Plan van aanpak Gezond020 - GGD Amsterdam · 2019-11-11 · Concept Plan van aanpak Gezond020 7 1.1...

Concept Plan van aanpak Gezond020 1

Plan van aanpak

Gezond020Plan van aanpak voor een gezonde (fysieke) leefomgeving

concept juli 2019

2 Concept Plan van aanpak Gezond020

Ambitie: Alle Amsterdammers groeien op in een gezonde leefomgeving

Doel: De (fysieke) leefomgeving draagt bij aan een goede gezondheid.


Voorwoord

Gezondheid is voor iedereen belangrijk. Helaas zijn er in Amsterdam nog grote verschillen in gezondheid. Laag opgeleiden krijgen gemiddeld 19 jaar eerder te maken met gezondheidsklachten dan hoger opgeleiden. Het aanpakken van ongelijkheid in gezondheid heeft prioriteit voor het college van Amsterdam.

Er zijn veel factoren die de gezondheid kunnen beïnvloeden. Persoonlijke ken-merken, het gedrag van mensen en sociaal-maatschappelijke factoren spelen een rol, maar ook de manier waarop de omgeving om hen heen is ingericht. De fysieke inrichting van de stad kan bijdragen aan gezondheid, maar ook leiden tot ziekte. Slechte luchtkwaliteit leidt bijvoorbeeld tot schade aan de luchtwegen, een om-geving die aanzet tot bewegen zorgt juist voor een betere gezondheid.

Het college wil dat álle Amsterdammers gezond opgroeien en langer in goede gezondheid kunnen leven. In het coalitieakkoord is afgesproken om een prioriteit te maken van het bestrijden van ongelijkheid in gezondheid. Op basis van de nota Volksgezondheid helpt de gemeente Amsterdammers bij het verbeteren van hun gezondheid met ondersteuning, voorlichting en preventie. Het college heeft zich in de Uitvoeringsagenda daarnaast verbonden met de ambitie ‘gezonde en duur-zame stad’ en gunnen de Amsterdammers een gezonde en groene leefomgeving.

In dit plan Aanpak Gezond020 staan de activiteiten van de GGD en Ruimte & Duurzaamheid die in 2019 en 2020 uitgevoerd worden om de ambitie voor een gezonde leefomgeving te verankeren in de Amsterdamse praktijk. De gezonde leefomgeving wordt vertaald in beleid en regels die in de Amsterdamse instru-menten van de Omgevingswet kunnen worden opgenomen. Daarnaast worden maatregelen uitgewerkt voor de thema’s rookvrij, gezonde voedselomgeving, gezond buitenmilieu, meer bewegen en ontmoeten & groen.


Inhoud

Gezond020 7Intergrale producten/adviezen 10Rookvrij 12Gezonde voedselomgeving 14Gezonder buitenmilieu 17Meer bewegen 21Ontmoeten & groen 24


Rookvrij• Ieder kind groeit

rookvrij op.

Doelen Gezond020

Gezonde voedsel-omgeving• Alle Amsterdamse

kinderen op gezond gewicht in 2033

• Alcoholgebruik onder jongeren en jongvolwassenen terugdringen

Gezond buitenmilieu• Overlast en ge-

zonheidsschade door houtstook verminderen

• Hitte-eilanden in openbare ruimte en oververhit-ting in huis te voorkomen

• Alle woningen ten-minste één aange-name zijde

Ontmoeten en groen• Eenzaamheid voorkomen

door (informele ) ontmoetingsplekken

• Ieder kind groeit op in een aantrelijke groene omgeving

• Openbare ruimte en be-bouwde omgeving is toe-gankelijk voor iedereen

Meer bewegen• Amsterdammers

bewegen meer (be-wust of onbewust)

• Betere lucht-kwaliteit en maatregelen ter bescherming van hoogrisicogroepen

De (fysieke) leefomgeving draagt bij aan een goede gezondheid.

rookvrij


Gezond020


1.1 Hoe gaat het met onze gezondheid?De gezondheid van mensen wordt beïnvloed door een groot aantal factoren, zoals niet-beïnvloedbare factoren als genetische aanleg, maar ook om factoren als leefstijl, omgeving en veerkracht. Deze factoren hebben onderling een zekere wisselwerking en worden daarnaast sterk beïnvloed door sociaaleconomische en culturele factoren. Gezondheid is niet alleen een objectief gegeven, maar ook een beleving.

Het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid (RIVM) voert elke vier jaar een verkenning uit naar de toekomst van de volksgezond-heid (Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV)). Hierin wordt onder meer de bijdrage van verschillende oorzaken aan de ziektelast in Nederland doorgerekend. Het RIVM con-cludeert in de VTV-2018: “Gedrag, leefstijl en de omgeving waarin we wonen, werken en leren beïnvloeden onze gezondheid (..) in belangrijke mate.” Naast roken, ongezond eten en onvoldoende bewegen (en daarmee samenhangende risicofactoren als overge-wicht en een hoge bloedsuikerspiegel) leiden achtereenvolgens luchtverontreiniging, alco-holgebruik en geluid tot het meeste verlies in gezonde levensjaren. De verdeling van risicofactoren en ook de verwachte toekom-stige ontwikkelingen hiervan, zijn niet voor alle bevolkingsgroepen hetzelfde. Roken daalt bijvoorbeeld harder bij mensen met een hoge sociaaleconomische status en ernstig overge-wicht stijgt harder bij degenen die een lage sociaaleconomische status hebben.

De resultaten van de Amsterdamse gezond-heidsmonitor zijn vergelijkbaar met het lan-delijke beeld. Uit de monitor blijkt dat veel bewoners eenzaamheid, psychische gezond-heid en geluidshinder ervaren. Eén op de acht Amsterdammers is ernstig eenzaam en dit is vaker dan elders in Nederland en bovendien neemt dit aantal toe. Daarnaast ervaart 41% van de volwassen Amsterdammers ernstige geluidshinder van wegverkeer en bouwlawaai.

1.2 Ambitie van AmsterdamDe cijfers over onze huidige en toekomstige gezondheid én de verschillen in (gezonde) levensjaren tussen verschillende bevolkings-groepen zijn aanleiding om maatregelen te nemen. Het college wil dat álle Amsterdam-mers gezond opgroeien en langer in goede gezondheid kunnen leven. In het coalitie-akkoord is afgesproken om een prioriteit te maken van het bestrijden van ongelijkheid in gezondheid en om daarbij aandacht te hebben voor de gezondheidsverschillen die worden veroorzaakt door roken, overgewicht, be-wegingsarmoede en eenzaamheid. Vrijwel al deze risicofactoren hebben een relatie met de inrichting van de leefomgeving.

De afspraken van het college bouwen voort op de nota Volksgezondheid Amsterdam 2017-2020. Preventief verbinden: winst voor Am-sterdam én Amsterdammers die op 25 januari 2017 door de gemeenteraad is vastgesteld. Op basis van de nota Volksgezondheid helpt de gemeente Amsterdammers bij het ver-beteren van hun gezondheid met ondersteun-

hier komt een nieuwe infographic voorvraag Eric: wat is de ‘ziektelast’


ing, voorlichting en preventie. Dit is echter niet voldoende om de gezondheidsverschillen in de stad te verkleinen en te voorkomen. Om dit wel voor elkaar te krijgen is ook aandacht nodig voor een gezondere fysieke leefomge-ving.

Ambitie: Alle Amsterdammers groeien op in een gezonde leefomgeving.Doel: De (fysieke) leefomgeving draagt bij aan een goede gezondheid.

Dat de leefomgeving grote invloed heeft op de gezondheid wordt in toenemende mate erkend. Dit inzicht heeft geleid tot veranker-ing van het meewegen van gezondheid bij ruimtelijke planvorming in de Omgevingswet (per 2021). Gemeenten is gevraagd invulling te geven aan de maatschappelijke doelen van de wet: een veilige en gezonde fysieke leef-omgeving én het gebruik van de fysieke leef-omgeving voor het vervullen van maatschap-pelijke behoeften. Ook leidde dit inzicht tot een aantal maatregelen in het Nationaal Preventieakkoord zoals beperkingen aan de zichtbaarheid van sigaretten in winkels, een rookverbod op plekken waar veel kinderen komen (schoolplein, speeltuin, kinderopvang en sportverenigingen) gezondere voeding in kantines en minder alcoholreclames gericht op jongeren.

Het college heeft in de Uitvoeringsagenda al een aantal maatregelen voor een ‘gezonde en duurzame stad’ aangekondigd, zoals Actieplan Schone Lucht, Groenvisie, Agenda Sports-timulering 2019-2022, Aanpak kansrijke start, Uitvoeringsagenda Autoluw en Meerjarenplan Fiets. De Aanpak Gezond020 (verder: Ge-zond020) wordt hier nu aan toegevoegd.

1.3 Doel en verantwoordingHet doel van de Aanpak Gezond020 is om de ambitie voor een gezonde leefomgeving, zoals verwoord door het college in het coalitiet- akkoord en de Uitvoeringsagenda, uit te werken. De verschillende (beleids)regels en richtlijnen die hierdoor ontstaan, worden ver-volgens in de Amsterdamse instrumenten van de Omgevingswet opgenomen.

In het kader van de Omgevingswet werkt Amsterdam aan de omgevingsvisie. Het is een langetermijnperspectief om grote vraagstuk-

ken voor de fysieke leefomgeving in samen-hang te bezien en op te lossen. De huidige langetermijnvisie, de Structuurvisie Amsterdam 2040 uit 2011, is door de snelle ontwikkeling van de stad ingehaald en biedt onvoldoende houvast. De Omgevingsvisie Amsterdam 2050 gaat over wat we als stad belangrijk vinden, waar ruimte is voor ontwikkeling en hoe we samen werken aan de toekomst van de stad en zijn omgeving. Het biedt daarmee een nieuw kader dat richting geeft aan beleid, (gebieds)programma’s en projecten. Een gezonde leefo-mgeving is een van de vijf kernopgaven in de Omgevingsvisie Amsterdam 2050.

Er zijn verschillende definities van een gezonde leefomgeving mogelijk, er is gekozen voor de brede definitie waarin een gezonde leefom-geving een omgeving is die als prettig wordt ervaren, die uitnodigt tot gezond gedrag en waar de druk op de gezondheid zo laag mo-gelijk is.

In Gezond020 ligt de focus op: rookvrij, ge-zonde voedselomgeving, gezond buitenmilieu, meer bewegen en ontmoeten & groen omdat daarmee de grootste gezondheidswinst valt te halen en omdat deze een relatie met de fysieke inrichting van de leefomgeving hebben. Persoonsgebonden kenmerken en arbeidsge-relateerde risico’s zijn voor dit stuk buiten beschouwing gelaten omdat deze geen relatie hebben met de rol van de gemeente in de ruimtelijke ontwikkeling van de stad. Per oor-zaak is gekeken op welke manier de gemeente (binnen haar bevoegdheden) een positieve bijdrage zou kunnen leveren vanuit de fysieke inrichting van de stad. In de keuze voor de onderwerpen is het effect op de gezondheid en de haalbaarheid meegewogen.

Een aantal onderwerpen wordt niet in de aan-pak opgenomen omdat de huidige inzet vanuit de GGD voldoende is, zoals bij bodemveron-treiniging of elektromagnetische velden.

1.4 AanpakVeel partijen werken aan een gezonde leefom-geving en Amsterdam hoeft dat niet alleen te doen. Gezond020 borduurt voort op tools van andere partijen, zoals de GezondOntwerpWijz-er van het RIVM en de Kernwaarden voor een Gezonde Leefomgeving van GGD/GHOR Ned-erland. Waar mogelijk wordt samengewerkt


met kennisinstellingen, organisaties en ondernemers. Bewoners worden betrokken bij de verschillende pro-ducten waarin de adviezen over gezondheid worden verwerkt, zoals de Omgevingsvisie, Groenvisie en het nieuwe horeca- en terrassen-beleid.

De opdracht richt zich op de inrichting van de fysieke leefomgeving en niet op voorlicht-ing of gedragsbeïnvloeding (bijvoorbeeld een campagne over roken of de nadelen van houtstook). Aansluiting op het sociaal domein wordt gezocht als dat relevant is, zoals bij het programma Kansengelijkheid en de actualisatie van afspraken over de sociale basis (sociale basisvoorzieningen).

Gezond020 is een lerende aanpak, waarin de ervaringen die tijdens het proces worden opgedaan vervolgens worden gebruikt voor beleidsontwikkeling. De voorbereiding voor de invoering van de Omgevingswet biedt focus voor Gezond020, maar ook de kansen en initia-tieven op kortere termijn worden benut.

In 2019 en 2020 wordt de basis gelegd voor Gezond020. Vanuit die basis wordt er de komende jaren gewerkt aan een gezonde (fysieke) leefomgeving. Aan het eind van 2019 wordt het jaarplan geactualiseerd en zo nodig bijgesteld. Nieuwe inzichten over de relatie tussen omgeving en gezondheid worden direct gebruikt voor verbeteringen en aanpassingen. Als dit tot wezenlijke veranderingen leidt, wordt hiervoor toestemming aan de coördiner-end wethouder gevraagd.

1.5 LeeswijzerIn het volgende hoofdstuk wordt beschreven op welke manier Gezond020 een bijdrage le-vert aan de implementatie van de Omgevings-wet en aan integrale gebiedsontwikkeling op basis van de huidige wetgeving. Vervolgens zijn de verschillende subdoelen uitgewerkt: per subdoel wordt aangegeven wat de opgave is, wat er al gebeurt en wat Gezond020 hieraan toe gaat voegen.


Intergrale producten/adviezen


2.1 Wat is de opgave?Gezondheid is in toenemende mate een onderwerp wat wordt meegewogen in ruimte-lijke planvorming. Er zijn verschillende bouw-stenen van een gezonde leefomgeving die worden gebruikt in de huidige projecten, zoals de Beweeglogica en de checklist Age Friendly City. Gezondheid is echter nog geen vanzelf-sprekend onderdeel van gebiedsontwikkeling. Hiervoor zijn verschillende redenen.

Voor een aantal bouwstenen zijn ambities en uitgangspunten beschikbaar, maar ontbreekt er nog kennis en/of zijn er onvoldoende ontwerprichtlijnen. Dit geldt bijvoorbeeld voor het begrip ‘aangename zijde’ waar wel beschr-ijvingen zijn van het nut van een aangename zijde, maar heldere richtlijnen voor ontwerpers en een bundeling van goede voorbeelden ontbreken. Voor andere bouwstenen zijn wel ontwer-prichtlijnen vastgesteld, zoals de Referentie-norm maatschappelijke voorzieningen, groen en spelen (2018), maar zijn deze nog niet kwalitatief uitgewerkt. Tenslotte zijn ambities, uitgangspunten, ontwerprichtlijnen van een gezonde leefomgeving bij ontwerpers en toe-tsers nog niet voldoende bekend.

De gemeente Amsterdam bereidt zich voor op de implementatie van de Omgevingswet in 2021. De wet vraagt de gemeente invulling te geven aan de maatschappelijke doelen van de wet: een veilige en gezonde fysieke leefo-mgeving én het gebruik van de fysieke leefo-mgeving voor het vervullen van maatschappe-lijke behoeften. Voor het eerste worden sociale doelstellingen, zoals gezondheid en participa-tie, gekoppeld aan het fysieke domein. Hiertoe moet het begrip ‘een gezonde leefomgeving’ worden vertaald naar concrete ambities voor de Amsterdamse situatie zodat deze, met bijbehorend beleid en regels kunnen worden opgenomen in de Amsterdamse instrumenten van de Omgevingswet.

2.2 Inzet van Gezond020De GGD werkt samen met voormalig pro-gramma Bewegende Stad van R&D, de goede ervaringen worden uitgebreid in 2019 naar andere aspecten van gezondheid. Wat gaan we doen?

In navolging van het succes van de Beweeg-logica willen we een ‘gezondheidslogica’

opstellen, die ontwerpers en projecten kunnen gebruiken als houvast voor gebiedsontwikke-ling.

De GGD is lid van het Stedelijk Adviesteam Plaberum (SAP) en toetst daar de plannen op het gezondheidseffect. In vervolg op haar algemene adviezen biedt de GGD aan om mee te denken over specifieke gezondheidsvraag-stukken op gebiedsniveau. Er wordt gewerkt aan een algemeen advies, waarin voor toetsers en ontwerpers alle relevante informatie voor een gezonde leefomgeving wordt verzameld. Het is de bedoeling om dit advies ook via Intranet toegankelijk te maken voor collega’s. Daarnaast zullen themabijeenkomsten ge- organiseerd worden om de kennis te versprei-den onder ontwerpers en toetsers.

De bouwstenen van een gezonde leefomgev-ing worden vanuit Gezond020 uitgewerkt in ambities, beleid en regels ten behoeve van de Amsterdamse instrumenten van de Omge-vingswet. Voor een deel van de bouwstenen moet de huidige Amsterdamse regelgeving vertaald worden (lucht en geluid), bouwstenen als rookvrij en stoken zijn nieuw. Om vast ervaring op te doen met deze nieuwe manier van werken, wordt er een Omgevingswetpilot rondom geur(overlast) uitgevoerd met de Om-gevingsdienst Noordzeekanaalgebied. In deze pilot worden regels opgesteld om activiteiten die geuroverlast kunnen veroorzaken te be-perken. Een voorbeeld van zo een activiteit zijn restaurants met een grill. Dit type restaurants zorgt voor veel overlast in de binnenstad, maar er zijn nu weinig mogelijkheden om de overlast te voorkomen.

Maatregelen• Opstellen gezondheidslogica.• Advies en toets op planproducten

gebiedsontwikkeling (SAP).• Meedenken gezondheidsvraagstukken

op gebiedsniveau.

• Ontwikkelen ‘advies gezonde leefom-geving’ ten behoeve van ontwerpers en toetsers.

• Organiseren themabijeenkomsten over de verschillende bouwstenen uit het advies.

• Uitwerken ambities, beleid en regels voor de bouwstenen van een gezonde leefomgeving ten behoeve van de Amsterdamse instrumenten Omgev-


Rookvrij rookvrijrookvrij


3.1 Wat is de opgave?Amsterdam wil dat ieder kind de kans krijgt om volledig rookvrij op te groeien. Dit kan in een rookvrije omgeving, zonder rokende voorbeelden en zonder de verleiding van glim-mende pakjes. Dit is hard nodig, want iedere week raken kinderen verslaafd aan roken. Ruim de helft van de rokers sterft aan de gevolgen ervan. Ook van meeroken kunnen mensen ern-stig ziek worden en zelfs doodgaan.

3.2 Wat gebeurt er al?De gemeente neemt verschillende maatrege-len om te voorkomen dat jongeren beginnen met roken en ze stimuleert en ondersteunt Amsterdammers die willen stoppen met roken. Hiervoor is het nodig om het roken minder aantrekkelijk te maken, onder andere door de toegankelijkheid van de tabakswaren te be-perken en maatregelen te treffen die bijdragen aan de-normalisatie van roken in de directe leefomgeving van jongeren. We realiseren ons dat dit ook maatregelen zijn die raken aan de keuzevrijheid van mensen, maar het belang rookvrij opgroeien weegt in dit geval zwaarder dan het recht op ongezonde keuzes.

In november 2018 heeft de Rijksoverheid met ruim 70 partijen, waaronder de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), afspraken gemaakt om roken, overgewicht en proble-matisch alcoholgebruik aan te pakken. In het Nationaal Preventieakkoord is afgesproken:

• Vanaf 2020 is roken bij alle kinderboerde- rijen en alle kinderopvanglocaties ver-boden.

• Vanaf 2025 is roken bij alle speeltuinen verboden.

• Vanaf 2025 zijn bijna alle sportverenigingen rookvrij.

• Vanaf 2020 zijn sigaretten en shag niet meer te zien bij supermarkten.

Amsterdam gaat nog een stap verder en wil dat álle plekken waar veel kinderen en jon-geren komen rookvrij worden. Daarom is het vanaf 2018 niet meer toegestaan om tabak-swaren (en alcohol) te verkopen vanuit de circa 200 verkooppunten in de openbare ruimte (kiosken en foodtrucks) in de stad. Om een rookvrije generatie te bereiken, moeten nog meer plekken rookvrij worden, zodat jongeren hier geen slecht voorbeeld krijgen. Er zijn al

internationale voorbeelden van steden, zoals in New York en Tokyo waar je op openbare plek-ken geen sigaret meer op mag steken.

3.3 Inzet van Gezond020Om ook in Amsterdam het aantal rookvrijplek-ken uit te kunnen breiden, stelt de GGD een richtlijn op voor het aanwijzen van rookvrije plekken in de openbare ruimte. Deze richtlijn biedt de onderbouwing en het afwegingskader voor plekken die aangewezen kunnen worden.

Café-Restaurant Amsterdam was in 2017 het eerste restaurant met een rookvrij terras. Uit onderzoek van OIS blijkt dat 75% van de (niet-rokende) Amsterdammers behoefte heeft aan meer rookvrije terrassen. Ondernemers die hun terras rookvrij maken, worden gesteund door de gemeente. Er wordt door de GGD onder-zocht of er bij ondernemers behoefte is aan een stimuleringsmaatregel en hoe deze eruit zou moeten zien.

Maatregelen• Opstellen richtlijn voor het aanwijzen

van rookvrije plekken in de openbare ruimte.

• Onderzoek naar behoefte aan een stimuleringsmaatregel voor rookvrije terrassen.

Doel• Ieder kind groeit rookvrij

opFeiten• 28% van de volwassen

rookt• 4,9% van de jongeren tus-

sen 15-16 jaar rookt weke-lijks


Gezonde voedselomgeving


4.1 Wat is de opgave?Mensen maken meer dan 200 voedselkeuzes per dag, de meeste onbewust. In onze omge-ving is bijna overal lekker, gemakkelijk en goedkoop eten aanwezig en daarom worden we op ieder moment van de dag verleid tot het maken van ongezonde keuzes. Op dit mo-ment wordt er voor elke euro die aan voorlicht-ing over gezond eten wordt uitgegeven zo’n 2.000 euro besteed aan reclame over onge-zond eten. Uit de VTV-2018 blijkt dat maar heel weinig mensen zich volledig houden aan de Richtlijnen Gezonde Voeding. Dit geldt ook voor Amster-dammers. Bovendien heeft ruim 40% van de Amsterdammers van 19 jaar en ouder overge-wicht. Het aandeel kinderen met overgewicht of obesitas is circa 20%. Ongezond eten en overgewicht kunnen allerlei gevolgen hebben voor de fysieke en geestelijke gezondheid. Het meeste eten voor kinderen wordt gekocht in winkels en de supermarkt. Over het alge-meen zijn de maaltijden die thuis gemaakt worden relatief gezond. De gemeente maakt zich zorgen over de stijging van de verkoop van kant-en-klaar maaltijden, fastfood en bezorgmaaltijden. Deze zijn over het alge-meen (sterk) bewerkt waardoor ze belangrijke voedingsstoffen, zoals vitaminen, mineralen en vezels missen en te veel suiker, zout en verza-digd vet bevatten.

Als jongeren naar de middelbare school gaan, verandert hun eetgedrag. Naast de maaltijden die ze (van) thuis krijgen, hebben ze over het algemeen ook geld en tijd om eten te kopen, bijvoorbeeld in de pauze of na school. Op heel veel plekken in de stad is een overweldigend aanbod van ongezond, goedkoop, maar lekker voedsel.

Te veel alcohol drinken leidt tot risicovol gedrag en is slecht voor de gezondheid. Uit de gezondheidsmonitor blijkt dat 17% van de volwassen Amsterdammers tot de zware of overmatige drinkers gerekend kan worden. Amsterdamse jongeren drinken ook alcohol, met name jongeren tussen de 16 en 18 jaar. Amsterdam wijkt hierin niet af van de landelijke cijfers. Er is ook een tegenbeweging gaande: steeds meer mensen zijn zich bewust van de risico’s en willen gezonder eten.

ABN Amro publiceerde een rapport waarin zij voorspellen dat de verkoop van gezonde pro-ducten zullen blijven stijgen terwijl de verkoop van producten als frisdrank en vlees, structu-reel omlaag gaan. De gemeente zet zich in om deze trend te ondersteunen.

4.2 Wat gebeurt er al?In het Nationaal Preventieakkoord zijn afsprak-en gemaakt over maatregelen die overgewicht en problematisch alcoholgebruik terug moeten dringen, zoals een gezonder aanbod in kan-tines van sportclubs, scholen en ziekenhuizen. De minister van VWS heeft met fabrikanten afgesproken dat zij suikerhoudende pro-ducten gezonder gaan maken en er komt een campagne om de Schijf van Vijf bekender te maken. Vanaf 2019 sluiten amateursportclubs bijvoorbeeld geen nieuwe contracten met drankfabrikanten meer voor alcoholreclame langs sportvelden.

In Amsterdam wordt al gewerkt aan deze

Doel• Alle Amsterdamse kin-

deren op gezond gewicht in 2033

• Alcoholgebruik onder jon-geren en jongvolwassenen terugdringen

Feiten• 40% van de volwassenen

heeft overgewicht• 20% van de kinderen heeft

overgewicht• 64% van de volwassenen

eet onvoldoende fruit• 54% van de volwassenen

eet voldoende groente• 17% van de volwassenen

zijn zware of overmatige drinkers van alcohol


doelstellingen vanuit het programma Amster-damse Aanpak Gezond Gewicht (AAGG) en het Preventie- en handhavingsplan Alcohol 2017-2020. Deze plannen zijn bedoeld om een omgeving te creëren waarin gezonde voeding de norm is en waar Amsterdammers optimaal wordt gefaciliteerd om gezond te eten en te drinken. De focus ligt daarbij op kinderen en jongeren vanwege de grote impact op hun ontwikkeling. Daarom is Amsterdam ook partner van de Alliantie Stop kindermarke-ting ongezonde voeding die zich richt op het beschermen van kinderen tegen marketing van voedingsmiddelen die geen positief effect hebben op de gezondheid.

4.3 Inzet van Gezond020De gemeente wil invloed uitoefenen op de reclame die in de openbare ruimte te zien is en daarom zal de GGD een voorstel doen voor nadere regels over reclame voor ongezonde producten op plekken in de openbare ruimte waar veel kinderen komen. Deze richtlijn biedt daarnaast de onderbouwing en het afwegings-kader voor reclame die al dan niet toegelaten kan worden. Het is de bedoeling deze nadere regels opgenomen worden in het Stedelijk Kader buitenreclame.

De GGD wil dat er in het horeca- en teras-senbeleid regels opgenomen worden om de vestiging van nieuwe fastfood in de omgeving van scholen voorkomen kan worden. Daarnaast worden regels opgesteld om het aanbod in foodtrucks en kiosken gezonder te krijgen. In de vergunningseisen voor verkooppunten in de openbare ruimte zijn de verkoop van alcohol en tabak al verboden. Voorbeelden van mo-gelijke nieuwe eisen zijn: beperkingen aan de verkoop van suikerhoudende dranken en pro-motie van een gezonde optie. In 2019 worden een aantal proeven gedaan en de uitkomst wordt opgenomen in het stedelijk beleid voor verkooppunten.

De activiteiten vanuit de Sociale Basis 2020-2023, zoals naschoolse opvang, sport en jongerenwerk horen ook bij een gezonde leefomgeving. De GGD formuleert criteria voor een gezonde voedselomgeving zodat deze aan de subsidievoorwaarden kunnen worden toegevoegd.

Maatregelen• Nadere regels stedelijk kader buiten-

reclame over reclame voor ongezonde producten op plekken waar veel kind-eren en jongeren komen.

• Beperkende regels voor horeca en de-tailhandel in de omgeving van scholen.

• Vergunningseisen verkooppunten openbare ruimte.

• Opstellen van voorwaarden voor een gezonde (voedsel)omgeving voor de activiteiten die gesubsidieerd worden uit de Sociale Basis 2020-2023.


Gezonder buitenmilieu


7.1 Wat is de opgave?Onder buitenmilieu wordt verstaan: alle in-vloeden in onze omgeving die invloed op onze gezondheid (kunnen) hebben. In een stedelijke omgeving hebben geluidsoverlast, hitte en rook van open vuur een negatieve invloed op de gezondheid van de bewoners. GeluidIn Amsterdam ervaart 41% van de volwas-senen thuis ernstige geluidshinder. Demo-grafische en sociaaleconomische factoren spelen hierbij niet of nauwelijks een rol. Lawaai kan leiden tot stress en slaapverstoring en dat kan weer leiden tot hoge bloeddruk. In oktober 2018 verscheen Environmental Noise Guidelines for the European Region waarin de WHO schrijft dat er sterke aanwijzingen zijn dat lawaai één van de grootste gevaren voor het welzijn van Europese burgers vormt. Am-sterdam bouwt de komende jaren veel nieuwe woningen op locaties met een hoge geluids belasting. Het wordt daarom lastiger om bij elke woning tenminste één stille zijde te realis-eren.

HitteIn de afgelopen jaren waren er verschillende periodes met aanhoudende hoge tempera-turen. Steden worden bij hittegolven het zwaarst getroffen. Dat komt door de indeling en het materiaalgebruik: veel wegen en ge-bouwen, minder groen, water en minder wind. Hierdoor blijft de warmte er langer hangen en blijft de temperatuur hoger dan in het omrin-gende landelijke gebied. De stad verandert in een hitte-eiland. Het steeds dichter bebouwen van steden vergroot het probleem.

De hoge temperatuur kan voor kwetsbare groepen zoals mensen met chronische aandoe-ningen, ouderen en jonge kinderen leiden tot

soms ernstige vormen van hittestress. In 2003 vielen volgens het CBS in Nederland tussen de 1400 en 2200 extra doden als gevolg van de hogere temperaturen. De verwachting is dat door de klimaatverandering de gemiddelde temperatuur in de nabije toekomst nog verder zal oplopen. Genoeg reden om in te zetten op preventieve maatregelen die hittestress helpen voorkomen.

Tegelijkertijd staan we voor de opgave om zuiniger met energie te zijn (verwarming en verkoeling). Eén van de vragen is hoe we ener-giebesparing en gezond wonen optimaal kun-nen laten samengaan. Energiebesparing gaat bijvoorbeeld gepaard met meer isolatie en de grootschalige invoering van luchtwarmte-pompen die kunnen leiden tot respectievelijk slechte ventilatie (leidend tot vocht in de wo-ning en hitte) en geluidsoverlast.

Doel• Overlast en gezonheidss-

chade door houtstook ver-minderen

• Hitte-eilanden in openbare ruimte en oververhitting in huis te voorkomen

• Alle woningen tenminste één aangename zijde

Feiten• 41% van de volwassenen

ervaart thuis ernstige gelu-idshinder

• 51 zomerse dagen (vanaf 25 graden) en 10 tropische dagen (vanaf 30 graden) in 2018

• 1,5% van de uitstoot van luchtverontreiniging wordt veroorzaakt door stoken


StokenOpen vuur en kachels verspreiden hoge con-centraties fijnstof. Het aandeel van in de totale uitstoot in Amsterdam is 1,5%, maar de af-beelding laat zien dat de uitstoot sterk varieert binnen de stad. De concentratie fijnstof en de overlast is het grootst vlak in de directe om-geving van de bron en neemt de afstand tot het vuur snel af.Afhankelijkheid van de afstand tot de bron aan de jaargemiddelde bijdrage aan lokale PM2.5 achtergrondconcentratie bij gemiddelde uit-stoot van particuliere houtstook.

Het beperken van de uitstoot van de hout-stook is dus een doeltreffende maatregel om de blootstelling aan fijnstof terug te dringen, vooral in wijken waar veel gestookt wordt. Ongeveer 10% van de Nederlandse huis-houdens bezit een kachel of open haard en uit onderzoek van het CBS blijkt dat het aantal vrijstaande kachels toeneemt.

7.2 Wat gebeurt er al?Geluid De regels omtrent geluid zijn vastgelegd in de wet Geluidshinder (industrie en bedrijven) en de Europese Richtlijn omgevingslawaai (opgenomen in de wet Milieubeheer en de wet Luchtvaart). Daarin staat dat woningen en an-dere gebouwen, zoals scholen en ziekenhuizen, beschermd moeten worden tegen geluidsover-last. In Amsterdam is het lokale geluidbeleid vastgelegd in het Amsterdams Geluidbeleid - Hogere waarde Wet geluidhinder. Een groot

deel van de Amsterdamse huizen is gebouwd in gesloten bouwblokken en daarom hebben relatief veel woningen een stille zijde (94%).

In 2019 stelt de gemeente een ‘Actieplan geluid’ op met maatregelen tegen geluidhin-der en slaapverstoring (in het kader van de EU-richtlijn omgevingslawaai). Hierin wordt de ambitie opgenomen om voor nieuwe woning-en niet alleen te streven naar een stille, maar ook naar ten minste één aangename zijde. Zo’n zijde is rustig, schoon (lucht en bodem), hindervrij en prettig (natuurlijk, groen, mooi en comfortabel).

HitteDe GGD heeft samen met het Rode Kruis een infographic gemaakt met informatie over wat je kunt doen bij aanhoudende hitte. In deze brochure staan verkoelende maatregel-en. Gezien de klimaatverandering moet er bij het ontwerpen van de stad meer rekening gehouden worden met periodes van aanhou-dende hitte.

0,60

0,50

0,40

0,30

0,20

0,10

0,005 10 25

Afstand (m)

Bijd

rage

aan

PM

2,5 a

chtr

gron

dcon

cent

ratie

(μg/

m³)

50 100 200

openhaard

inzethaardmoderne kachelpellet kachel

Afhankelijkheid van de afstand tot de bron aan de jaargemiddelde bijdrage aan lokale PM2.5 achtergrondconcentratie bij gemiddelde uitstoot van particuliere houtstook.


Maatregelen• Bundelen voorbeelden en kennis over

goede oplossingen voor geluidsbelaste locaties (samen met de Omgevings-dienst).

• GGD en R&D gaan relevante kennis bundelen en collega’s hierover informe-ren in één of meerdere bijeenkomsten.

• Deelname aan onderzoeksconsortium ‘de hittebestendige stad’.

• Onderzoek naar mogelijkheden voor het opstellen van regels over stoken in het nieuwe horecabeleid en Omge-vingsplan.

StokenHet Platform Houtrook en het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat werken aan mogelijke maatregelen om stookoverlast te voorkomen. De staatssecretaris heeft aan de Tweede Kamer geschreven dat een categorisch verbod van houtstook niet aan de orde is. Zij ziet meer in bewustwording en het stimuleren van ‘minder slecht’ stookgedrag. De GGD is teleurgesteld in deze uitkomst en vindt dat het stoken van hout geheel vermeden moet worden. Zeker in een dichtbevolkt gebied als Amsterdam levert houtrook veel overlast en gezondheidsklachten op bij omwonenden. Ook barbecues, terraskachels en vuurkorven kunnen ernstige overlast veroorzaken. Hout stoken is niet CO2 neutraal en daarom niet duurzaam. De uitwerking van de landelijke maatregelen zullen opgenomen worden in het Actieplan Schone Lucht.

7.3 Inzet van Gezond020GeluidDe kennis over geluidsbelasting en de gevolg-en daarvan zijn nog relatief onbekend bij ontwerpers, planologen en stedenbouwkun-digen. Hierdoor wordt het ontwerp soms pas in een te laat stadium (van de gebiedsontwik-keling) opgepakt en moeten er aanvullende maatregelen genomen worden om de gevel af te schermen van geluid, bijvoorbeeld een loggia, gesloten balkon of geluidsschermen. GGD en R&D gaan relevante kennis bundelen en collega’s hierover informeren en één of meerder bijeenkomsten.

HitteEr zijn verschillende verkoelende, ruimtelijke maatregelen te nemen. Zo zorgt bewegend water (fonteinen) voor verkoeling, maar je kunt ook zo bouwen dat de wind warmte beter kan meevoeren. Een andere belangrijke maatregel is meer groen in de stad. Samen met pro-gramma Duurzame gebiedsontwikkeling en programma Amsterdam klimaatneutraal wordt onderzoek gedaan en wordt kennis verzameld over goede maatregelen in de openbare ruimte en op gebouwniveau. De GGD neemt deel aan een consortium dat gevormd is rond het onderzoek ‘De hittebestendige stad’ door de Hogeschool van Amsterdam om de ken-nis over goede verkoelende maatregelen te vergroten.

StokenVanuit de Aanpak Gezond020 wil de GGD onderzoeken of het mogelijk is om op basis van de Omgevingswet regels op te stellen over stoken, zowel voor particulieren als voor horeca. Als eerste stap wordt onderzocht of het gebruik van vuur in de horeca gereguleerd kan worden in het nieuwe horecabeleid.


Meer bewegen


5.1 Wat is de opgave ?Bewegen levert een ongelooflijke positieve bijdrage aan een goede gezondheid. Lopen en fietsen heeft een gunstig effect op je eigen gezondheid, maar draagt indirect ook bij aan de gezondheid van anderen omdat er geen uitstoot is.

De lucht is de afgelopen jaren schoner ge-worden en op veel plekken voldoet Amster-dam aan de EU-normen voor stikstofoxiden en fijnstof. Dit is echter niet voldoende omdat er ook al veel gezondheidsschade ontstaat bij waardes die ruim onder de EU-normen liggen. Bovendien zal de mobiliteit en de uitstoot de komende jaren fors stijgen door de groei van de stad. Auto’s zorgen voor 95% van het aantal gereden autokilometers in de stad en voor 88% van de CO2-uitstoot. Om meer gezondheidsschade door luchtverontreiniging te voorkomen zou Amsterdam moeten streven naar de adviesnormen voor luchtkwaliteit van de World Health Organisation (en niet de nor-men van de EU).

Het goede nieuws is dat steeds meer Am-sterdammers voor lopen, fietsen of openbaar vervoer kiezen (70% van de verplaatsingen) en dat twee derde van de Amsterdammers de beweegnorm haalt. Helaas betekent dit ook dat één derde van de inwoners te weinig beweegt, vooral in de stadsdelen Nieuw-West, Zuidoost en Noord. De inrichting speelt een belangrijke rol bij het al dan niet bewegen van mensen. Stadsbewoners met veel voorziening-en in hun directe omgeving, goede fietsen wandelroutes in de buurt en een veilig gevoel, bewegen meer dan degenen die dat moeten missen. Voor de leefbaarheid en de toegan-kelijkheid van de stad is het nodig om de groei van het gemotoriseerde verkeer te beperken en om meer ruimte te maken voor bewegen en spelen.

5.2 Wat gebeurt er al?De gemeente werkt al een aantal jaar aan maatregelen om de uitstoot van schadelijke stoffen terug te dringen. De Routekaart Am-sterdam Klimaatneutraal borduurt hierop voort zodat tussen 2025 en 2030 ál het gemotoriseerde verkeer in Am-sterdam uitstootvrij is.

De Amsterdamse Beweeglogica is in 2016 vastgelegd en mede hierdoor is bewegen de afgelopen jaren een vast aandachtspunt geworden in de ruimtelijke plannen van de gemeente Amsterdam.

Doel • Amsterdammers bewegen

meer (bewust of onbewust)• Betere luchtkwaliteit en

maatregelen ter bescher-ming van hoogrisico-groepen

Feiten• 35% van de volwassenhaalt

de beweegnorm niet• 48% van de kinderen van

10 jaar beweegt minder dan 1 uur per dag


5.3 Inzet van Gezond020Vanuit het programma Gezonde stad wordt ook in 2019 advies gegeven aan gebieds-ontwikkelingsprojecten. Daarnaast worden twee nieuwe thema’s opgepakt: spelen en bewegen in ontwikkelbuurten.

Kinderen in Amsterdam bewegen vaak te weinig omdat de ouders het niet veilig vinden om hen buiten te laten spelen of omdat de omgeving hen te weinig uitdaging biedt (Be-weegatlas 2016). Amsterdam heeft als ambitie ‘de gezondste stad voor kinderen’ te worden en daarom moeten alle kinderen toegang krijgen tot voldoende en kwalitatief goede speelplekken. In 2019 wordt door R&D een plan van aanpak voor spelen en sporten in de openbare ruimte gemaakt. Het is de bedoe-ling om voor elk stadsdeel een Kansenkaart te maken als onderdeel van het plan. Het plan en de Referentienorm Maatschappelijke voorzie-ningen, sport en groen worden de basis voor het stedelijk beheer van alle speelplekken in Amsterdam. Daarnaast wordt er een inspira-tieboek gemaakt over de kwalitatieve eisen van een goede speelplek. In het inspiratieboek wordt de kennis over een goede inrichting van speelplekken en (inter)nationale voorbeelden gebundeld voor collega’s die aan de inrichting van de openbare ruimte werken.

De GGD heeft een samenwerkingsovereen-komst gesloten met de Bernard van Leer Foundation. De foundation gelooft dat het realiseren van een sterke start voor alle jonge kinderen goed is vanuit een moreel perspec-tief, maar ook om een gezonde, welvarende en creatieve samenleving te creëren. Eén van de onderdelen van deze samenwerking is een onderzoek naar maatregelen die bewegen stimuleren bij gezinnen met jonge kinderen.

De gezondheidswinst van actief vervoer (lo-pen en fietsen) is groter dan van duurzaam of uitstootvrij vervoer en daarom werkt de GGD samen met Verkeer en Openbare ruimte aan een onderzoek naar de ‘fietsstad van de toe-komst.’

De ruimte die vrijgemaakt wordt in de Agenda Amsterdam Autoluw zou zo veel mogelijk ingezet moeten worden voor spelen, groen of fietsparkeren. Vanuit Gezond020 wordt advies gegeven over de nieuwe invulling van de par-keerplaatsen.

Maatregelen• Opstellen ‘Plan van aanpak spelen en

sporten in de openbare ruimte’• Opstellen inspiratieboek spelen• Samenwerking met de Bernard van Leer

Foundation.• Deelname aan onderzoek ‘Play in the

city’ van Netherland Organisation for Scientific Research en VU met 3 pro-jecten in ontwikkelbuurten.

• Opnemen adviezen levensloopbesten-dige routes in standaard advies voor gebiedsontwikkeling.

• Organiseren workshop over ‘fietsstad van de toekomst’.

• Advies over invulling ruimte door op-heffen van parkeerplaatsen door Uit-voeringsagenda Autoluw.


Ontmoeten &groen


6.1 Wat is de opgave?Bij dit thema gaat het over het positieve ef-fect van ontmoeting met anderen en groen op de gezondheid van mensen. Het gemis aan (kwalitatieve) sociale relaties noemen we eenzaamheid en dit vergroot het risico op gezondheidsproblemen. Eenzaamheid is een heel nare situatie voor individuele Amster-dammers en tegelijkertijd is het een collec-tief probleem. Mensen trekken zich terug en krijgen de neiging minder goed voor zichzelf te zorgen. Met verslaving, slaapproblemen, ge-zondheidsklachten of schulden tot gevolg. In Amsterdam ervaren 300.000 inwoners matige of ernstige eenzaamheid, dat is 48% van de inwoners van 19 jaar en ouder. Van de ernstig eenzame Amsterdammers wil 24% meer met andere mensen omgaan en 15% heeft hierbij behoefte aan ondersteuning.

Voor ouderen is het ook belangrijk om actief te kunnen blijven en anderen te kunnen ont-moeten. Bij de ruimtelijke inrichting van de stad moet rekening gehouden worden met een toenemende groep mensen met een hoge leeftijd en een chronische aandoening. Het aantal 65-plussers neemt toe van 12% naar 16% van alle Amsterdammers in 2030 (Wonen in Amsterdam 2017). Het klassieke verzorg-ingshuis is verdwenen. Ouderen blijven langer thuis wonen. Veel woningen in de stad zijn niet geschikt om oud in te worden.

Een natuurlijke, groene omgeving kan op verschillende manieren bijdragen aan de gezondheid. Groene plekken dragen bij aan herstel van stress, ontmoeten, zingeving en bewegen. In Nederland lieten onderzoekers zien dat mensen gezonder zijn als de woonom-geving meer groen bevat. Zo hebben kinderen in groene wijken bijvoorbeeld vijftien procent minder vaak last van overgewicht. Dergelijke verbanden bleken herhaaldelijk het sterkst te zijn binnen kansarme groepen. Kinderen in arme groene wijken krijgen bijvoorbeeld 10 procent minder vaak Ritalin voorgeschreven dan kinderen in even arme, maar duidelijk minder groene wijken.

Onderzoek laat verder zien dat niet elke boom of struik hetzelfde effect heeft. Wijken waar de kwaliteit van het groen in het straatbeeld door onafhankelijke beoordelaars als beter werd beoordeeld, boekten ook betere resultaten:

bewoners voelden zich gezonder en waren de laatste weken minder vaak naar de dokter geweest.

6.2 Wat gebeurt er al?Steeds meer informele ontmoetingsplekken en groen verdwijnen door verdichting in de stad. Het behoud van collectieve ontmoetingsruimte en groen in een wijk is belangrijk voor alle bewoners, maar in het bijzonder voor kwets-bare groepen zoals kinderen en ouderen. Het helpt om bewegingsarmoede en eenzaamheid

Doel• Eenzaamheid voorkomen

door (informele ) ontmoetingsplekken

• Ieder kind groeit op in een aantrelijke groene omgeving

• Openbare ruimte en be-bouwde omgeving is toe-gankelijk voor iedereen

Feiten• 48% van de volwassen

ervaart matige of ernstige eenzaamheid

• 12% van de volwassenen is ouder dan 65 jaar

• 6,6 is het rapportcijfer voor tevredenheid over het schoonhouden straten/stoepen, groenvoorziening-en en speelvoorzieningen (in de periode 2013-2017)

• 97% van de bezoekt wel eens park

• 75% van de Amsterdam-mers vindt dat er genoeg groen is in de directe woonomgeving


te voorkomen. Het groen in de stad wordt steeds meer gebruikt voor verkoeling, werken, sporten, spelen, om iets te vieren of om voed-sel te verbouwen. In 2019 maakt het college een nieuwe Groenvisie waarin voor al deze aspecten aandacht is.

Om onderzoek te doen naar het gebruik en de kwaliteit van groen in ontwikkelbuurten, heeft Amsterdam een bijdrage gekregen van het Europese project PERFECT. Kwalitatief hoogwaardig groen is groen waar de bewo-ners tevreden over zijn en waar ze gebruik van maken. Een voorwaarde hiervoor is dat het groen aansluit bij de wensen en behoeftes van bewoners.

In 2015 sloot Amsterdam zich aan bij het WHO-netwerk Age Friendly Cities (leeftijds-vriendelijke stad). De WHO geeft met dit con-cept een antwoord op de vergrijzing van de wereldbevolking. In deze steden worden ver-schillende maatregelen genomen om ouderen te laten participeren. De gemeente heeft onderzoek gedaan hoe leeftijdsvriendelijk de stad al is en waar het verbeterd kan worden. Tot 2020 wordt het Actieplan Age Friendly City uitgevoerd.

6.3 Inzet van Gezond020GGD en R&D zullen gezamenlijk een ‘ont-moetingslogica’ opstellen die ontwerpers en projecten kan helpen om ontmoeting in hun gebied te stimuleren. Informele ontmoe-tingsplekken zijn cruciaal voor sociaal contact in de wijk. Deze plekken zijn juist geen ge-definieerde ontmoetingsplekken zoals cafés of restaurants, maar onverwachte plekken, zoals een gemeenschappelijk trappenhuis, het schoolplein, de verzamelplek voor afvalcon-tainers, grasveldjes en speeltuinen. De geza-menlijke kennis en goede voorbeelden moeten toegankelijk worden voor alle collega’s.De GGD zal een bijdrage leveren aan de Groenvisie met adviezen en informatie over het belang van groen voor een goede gezond-heid. Als onderdeel van PERFECT ontwikkelt Amsterdam een tool de ‘Gezonde Groenwijzer’ om de wensen en behoeftes van bewoners met betrekking tot het groen in de buurt in beeld te brengen. Deze wensen kunnen vervol-gens, samen met of door bewoners, naar een ontwerp worden vertaald. Uiteindelijk moet dit ertoe leiden dat er in de stad geen verschil-

len zijn in het gebruik en de waardering van het groen tussen bewoners met verschillende sociaal economische status.

Maatregelen• Formuleren ‘ontmoetingslogica’• Verzamelen en uitdragen kennis over

de kenmerken van informele ontmoet-ingsplekken.

• Bijdrage en advies Groenvisie.• Ontwikkelen de ‘Gezonde Groenwijzer’.


ColofonBespreeknotitie in het kader van de OmgevingswetOpgesteld door GGD en R&D. Contactpersoon: Ellen Herk

juli 2019Conceptversie

Plan van aanpak Gezond020 - GGD Amsterdam · 2019-11-11 · Concept Plan van aanpak Gezond020 7 1.1...

Documents

Transcript of Plan van aanpak Gezond020 - GGD Amsterdam · 2019-11-11 · Concept Plan van aanpak Gezond020 7 1.1...