GoedOnderwijsin Taal enRekenen

2 3C O N F E R E N T I E T A A L E N R E K E N E N 2 0 1 4

InterviewKeynotesprekers

InterviewKeynotesprekers

Leerkrachtvaardigheden en focus Wat is effectief in een verbetertraject

Bij het verbeteren van onderwijs in de basisvaardigheden taal, lezen en rekenen zijn twee elementen

cruciaal: de analyse van data en de instructievaardigheden van leerkrachten. Daarnaast is een meerjarige

focus op hetzelfde thema nodig om de verbeteringen te laten beklijven.

“In het algemeen lijken verbetertrajecten op elkaar. Het gaat er altijd om dat de leerlingresultaten beter

zouden kunnen en dus omhoog moeten. Er zijn wel verschillen tussen taal en rekenen, maar er zijn veel meer

overeenkomsten”, zegt rekenspecialist Gert Gelderblom. Dat is taalleesspecialist Kees Vernooy met hem eens. “De

stappen zijn voor alle trajecten: doelen stellen, resultaten analyseren en verklaringen zoeken voor achterblijvende

resultaten, kritisch kijken naar de methodelijn, consensus creëren in het schoolteam en het lesgeven en leren

centraal stellen bij de aanpak.” Gelderblom vult aan: “Overkoepelend zijn de leerkrachtvaardigheden en de analyse

van data. Als leerlingen onvoldoende leren, hebben we ze ondervoldoende onderwezen. Als je een taalzwakke of

rekenzwakke school bent en je wilt je resultaten verbeteren, kom je altijd uit bij de leraar. Het is niet de schuld van

de leraar dat de resultaten slecht zijn, maar bij hem of haar zit wel het aangrijpingspunt tot verbetering. Wat ertoe

doet, zijn de instructievaardigheden van de leerkracht.”

Omgaan met verschillenVooral omgaan met verschillen tussen leerlingen vinden leerkrachten moeilijk, is de ervaring van Gelderblom en

Vernooy. Gelderblom: “Dan gaat het over zorgleerlingen maar ook over leerlingen die gemiddeld scoren maar beter

kunnen presteren. In het omgaan met verschillen moeten leerkrachten versterkt worden. De schoolleider komt

dan in beeld: hij of zij moet de leerkracht helpen zich daarin te ontwikkelen. Dus: kom in de klas, ga bij de lessen

3

zitten, weet wat er gebeurt en wat je teamleden lastig vinden.” Vernooy: “Bij het uitvoeren van leesverbeteringstrajecten

zie je dikwijls belemmerende factoren. Het is van belang om die als eerste aan te pakken. Niet effectief omgaan met de

verschillen tussen kinderen is een belangrijke, maar ook onvoldoende gebruik maken van wetenschappelijke leeskennis,

leesvaardigheid niet zien als basale basisvaardigheid, te weinig tijd besteden aan lezen waardoor er meer kinderen

uitvallen.” Gelderblom: “Als leerkracht heb je maar één kans om het goed te doen. Daarom moet je blijven nadenken: wat

kan er beter.”

Focus Een andere belangrijke factor is het bepalen van een focus en daaraan vasthouden. Gelderblom: “Verbetertrajecten

mislukken als er steeds nieuwe speerpunten zijn. Sommige scholen werken aan zeven of acht thema’s tegelijk. En de

resultaten blijven tegenvallen. Focussen betekent kiezen: nagaan waar de kansen liggen en je dan alleen daarop richten.

Een doel stellen, een plan schrijven en het uitvoeren. Niet na een jaar weer wat anders gaan doen, maar op hetzelfde

thema blijven sturen. Daarbij zijn de schoolleider en de intern begeleider heel belangrijk, die moeten de focus bewaken.”

Vernooy: “Leerkrachten moeten zich realiseren dat ze ertoe doen, zeker voor risicokinderen. En elke school heeft een

goede schoolleiding nodig die leerkrachten op een stimulerende manier op het juiste spoor zet.”

Gert Gelderblom en Kees Vernooy

Keynotelezing

5

‘Vandaag gaat het over de toekomst van kinderen, over goed onderwijs.’

4

Waarom ben je hier vandaag?

Inge Verbeek, leerkracht groep 5-6,

Oranje Nassauschool, Rotterdam:

Najiba Belah, intern begeleider,

IBS Al-Ghazali, Rotterdam-West:

“Vandaag ga ik kijken waar we met de school

staan en waar we kunnen verbeteren. Onze school

heeft veel leerlingen met een taalachterstand en

werken in een combi-groep maakt het extra lastig

om goed onderwijs te geven. Ik ga er open in.”

“Ik zoek verdieping op het gebied van

leesplezier. Er ligt veel nadruk op Technisch

Lezen. Als leerlingen uit de middenbouw

komen, hebben sommigen een bloedhekel aan

lezen. Ik wil met het hele team ervoor zorgen

dat leerlingen er weer plezier in krijgen.”

“Wij zijn bezig de instructiekwaliteit te verbeteren.

We zijn hier met het hele team en we zullen

morgen en overmorgen in studiedagen de kennis

uitwisselen die we hier vandaag opdoen. Vooral

het belang van Begrijpend Lezen staat vandaag

centraal voor ons.”

Stephan de Groot, leraar bovenbouw Montessorischool

De KEIzer, Deventer:

C O N F E R E N T I E T A A L E N R E K E N E N 2 0 1 4Gert Gelderblom

C O N F E R E N T I E T A A L E N R E K E N E N 2 0 1 46

InterviewWorkshopleider

Alleen weloverwogen afwijken van 1S Rekenvaardigheden in de bovenbouw

“De nieuwe generatie rekenmethoden stelt doelen die zijn gebaseerd op de Referentieniveaus”, zegt Bronja

Versteeg, rekenexpert bij School aan Zet en zelfstandig adviseur bij Rekenkracht. “De methode biedt 1S-niveau,

streefniveau, voor alle leerlingen, maar ook instructie en verwerkingsstof op 1F-niveau, fundamenteel niveau.

De 1S en 1F-lijn richten zich op andere doelen. Alle kinderen leren breuken en procenten, maar op 1F-niveau

niet datgene wat nodig is voor een doorgaande lijn naar vmbo-t, havo en vwo.” Soms is het voor een kind een

grote opluchting als het mag overstappen op 1F. “Maar als leerkracht moet je zeker weten dat je er alles aan hebt

gedaan om te voorkomen dat leerlingen onterecht afstromen naar 1F-niveau. Je kunt differentiëren door andere

doelen te stellen, maar ook door meer instructietijd te nemen of een ander handelingsniveau aan te houden.

Bij de voorbereiding van de les moet je daar goed over nadenken. Wat is de voorkennis van de verschillende

kinderen, welke materialen en modellen sluiten aan, welke kinderen gaan het niet redden met één instructie en

wat betekent dat voor deze les?” Versteeg roept leerkrachten en schoolleiders op om op een verantwoorde manier

om te gaan met rekenen in de bovenbouw. “Heb je de rekenvaardigheid van kinderen voldoende in kaart? Weet

je welk niveau ze aankunnen en wat ze nodig hebben in het VO? Heeft de leerkracht voldoende kennis van de

leerlijnen en voldoende didactische vaardigheden in huis om af te stemmen op de verschillende leerlingen? Daar

gaat het om.”

Bronja Versteeg

Wat neem je uit deze workshop mee naar school?

Marianne Breederland,

rekencoördinator en leerkracht

eindgroep (11, 12 en 13 jaar),

SBO De Wegwijzer, Middelharnis:

Anja ter Braak, intern begeleider,

Montessorischool Aan de Basis,Veenendaal:

“Wat ik hier hoorde over het fasemodel was wel

bekend, maar we werken er niet mee, niet zo strak

in ieder geval. Dat wil ik wel gaan doen. Verder

doen we al veel van wat in de workshop ter sprake

kwam, een opsteker voor ons team dus!”

“Je kunt beter schrappen dan vertragen. We

zijn bezig met ontwikkelperspectieven, dus ik

ga met het team bespreken wat we kunnen

schrappen. En we gaan met het protocol

Ernstige Reken- en Wiskundeproblemen en

Dyscalculie aan de slag.”

“Het nog meer concretiseren van doelen neem

ik mee, met name voor de kinderen met een

ontwikkelingsperspectief. Ook het drieslag-

model, waarbij je zorgt dat de leerling begrijpt

wat hij of zij aan het doen is bij contextsommen,

gaan we inzetten.”

Marit Sierkstra, leerkracht groep 6, 7 en 8, Montessorischool Aan

de Basis, Veenendaal:

7

C O N F E R E N T I E T A A L E N R E K E N E N 2 0 1 48

InterviewWorkshopleider

Technisch lezen staat niet op zichzelf Aanvankelijk en voortgezet technisch lezen

“De laatste tien, twintig jaar is er veel aandacht gegaan naar technisch leesonderwijs en dat heeft zijn vruchten

afgeworpen”, zegt Ebelien Nieman, taalleesexpert bij School aan Zet. “Ook in de kleuterbouw, waar we vroeger

scepsis tegenkwamen, is het nu heel gewoon dat kleuters letters leren.”

Technisch lezen is, in tegenstelling tot begrijpend lezen, binnen een jaar te verbeteren. “Een goede leesmethode

kan helpen. Wel is het belangrijk dat leerkrachten op de werkvloer worden gecoacht. Talentvolle leerkrachten

kunnen het als vanzelf, maar als er in groep 4 of 5 een minder goed functionerende leerkracht voor de groep staat,

gaan de leesresultaten snel achteruit.” Ook in de bovenbouw is blijvende aandacht nodig voor technisch lezen.

“Anders zakt het leesniveau van het kind weer af. Het is net als met schaatsen of autorijden, als je dat een paar

jaar niet doet, kun je het niet meer. Je moet het onderhouden.”

Nieman pleit voor een integrale aanpak. “Je bent er niet met aandacht voor technisch lezen alleen. Technisch lezen

moet onderdeel zijn van het hele taalleesbeleid, dus inclusief woordenschatonderwijs, mondeling taalgebruik en

begrijpend lezen. Alleen in relatie met andere domeinen kun je blijvend succes boeken.” Schoolteams moeten

daarnaast goed kijken naar het instructiegedrag en de reflectie daarop van de leerkrachten. “Leerkrachten moeten

open staan voor feedback op hun leerkrachtvaardigheden. Daarnaast is vooral leesbevordering belangrijk om

kinderen te motiveren te blijven lezen, ook thuis. Alleen dan kun je werkelijk je taalleesonderwijs verbeteren.”

Ebelien Nieman

Wat neem je uit deze workshop mee naar school?

Willem van Till, directeur

en leerkracht, Bs Rannink, Delden:

Hanneke Borg en Anja Dekkers,

duoleerkrachten groep 2-3, Rietgoor, Roosendaal:

“De didactiek van lezen-oefenen-lezen kende

ik nog niet. Daarbij vertelt de leerkracht eerst

waarover het verhaal gaat, en daarna gaat ze pas

voorlezen. Ook neem ik mee dat het belangrijk is

dat alle lezers uitgedaagd worden, ook de goede.

Lezen met een zandloper vinden leerlingen leuk.”

“Het ouder-tutor-lezen is interessant, daar

wil ik meer over weten. Op onze school

worden ouders belangrijker. Dat moet je goed

organiseren, anders komen kinderen tekort.”

“We hebben een heel lijstje

met tips. Morgen gaan we

direct alle letters ophangen

in onze groep, ook de letters

die we nog niet behandeld

hebben. De kinderen vragen

naar letters die ze niet kennen,

vanaf morgen kunnen we ze

aanwijzen.”

Hanneke Canrinus, onderwijs- assistent, Montessorischool

De KEIzer, Deventer:

9

C O N F E R E N T I E T A A L E N R E K E N E N 2 0 1 4

InterviewWorkshopleider

‘Toon lef en professioneel verstand’ De rol van de schoolleider bij verbetertrajecten

“We zijn te lief voor elkaar in het onderwijs. We spreken elkaar te weinig aan op de kwaliteit van ons werk. Er

moet een cultuurverandering komen waarin we zakelijker omgaan met elkaar. Zacht op de relatie, maar hard op

de inhoud”, zegt Anna Schipper, adjunct-directeur van de Vereniging van openbare en algemeen toegankelijke

scholen VOS/ABB en expert van School aan Zet. “De constatering dat een school zwak is op taal of rekenen komt

meestal van buiten, van de Inspectie van het Onderwijs. Maar de schoolleider weet dan vaak al wel hoe het ervoor

staat op een school.” Als de school een verbetertraject ingaat, dan heeft de schoolleider een duidelijke rol in het

verbeterplan. Schipper: “De vraag is dan: hoe pak je die rol op? Hoe zorg je dat het team de goede dingen doet

en deze ook goed doet? Hoe ondersteun je het verbetertraject, hoe bewaak je het proces? Weet je hoe je school

het doet in vergelijking met collega-scholen? Hoe ga je om met de druk vanuit het team, de ouders, het bestuur,

de Inspectie? Hoe wordt de school gefaciliteerd door het bestuur? Wat is er nodig, bijvoorbeeld in het HRM-beleid?

Het is belangrijk dat je als schoolleider ervoor zorgt dat leraren hun werk goed kunnen doen. De kwaliteitskaart

Opbrengstgericht Leiderschap is een van de instrumenten die we daarbij inzetten.”

Wat neem je uit deze workshop mee naar school?

René Derksen, directeur

Montessorischool Aan de Basis,

Veenendaal:

Ab Kools,

interim directeur Lucas Galecop,

Nieuwegein

“De focus moet op verder professionaliseren van

leerkrachten. Het onderwijskundig leiderschap

kun je verdelen over meer mensen. De teamleden

worden dan eigenaar van de onderwijskundige

ontwikkeling, het wordt minder afhankelijk van één

persoon en het team als geheel wordt sterker.”

“Deze conferentie maakt deel uit van een

serie scholingsdagen over ‘Opbrengstbewust

leren’. Het hele team is hier. Zij kunnen hun

vragen rond professionalisering met andere

scholen bespreken. Dat is de winst van

deze bijeenkomst, want leerkrachten praten

onderling in het algemeen weinig over de

inhoud van het werk.”

1110

Anna Schipper

12 C O N F E R E N T I E T A A L E N R E K E N E N 2 0 1 4

Wat neem je van vandaag mee naar school?

Mieke van de Mortel, taalcoördinator

en leerkracht groep 4,

St. Jozefbasisschool, ’t Zand:

Kees Groenendijk, directeur CBS De Bron

en CBS Het Baken, Spijkenisse:

“De nieuwe taalmethode is nu in alle groepen

ingevoerd en met Begrijpend Lezen zijn we op de

goede weg. Maar ik heb nog te weinig oog voor de

doorgaande lijn vanaf Begrijpend Luisteren. Daar

ga ik een nieuw verbeterplan over schrijven.”

“We moeten meer tijd besteden aan mondelinge

taalvaardigheid. Ook wil ik aan de hand van de

kwaliteitskaart Tijd voor Lezen nagaan of iedereen

het zo inderdaad doet. Die vijftien minuten

stillezen zijn ook belangrijk.”

“Begrijpend Lezen moet bij ons echt een

speerpunt worden. De school staat in een

moeilijke wijk, kinderen die we binnen krijgen

zijn nog niet eens gewend om in een kring te

zitten, maar dat is geen excuus. Wij moeten het

anders gaan doen. Gelukkig krijg ik steeds meer

teamleden mee.”

José Peelen, leerkracht groep 2-3, bs De Bottel,

Lottum:

13

‘We zijn te lief voor elkaar in het onderwijs’ Anna Schipper

14

ColofonDeze brochure is een uitgave van School aan Zet. Voor vragen over de brochure kunt u contact opnemen

met School aan Zet: secretariaat@schoolaanzet.nl / 070 - 311 97 19.

© Buiten het downloaden zijn alle rechten op dit product voorbehouden aan:

School aan Zet

Postbus 556, 2501 CN Den Haag

e-mail: secretariaat@schoolaanzet.nl

Fotografie: Mark Verlijsdonk (ONS creatief buro)

Tekst: Susan de Boer

Vormgeving: Bert van Zutphen, PlanB Amsterdam

School aan Zet wordt uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van OCW en de PO-raad.

C O N F E R E N T I E T A A L E N R E K E N E N 2 0 1 4

René Derksen @ReneDerksen • 17 uEen geslaagde inspirerende dag @SchoolaanZet werkconferentie#taalrekenen2014 #Utrecht

Openen Beantwoorden Retweeten Favoriet meer

Arlette Buter @ArletteButer • 6 uGisteren een mooie dag @SchoolaanZet conferentie #taalrekenen2014,220 deelnemers waaronder 11 schoolteams.

Openen Beantwoorden Retweeten Favoriet meer

Ferdau Terpstra @FerdauT • 24 sep.Geen voetbalanalyses, maar effectief onderwijs is het gespreksonderwerp @SchoolaanZet #taalrekenen2014 pic.twitter.com/70Cp9IBJA5

Openen Beantwoorden Retweeten Favoriet meer

Jos Houtveen @JosHoutveen • 24 sep.#taalrekenen2014 Er is voldoende stof tot nadenken.

Openen Beantwoorden Retweeten Favoriet meer