Portugal
2
L4 LETTEREN DE STANDAARD VRIJDAG 27 JULI 2012 op dat moment voelde. Over de verbondenheid die ik voelde met een gemeenschap waarmee ik tot dan toe weinig te maken had ge- had, over de dilemma’s van een dubbele identiteit, en de moeilij- ke keuzes die dat met zich mee- brengt. Vandaaruit heeft het ver- haal vorm gekregen. Een van de redenen dat ik géén autobiografi- sche strip wilde maken, was dat ik de vrijheid wilde om met het ver- haal te doen wat ik maar wilde. Zonder belemmering.’ Pedrosa begon zijn carrière als te- kenaar voor animatiefilms. Hij werkte mee aan de Disney-pro- ducties De klokkenluider van de Notre-Dame en Hercules voor hij zich vijftien jaar geleden aan een strip waagde. Sindsdien doet hij niets anders meer. Zijn doorbraak in het Nederlandse taalgebied kwam er met Drie schimmen, een aangrijpende striproman over de dood van een kind. Ook Auto-Bio, een humoristische strip over een man die heel bewust als groene jongen door het leven wil gaan, verscheen in vertaling. ‘Drie schimmen is heel belangrijk geweest. Dat boek heeft me be- vrijd van vastgeroeste gewoontes, en heeft ertoe geleid dat ik ben af- gestapt van formats en reeksen. TOON HORSTEN Een paar jaar geleden kreeg de Franse stripmaker Cyril Pedrosa (1972) een uitnodiging voor het festival van Sobreda, in de buurt van Lissabon. ‘Een beetje vreemd, want er was nog geen enkel boek van mij in het Portugees vertaald’, vertelt Pedrosa op het dakterras van de Antwerpse stripwinkel Mekanik. Hij is tevreden. Zijn met de Prix Fnac voor de beste strip van 2011 bekroonde album Portugal werd recent in het Ne- derlands vertaald, en nog deze zo- mer volgt een Duitse vertaling. ‘Mijn grootouders waren Portu- gezen, maar ik was er al in jaren niet meer geweest. Portugal speelde geen enkele rol in mijn le- ven. Ik had niets verwacht van dat weekend in Portugal, maar ik werd meteen ontroerd door wat ik zag en hoorde. Alles klonk, rook en voelde heel vertrouwd. Ik voelde me op een heel warme ma- nier verbonden met de mensen en het land. Het bleek veel belangrij- ker dan ik dacht, en ik vroeg me af waarom ik mijn Portugese roots ooit terzijde geschoven had.’ Ook in Portugal, een lijvige grap- hic novel van 260 bladzijden, trekt een stripmaker met Portu- gese roots naar het land van zijn grootouders voor een stripfesti- val. Ook hij wordt ontroerd door de wereld waarin hij plots rond- wandelt. ‘Dat is meteen ook het enige autobiografische element in het hele boek. Iedereen ziet Si- mon, het hoofdpersonage van het boek, als mijn alter ego. Dat heb ik wellicht een beetje over mezelf afgeroepen, misschien had ik er geen striptekenaar van moeten maken. Hij moest wel een creatief beroep uitoefenen, en in een im- passe zitten. Maar hij had net zo goed een beeldhouwer of een schilder kunnen zijn.’ Al tijdens zijn verblijf in Portugal begon Pedrosa te schrijven en te schetsen. ‘Ik wist meteen dat ik heel dicht wilde blijven bij wat ik Aanvankelijk wilde ik Portugal nog spreiden over drie albums, met in elk boek telkens het ver- haal van een van de hoofdperso- nages, Simon, zijn vader en zijn grootvader. Maar in overleg met de uitgever hebben we beslist om dat uiteindelijk niet te doen. Het boek is niet dramatisch opge- bouwd, het draait niet om sus- pense of om cliffhangers. Het zou niet gewerkt hebben. Je moet het in één keer lezen, dan zie je pas dat heel kleine dingen van bij het begin aan het eind van het boek terugkomen. Voor een uitgever is dat natuurlijk niet vanzelfspre- kend, want hij neemt een gigan- tisch risico. Daarom zijn we zo blij dat het boek alle verwachtin- gen ver overtroffen heeft.’ Simon, met al zijn twijfels, is geen vanzelfsprekend hoofdperso- nage. ‘Nee, zeker niet. Vrijwel al zijn problemen ontstaan door de din- gen die hij niet zegt. Hij zwijgt. Al- les is te wijten aan stilte. Het is moeilijk daar een verhaal op te bouwen. Er zit wel beweging in, maar snel gaat het niet. Ik hoop dat de lezer blij is wanneer Simon een beetje vooruitgang boekt en hij vrede vindt – hoe weinig ook – zonder dat hij meteen alles moet oplossen.’ ‘Moeilijk is ook dat de band die Si- mon met andere mensen heeft vooral gebaseerd is op dingen die er niet meer zijn, die geen deel meer uitmaken van zijn leven. Zijn grootouders, Portugal, de taal… Dat is typisch voor migran- tenfamilies. Ze zijn met mekaar verbonden door iets wat er niet meer is. Je ziet ook vaak dat er in zulke families mythes ontstaan, verhalen die verteld worden om de dingen te plaatsen. Omdat er anders niets is. Simon gaat op zoek naar de puzzelstukjes waar- mee hij zijn eigen verhaal rond kan maken. Maar uiteindelijk moet hij leren dat zijn verhaal nooit af zal zijn. Er zullen altijd ontbrekende puzzelstukken zijn.’ Mag ik zeggen dat ‘ik ben wie ik ben’ de bottomline van het boek is? ‘Zeker. Dat zegt het helemaal. Op het moment dat ik aan het boek werkte, was er in Frankrijk veel te doen over identiteit, over immi- gratie, over de Franse natie die in gevaar zou zijn… Terwijl het heel simpel is. De grootvader van Si- mon heeft zich duidelijk uitge- sproken: “Ik ben geen immigrant uit Portugal, zoals ik geen zwarte, Jood of nog iets anders ben. Ik ben wie ik ben, die ene mens”.’ Niemand behoort in de eerste plaats tot een groep, maar is altijd eerst een individu. Is het dat? ‘Ook. Ik probeer zoveel mogelijk empathie met mijn personages te hebben, en me niet boven hen te stellen. Ik hou niet van boeken waarin de personages gebruikt worden om een punt te maken. Niemand is reduceerbaar tot één aspect van zijn persoonlijkheid, tot één gevoel. Iedereen is inge- wikkeld en heeft zijn eigenaar- digheden, iedereen is ambigu. Ik wil echte personages, van vlees en bloed, met hun grote en kleine kanten, en geen personages die er alleen maar zijn omdat ze in het discours van de auteur passen.’ In uw boek worden veel verhalen uit een familiegeschiedenis ver- teld. Een van de personages zegt ‘het zijn oude verhalen, maar het zijn de onze’. Wat zoekt Simon in die verhalen? ‘Hij weet niet wat ze hem bren- gen, maar hij beseft wel dat hij er niet aan kan ontsnappen. Of je nu van je familie en haar verhalen houdt of niet, of ze nu mooi zijn of niet, je familie is er nu eenmaal en ze heeft invloed op je leven. Fami- lieverhalen vormen mee het fun- dament van ons leven. Mensen hebben verhalen nodig, wij wil- len onze geschiedenis kennen. Konijnen hebben daar bijvoor- beeld geen last van. (lacht) Simon voelt dat er een leegte is, en hij wil die vullen. Omdat hij dan makke- lijker zal kunnen leven. Dat is de onuitgesproken reden van zijn te- rugkeer naar Portugal.’ Portugal lijkt me in uw boek meer een imaginair land. Een land dat uiteindelijk alleen in de fantasie van Simon bestaat. ‘Dat klopt, en dat klopt niet. Por- tugalis voor Simon een deel van zichzelf, waarnaar hij op zoek gaat. Dus is het voor een groot deel imaginair. Anderzijds is elk land imaginair. Als je mij vraagt Frankrijk te beschrijven, kan ik daar probleemloos drie maanden aan één stuk over praten. Maar zelfs dan zal ik nog altijd niet ge- zegd hebben wat Frankrijk uitein- delijk is, wat het wezen van het land uitmaakt. Met Portugal is het net zo, al kan ik natuurlijk niet zo lang over Portugal praten als over Frankrijk, omdat ik ten gronde niet weet wat het betekent om Portugees te zijn. Ik ben er niet opgegroeid, ik ben niet in die taal groot geworden.’ Simon ontmoet veel Portugezen. Wat ze hem zeggen, wordt niet ver- taald. Het staat in het Portugees in uw boek. ‘Ik wilde dat de lezer in dezelfde situatie verkeert als Simon. Hij ontmoet veel mensen, maar ver- staat niet wat ze zeggen. Toch komt de boodschap vrijwel altijd over. De lezer begrijpt wel dat het iets teders is, of iets vriendelijks of welwillends. Iedereen maakt dat wel eens mee. Je begrijpt niet wat er gezegd wordt, maar het ge- voel komt over.’ Wanneer hij door de straten van Lissabon wandelt, hangt er een wolk van gesprekken en muziek in de stad. Ook die dialogen zijn niet vertaald. Om dezelfde reden? ‘Ik probeerde de sfeer te vatten van geluiden die in de achter- grond hangen als je door een stad wandelt. Gesprekken die je niet begrijpt, de stem van een kind, muziek die uit een flat naar bui- ten komt… Sommige lezers von- den dat heel vervelend, hebben ze me gezegd. Natuurlijk is dat heel frustrerend. Ook voor Simon. Maar dat is natuurlijk net de re- den dat ik het in het boek heb ge- stopt.’ ‘Portugal bestaat niet. Net zo min als Frankrijk’ ‘Migranten en hun familie zijn met mekaar verbonden door iets wat er niet meer is. Ze zijn verzameld rond een leegte.’ Een gesprek met de Franse stripmaker Cyril Pedrosa over zijn meesterlijke striproman Portugal . CYRIL PEDROSA OVER ZIJN MEESTERLIJKE STRIPROMAN ‘PORTUGAL’ ‘Mensen hebben verhalen nodig, Cyril Pedrosa. © C. Lebedinsky
-
Upload
michael-severi -
Category
Documents
-
view
213 -
download
0
description
Article about Pedrosa's Portugal
Transcript of Portugal
L4 LETTEREN DE STANDAARDVRIJDAG 27 JULI 2012
op dat moment voelde. Over deverbondenheid die ik voelde meteen gemeenschap waarmee ik totdan toe weinig te maken had ge-had, over de dilemma’s van eendubbele identiteit, en de moeilij-ke keuzes die dat met zich mee-brengt. Vandaaruit heeft het ver-haal vorm gekregen. Een van deredenen dat ik géén autobiografi-sche strip wilde maken, was dat ikde vrijheid wilde om met het ver-haal te doen wat ik maar wilde.Zonder belemmering.’Pedrosa begon zijn carrière als te-kenaar voor animatiefilms. Hijwerkte mee aan de Disney-pro-ducties De klokkenluider van deNotre-Dame en Hercules voor hijzich vijftien jaar geleden aan eenstrip waagde. Sindsdien doet hijniets anders meer. Zijn doorbraakin het Nederlandse taalgebiedkwam er met Drie schimmen, eenaangrijpende striproman over dedood van een kind. Ook Auto-Bio,een humoristische strip over eenman die heel bewust als groenejongen door het leven wil gaan,verscheen in vertaling.‘Drie schimmen is heel belangrijkgeweest. Dat boek heeft me be-vrijd van vastgeroeste gewoontes,en heeft ertoe geleid dat ik ben af-gestapt van formats en reeksen.
TOON HORSTENEen paar jaar geleden kreeg de
Franse stripmaker Cyril Pedrosa(1972) een uitnodiging voor hetfestival van Sobreda, in de buurtvan Lissabon. ‘Een beetje vreemd,want er was nog geen enkel boekvan mij in het Portugees vertaald’,vertelt Pedrosa op het dakterrasvan de Antwerpse stripwinkelMekanik. Hij is tevreden. Zijnmet de Prix Fnac voor de bestestrip van 2011 bekroonde albumPortugal werd recent in het Ne-derlands vertaald, en nog deze zo-mer volgt een Duitse vertaling.‘Mijn grootouders waren Portu-gezen, maar ik was er al in jarenniet meer geweest. Portugalspeelde geen enkele rol in mijn le-ven. Ik had niets verwacht van datweekend in Portugal, maar ikwerd meteen ontroerd door watik zag en hoorde. Alles klonk,rook en voelde heel vertrouwd. Ikvoelde me op een heel warme ma-nier verbonden met de mensen enhet land. Het bleek veel belangrij-ker dan ik dacht, en ik vroeg me afwaarom ik mijn Portugese rootsooit terzijde geschoven had.’Ook in Portugal, een lijvige grap-hic novel van 260 bladzijden,trekt een stripmaker met Portu-gese roots naar het land van zijngrootouders voor een stripfesti-
val. Ook hij wordt ontroerd doorde wereld waarin hij plots rond-wandelt. ‘Dat is meteen ook hetenige autobiografische elementin het hele boek. Iedereen ziet Si-mon, het hoofdpersonage van hetboek, als mijn alter ego. Dat hebik wellicht een beetje over mezelfafgeroepen, misschien had ik ergeen striptekenaar van moetenmaken. Hij moest wel een creatiefberoep uitoefenen, en in een im-passe zitten. Maar hij had net zogoed een beeldhouwer of eenschilder kunnen zijn.’Al tijdens zijn verblijf in Portugalbegon Pedrosa te schrijven en teschetsen. ‘Ik wist meteen dat ikheel dicht wilde blijven bij wat ik
Aanvankelijk wilde ik Portugalnog spreiden over drie albums,met in elk boek telkens het ver-haal van een van de hoofdperso-nages, Simon, zijn vader en zijngrootvader. Maar in overleg metde uitgever hebben we beslist omdat uiteindelijk niet te doen. Hetboek is niet dramatisch opge-bouwd, het draait niet om sus-pense of om cliffhangers. Het zouniet gewerkt hebben. Je moet hetin één keer lezen, dan zie je pasdat heel kleine dingen van bij hetbegin aan het eind van het boekterugkomen. Voor een uitgever isdat natuurlijk niet vanzelfspre-kend, want hij neemt een gigan-tisch risico. Daarom zijn we zoblij dat het boek alle verwachtin-gen ver overtroffen heeft.’
Simon, met al zijn twijfels, isgeen vanzelfsprekend hoofdperso-nage.‘Nee, zeker niet. Vrijwel al zijnproblemen ontstaan door de din-gen die hij niet zegt. Hij zwijgt. Al-les is te wijten aan stilte. Het ismoeilijk daar een verhaal op tebouwen. Er zit wel beweging in,maar snel gaat het niet. Ik hoopdat de lezer blij is wanneer Simoneen beetje vooruitgang boekt enhij vrede vindt – hoe weinig ook –zonder dat hij meteen alles moetoplossen.’‘Moeilijk is ook dat de band die Si-mon met andere mensen heeftvooral gebaseerd is op dingen dieer niet meer zijn, die geen deelmeer uitmaken van zijn leven.Zijn grootouders, Portugal, detaal… Dat is typisch voor migran-tenfamilies. Ze zijn met mekaarverbonden door iets wat er nietmeer is. Je ziet ook vaak dat er inzulke families mythes ontstaan,verhalen die verteld worden omde dingen te plaatsen. Omdat eranders niets is. Simon gaat opzoek naar de puzzelstukjes waar-mee hij zijn eigen verhaal rondkan maken. Maar uiteindelijkmoet hij leren dat zijn verhaalnooit af zal zijn. Er zullen altijdontbrekende puzzelstukken zijn.’
Mag ik zeggen dat ‘ik ben wie ikben’ de bottomline van het boek is?‘Zeker. Dat zegt het helemaal. Ophet moment dat ik aan het boekwerkte, was er in Frankrijk veel tedoen over identiteit, over immi-gratie, over de Franse natie die ingevaar zou zijn… Terwijl het heelsimpel is. De grootvader van Si-mon heeft zich duidelijk uitge-sproken: “Ik ben geen immigrantuit Portugal, zoals ik geen zwarte,Jood of nog iets anders ben. Ikben wie ik ben, die ene mens”.’
Niemand behoort in de eersteplaats tot een groep, maar is altijdeerst een individu. Is het dat?‘Ook. Ik probeer zoveel mogelijkempathie met mijn personages tehebben, en me niet boven hen testellen. Ik hou niet van boekenwaarin de personages gebruiktworden om een punt te maken.Niemand is reduceerbaar tot éénaspect van zijn persoonlijkheid,tot één gevoel. Iedereen is inge-wikkeld en heeft zijn eigenaar-digheden, iedereen is ambigu. Ikwil echte personages, van vlees en
bloed, met hun grote en kleinekanten, en geen personages die eralleen maar zijn omdat ze in hetdiscours van de auteur passen.’
In uw boek worden veel verhalenuit een familiegeschiedenis ver-teld. Een van de personages zegt‘het zijn oude verhalen, maar hetzijn de onze’. Wat zoekt Simon in dieverhalen?‘Hij weet niet wat ze hem bren-gen, maar hij beseft wel dat hij erniet aan kan ontsnappen. Of je nuvan je familie en haar verhalenhoudt of niet, of ze nu mooi zijn ofniet, je familie is er nu eenmaal enze heeft invloed op je leven. Fami-lieverhalen vormen mee het fun-dament van ons leven. Mensenhebben verhalen nodig, wij wil-len onze geschiedenis kennen.Konijnen hebben daar bijvoor-beeld geen last van. (lacht) Simonvoelt dat er een leegte is, en hij wildie vullen. Omdat hij dan makke-lijker zal kunnen leven. Dat is deonuitgesproken reden van zijn te-rugkeer naar Portugal.’
Portugal lijkt me in uw boekmeer een imaginair land. Een landdat uiteindelijk alleen in de fantasievan Simon bestaat.‘Dat klopt, en dat klopt niet. Por-tugalis voor Simon een deel vanzichzelf, waarnaar hij op zoekgaat. Dus is het voor een grootdeel imaginair. Anderzijds is elkland imaginair. Als je mij vraagtFrankrijk te beschrijven, kan ikdaar probleemloos drie maandenaan één stuk over praten. Maarzelfs dan zal ik nog altijd niet ge-zegd hebben wat Frankrijk uitein-delijk is, wat het wezen van hetland uitmaakt. Met Portugal ishet net zo, al kan ik natuurlijkniet zo lang over Portugal pratenals over Frankrijk, omdat ik tengronde niet weet wat het betekentom Portugees te zijn. Ik ben erniet opgegroeid, ik ben niet in dietaal groot geworden.’
Simon ontmoet veel Portugezen.Wat ze hem zeggen, wordt niet ver-taald. Het staat in het Portugees inuw boek.‘Ik wilde dat de lezer in dezelfdesituatie verkeert als Simon. Hijontmoet veel mensen, maar ver-staat niet wat ze zeggen. Tochkomt de boodschap vrijwel altijdover. De lezer begrijpt wel dat hetiets teders is, of iets vriendelijksof welwillends. Iedereen maaktdat wel eens mee. Je begrijpt nietwat er gezegd wordt, maar het ge-voel komt over.’
Wanneer hij door de straten vanLissabon wandelt, hangt er eenwolk van gesprekken en muziek inde stad. Ook die dialogen zijn nietvertaald. Om dezelfde reden?‘Ik probeerde de sfeer te vattenvan geluiden die in de achter-grond hangen als je door een stadwandelt. Gesprekken die je nietbegrijpt, de stem van een kind,muziek die uit een flat naar bui-ten komt… Sommige lezers von-den dat heel vervelend, hebben zeme gezegd. Natuurlijk is dat heelfrustrerend. Ook voor Simon.Maar dat is natuurlijk net de re-den dat ik het in het boek heb ge-stopt.’
‘Portugalbestaatniet. Net zomin alsFrankrijk’
‘Migranten en hun familie zijn met mekaarverbonden door iets wat er niet meer is. Ze zijnverzameld rond een leegte.’ Een gesprek met de
Franse stripmaker Cyril Pedrosa over zijnmeesterlijke striproman Portugal.
CYRIL PEDROSA OVER ZIJN MEESTERLIJKE STRIPROMAN ‘PORTUGAL’
‘Mensen hebben verhalen nodig,
Cyril Pedrosa. © C. Lebedinsky
we willen onze geschiedenis kennen’
L5LETTERENDE STANDAARDVRIJDAG 27 JULI 2012
Een striptekenaar die emotio-neel en professioneel in een dood-lopend straatje zit: er zijn span-nender hoofdpersonages dan Si-mon, de protagonist van Cyril Pe-drosa’s striproman Portugal.Simons drama is bovendien datveel dingen in zijn leven foutlo-pen omdat hij zwijgt. Hij praatmet zijn vriendin noch met zijnvader. Toch slaagt Cyril Pedrosaerin om met een zwijgend, twijfe-lend en vastgelopen hoofdperso-nage een prachtig en warm boekte maken.Dat is voor een groot deel te dan-ken aan zijn grafische virtuosi-teit. Elk van de drie hoofdstukkendie samen dit 260 bladzijden dik-ke boek vormen, heeft een totaalandere vormgeving. Het centraledeel is het meest klassieke en doetzelfs wat aan een Franse praat-film over een bruiloft denken.Ook narratief verbluft Pedrosa:de aanvankelijk achteloze manierwaarop Simon in Portugal opzoek gaat naar zijn identiteit endie van zijn familie wordt op eenheel geloofwaardige manier ver-teld. Hij wordt ondergedompeldin een liefdevol bad van indruk-ken en gebabbel (dat hij vaak zelfsniet verstaat), en vindt daar uit-eindelijk betekenis en genegen-heid. Een boek over afkomst, mi-gratie en familie ontpopt zich toteen lofzang op de kracht en deschoonheid van het individu. (tho)
CYRIL PEDROSAPortugal.Silvester, 264 blz., 39,90 €.★ ★ ★ ★ ★
De schoonheidvan het individu
