteamsisdaarbijonontbeerlijk.Wemoetenhunexpertiseenambitiestotvertrekpuntmaken.Dedocentenendeteamsvormenimmershetprofessioneelkapitaalvandeschool.Besteenuitdaging,maarookeenprachtigekansomeenechtelerendeorganisatieteworden.”
16
De vier D’sOmoppositievewijzemetelkaarhetgesprekaantegaanoverprofessionaliseringofomschool-,team-ofindividueleplannenoptestellen,kunjedevierD’salsuitgangspuntnemen.Hiermeekijkjealsprofessionalsnaarwatjeinelkaarwaardeertenwaarjenaartoewilt.Dezezogenaamdewaarderendebenadering,appreciativeinquirygenaamd,zorgtvoormeermotivatieomsamenietstebereiken.
DevierD’s staanvoor:• Discovery:samenzoekennaarmotivatiesenkrachten;• Dream:samendromenovertoekomstbeelden;• Design:samenwerkenaandeweg;• Destiny:samenzoekennaarverduurzaming.
Dewaarderendebenaderingvereistdateraansluitingisbijdekrachtendeideeënvandeonderwijsprofessionalsendeteams.Deschool,hetmanagementendedocentenstellenzichdienstbaaraanelkaarop.Ineenwaarderendebenaderingonderzoektdeleidinggevendesamenmetdemedewerkerwatdezenodigheeftomverderteontwikkelenenbijtedragenaandeorganisatie.Enhonoreertdatzoveelalsmogelijk.
Meer weten?Srivastva,S.,Fry,R.&CooperriderD.(1990)Appreciative Management and Leadership: The Power of Positive Thought and Action in Organizations.Bronvoor4D’s.SanFrancisco,CA:JosseyBass.
≤TEKST
17
HR-rollenOnderwijsdeskundigenMichaelFullanenAndyHargreavesschrijveninhunboek“ProfessioneelKapitaal“overhoescholenenhunbesturenkunnenwerkenaanhetprofessionaliserenvanhunpersoneeldooraandachttebestedenaanpersoonlijkvakmanschap,hetsocialeklimaatwaaringeleerdengewerktwordtenaanhetrealiserenvankrachtigebesluitvorming.InhetboekstaanFullanenHargreavesstilbijhoeelkeschooleentopschoolkanworden.
WiljealsHR-afdelingeenbijdragelevenaandeontwikkelingvanhetprofessioneelkapitaalinschool?DanishetbelangrijkominzichttehebbenindeverschillenderollendieHRbinnendeonderwijsorganisatiekanvervullen.Entereflecterenophoedebalanstussendierolleneropditmomentindeorganisatieuitziet.
HetbekendemodelvanUlrich gaatuitvanvierrollen:
1. HRalsstrategicpartner:HRadviseertmeeoverdestrategischekoersvandeschoolenontwikkeltstrategischHR-beleidvoordemiddellangeenlangetermijn.
2.HRalschangeagent:HRdenktmeeenondersteuntveranderingsprocessen.
3.HRalsemployeechampion:HRondersteuntloopbaan-,talent-encompetentieontwikkelingvan(individuele)medewerkers.
4.HRalsadministrativeexpert:HRstartenbewaaktprocedures,zorgtvoorbenodigdeinstrumentenensteltdezebij.
Deeerstetweerollenzijnopstrategischniveau,delaatstetweeopoperationeelniveau.Ookzijnderollenvanstrategicpartnerenadministrativeexpertbeheersmatigvanaard,terwijlderollenvanchangeagentenemployeechampionontwikkelingsgerichtvanaardzijn.
Meer weten?Hargreaves,A.,&Fullan,M.(2012).Professional Capital: Transforming Teaching in Every School. Nederlandsevertaling:2013,Maasdijk:NTO-effekt.
Meer weten?Ulrich,D.(1997).Human Resource Champions. Boston,MA:HarvardBusinessSchoolPress.
≤TEKST
18 Strategisch niveau
Beheersm
atig / instrum
enteel
strategic partner change agentO
ntwikkelings-
gericht
administrative expert
employee champion
Operationeel niveau
Veelscholenbeschikkenovereenintegraalpersoneelsbeleidwaarinproceduresuitgewerktzijninaanpakentijdspadenwaarinondersteunendeinstrumentenenprotocollenbeschikbaarzijn.Hetisvooralgerichtopwervingenselectie,salaris-enfunctiegebouwensocialezekerheid.Deadministratievekantisdusmeestalweloporde.OokishetHR-beleidinscholenvaakduidelijkgerichtophetbiedenvanindividuelefaciliteitenenmogelijkhedenaanleidinggevendenenmedewerkers,dieondersteunendzijnaanhunloopbaanontwikkeling.
DerolvanHRalsondersteunendaandestrategischeenonderwijskundigekoersenalsaanjagervandeveranderprocessendiedaarvoornodigzijn,isveelminderbreedontwikkeld.VanHRalsbredeondersteuningaangoedwerkgeverschapinalledomeinenvanUllrich,isdusslechtsinbeperktezinsprake.HR-beleidwordtnauwelijksofnietbenutterversterkingvanhetcollectief.
Waarveelscholen–meestalimpliciet–meeworstelen,isdeschimmigheidvandestrategische-enveranderaspectenvandeHR-rollen.Wieinschoolisdaarvoorverantwoordelijk?Hetisnodigdatbestuurders,staf,leidinggevendenendocentenhuntakenenbevoegdhedenbinnendeHR-rollengoedkennenendezegoedmetelkaarafstemmen.EenstafHRkaneenrolspeleninhetprocesomdaartoetekomen.
SchoolaanZet heefteenHR-scangemaaktaandehandvanderollenvanUlrich.Hiermeekrijgenscholenbeterinzichtinwaterachterderollenschuilgaat,hoederollenindeorganisatieverankerdzijnenopwelkemanierzezonodigkunnenwordenversterkt.
Meer weten?Coli,E.(2010).P&O moet waarde toevoegen.InterviewmetJeroenDelmotte.Personeelsbeleid,46(1/2)pp.33-35.
Meer weten?www.schoolaanzet.nl.
www.
19
Case 3 Varenbroek college
Samen eigenaar zijn
feiten & cijfers
Wie:VarenbroekCollegeWat:school voor havo en vwoAantalprofessionals:90Aantalleerlingen:1.100Aantallocaties:1
Het Varenbroek College wil de collegiale consultatie in school versterken. Madelon Verschuren, afdelingsleider van het havo bovenbouwteam, pakt de handschoen op en gaat met het MT en de docenten het gesprek aan. Samen met hen wil ze kijken hoe deze leervorm beter van de grond kan komen (zie kader Professional zijn).
SindshetVarenbroekCollegevijfjaargeledenbeslootdeschoolopteknippeninhavo,atheneumengymnasium,zijndeleerlingenmeercentraalkomentestaan.TochisMadelonVerschurenniettevredenoverdematewaarindocentenvanelkaarlerenomeffectieverintespelenopdebehoeftenvanleerlingen. “Vaakgaandegesprekkentussendedocentennietverderdandevoortgangenhetgedragvandeleerling.Zestemmenhethoognodigemetelkaarafendatishet.Motivatieproblemenvanleerlingenwordenafgeserveerdals“dejeugdluistertnietmeerenvindenzakenbuitenschoolinteressanter.”Ikmoethierietsmee,maarwilnietzomaarietsagenderen.Ikmoeteerstwetenopwelkemanierdedocentenmeervanenmetelkaarkunnenleren.Decollegialeconsultatiewaarmeewetweejaargeledenals leervorm voor professionaliseringzijngestart,heefttotnutoeweinigvruchtenafgeworpen.”
20
Collegiale consultatieCollegialeconsultatiekangrofwegtweevormenhebben:collegialetoetsingenintervisie.Hetverschiltussencollegialetoetsingenintervisieis:• Collegialetoetsingispuurvakinhoudelijk:bijcollegiale
toetsingstellendeelnemersmetelkaarkaders,proceduresenwerkwijzenvastenkijkenzeofdezebevredigendzijn.Ookkijkenzesamenofzezichhieraanhoudenensprekenelkaareropaanalsdatnietzois.Dedocententoetsenenbeoordelenelkaar.
• Intervisieismeerpersoonlijk:dedocentalspersoonstaatcentraal.Docentensteunendecollegadieeenprobleemponeert.Zegevensuggesties,stellenalternatievenvoorendelenhuneigenervaringenmethetprobleem.
Professional zijn Professionalzijnvraagtomeenvoortdurendelerendehoudingdiejesteedsbeterinstaatsteltomprofessioneleoordelentevormen.Omalsdocentdeugdelijkwerktekunnenverrichtenishetnodigomeenlerendehoudingaantenemen.Hetgaatdusnietomdevakmatigeprofessionaliteitvandedocentalleen,maaromde‘normatieveprofessionalisering’vandedocent.Metanderewoorden:iederedocenthanteerteigenovertuigingenenbeeldenvanwaaruithijhandeltenhijzijnhandelenverantwoordt:zijnnorm!Hetisvanbelangdateeniederzichbewustiswelkenormdatisenhoedievaninvloedisophethandelenenmakenvankeuzesindedagelijksepraktijk.Dezenormwordtookingezetinhetkijkennaarenwaarnemenvancollega’senleidinggevenden.Diedatophunbeurtookdoenvanuithuneigennorm.Lerenenontwikkeleninhetbelangvandeschoolalsgeheelkannietzonderdatdezeonderliggendenormenbenoemdenbesprokenworden.Ditvraagtomeengesprekwaarinopeenreflectieve,onderzoekendeenlerendemanierdeverschillende
Meer weten?Haan,E.de(2006).Leren met collega’s. Praktijkboekintercollegialeconsultatie.Assen:VanGorcum.
Wassink,H.(2011).‘Wie ben ik om iets te vinden van collega’s’. Opleiding&Ontwikkeling,24(5),pp.20-25. ≤TEKST
≤TEKST
21belangen,waardenennormenvandegesprekspartnerswordenbenaderd.DemethodevandevierD’szouhiervoorgebruiktkunnenworden.Normatieveprofessionaliseringkanindeschoolvormkrijgenalsdeschoolaandeslaggaatmetbijvoorbeeldcollegialeconsultatie,dooreenleergemeenschaptevormenofdooraandeslagtegaanmetcollectiefpraktijkonderzoek.
Voordocentendieiederedagopnieuwveleprofessioneleoordelenmoetenvellen,zijnvijfthema’svanbelang:• Wiebenikalsdocent,watbepaaltmijnhandelenen
waaropbaseerikmijnprofessioneeloordeel?Watisdeinvloedvanwieikbenenwieikwilzijnophoeikmijnwerkdoeenwildoen?
• Watisindeomgangmetmijndirecteomgevingindeschool,collega’senleiding,leerlingenenouders,voormijvanbelang?Watdoeterdantoevoormij?
• Opwelkekenniseninhoudenbaseerikmijnhandelenenovertuigingen?Hoezieikmijnrolalsdocent:alskennisoverdragerofopvoederofbeiden.Benikdeelvaneensectieofbeniklidvaneenteamofbenikbeidenenhoegaikommethetspanningsvelddatdatmetzichmeekanbrengen?
• Hoeervaarikmijnplekindeschool?Hoeervaarikdemateenmanierwaaropikinvloedkanhebbenenmijnbetrokkenheidkantonenendiekanverzilvereninbesluiten?Welkeplekwilik,neemikenwelkeplekismijgegund?
• Wanneervindikdatwijhetalsschoolgoeddoenenwelkekwaliteitscriteriahanteerikdaarvoor?
22
Leervormen voor professionalisering Professionaliseringkentvijfleervormen:• Persoonlijkereflectie:wetenwatdenormisvoorgoed
docentschap,bereidzijnjezelfvoortdurendaandezenormtekoppeleneneenlerendehoudingaantenemen.
• Collegialeconsultatie:samenopeengeorganiseerdemanierreflecterenopheteigenhandelen.
• Professioneleleergemeenschap:reflecterenopdeeigenpraktijk,onderzoekenvanbestaandekennisenervaringenuitwisselen.
• Collectiefpraktijkonderzoek:opeencyclischemaniersamenambitieontwikkelen,onderzoeksvragenformuleren,informatieverzamelen,informatieinterpreteren,consequentiesverbinden,actiesondernemenenproductplusprocesevalueren.
• Professionelecyclus:jesamenbezinnenopprofessionelewaardeneneenmaniervanwerkenontwikkelendieruimtegeeftaanprofessioneleoordeelsvorming.
≤TEKST
23In gesprekVerschurenmeldthaarbevindingenbijhetMTensteltdevraaghoehetlerenbinnendeteamsbeterzoukunnen.UitditgesprekblijktdatookderestvanhetMTweiniggoedevoorbeeldenkanvindenvanlerenbinnenteams.Omerachtertekomenwaaromcollegialeconsultatieenleerkringennietgoedvandegrondkomenbinnenschool,gaatzemethaarafdelingingesprekomhetbeleideensgrondigonderdeloeptenemen.Datdoetzedoordocentenindividueelvragenlijstentelateninvullenendeantwoordengroepsgewijsterugtekoppelen.“Zokwamereenhelewaaieraaninhoudelijkestandpunten”,verteltVerschuren.“Deenedocentvoeltzichnietsenangbijdeverslagenvanhetlesbezoek,deanderweetnietgoedwienuwieconsulteerttijdenshetlesbezoek.Weereenanderschroomtomfeedbacktegeven,terwijleencollega-docentwelfeedbackwilgeven,maardeontwikkelingsvraagvanzijncollegamistwaarophijfeedbackkangeven.Ookzijnerdocentendieeenconcreetvervolgophetlesbezoekmissen.Kortom,zoveeldocenten,zoveelredenenwaaromcollegialeconsultatienietgoedloopt.
Anderopvallendpuntvondikhetgebrekaaneigenaarschapbijdedocenten:waaromhebbenzenieteerderaandebelgetrokkenmetdemededelingdatdecollegialeconsultatienietgoedliep?”Verschurenconcludeertdateenleervormnietwerktalsdezenietaansluitopdepassievandocenten.Opdezemanierzijndedocentennietgemotiveerdommetprofessionaliseringaandeslagtegaan.“Wemoetendedoelenvandocentenveelmeermetelkaarenmetdievandeschoolverbinden”,steltVerschuren.“Ookmoetenwehelderzientekrijgenwatdeleervormoplevert.Voorleerlingen,voordocentenenvoorderesultatenvandeschool.Deaanpakmoetkortomeigenaarschapsgericht,ontwikkelingsgerichtenopbrengstgerichtzijn.”
24
EigenaarschapEigenaarschapgeeftdemateaanwaarindedocentzicheigenaarvoeltvanzijneigenprofessionaliteitenleerproces.Heefthijhetgevoelzelfkeuzestekunnenmakenenzelfdevorm,richtingeninhoudvanzijnprofessioneleontwikkelingtekunnenbepalen?Eigenaarschapisbelangrijkomdatditsterkverbandhoudtmetdeintrinsiekemotivatievanmedewerkers.Docentenkrijgeneengrotergevoelvaneigenaarschapoverhetonderwijsenhunberoepalsdeschoolleidingsamenmethenoptrekt,actueleontwikkelingenbespreektenzijdaarsamendeconsequentiesvanbepalen.Eigenaarschapvergrotenkannietmeteensnelletruczoalshetevenorganiserenvaninspraak.Omeigenaarschapinonderwijsteamstevergrotenmoetereensturingsfilosofiezijndieaansluitopallelagenvandeschool.Hetvergrotenvaneigenaarschapisookgeendoel,maareenmiddelomteamszelfsturendtelatenzijnenzichverantwoordelijktelatenvoelenvoordekwaliteitvanhetonderwijs.Omdittekunnenbereikenisinvestereningedeeldleiderschapeneigenaarschapvanbelang.
Omeigenaarschaptevergrotenzijndevolgendeaandachtspuntenvanwaarde:• Eenopdrachtdienthetcommitmentvande
opdrachtnemertehebbenenliefstheefthijeenrolgehadindekeuzevanhetdoelvandeopdracht.
• Deopdrachtisheldermetduidelijkepersoonlijketaken.• Depersoonlijketalentenenambitiesvande
opdrachtnemerwordenbenadrukt(‘jijkanditgoed’).• Erissprakevaneenrealistischresultaatencollectieve
enindividueleverantwoordelijkhedenvoorhetbehalenvanhetresultaatzijnduidelijkenonderscheiden.
• Demanierwaaropaanhetresultaatwordtgewerktwordtzoveelmogelijkaandeopdrachtnemergelaten.
• Eriscontinueaandacht,tijdenruimtevoorafspreken,besprekenenaanspreken.
≤TEKST
25VerbindingOpbasisvandeuitkomstenvanheteersteoverleglaatVerschurendedocenteningroepenhuneigenleerdoelenendeteamdoelenformuleren.Daarnazoekenzijdeverbindingtussenhunindividueledoelenonderlingenvervolgenstussenhunindividueledoelenenhetteamdoel.“Demeestedocentenblijkendeteamdoelenrelevanttevinden”,verteltVerschuren.“Maarjezietookdatdedocentenzoekendezijnnaardeverbindingmethunindividueledoelen.Ookgevendedocentenaantijdenruimtenodigtehebbenomdedoelenterealiseren.Overigenszagikdatdedocentenprimasamenkunnenlerenenelkaarconsulteren.”NetalsinhetvorigeoverlegkoppeltVerschurendezebevindingenterugaandedocentenenformuleertzesamenmethendevervolgstappen.“Demeestedocentenwillenwetenwelkevormenerzijnomcollegiaaltelerenenhoezedievormenkunnentoepassen.Zestaanechtopenvooralternatieven.Datismooiomtezien.Indevolgendebijeenkomstgaiksamenmethenkijkeninhoeverrezecollegialeconsultatieopditmomenttoepassenbinnenhunteam.Daartoezalikineenintervisie-achtigesfeereenaantalreflectieve vragenmethendoornemen.”
LeiderschapOverigensvergtdezeverleggingvanhetaccentnaareigenaarschapvoordocentenenteamswelwatvanhetleiderschap,vanzowelbestuurders,directieledenalsteamleiders.Ruimtegevenenfaciliterenisindepraktijkeenlastigeropdrachtdanjedenkt.DaartoeorganiseertVerschurenleiderschapstrainingenvooralleniveaus.
26
Reflectieve vragenOminschoolhetgesprekoverprofessionaliseringopgangtebrengen,kunnendevolgendevrageneengoedvertrekpuntzijn:
• Kunjijindezeschooldeleraarzijndiejewiltzijn?• Wathebjijnodigomjenogverderteontwikkeleninje
professionaliteit?• Zijnwijhetinschooleensoverdeonderwijskundige
doelendiewenastreven?• Kunjeinschoolexperimenterenmetpedagogisch-
didactischeaanpakkenwaarjijingelooft?• Sluithetonderwijsinschoolvoldoendeaanbij
maatschappelijkeontwikkelingen?• Wordenjouwresultatengezienengewaardeerd?• Wordterinschoolopeenopbouwendeeninspirerende
maniersamengewerkt?• Gevenjijenjecollega’sopbouwendefeedbackopelkaars
werk?• Hoezouikalsleidinggevendenogmeerstimulerenden
faciliterendkunnenzijn?• Beschikjeoverbenodigdetijdenmiddelenomjezelfen
jeonderwijsverderteontwikkelen?
≤TEKST
27
Leiderschap Omdeprofessioneleruimteenverantwoordelijkheid(persoonlijkleiderschap)tekunnennemenmoeteendocentzichgeïnspireerdenuitgedaagdvoelen.Datkanineenprocesvangespreidleiderschap.HoogleraaropleidingskundigleiderschapJosephKesselsintroduceerdehetbegrip‘gespreidleiderschap’.Aanleidingdaarvoorvormdendevolgendevragen:• Hoeverwervendocentenhunvakbekwaamheid?• Hoekaneenschooleengunstigleerklimaatvoor
docentenontwikkelenwaarinzijvoortdurendaandeverbeteringvanhunvakkunnenwerken?
• Welkeinvloedhebbenformeleencollegialevormenvanleiderschapophetleerklimaat?
Gespreidleiderschapvindt,volgensKessels,plaatsineenwederzijdsprocesvantoekennenenverwerven.Hetproceslooptiniederesituatieanders,duserisgeenblauwdrukvoor.Dezevormvanleiderschapcreërenschoolleidersendocentenmetelkaar.Uitgangspuntdaarbijisdatleiderschapnietietsiswatiemandheeft,maarwatmensensamenmakenineenprocesvanco-creatie.
Meer weten?Kessels,J.W.M.&Poell,R.(Eds.).Handboek Human Resource Development. Organiseren van het leren. AlphenaandeRijn:Samson,pp.37-51.
Kessels,J.W.M.(2012).Leiderschaps-praktijken in een professionele ruimte. Oratie30maart2012.Heerlen:OpenUniversiteit–LOOK.
≤TEKST
28
Zelf aan de slag: praktische tipsEen lerende organisatie bevorderen?
Voorleidinggevendendieeenimpulswillengevenaandelerendeorganisatie,isereenaantalpuntenwaaropzekunnenlettenophetmomentdatereenveranderingnodigis:
• Beginmetheteindevoorogen:opwelkpuntmoetdeschool/hetteamzichontwikkeleninhetstrevenvangoednaarbeter?Formuleerheldernaarallebetrokkenenwatjealsleidingmoetenwilbereiken,waardoordiewenswordtgevoedenbinnenwelkekadersdiegerealiseerdmoetworden.
• Zorgdatallebelanghebbendenbetrokkenzijn:voerhetgesprekoverhetdoeldwarsdoordeorganisatieheen.Daarbijzijnvooraltweeaandachtspuntenvanbelang:1 Formuleerhetdoelinhetlichtvandemissie,visieen
ambitievandeschool:hoedraagthetdaaraanbij?2 Enhebaandachtvoordevraaghoehetdoelaansluit
bijdecollectieveopvattingeninschooloverprofessioneelhandelen.
• Sluitindewijzevanleidinggevenaanbijdebehoeftedieeris.Bensensitiefvoorwatnodigisenwaarmenbehoefteaanheeft.Helderheidoverdoelenvraagtomsturing.Hoedatmetelkaartebereikenvraagtomfacilitering.
• Definieerhetdoelenstuurdaarop,maarlaataandemedewerkersoveromtebepalenhoedatdoeltebereiken.Verbindontwikkelen,lerenensamenwerkenaandeconcretepraktijkvanmedewerkers.Zijmoetenhetbelangvanontwikkelactiviteitenervarenalstoegevoegdewaardeophuneigentaak.
29• Investeerindekwaliteitvandeleeromgeving.Maakhet
aantrekkelijkengemakkelijkvoormedewerkersomkennisteontwikkelenenmetcollega’senleidinggevendentedelen.Faciliteerwaarmogelijkintijdengeldenstelaantrekkelijkewerkomgevingenterbeschikking.
• Lerengebeurtaltijdenoveral.Faciliteerinformeellerenindevormvanintervisie,consultatieenleergemeenschappennaastvormenvanformeellereninopleidingenentrainingen.
• Verdiepjeindemotievenenleervoorkeurenvandedocenten.Voerbewustenactiefgesprekkenoverhundrijfverenenmotivatie.(ZiekaderDe vier D’s enkaderReflectieve vragen).
• Maakeenverbindingtussenhetperspectiefvandocentenenhetperspectiefvandeleidinggevendenendebestuurders.Neemerdetijdvooromjeoprechtinteleveninelkaarspositie,verantwoordelijkheidenkaderswaarjeaangebondenbent.Verplaatsjeindeanderenprobeereerstdeandertebegrijpenvoorzelfbegrepentewillenworden.
• Zoeknaarkruisbestuiving:hoekunnenverschillendegroepenindeschoolelkaarherkenneninwatzedoenenlerenenzoelkaarondersteunen?Denkbijvoorbeeldaanhetuitwisselenvanpraktijkervaringeninboven-enonderbouwofaanhetsectie-overstijgendontwikkelenvanleermaterialen.
30
Colofon
September 2014DitiseenuitgavevanVoion,hetArbeidsmarkt&Opleidingsfondsvoorhetvoortgezetonderwijs.
[email protected]@Voion_AenOfonds
Redactie:EvelienLoeffen(KPCGroep),TonBruining(KPCGroep),EmerenceUytendaal(KPCGroep),LouisThijssen(Voion),Ravestein&Zwart.
Vormgeving:IDEA2ID
31
Eerder verschenen
Cahier: Werken aan professionele ruimte in het vo.L.Thijssen,T.Bruining,H.deKoning(Voion2014).
www.voion.nl
Voion,hetArbeidsmarkt&Opleidingsfondsvoorhetvoortgezetonderwijs,zetzichinomsamenmetscholenvraagstukkenoptelossenophetgebiedvanarbeidsmarkt,mobiliteit,professionaliseringenveilig,gezondenvitaalwerken.Voionondersteuntschoolbesturen,directies,P&O-ers,mr-en,arbocoördinatoren,maarookdocenten,oop’ersensocialepartners.Voionontsluitkennis,doetonderzoek,ontwikkeltnieuweinstrumentenenadviseertenbegeleidtscholenin(pilot)projecten.OokinitieertenfaciliteertVoionnetwerkenopverschillendeniveaus,publiceertgoodpracticesenbiedttrainingenaan.Voionwerktvoorensamenmetwerkgeversenwerknemersinhetvoortgezetonderwijs,enwordtbestuurddoordesocialepartnersinhetvoortgezetonderwijs.
VOION • POSTBUS 2501 • 6401DA HEERLEN • TEL: 045-579 6024 • E-MAIL: [email protected]