Patiënteninformatie

Voedingsadvies bij glutenintolerantie (coeliakie)

2

3

Glutenvrij dieet (coeliakie)

Wat is glutenintolerantie of coeliakie?

Glutenintolerantie, ook coeliakie genoemd, is een auto-immuunziekte. Dit is een aandoening waarbij de darmen beschadigd worden door het eten van voedingsmiddelen die gluten bevatten. Hierdoor dien je levenslang glutenvrij te eten.Gluten zijn eiwitten aanwezig in granen zoals tarwe, rogge, gerst, spelt, kamut en in alle producten op basis van deze graansoorten. Boekweit en haver zijn van nature glutenvrij, toch zijn ze verboden binnen het glutenvrij dieet omdat er altijd kans op kruiscontaminatie is. Enkel haver en boekweit voorzien van het glutenvrije logo zijn toegelaten. Bij glutenintolerantie worden voedingsstoffen minder goed opgenomen door de beschadiging van de darm, waardoor het risico op tekorten groter wordt. Om dit te voorkomen is het noodzakelijk je strikt aan het glutenvrij dieet te houden.

Symptomen

De klachten verschillen van persoon tot persoon. De meest voorkomende klachten zijn: chronische diarree, obstipatie, buikpijn, opgezette buik en winderigheid.

Behandeling

Een levenslang strikt glutenvrij dieet is noodzakelijk. Eet je toch gluten, ook al is het maar een heel kleine hoeveelheid, dan wordt de dunne darm onmiddellijk beschadigd. Het dieet houdt in dat volgende producten vermeden moeten worden.

Alle granen die gluten bevatten Alle producten die hiervan gemaakt zijn Alle producten die door kruiscontaminatie met gluten besmet zijn.

Voeding

Gluten is één van de 14 allergenen die verplicht vermeld dienen te worden in de ingrediëntenlijst op de verpakking.

LEES ALTIJD DE INGREDIËNTENLIJST OP DE VERPAKKING OF VRAAG NA BIJ DE VERKOPER

4

Fabrikanten kunnen de samenstelling van hun producten wijzigen, lees daarom altijd goed de ingrediëntenlijst op de verpakking na, ook van vertrouwde producten

Voorkom ook kruisbesmetting met gluten (gecontamineerde producten), want de geringste hoeveelheid gluten kan tot klachten leiden.

Verborgen gluten:Let op, gluten kunnen verwerkt zijn in voedingsmiddelen waarvan je het niet direct verwacht. Zo kunnen bereide voedingsmiddelen glutenbevattende ingrediënten zoals o.a. bindmiddelen op basis van gluten bevatten, de zogenaamde “verborgen gluten”.Bv. producten zoals bereide vleeswaren (paté, salami, boterhamworst, …), bereide blik en diepvriesgroenten, soep in pak, sauzen (cocktailsaus, pickles, …), snoep, chocolade enz. Raadpleeg altijd de ingrediëntenlijst.

Contaminatie en tips

Was je handen voor je begint met de bereiding van een glutenvrije maaltijdBewaar glutenvrije producten apart, liefst in een andere kast.Houd botervlootjes, confituur, choco, siroop, … apart, om vermenging met kruimels van gewoon brood te voorkomen.Opgepast met bakvormen, broodplanken, snijmachines, broodmandjes.Houd frituurolie apart van gewoon gepaneerde gerechten.Gebruik een aparte broodrooster of schaf toastzakjes aan.Houd de werkvlakken waarop glutenvrije producten verwerkt worden zeer proper.Houd de tafel kruimelvrij.Koop alle glutenvrije producten voorverpakt.Check dieetwinkels, bakker, slagers op hun kennis van glutenvrije producten. Sommige voedingsmiddelen zijn glutenvrij, maar worden ‘besmet’ tijdens fabricage of afvullen.Knutselmateriaal (plakkaatverf, kleurpotloden, wascokrijtjes, klei, lijm, behangerslijm, plakplaatjes, zegels), postzegels, dierenvoeding, cosmetica, tandpasta, medicatie kunnen gluten bevatten, maar ze kunnen niet door de huid geabsorbeerd worden.Let op!! Hosties bevatten gluten. Geef scholen, sportclubs en jeugdbeweging goede voorlichting.Voorzie bij traktaties of kinderfeestjes glutenvrije alternatieven.

5

Etikettering

Sinds 2004 zijn alle fabrikanten verplicht zich aan de allergenenwetgeving te houden. Dit betekent dat alle allergenen – van 14 allergenen is de relatie met voedselovergevoeligheid bekend – verplicht op het etiket moeten worden vermeld als ze in een product voorkomen. Dit zijn o.a. de glutenbevattende granen.

Bijvoorbeeld: indien op een etiket enkel zetmeel staat, danis dit glutenvrij, anders moet de herkomst vermeld worden,zoals tarwezetmeel.

Glutenvrije producten zijn ook herkenbaar aan hun logo.

Uitzonderingen die niet allergeen zijn:glucosestroop op basis van tarwe, met inbegrip van dextrose.maltodextrinen op basis van tarwe.glucosestroop op basis van gerst.granen die gebruikt worden voor de vervaardiging van distillaten of ethylalcohol uit landbouwproducten voor sterke drank en andere alcoholhoudende dranken.

Opmerkingen

Moutaroma of moutextract kunnen nog sporen van gluten bevatten.

Gerstemout bevat kleine hoeveelheden gluten (bier!)

Extracten en aroma’s kunnen minimale hoeveelheden gluten bevatten, maar geven meestal geen klachten.

6

Ingrediëntenlijst: wat bevat gluten?

Aardappel, – meel en -zetmeelAgar-agarAmaranthArabische gomArrowoot of pijlwortelBietenvezelsBoekweitCarobeFonio, achaGelatineGierstGuarpitmeelJicama / YAM / Mexicaanse raapJob’tearsJohannesbroodpitmeelKuzuMaïsMontinaPolentaQuinoaRijstSojaSorghum of kafferkorenTapioca / maniokTaroTeffXantaangom

Controleer steeds de ingrediëntenlijst

TarweRoggeHaver (door contaminatie)GerstBulgurChapatti bloem (atta)CouscousDurumEenkoornEmmerkoornFarroGort en gruttenGraham bloemGriesmeelJapanse FuKamutMatsen, matza, matzo, matzahMoutOrzoPolonicumSeitanSpeltTriticale (kruising tarwe en rogge)

Glutenvrije graanproducten/bindmiddelen

Glutenbevattende graanproducten/bindmiddelen

7

Toegelaten en niet toegelaten levensmiddelen in het glutenvrije dieet

WATER/ DRANKEN

Drink 1.5 liter water per dag

Toegelaten Niet toegelaten

Water: bruisend, plat, gearomatiseerdThee, vruchtenthee, koffie, decakoffie, cappuccino, latté macchiatoAlle frisdranken, light/zero frisdrankenEnergiedranken, sportdranken*Alcoholische dranken: wijn, champagne, porto, sherry, jenever, wodka, whisky, …Glutenvrije bierenBier op basis van QuinoaBier op basis van bananen

Instant koffie en instant theeGranenkoffieChocolade- en aanverwante dranken Automaatdranken met poedervorm waarvan de samenstelling niet gekend isBieren en alle andere gemoute dranken.

(Steeds ingrediëntenlijst nakijken!)

SOEPEN EN BOUILLONS

Toegelaten Niet toegelaten

Verse zelfgemaakte soep met toegelaten bindmiddel en toegelaten bouillonZelfgemaakte bouillon van vlees, vis en beenderen.

Alle bereide soepen in blik, glas, pakjes, diepvries Alle bouillons* en bouillonblokjes*Soep met vermicelli, deegwaren, soepballetjes Gistextract, soeparoma

(Steeds ingrediëntenlijst nakijken!)

8

BROOD, BLOEM EN GEBAK

Kies glutenvrij brood op basis van volle granen

Toegelaten Niet toegelaten

Brood zelf bakken op basis van glutenvrije bloem of glutenvrije bakmixenKant-en-klaar aangekocht glutenvrij brood, glutenvrije beschuit of toast, glutenvrij knäckebröd, glutenvrije crackers, glutenvrije biscuits Glutenvrije ontbijtgranen en glutenvrije muesliZelfgebakken koekjes, cake, taart, enz ... met glutenvrije bloem en andere grondstoffen die geen gluten bevattenGlutenvrije bloem (Nogluten, Aproten, Noproten, …)Glutenvrij gebak en glutenvrije koekjes uit de handel.Glutenvrij paneermeelGlutenvrije pizzabodems, wraps

Alle soorten brood, ook natuurbrood, boekweit- en sojabrood (de laatste twee bestaan meestal uit een mengsel met gewone bloem); Sandwiches, croissant, brioche, boterkoek, beschuiten, biscuits, matse, ontbijt- en peperkoek, toast, knäckebrödAlle ontbijtgranen Cake, eierkoek, galetten, speculaas, Kant-en-klaar deegmengsels Ontbijtgranen, muesli, rijstwafels met chocoladePizzabodems, wrapsPaneermeelPuddingpoeders Maïzena rouxAlle soorten gebak en koekjes van onbekende samenstelling (Steeds ingrediëntenlijst nakijken!)

9

AARDAPPELEN, RIJST, DEEGWAREN EN PEULVRUCHTEN

Toegelaten Niet toegelaten

Verse aardappelen gekookt of verwerkt tot puree, gebakken aardappelen, aardappelen in blik of glas, frieten vers of ingevroren, glutenvrije aardappelkroketten.Zoete aardappelRijst en glutenvrije deegwaren.Peulvruchten: alle soorten, vers, gedroogd, uit blik of glas zonder saus (bijvoorbeeld witte bonen, linzen, spliterwten, sojabonen)

(Steeds ingrediëntenlijst nakijken!)

Industriële bereidingen van aardappelen zoals kroketten, gratin, puree, gnocciFrieten in frituur, restaurant of grootkeuken Aardappelbereidingen met paneermeelBereide rijstschotels Gewone spaghetti, macaroni, noedels en deegwaren in het algemeen

(Steeds ingrediëntenlijst nakijken!)

GROENTEN

Zorg voor zo veel mogelijk variatie, eet groenten van verschillende kleuren.Verse en diepvriesgroenten hebben de voorkeur.

Toegelaten Niet toegelaten

Alle groenten: vers, uit blik of glas, uit diepvries, gedroogde, gekookte en gestoofde groenten, zonder saus, niet bereid of op een glutenvrije manier bereidPure groentesappenTomatenpassata, gepelde tomaten, tomatenpureeZongedroogde tomaten(Zoet) zure groenten: augurken, zilveruitjes,….Groentegerechten en salades met toegelaten ingrediënten

Gebruiksklare groenten in saus, bereide groenten Sommige gehomogeniseerde groenten onder andere babyvoeding Gevitamineerde groentesappen

(Steeds ingrediëntenlijst nakijken!)

10

FRUIT, NOTEN EN ZADEN

Eet dagelijks 2 tot 3 stukken fruit. Varieer tussen de fruitsoorten. Eet maximaal een hand vol noten (25 – 30 gram)

Toegelaten Niet toegelaten

Alle soorten fruit: vers, in glas, in blik en diepvries, niet bereid, gekonfijt of gedroogd fruitFruitconserven in eigen nat of in siroop of op water compote, gedroogd fruit, in geleivorm of gepocheerd.Fruitdesserten, fruitmoes, fruitcompote, fruitsalades: glutenvrij bereidPure fruitsappen, smoothies*Noten: vers, schilfers, gemalen, geroosterd: amandelen, cashewnoten, hazelnoten, macadamia’s, paranoten, pecannoten, pistachenoten, walnoten, …(Geroosterde) kastanjeKokosnoot, pindanootPitten en zaden

(Steeds ingrediëntenlijst nakijken!)

Vruchtensausen, -vulling en –desserten van onbekende samenstelling;Fruitgommen.Gevitamineerde fruitsappenStudentenhaverNoten en pinda’s met krokant laagje of chocoladelaagjeJapanse mix

11

MELKPRODUCTEN EN SOJADRINKS

Kinderen jonger dan 4 jaar drinken best groeimelk of volle melkKies voor kinderen ouder dan 4 jaar voor halfvolle melkGebruik dagelijks ongesuikerde melkproducten.

Toegelaten Niet toegelaten

Melk: alle soortenAlternatieven op basis van sojaYoghurt: natuur en met fruitPlatte kaas natuur en met fruitRoom, slagroom, melkpoeder, koffiemelk of koffie-witmakerZelfbereide chocomelk met toegelaten chocolade of cacaopoederZelfbereide pudding, pap, vla en andere bereidingen op basis van toegelaten puddingpoederGlutenvrije sojadesserts

Alle soorten kaas, smelt- en smeerkaas, verse witte kaas, cottage cheese, geraspte kaas*Veganistische kaas

(Steeds ingrediëntenlijst nakijken!)

Melk uit koffieautomatenIndustriële bereidingen zoals chocomelk, yoghurtdrinks, pudding, chocomousse, karnemelkdrinks, …Melk op basis van boekweit*, haver, kamut, spelt, …Yoghurt/platte kaas met chocolade, met granen, met aroma’sSojadesserten met granenIndustrieel bereide pudding

Kaaskroketten

12

VLEES, VLEESWAREN EN VERVANPRODUCTEN

Wees matig met vlees. Kies wit vlees boven rood vlees en vers boven bewerkt. Eet 1 – 2 keer per week (vette) vis. Eet maximaal 7 eieren per week. Vervang 1 keer per week vlees door peulvruchten of een vegetarisch gerecht.

Toegelaten Niet toegelaten

EI EN EIERGERECHTEN

Toegelaten Niet toegelaten

Gekookt, gebakken, gepocheerdEipoeder, eiwit, eigeelEiergerechten: omelet, spiegelei, roerei

(Steeds ingrediëntenlijst nakijken!)

Eiergerechten waar glutenbevattende granen in verwerkt zijn: pannenkoeken, poffertjes, soufflé, quiche, eiersalades

Alle soorten onbereid niet gepaneerd vlees: vers, diepvries, gerookt, gestoomd, geroosterd, gebakken of gepekeld vlees vb biefstuk, kipfilet, …Ongemengde vleeswaren*: rookvlees, kippenwit, rosbief, varkensgebraad, …Glutenvrije vleeswaren en worsten (met glutenvrij logo)Zelfbereide vleessaladesTahoe of tofu, tempéh en quorn* (indien niet bewerkt)

(Steeds ingrediëntenlijst nakijken!)

Bewerkt* vlees: gehakt, hamburger, worst, …Alle gemengde vleeswaren zoals paté, boterhamworsten, salami’s, vleesbroodAlle gepaneerde / gemarineerde vleessoortenAlle gebruiksklare vleessoorten in saus, in blik of bij traiteur, uit diepvries of grootkeuken Frituursnacks, vleeskroketten en -salades SeitanTivallGepaneerde vleesvervangers of vleesvervangers vermengd met granenBereide vegetarische gerechten

13

VIS, SCHELP- EN SCHAALDIEREN

Toegelaten Niet toegelaten

Alle soorten verse of diepgevroren onbereide vis, ongepaneerd en zonder saus. (niet bestrooien met gewone bloem) Gerookte, gestoomde, gezouten soorten.Alle soorten bewaard in olie, in eigen nat, met azijn of witte wijn, viseieren (kaviaar).Zelfgemaakte visslaSchaaldieren: gamba, garnaal, krab, kreeft, …Weekdieren: escargots, inktvis, kokkels, mosselen*, oesters, …

(Steeds ingrediëntenlijst nakijken!)

Gepaneerde vissoorten, visconserven in saus Surimi Visgerechten: vispannetje, vispasteitjes, vissaladesVissoepen en viskroketten van onbekende samenstelling.Gemarineerde vissoortenSchaal- en weekdierengerechten: pizza met schaaldieren, gepaneerde mosselen, …

(Steeds ingrediëntenlijst nakijken!)

SMEER- EN BEREIDINGSVETTEN

Toegelaten Niet toegelaten

Alle soorten boter, margarine, minarine, bak- en bereidingsvet, frituurvet en frituurolie, reuzel, spekvet, olie.Kruidenboter, lookboterGemengde oliesoorten: wokolie, slaolie, ….

(Steeds ingrediëntenlijst nakijken!)

14

SAUZEN, DRESSINGS EN MAYONAISES

Toegelaten Niet toegelaten

Ongebonden jus en braadnat, zelfgemaakte saus met glutenvrij bindmiddelMayonaise*, zelfgemaakte mayonaise of slasausKoude sauzen: barbecuesaus, cocktailsaus*, joppiesaus, ketchup*, tartaar, mosterd*, picklesPindasaus*Rode pesto, groene pestoDessertsauzen*: aardbeiensaus, bosbessensaus, chocoladesaus, karamelsaus

(Steeds ingrediëntenlijst nakijken!)

Dressings, vinaigrettes*Instant sauzenBereide sauzen: bearnaisesaus, currysaus, champignonsaus, pepersaus, zoetzure sausSojasaus, worchestershire saus

KRUIDEN, SPECERIJEN, SMAAKSTOFFEN EN AROMA'S

Toegelaten Niet toegelaten

Alle (tuin)kruiden, vers of gedroogdAlle specerijen, niet gemengdAzijn, zout, sesamzaad, gember, gist, gistvlokken, citroen, anijs, cacaosnippers, tabasco, truffel, vanilleVe-tsin (mononatriumglutamaat)Sambal, tabasco, wasabiTapenades*

Gemengde, gemalen kruiden Bouillonblokjes*, bouillonpoeder*Marinades

(Steeds ingrediëntenlijst nakijken!)

15

VERSNAPERINGEN, ZOETIGHEDEN EN SUIKERWAREN

Toegelaten Niet toegelaten

Suiker: witte, bloemsuiker, bruine, basterd en vanilleZoetstoffenCacaopoederAppelsiroop, jam, confituur, gelei, honing, marmeladeGlutenvrije chocopasta, glutenvrije hagelslagPindakaasZuurtjes, snoepjes van uitsluitend suiker, kleur- en smaakstoffenChips met zout, kroepoekPopcornMarsepein*, Noga*, meringuePannenkoeken en wafels van glutenvrije bloem (nogluten, Aproten, schär)Boekweit-, rijst- en gierstwafelsZelfgebakken koekjes, cake, taart, …. met glutenvrije bloem en andere grondstoffen die geen gluten bevattenRoomijs*, waterijs, sorbetZelfbereid ijs met toegestane ingrediënten

(Steeds ingrediëntenlijst nakijken!)

Chocolade, hagelslag*, speculaaspasta, chocopasta*, vruchtenhagelslag*Drop, bonbons, toffees, karamels, muisjes, pastilles, spekjes, marsepein, suikerbonen van onbekende samenstelling Spreads van onbekende samenstelling

Chips met paprika of pickles, fantasiechips, stapelchips in kartonnen kokerAllerlei hartige aperitiefversnaperingen en borrelhapjes Wafels, pannenkoeken, galetten, speculaas, kant-en-klare deegmengselsAlle soorten gebak en koekjes van onbekende samenstellingIndustrieel ijs

(Steeds ingrediëntenlijst nakijken!)

DIVERSEN

Toegelaten Niet toegelaten

Sojazemelen, suikerbietenvezels (type Fibrex).

Gewone zemelen en producten op basis van tarwezemelen.

16

Voorbeeld van een goed dagschema

ONTBIJTGlutenvrij brood, Besmeerd met boter, margarine of minarineGlutenvrij vlees, kaas of platte kaas of confituurMelk, thee, lichte koffie of waterYoghurt of karnemelkEventueel met een stuk fruit

10 UURStuk fruit of glas fruitsap

MIDDAGGroentesoepAardappelen of rijst of glutenvrije deegwarenGekookte groenten of rauwkostGlutenvrij vlees, vis of gevogelteGlutenvrije saus of vleesjusVers fruitMelkgerecht (bijvoorbeeld vanillepudding of yoghurt)Water

15 UURGlutenvrij droog koekje, wafel of pannenkoekje of gebakjeKoffie of thee of een glas melk

AVONDGlutenvrij brood Besmeerd met boter, margarine of minarineRauwkostGlutenvrij vlees, visslaatje, kaas of platte kaas of confituurMelk, thee, lichte koffie of waterYoghurt of karnemelkEventueel met een stuk fruit

17

Vlaamse coeliakievereniging (VCV)

LidmaatschapWebsite http://vcv.coeliakie.beDriemaandelijks contact- en informatiebladRegionale bijeenkomstenJaarlijkse algemene ledenvergadering met een glutenvrije marktGlutenvrije kerstmarktFolders: - infofolder - horecafoldertje voor hotels en restaurants

- schoolbrochure- aanvraagformulieren tot tegemoetkoming

Reispasjes met vertalingen van het glutenvrij dieetLijsten van dieetwinkels, restaurants en hotels met glutenvrije dienstverlening in binnen- en buitenlandGlutenvrije hosties

Nuttige publicaties

- Internet siteso www.coeliakie.beo www.aoecs.orgo www.cyeweb.euo www.vivresansgluten.beo www.patientenrat.beo www.cyberpoli.nlo www.glutenvrij-eten.nlo www.glutenvrij.nlo www.celiac.orgo www.naspghan.orgo www.coeliac.org.uk

- Winkelsiteso www.delhaize.beo www.colruyt.beo www.revogan.beo www.ah.beo drive.carrefour.eu

- Boekeno Jonas mag geen koek. Uitgegeven door de socialistische

mutualiteito Celia en het koekjesfeest ISBN 9789066116498o Een broodje kaas … Zonder broodje ISBN 9789085482192o Glutenvrij, snel & gemakkelijk ISBN 9789054264309

18

Recept nogluten brood

Ingrediënten

500 g glutenvrije bloem (Nogluten)50 g vetstof (boter, margarine)7 g droge gist of 25 g verse gist4 dl waterEventueel een snuifje zoutEventueel 10 g witte suiker

Werkwijze

Doe de bloem, de gesmolten vetstof, de gist (verse gist eerst oplossen in een weinig water (lauw)), eventueel de suiker), het water (lauw) en het zout in een beslagkom. Zorg dat de gist niet in contact komt met het zout.

Mix met een handmixer voorzien van een goede garde (dus geen deeghaak) in de laagste stand tot er geen klonters meer in voorkomen.

Vet de bakvorm (handvorm) met inhoud van ongeveer 1 liter (ca. 28 cm) in, giet het deeg in de bakvorm.

Dek het deeg af met een warme vochtige handdoek gedurende 30 minuten en laat het rijzen op een warme plaats (tot ca. 1 cm onder de rand van de bakvorm). Oppassen met tocht!

Bak het deeg 30 minuten bij 220 graden in een voorverwarmde oven (zet tijdens het bakken een vuurvast schaaltje met water in de oven om het uitdrogen van de bovenkorst te voorkomen).

19

ContactHebt u na het lezen van deze brochure nog vragen, dan kunt u contact opnemen met de pediatrische diëtisten. U kan ons bereiken op het telefoonnummer 014/44.45.09, elke weekdag tussen 08.00u en 16.30u

Elke MertensJoke VanhoveEllen Thys

Alle informatie over de dienst kindergeneeskunde, de kinderafdeling en het kinderdagziekenhuis vind je op www.azturnhout.be/kinderen.

Versie: 11/02/2020

Campus Sint-JozefSteenweg op Merksplas 442300 Turnhout

Campus Sint-ElisabethRubensstraat 1662300 Turnhout

AZ Turnhout vzwwww.azturnhout.beinfo@azturnhout.be014 40 60 11

Blijf op de hoogte via www.facebook.com/azturnhout

V.U. : Jo Leysen gedelegeerd bestuurder AZ Turnhout vzw (vertegenwoordiger Eleyas bv)Steenweg op Merksplas 44 2300 Turnhout