Temperatuur

MAARTMAGAZINE

2013Opwarming gaat dubbel zo snel in het Noordpoolgebied – p. 08

noordpool

Acht tips om de opwarming van de aarde te temperen – p. 20

doe het zelf

Duurzame energie heeft de toekomst– p. 28

zonne-energie

2 Panda

Uitgave: Wereld Natuur Fonds, Zeist

Concept & realisatie: Label, Arnhem

Artdirection/vormgeving: Ykes

werk, Amsterdam; Label, Arnhem

Drukwerkbegeleiding:

Graphic, Leusden

Lithografie: Willem Grafische

Bewerkingen, Halle

Cover

Muskusossen houden niet van

warmte. Ze leven voornamelijk

op de Arctische toendra en in

gebieden waar de temperatuur

‘s zomers niet boven de 10oC

komt.

Foto: Munier/naturepl

Druk: Roto Smeets, Weert

Papier: Panda wordt gedrukt

op Satimat Green, een FSC®-

gecertificeerde papiersoort.

Artikelen uit Panda mogen uitsluitend

na schriftelijke toestemming vooraf van

het Wereld Natuur Fonds te Zeist en met

bronvermelding worden overgenomen. Het

Panda-logo is een beschermd beeldmerk.

ZuidpoolAntarctica: de koudste plek op aarde

06

nederlandPeggy Rolvink draagt de natuur een warm hart toe en heeft het WNF in haar testament gezet

16

KoraaldriehoeKKoraal verbleekt door een steeds warmere zee

26

noordpoolHet zee-ijs op de Noordpool smelt voor onze ogen weg

08

nederlandClimate Savers Eneco en KPN strijden tegen klimaatverandering

22

KeniaDoor klimaatverandering kampt Kenia vaker met periodes van droogte

30

wereldwijdSommige dieren zijn meesters in isoleren

12

wereldwijdDoe het zelf: tips tegen klimaatverandering

20

wereldwijdMeteorologen meten al sinds 1880 de temperatuur van de aarde

34

oostenrijKGletsjers in de Alpen trekken elk jaar verder terug

14

wereldwijdDieren weten precies hoe ze zichzelf op temperatuur moeten brengen of houden

24

wereldwijdDe zon geeft ons duurzame energie

28

woestijnOverleven in extreme hitte? Geen probleem voor de dromedaris en de cactus

36

Beel

d: S

hoot

med

ia

Panda 3

post 04Berichten aan en van het Wereld Natuur Fonds.

actueel 05, 11, 33Nieuws van het Wereld Natuur Fonds, acties voor donateurs en wetenswaardigheden over klimaat en natuur.

resultaten 19resultaten van en nieuws over campagnes van het Wereld Natuur Fonds.

info 39Informatie over het Wereld Natuur Fonds.

Temperatuur heeft invloed op al het leven. Een stijging of daling van slechts enkele graden kan een ecosysteem aantasten. In deze Panda nemen we u mee van koud naar warm.

inhoud

-50˚C -10˚C-30˚C 10˚C-40˚C 0˚C-20˚C 20˚C 30˚C

Gemiddelde jaartemperatuur

4 Panda

post

Download de Layar-appop uw Android of iPhone.

Open de Layar-app en druk op ‘Tap to view’.

Zoek naar pagina’s met het Layar- logo. Deze bevatten extra informatie.

De extra informatie laadt nu in. Veel plezier!

Van papier naar digitaal Hebt u een smartphone? Dan kunt u met de gratis Layar-app een digitale laag in deze Panda ontdekken.

Bekijk het filmpje van de soendanevelpanter via

Wereld Natuur FondsPostbus 7, 3700 AA Zeist0800-1962info@wwf.nl

WWW.FACeBook.CoM/WereLDNAtUUrFoNDs WWW.tWItter.CoM/WNFNeDerLAND WNF.hyves.NL

schrijf of bel ons! Hebt u een vraag of een opmerking? Wij hebben graag contact met onze lezers, dus laat het ons weten! Schrijf of bel ons, of reageer via Facebook, Twitter of Hyves. U krijgt altijd snel een antwoord.

Beel

d: te

lefo

nist

e: W

NF.,

nev

elpa

nter

: BBC

NevelpanterOp jullie Facebookpagina zag ik een video van de zeer zeldzame soendanevelpanter op Borneo. Vergroot je met het plaatsen van deze video niet de kans op illegale jacht? Is zo’n dier niet het beste af als er geen publi-citeit aan wordt gegeven?Barend Schipper (via facebook)

Wnf: In veldprojecten die het Wereld Natuur Fonds opzet en steunt, worden geregeld cameravallen gebruikt voor onderzoeksdoeleinden. Ze leveren daar-naast fascinerende beelden op die wij graag delen met het publiek. Camera- vallen dragen zo ook bij aan het verwer-ven van steun voor natuurbescherming. De beelden zijn voor stropers niet bruikbaar, omdat hieruit niet valt op te maken waar een cameravalprecies staat. Daarnaast halen zij hun informatie vaak bij de lokale

bevolking. Onze ervaring is dat beelden van cameravallen geen stropers aantrek-ken. Kijk voor meer informatie over de strijd tegen wildlife crime op WWW.WNF.NL/WILDLIFeCrIMe

Millingerwaard Op de cover van het decembernummer van Panda staat de tekst ‘Geen akkerland, maar 700 hectare nieuwe natuur’. Ik zou me schamen voor deze mededeling. Er is wereldwijd voedselschaarste omdat er te weinig water is in veel landbouwgebieden. Ook door de stijgende populatie op aarde is er een probleem met de voedselvoor-ziening. Het Wereld Natuur Fonds kan er beter voor zorgen dat er overal water voor-handen is, zodat mensen hun eigen voedsel kunnen verbouwen.Jan Verboon, Vlaardingen

Wnf: De Millingerwaard is tegenwoordig naast een prachtig natuurgebied primair een wateropvanggebied (= uiterwaard). Voorheen kon hier uitsluitend landbouw worden bedreven met behulp van EU-

subsidie. Dat was dus niet duurzaam of rendabel. Het was rendabeler en maat-schappelijk meer gewenst om delfstof- winning, wateropvang, groene recreatie en natuurontwikkeling aan elkaar te kno-pen. Uiteraard vinden wij het schrijnend dat er honger in de wereld is. Wereldwijd wordt voldoende voedsel geproduceerd om alle wereldburgers te kunnen voeden. Helaas is de toegang tot voedsel en andere natuurlijke hulpbronnen ongelijk verdeeld, waardoor rond de 1 miljard mensen (met name in ontwikkelingslanden) onvoldoende te eten hebben en meer dan 1 miljard mensen (met name in de westerse wereld) te veel voedsel consumeren. Van al het akkerland in de wereld wordt meer dan 40 procent gebruikt voor de productievan veevoer, terwijl het efficiënter zou zijn om bijvoorbeeld een deel van deze akker-landen in te zetten voor de productie van gewassen die direct door mensen kunnen worden gegeten. Het gaat dus om de ongelijke verdeling van voedsel en de wijze waarop we de beschikbare landbouw-gronden zo efficiënt mogelijk inzetten om een groeiende bevolking te voeden.

Beel

d: v

os: A

ngel

a Lo

uwe,

Rang

erac

tie: W

NF,

illus

tratie

: Leo

nie

Hul

sman

, die

renj

ourn

aal: W

NF

Panda 5

actueel

Van papier naar digitaal Hebt u een smartphone? Dan kunt u met de gratis Layar-app een digitale laag in deze Panda ontdekken.

Onderzoeksbureau TRAFFIC, dat in 1976 werd opgericht door het Wereld Natuur Fonds en IUCN, heeft onlangs een training over illegale handel in zeeschildpadden gegeven aan ambtenaren van enkele ministeries en de douane van de Chinese provincie Guangxi. Tijdens de opleiding leerden ze hoe illegale handel in mariene soorten kan worden opgespoord én bestreden. Uit een onderzoek van TRAFFIC blijkt dat de provincie Guangxi een van de knooppunten is voor de illegale handel in producten van zeeschildpadden.

winnaar wnf-fotowedstrijdMet deze foto heeft Angela Louwe de WNF-fotowedstrijd van Zoom gewonnen. De opdracht was een foto te maken met als thema ‘temperatuur’. Angela: “Ik heb deze foto gemaakt in de Waterleidingduinen bij Haarlem, liggend op mijn buik. Dat lage standpunt maakt de foto sterker.”Hoewel er honderden mooie foto’s zijn ingezonden, werd de hoofd-prijs – publicatie op een dubbele pagina in Panda – niet uitgereikt omdat de kwaliteit van de foto’s hiervoor niet goed genoeg was. De prijzen 2 t/m 25 bestonden uit een fotoworkshop. Alle winnaars zijn te vinden op internet.

WWW.WNF.NL/PANDAMAgAZINe

wnf- rangeractieDe jaarlijkse WNF-Rangeractie is van start gegaan. De actie heeft als motto meegekregen: ‘Stop de stropers, red de neushoorn’. Doel: geld ophalen om stroperij van neushoorns tegen te gaan. Alle kinderen tussen 6 en 12 jaar kunnen meedoen. Ze kunnen online het gratis actie-pakket bestellen, met daarin onder andere een TamTam en een actieboekje. Kijk voor meer informatie over het actiepakket op internet.

WWW.rANgerCLUB.NL

KerstgeschenkVan de Vrije Universiteit Amsterdam ontving het Wereld Natuur Fonds een gift van € 3.600,-. Medewerkers van de universiteit kregen voor kerst een VU-geschenkbon, waarmee ze een cadeau konden kiezen of drie door de VU gekozen goede doelen konden steunen. Een van deze goede doelen was het Wereld Natuur Fonds. Veel medewerkers kozen voor een donatie aan een goed doel en dan met name het WNF. Hartelijk dank daarvoor!

Wilt u ook een gift overmaken? Dat kan op rekening 30.00000.30, t.n.v. WNF, Zeist.

Kijk ook op WWW.WNF.NL/INACtIe

training tegen illegale handel

Beel

d: v

os: A

ngel

a Lo

uwe,

Rang

erac

tie: W

NF,

illus

tratie

: Leo

nie

Hul

sman

, die

renj

ourn

aal: W

NF

Bekijk meer Zoomfoto’s via

tv-tip: ranger Dierenjournaal Elke schooldag is om 8.15 uur en 12.30 uur het Ranger Dierenjournaal te zien op Disney XD. Het programma brengt nieuws en wetenswaardigheden over wilde dieren en wordt samen met Dierenpark Emmen gemaakt. Op internet zijn oude afleveringen terug te kijken.

WWW.rANgerDIereNjoUrNAAL.NL

6 Panda

Beel

d: F

rans

Lan

ting

Van al het ijs op de wereld ligt 90 procent op antarctica. het is dan ooK het Koudste continent op aarde. op 1 juli 1983 werd er de laagste temperatuur ooit gemeten: -89,20c.

temperatuurNergens ter wereld is het zo ijzig

koud als op de Zuidpool.

antarctica

Panda 7

Bekijk hoe Frans Lanting deze foto heeft gemaakt via

temperatuurHet Noordpoolgebied warmt

dubbel zo snel op als de rest van de wereld.

Smelten

costa arcticaEen onafzienbare wereld van sneeuw en ijs: zo kennen we het Noordpoolgebied van de televisie. In de winter heeft het een omvang van ruim 14 miljoen vierkante kilometer zee-ijs, waar ijsberen rondtrekken op zoek naar prooi en narwallen jagen op vis. Beide soorten zijn voor hun overleving geheel afhankelijk van het zee-ijs. Ook tiental-len miljoenen zomergasten bezoeken het gebied elk jaar weer: trekvogels die in de korte poolzomer komen broeden, walvissen en vissen die hier komen om te eten en zich voort te planten. En dan zijn er ook nog menselijke bewoners. Het Arctisch gebied

telt 3,1 miljoen mensen, van wie 10 procent tot inheemse volken behoort, zoals de Inuit (Eskimo’s) en de Samen (Lappen).

Versnelde opwarmingDit alles maakt het Arctisch gebied uniek. Of moeten we zeggen: maakte? Want de witte wereld zoals wij die kennen, is in hoog tempo aan het veranderen. Door het warmer wordende klimaat smelt het zee-ijs in de zomer steeds sneller. Van de winterse hoeveelheid zee-ijs van 14 miljoen km2 blijft tegenwoordig in de zomer minder dan 4 miljoen km2 over. Zonlicht wordt niet

langer door sneeuw en ijs gereflecteerd (het albedo-effect, zie kader), maar geabsor-beerd en omgezet in warmte, waardoor het smelten nog harder gaat – een zichzelf versterkend proces. Het gevolg is dat het Arctisch gebied twee keer zo snel opwarmt als de rest van de planeet. Had het Noord-poolgebied van oudsher een verkoelend effect op de aarde, nu is dat effect veel minder krachtig geworden.

IJsvrije zomerIn het gebied zelf zijn de gevolgen inmid-dels al duidelijk merkbaar. ’s Winters vriest

het ijs op de noordpool smelt Voor onZe ogen weg. dat is een ramp Voor de natuur en de mensen die er wonen. en het Versnelt de opwarming Van de aarde.

8 Panda

Tekst: Suzanne Visser Beeld: ijsschots: Sebastian Copeland, albedo: Dick Poelen

de zee nog wel dicht, maar ’s zomers blijft er steeds minder ijs liggen. Volgens de nieuwste schattingen is het goed mogelijk dat de Noordpool al tussen 2030 en 2050 in de zomer helemaal ijsvrij is. Dat is een drama voor de vele pooldieren die van zee-ijs afhankelijk zijn. IJsbeer, narwal, Groenlandse walvis, beluga, ringelrob en baardrob; zij worden het hardst getroffen. Nu al ligt het zee-ijs waarop walrussen on-derweg uitrusten te ver naar het noorden. Daardoor komen enorme groepen walrus-sen in Alaska en het Russische Chukotka aan land. Daar worden ze gemakkelijk verstoord door mensen en in het gedrang worden dieren doodgedrukt. De ijsberen hebben het nog veel moeilijker. Omdat het zee-ijs steeds eerder smelt en steeds later aangroeit, komen vooral de vrouwtjes – en hun jongen – in het gedrang. In de winter moeten zij aan land komen om er hun jongen te krijgen, in het voorjaar willen ze na een lange winter van vasten het zee-ijs op om bij hun prooidieren te komen. Ze moeten steeds vaker steeds grotere afstanden zwemmen. Door inspanning en voedselgebrek raken ze verzwakt, worden er minder jongen geboren en overleven jonge dieren de lange zwemtochten niet. Voor tweederde van alle ijsberen (er zijn er nog 22.000 - 25.000) ziet de toekomst er op de langere termijn ronduit somber uit.

OngelukkenIn het landschap zijn eveneens verande-ringen zichtbaar. Waar vroeger toendra’s lagen, rukken nu de bossen op. Vegetatie-zones schuiven op naar het noorden en de dieren verhuizen mee. Dat stelt natuur-beschermers voor nieuwe vraagstukken. Want hoe verhuis je een nationaal park? Een nieuwe, flexibele vorm van natuur-beheer is nodig. En dan zijn er nog de menselijke bewoners. Ook zij zijn al generaties lang van het zee-ijs afhankelijk, dat zij bijvoorbeeld gebrui-ken als transportroute. Het ijs wordt echter steeds minder betrouwbaar, met dodelijke ongelukken als gevolg. Bovendien verdie-nen de mensen minder doordat hun vis- en

jachtgronden lastiger bereikbaar worden. Daar staat tegenover dat het verdwijnen van het ijs ook nieuwe economische kansen schept. Nieuwe vaarroutes liggen open, vis-gronden worden toegankelijk en vooral: de gigantische olie- en gasvoorraden van het Noordpoolgebied komen binnen bereik.

In goede banenDe grote snelheid waarmee de ecologische veranderingen in het Noordpoolgebied zich voltrekken, is een voorbode van wat andere gebieden op de wereld te wachten staat. Het Noordpoolgebied zal er straks heel an-ders uitzien. Daarnaast staan er grote eco-nomische ontwikkelingen op stapel die we niet kunnen stoppen. We moeten daarom snel in actie komen om de veranderingen in goede banen te leiden. En dat kan, juist hier! De Arctische landen zijn rijk, hebben stabiele regeringen en zijn technologisch hoog ontwikkeld. Als het érgens mogelijk is om een brug te slaan tussen natuurbescher-ming en een duurzame ontwikkeling, is het hier. Samen met zijn zusterorganisaties in de Arctische landen werkt het Wereld Natuur Fonds aan het voortbestaan van de unieke natuur en een verantwoord gebruik ervan in het Noordpoolgebied.

Actief beschermenAllereerst werkt het Wereld Natuur Fonds aan actieve bescherming van de gebieden die nu, maar ook in de toekomst, het belangrijkst zijn om de bijzondere Arcti-sche natuur te laten overleven. We richten ons bijvoorbeeld op ‘het laatste ijsgebied’ in het noorden van Canada en Groenland, het enige gebied waar ’s zomers nog zee-ijs te vinden zal zijn en dat dus steeds belangrijker wordt voor het voortbestaan van soorten die afhankelijk zijn van zee- ijs. Verder stimuleert het WNF dat in alle plannen voor het Noordpoolgebied de natuur expliciet wordt meegewogen. De gevoeligste gebieden moeten permanent worden afgesloten voor economische ontwikkelingen, in plaats van achteraf de onbelangrijke gebieden als nationaal park aan te merken. Tegelijkertijd gaan we in

tegen ontwikkelingen die te veel risico’s met zich meebrengen. Schepen die niet bestand zijn tegen ijs op zee horen niet thuis in het Noordpoolgebied. Vanwege de moeilijke omstandigheden kan gelekte olie niet worden opgeruimd en hulp moet van gigantisch ver komen. En ongelukken zullen er gebeuren, dat is onvermijdelijk. De risico’s zijn te groot om op een verant-woorde manier naar olie op zee te kunnen boren. Het WNF dringt er bij overheden en het bedrijfsleven op aan dat risicovolle praktijken aan banden worden gelegd en het vecht onverantwoorde beslissingen desnoods tot in de rechtszaal aan. Ondertussen voeren we een krachtige lobby voor goede internationale regelgeving. Zowel bij de afzonderlijke overheden als in de Arctische Raad, het internationale overlegorgaan van Arctische regeringen. Het WNF vindt dat duurzame exploitatie van het Noordpoolgebied pas mag worden toegestaan als er goede regels zijn. De huidige wetten sluiten vaak niet aan op de Arctische omstandigheden en gaan bovendien vaak maar over één economi-sche activiteit. Voor de natuur is het de optelsom van alle activiteiten tegelijk die telt. Daar werkt het WNF hard aan, want de komende jaren zijn bepalend voor het behoud van het unieke Noordpoolgebied.

Kijk voor meer informatie over de Noord-pool op internet.

WWW.WNF.NL/PANDAMAgAZINe

Zonder sneeuw wordt ...• 30% gereflecteerd• 70% geabsorbeerd

op sneeuw wordt ...85% gereflecteerd •15% geabsorbeerd •

Het albedo-effectDankzij het reflecterend vermogen (de ‘albedo’) van sneeuw en ijs wordt invallend zonlicht teruggekaatst, het heelal in. van oudsher was de Noord-pool met zijn dikke witte deken een natuurlijk koelelement voor de aarde. Naarmate de Noordpool minder wit wordt, wordt meer zonlicht geabsor-beerd en in warmte omgezet. Deze warmtestraling blijft gevangen in de atmosfeer en kan niet goed ontsnappen naar het heelal. het gevolg is een zichzelf versterkende verdere opwarming van het wereldwijde klimaat.

Panda 9

een veilig tHuiSHet Wereld Natuur Fonds en Coca-Cola voeren sinds begin dit jaar campagne voor een veilig thuis voor de ijsbeer. De op-brengsten worden onder meer gebruikt voor het creëren van een veilig leefgebied voor de ijsbeer, onderzoek naar ijsberen en het voorkomen van mens-ijsbeerconflicten. Op pagina 10 vindt u meer informatie over deze campagne.

Lees meer over de ‘Arctic Home’-campagne of doneer rechtstreeks via

Beel

d: h

eld

in h

et v

eld:

WN

F, A

H: L

eoni

e H

ulsm

an, p

erio

diek

sche

nken

: Fra

nk K

ouw

s

onZe partners het vergroenen van de economie is een noodzakelijke stap om onze kostbare natuur te beschermen. Daarom werkt het Wereld Natuur Fonds samen met bedrijven die door hun marktomvang in staat zijn grondstofmarkten of energie-intensieve sectoren in beweging te brengen. De partners zijn voorloper op het gebied van duurzaamheid of hebben de ambitie dat te worden.

Sinds 2007 is Coca-Cola een van WWF’s Climate Savers. Climate Savers zijn bedrijven die werken aan CO2-reductie en een voorbeeld zijn op het gebied van duurzame energie, innovatie en energiebesparing. Naast afspraken over CO2-reductie heeft het internationale Wereld Natuur Fonds met Coca-Cola afspraken gemaakt over efficiënt watergebruik en duurzame landbouw.

Doe mee! Ga naar Arctichome.nl

om te zien wat u kunt doen om het leefgebied van de ijsbeer te beschermen.

Op de NOOrdpOOl stijgt de temperatuur dOOr klimaatveraNderiNg twee keer zO sNel als iN de rest vaN de wereld. eeN direct gevOlg is dat de hOeveelheid zee-ijs iN de zOmer afNeemt met ONgeveer 11 prOceNt per deceNNium. vOOr de ijs-beer, die vaNaf het ijs jaagt, is dat desastreus. het viNdeN vaN vOedsel eN eeN plaats Om te pareN eN jONgeN ter wereld te breNgeN, kOst steeds meer mOeite.

WWF en Coca-Cola lanceren in 17 Europese landen de campag-

ne ‘Arctic Home’. Dit is een 3-jarige fondsenwervende campag-

ne om het Noordpoolprogramma van het internationale Wereld

Natuur Fonds te ondersteunen en aandacht te vragen voor de

grootste bedreiging van het Noordpoolgebied: opwarming van

de aarde door klimaatverandering.

Het geld dat we met deze campagne ophalen, wordt gebruikt

om via samenwerking met de lokale bevolking en overheden een

veilig leefgebied voor de ijsbeer te creëren. Daarnaast faciliteren

we wetenschappelijk onderzoek naar het gedrag van de ijsbeer.

Ook werken we aan het verminderen van conflicten tussen men-

sen en ijsberen die ontstaan doordat de ijsberen op zoek naar

eten vaker in lokale dorpen terechtkomen.

Doe mee met de ‘Arctic Home’-campagne via

10 Panda

3 vragen over periodiek schenkenWat is periodiek schenken?Een periodieke schenking is een structurele gift aan een goed doel (ANBI) die is vastgelegd in een notariële akte.

Wat zijn de voordelen voor mij en het WNF?Het grote voordeel voor u is dat uw gift volledig aftrekbaar is van uw belastbaar inkomen en u dus een deel van uw gift terug-krijgt. Giften die niet via periodiek schenken worden gedaan, zijn niet of slechts voor een klein deel aftrekbaar. De voordelen voor het Wereld Natuur Fonds zijn dat u ons met deze structurele steun (minimaal 5 jaar) vertrouwen en financiële middelen geeft om de prachtige rijkdom aan dier- en plantensoorten te beschermen.

Hoe maak ik van mijn donatie een periodieke schenking?U kunt dit online regelen of contact opnemen met Ilse Kaspers (links) of Angelique Valencia via: 030-6937323. Zij regelen de afhandeling bij de notaris. Bij een minimumbedrag van € 100,- per jaar neemt het Wereld Natuur Fonds de notariskosten voor zijn rekening.

WWW.WNF.NL/sCheNkeN

actueel

ontbossing brazilië afgenomenDe ontbossing in Brazilië is tussen augustus 2011 en juli 2012 met 27 procent gedaald vergeleken met het jaar ervoor. Er werd ‘slechts’ 4.656 km2 illegaal gekapt; sinds de start van de monitoring in 1988 is de jaarlijkse hoeveelheid gekapt bos nooit zo laag geweest. En dat is goed nieuws voor het klimaat, omdat door ontbossing veel CO

2 in de atmosfeer komt. De daling is te danken aan beter

toezicht en het bevorderen van duurzame economische activiteiten. Het Wereld Natuur Fonds pleit ervoor dat Brazilië de kennis die het op deze terreinen heeft opgedaan, uitwisselt met Amazonelanden waar ontbossing nog steeds leidt tot grote problemen voor de natuur.

ah verduurzaamt verderAlbert Heijn en het Wereld Natuur Fonds hebben hun samenwerking eind 2012 uitgebreid en afgesproken dat de grondstoffen van de eigenmerkproducten van AH binnen een paar jaar verantwoord zijn geteeld en geproduceerd. Dit houdt in dat voor het eigen merk van AH:• alle voedings- en verzorgingsproducten vanaf eind 2013 alleen nog maar duurzame

palmolie bevatten;• alle producten van papier eind 2015 het FSC-keurmerk hebben;• alle zuivel, vlees en eieren vanaf eind 2015 afkomstig zijn van dieren die uitsluitend voer

met duurzame soja hebben gehad;• vanaf eind 2015 alleen nog maar vis met het MSC- (duurzaam gevangen) of het ASC-

keurmerk (duurzaam gekweekt) in de schappen ligt.

held in het veld‘Support jouw held in het veld’. Met deze missie lieten WNF-LifeGuards blijken hoezeer ze het werk waarderen van parkrangers die zich inzetten tegen wildlife crime. De jongeren stuurden de parkrangers een online kaart. Als extra bedankje maakten ze een uniek kunstwerk dat door de Zuid-Afrikaanse ranger Andile (foto) in ontvangst werd genomen. Het kreeg een mooi plekje op zijn kantoor, zodat het hem en andere parkrangers er altijd aan herinnert dat Nederlandse jongeren hun werk steunen. Begin maart starten de LifeGuards met hun volgende missie: Earth Hour. Wereldwijd zullen miljoenen mensen op 23 maart 2013 een uur lang het licht uitdoen om op deze wijze te laten zien dat ze de aarde willen doorgeven aan de generaties na hen.

Panda 11

Beel

d: h

eld

in h

et v

eld:

WN

F, A

H: L

eoni

e H

ulsm

an, p

erio

diek

sche

nken

: Fra

nk K

ouw

s

Neem contact op met Ilse of Angelique via

gewonnen Het bedrijf Tempress uit Vaassen heeft eind vorig jaar de WNF Cleantech Star Award 2012 gewonnen. De prijs wordt jaarlijks door het Wereld Natuur Fonds uitgereikt aan het meest onderscheidende cleantechbedrijf dat schone technologieën ontwikkelt. Winnaar Tempress maakt innovatieve machines voor de productie van zonnecellen. Alle cleantechbedrijven die meedongen naar de prijs, werden beoordeeld op hun innovatie en de bijdrage aan de vermindering van de CO2-uitstoot.

12 Panda

OpslagDe Groenlandse walvis blijft zomer en winter bij de Noord-pool. ’s Zomers zeeft hij dagelijks zo’n twee ton plankton uit het water. Een belangrijk deel daar-van gaat in zijn speklaag zitten. Deze kan een halve meter dik worden: een goede isolatie in het ijswater en een flinke voedsel-voorraad voor de karige winter-maanden.

CollectorDe vacht van een ijsbeer is extreem isolerend. Bovendien gebruikt dit pooldier zonne-energie. De transparante haren van zijn vacht voeren het licht naar de (zwarte) huid, die het absorbeert. Het beetje warmte dat daarbij vrijkomt, wordt door de vacht vastgehouden.

natuurlijKe isolatieIsoleren. Dieren draaien er hun hand niet voor om. Logisch dat de mens in veel gevallen de kunst van het isoleren heeft afgekeken van de natuur.

temperatuurSommige dieren leven in barre

omstandigheden. Goede isolatie is dan van levensbelang.

Koud KunStje

In laagjesPoolvossen, zeeotters, muskusossen, maar ook eenden en pinguïns; allemaal dieren die zich kleden in laagjes. Ze dragen thermisch onder-goed van wol of dons, met daarover een jack van haar of veren. Zo houden ze wind en water buiten en de lichaamswarmte binnen.

Tekst: Geert-Jan Roebers Beeld: Inge van Noortwijk

HergebruikVogels ruien minstens eenmaal per jaar. Hoewel ze versleten zijn, werken oude veren nog prima als isolatiemateriaal. Het dons waarmee de eidereend zijn nest en eieren bekleedt, wordt na de broedperiode door mensen verzameld voor de isolerende laag in jacks en dekbedden.

Warme potenOm minder warmte via zijn voeten te verliezen, maakt de eidereend gebruik van het tegenstroomprincipe. De slag-aders die naar een poot gaan, liggen zij aan zij met de aders die het bloed weer terugvoeren. Zo wordt het terugstromen-de bloed weer geleidelijk opgewarmd. Het heenstromende bloed geeft nu relatief minder warmte af aan de omgeving, en dus bespaart de eidereend per saldo energie.

WarmbloedigKieuwen zijn enorme warmtelekken. De meeste vissen hebben daardoor een waterkoude lichaamstemperatuur. De tonijn weet als een van de weinige vissen wél een lichaamstemperatuur te handhaven die hoger is dan het omringende zeewater. Dat krijgt deze snelle jager voor elkaar door het zogenaamde tegenstroom-principe toe te passen (zie ook bij ‘Warme poten’). Vaten die bloed naar de kieuwen voeren, verstrengelen zich met bloedvaten die uit de kieuwen komen. Zo wordt het terugstromende en in de kieuwen afgekoelde bloed weer opgewarmd. Dankzij deze constructie is de tonijn warmbloediger en daarmee sneller dan andere vissen.

AntivriesVeel zeevissen trekken in de winter weg van de Zuidpool. De ijsvis blijft er het hele jaar. Dankzij een soort antivries in zijn bloed heeft hij in het ijskoude water geen last van bevriezings- verschijnselen.

Panda 13

oostenrijK

1875

14 Panda

Beel

d: 18

75: H

. Slu

petz

ky/U

nive

rsity

of S

alzb

urg,

200

4: G

ary

Braa

sch

temperatuurDoor de opwarming van de aarde smelten gletsjers in Europa met

ongekende snelheid.

ZoeK Het verScHil

Panda 15

KlimaatVerandering speelt Zich niet alleen Ver weg af. ooK dicht bij huis Zijn de geVolgen Zicht-baar. Zo treKKen gletsjers in de alpen Zich elK jaar Verder terug.

De Pasterze-gletsjer is 9 kilometer lang en is een van de grootste gletsjers in de Alpen. Hij ligt aan de voet van de Großglockner, in de Oostenrijkse bergketen Hohe Tauern. De gletsjer is een enorme toeristische trekpleister: hij wordt jaarlijks door bijna een miljoen mensen bezocht. Maar de gletsjer lijdt onder klimaatverandering. Doordat de zomers warmer worden en er in de winter minder sneeuw valt, krimpt de Pasterze hard. Vooral vanaf het midden van de jaren ’90 van de vorige eeuw gaat het hard. Tussen 1936 en 1994 lag de gemiddelde jaarlijkse afname rond de 4,25 meter. De laatste decennia leverde de gletsjer jaarlijks gemiddeld 10 meter in.

de gletsjer is Verdwenen

oostenrijK

2004

Beel

d: 18

75: H

. Slu

petz

ky/U

nive

rsity

of S

alzb

urg,

200

4: G

ary

Braa

sch

Scan deze twee pagina’s en bekijk meer verdwenen gletsjers via

wie een testament opmaaKt, Kan hierin naast familie en Kinderen ooK het wereld natuur fonds opnemen. peggy rolVinK deed dit.

16 Panda

25% Voor de natuur’‘ 75% Voor mijn dochter

Tekst: Deborah Ligtenberg Beeld: Frank Ruiter

temperatuurPeggy Rolvink draagt de natuur een warm hart toe. Daarom wil

ze het WNF na haar dood steunen met een nalatenschap.

teStament

Peggy Rolvink (41): “Ik ben een reislustig type en heb de meest fantastische dingen gezien, maar de orang-oetans in Indonesië maakten de meeste indruk op me. Vier jaar geleden zat ik op het balkon van een huisje op Sumatra, toen er plotseling vanuit het oerwoud een orang-oetan voor mijn huisje kwam zitten. Het was één groot droommoment waarin ik me nauwelijks durfde te ver-roeren. Ik kon het prachtige dier heel goed observeren en zag hoe kwetsbaar het was. Er wordt steeds meer jungle gekapt. Onder meer voor de palmolie-industrie. Als dit zo doorgaat, sterft de orang-oetan uit. Dat besef raakt me zó, dat ik het Wereld Natuur Fonds in mijn testament heb gezet. Na mijn dood gaat een kwart van mijn vermogen naar het WNF. En dan in het bijzonder naar de

orang-oetans. Ik hoop dat mijn geld bijdraagt aan een stukje veilig oerwoud waarin zij ongestoord kunnen leven.De rest van mijn vermogen gaat naar mijn dochter Bregje en mijn vriend Anthony. Mijn vriend vindt het overigens prima wat ik doe. Hij weet hoe belangrijk de natuur voor mij is. Natuur is niet alleen waardoor ik leef, het is ook de plek waar ik ontspanning vind. Ik kom er tot rust. Bregje is nog maar 1, maar ik vind het belangrijk dat ze opgroeit met de gedachte dat de aarde mij niet onbekommerd laat. Als ze wat groter is, zullen we samen een reis ondernemen naar Sumatra om de orang-oetans te ontdekken en te observeren. Zo weet ze dat mijn nalatenschap een goede bestemming krijgt.”

Het Wnf in uW teStamentU kunt, naast bijvoorbeeld uw kinderen, ook het Wereld Natuur Fonds opnemen in uw testament. Dit kan met een legaat, maar ook met een percentage van uw nalatenschap. het WNF hoeft geen belasting te betalen over de erfenis, waardoor het hele bedrag ten goede komt aan natuurbescherming. U kunt even-tueel aangeven aan welk project u geld wilt nalaten. vragen en persoonlijke wensen kunt u bespreken met karin gerritsen: 030-6937309 of kgerritsen@wwf.nl.

Panda 17

Neem contact op met Karin Gerritsen via

Beel

d: ij

sbee

r: D

avid

Jen

kins

, wild

life c

rime:

WN

F, po

ster

: WW

F-M

alay

sia/

Mon

ique

Sum

ampo

uw, o

rang

-oet

an: W

WF-

Indo

nesi

ë/Ji

mm

y Sy

ahirs

yah

© I

nter

IKEA

Sys

tem

s B.

V. 2

012

Dekbedden, kussens, meubelbekleding: overal bij IKEA kom je katoen tegen. Steeds meer katoen in o.a. het bedtextiel van IKEA wordt op een verantwoorde manier geteeld met aanzienlijk minder kunstmest, pesticiden en water. Water dat dringend nodig is voor mens, plant en dier.

Samen met het Wereld Natuur Fonds streven we naar een wereldwijde hervorming van de katoenteelt zodat de natuur minder zwaar belast wordt. Op dit moment wordt ongeveer een kwart van onze katoen verantwoord geproduceerd, in 2015 zal dit 100% zijn.

Samen op weg naar 100% Better Cotton.

Ellen slaapt beter door Better Cotton

IKEA def.indd 1 17-01-13 11:44

onZe partners

IKEA en het Wereld Natuur Fonds zien gezamenlijk het belang om onze natuurlijke hulpbronnen te beschermen en klimaatverandering aan te pakken. Daarom werken we sinds 2002 internationaal samen aan verantwoord katoen, bosbeheer en CO2- reductie.

IKEA EN WNFWERKEN SAMEN

AAN VERANTWOORDKATOEN, BOSBEHEER

EN CO2 REDUCTIE

het vergroenen van de economie is een noodzakelijke stap om onze kostbare natuur te beschermen. Daarom werkt het Wereld Natuur Fonds samen met bedrijven die door hun marktomvang in staat zijn grondstofmarkten of energie-intensieve sectoren in beweging te brengen. De partners zijn voorloper op het gebied van duurzaamheid of hebben de ambitie dat te worden.

18 Panda

Panda 19

campagneresultaten

3 resultatenDankzij uw bijdragen aan de ‘Help hem de boom in’-campagne is eind 2012 het volgende bereikt om het leefgebied van orang-oetans te verbeteren: • Op Sabah (Maleisisch Borneo) zijn in Ulu Segama Forest

Reserve twee touwbruggen aangelegd, die versnipperde stukken bos met elkaar verbinden. De bruggen worden inmiddels al gebruikt door makaken. De verwachting is dat de eerste orang-oetans zich binnenkort via de bruggen zullen verplaatsen. De bruggen hangen ook boven rivieren om het passeren ervan gemakkelijker te maken.

• Er zijn 31 orang-oetans uitgezet.• In december 2012 was 1.630 hectare bos herbeplant met

bijna 72.000 fruitbomen; de orangs voeden zich met het fruit. In totaal zal 2.400 hectare worden beplant.

PosterwedstrijdSinds de start van de ‘Red een ei’-campagne zijn 12.384 eieren gered. De schildpadden die daaruit zijn gekomen, worden – nu ze zich in zee bevinden – echter nog steeds bedreigd, door onder meer overbevissing en schade-lijke vismethoden, zoals het vissen met dynamiet. Om de desastreuze gevolgen van het laatste onder de aandacht te brengen, organiseerden het Wereld Natuur Fonds en enkele lokale organisaties over dit onderwerp een posterwedstrijd voor kinderen. De winnaars gingen twee dagen naar Tun Sakaran Marine Park om daar de schoonheid van de natuur én het nut van natuurbescherming te zien.

7 uur brullen voor de natuurDuizenden mensen hebben samen 7 uur gebruld voor de natuur. Zij gaven hiermee een stem aan wilde dieren die worden bedreigd door wildlife crime. Deze audiopetitie werd onlangs overhandigd aan de afvaardiging van de Nederlandse regering naar de CITES-conferentie. CITES is een internationaal verdrag tussen 176 landen, waarin afspraken over de handel in wilde dieren en planten worden gemaakt. Doel: het voortbestaan van wilde dieren en plan-

ten zeker stellen. De conferentie is van 3 tot 14 maart in Bangkok en vindt elke twee à drie jaar plaats.

3 miljoen euro18 Januari startte in 17 Europese landen de ‘Arctic Home’-campagne van het Wereld Natuur Fonds en Coca-Cola. Doel: het leefgebied van de ijsbeer beschermen. Coca-Cola heeft zich voor drie jaar verbonden aan de cam-pagne en steunt het WNF met 3 miljoen euro. Daarnaast worden mensen opgeroepen om ook een bijdrage te leveren aan het beschermen van het Noordpoolgebied. In Noord-Amerika loopt de ‘Actic Home’-campagne al sinds 2011. Daar is inmiddels al 2,2 miljoen dollar (ruim 1,6 miljoen euro) opgehaald.

Beel

d: ij

sbee

r: D

avid

Jen

kins

, wild

life c

rime:

WN

F, po

ster

: WW

F-M

alay

sia/

Mon

ique

Sum

ampo

uw, o

rang

-oet

an: W

WF-

Indo

nesi

ë/Ji

mm

y Sy

ahirs

yah

Arctic Home – jANUARI 2013

Help hem de boom in – MEI 2012

Wildlife crime – NOVEMBER 2012

Red een ei – jUNI 2012

Bekijk meer resultaten via

Waar blijft uw euro?Natuurbescherming buitenland: 61 centNatuurbescherming Nederland: 2 centVoorlichting en educatie: 17 cent

Eigen fondsenwerving: 14 centBeheer en administratie: 5 centOverige fondsenwerving: 1 cent

20 Panda

temperatuurWanneer iedereen een bijdrage

levert, kunnen we de opwarming van de aarde temperen.

tipS

Klimaatverandering is niet iets wat alleen bedrijven en overheden van grote landen kunnen tegengaan. Ook u kunt helpen.

bandenspanningZorg voor een goede bandenspanning van uw auto. U helpt hiermee het milieu én uzelf, want met de juiste spanning verbruikt uw auto minder brandstof, gaan uw banden langer mee en ligt de auto beter op de weg.

VaKantieKies voor een vakantie in eigen land. Dat verlaagt uw CO2-uitstoot, om-dat u minder ver hoeft te rijden. Wilt u verder weg? Kijk dan of de reis ook met de trein kan of compenseer de CO2-uitstoot van uw vliegreis.

digitaal banKierenVraag uw bank u geen papieren afschriften meer te sturen. Dat bespaart papier en dus bomen! Bij de meeste banken kunt u via de website de toezending van afschriften eenvoudig stopzetten.

KraanwaterDrink kraanwater in plaats van water uit een fles. Voor de verpakking en het vervoer van fleswater is gemiddeld 300 keer zo veel energie nodig als voor kraanwater. Plus: kraanwater is in Nederland prima drinkbaar.

doe het Zelf • Ramen van 3-laags glas

• Wanden en plafonds van leemstuc

• Een warmtepomp die gebruikmaakt van de warmte en kou van de aarde

Beeld: Dick Poelen

Panda 21

meer tipS?Wilt u meer tips of hebt u zelf een goede tip om klimaatverandering tegen te gaan? Kijk dan op de 50 manieren-site van het Wereld Natuur Fonds.

WWW.WNF.NL/50MANIereN

earth hourDoe mee aan Earth Hour en sta samen met anderen stil bij de kwets-baarheid van de aarde. Meedoen is simpel: doe op zaterdag 23 maart om 20.30 uur een uur lang uw lampen uit.

groene stroomSchakel over op groene stroom, opgewekt door bijvoorbeeld zon, wind en water. Bij de opwekking van groene stroom komt veel minder CO2 vrij dan bij de opwekking van energie met ‘traditionele’ fossiele brandstoffen.

geen halVe wasjesZet uw vaatwasser en wasmachine pas aan als ze echt vol zijn en was uw wasgoed zo veel mogelijk op 30 graden. Daarmee bespaart u water, zeep en energie.

een dag geen VleesEet één dag in de week geen vlees en help zo ontbossing tegengaan. Nederland importeert veel soja uit Zuid-Amerika voor veevoer. Voor de teelt hiervan wordt steeds meer bos gekapt, waardoor CO2 vrijkomt.

• 300 m2 Zonnepanelen op het dak• Zonnecollectoren

op het dak Zo doet Het Wnf Het!Het WNF-kantoor in Zeist is een voorbeeld van een klimaatneutraal gebouw. Het werd in 2006 gereno-veerd en bevat allerlei duurzame aanpassingen. Wilt u ons gebouw bekijken? U bent elke werkdag van harte welkom tussen 9.00 en 17.00 uur.

Bekijk meer informatie over het WNF-pand via

22 Panda

“Eneco was al langer een groen bedrijf: wij produceren geen elektriciteit op basis van bijvoorbeeld kolen of aardolie. Maar we wilden nog groener worden. Als missie-partner van het Wereld Natuur Fonds financierden we natuurbeschermingspro-jecten in Borneo die moeten voorkomen dat de orang-oetan uitsterft. In november 2010 hebben we ons ook aangesloten bij het Climate Savers-programma.We zijn nu twee jaar onderweg en lig-gen grotendeels op koers in het behalen van de doelstellingen. Ik merk dat onze werknemers trots zijn op deze afspraak. Tegelijkertijd zien ze dat het niet vrij-blijvend is. Mensen werken planmatig toe naar de doelen. Er wordt bijvoorbeeld gekeken naar onze leveringsportefeuille en hoe we onze productie schoner kunnen krijgen. Ook krijgen sinds 1 januari 2011 al

onze particuliere klanten groene stroom. Daarvóór nam ongeveer een derde van onze klanten duurzame elektriciteit af. We waren dit ‘vergroenen’ al van plan, maar het Climate Savers-programma heeft het proces versneld. Als wij als energiebedrijf een boodschap uitdragen, klinkt dat minder onafhankelijk dan wanneer we daarin gesteund worden door een partij als het Wereld Natuur Fonds, dat een enorm maatschappelijk draagvlak heeft in Nederland. Wij hopen dat onze klanten door deze samenwerking nog sterker voelen dat ze goed zitten bij Eneco. Dat is inderdaad een commerciële afweging, maar zeker niet de belangrijk-ste beweegreden. De uitdaging van de verandering waar wij als wereld voor staan, kun je het beste aangaan met partners. Elk vanuit zijn eigen kracht en sterkte.”

Klimaatstrijders‘ de afspraKen Zijn niet VrijblijVend’Jeroen oVergoor is directeur Corporate Communicatie en Public Affairs bij Eneco, het eerste energiebedrijf ter wereld dat zich aansloot bij het Climate Savers-programma.

Tekst: Mirjam Streefkerk Beeld: Frank Ruiter

temperatuurHet Wereld Natuur Fonds werkt

samen met partners aan het verlagen van de CO

2-uitstoot.

climate SaverS

Panda 23

Economische groei realiseren en tegelijkertijd werken aan een duurzame toekomst gaan heel goed samen. Dat bewijst het Climate Savers-programma van het Wereld Natuur Fonds.

“Het Wereld Natuur Fonds gaat niet met iedereen in zee. Toen we enkele jaren gele-den met ze in gesprek raakten en vroegen naar de mogelijkheden van samenwerking, kregen we eerst huiswerk mee. We moes-ten fors gaan besparen op energieverbruik en overstappen op donkergroene stroom. Met die opdracht zijn we aan de slag ge-gaan. We gebruiken nu alleen nog maar groene stroom van Nederlandse bodem en ons netwerk en onze datacenters zijn veel zuiniger gemaakt door ze slimmer te koe-len. KPN is verantwoordelijk voor ongeveer 1 procent van het Nederlandse stroom-verbruik, dus zulke maatregelen hebben veel effect. De energiebesparing die we nu in één jaar realiseren is net zo veel als alle inwoners van Zeist in diezelfde periode verbruiken. Ook hebben we met behulp van het WNF ons energieverbruik transpa-

ranter gemaakt, zodat we nu precies weten waarvoor we hoeveel energie verbruiken. Zo kunnen we beter bezuinigen. Daarnaast zetten we ons samen met het WNF in om Het Nieuwe Leven & Werken te stimuleren. Het verminderen van het aantal woon-werk- en zakelijke kilometers kan veel CO

2-uitstoot voorkomen. Deelname aan het

Climate Savers-programma was de juiste stap om te nemen. ICT kan een belangrijke bijdrage leveren aan de schone en duur-zame economie van de toekomst. Wij zijn marktleider op dat gebied, dus we kunnen een verschil maken. In het Climate Savers-programma hebben we vastgelegd dat we in 2020 volledig klimaatneutraal willen opereren. We werken ook samen met de andere Nederlandse Climate Saver Eneco, want alleen door samen te werken kunnen we Nederland echt vergroenen.”

‘ Volledig Klimaatneutraal in 2020’hanS koeleman is directeur Corporate Communicatie en Corpo- rate Social Responsibility bij KPN. Hij tekende na maandenlange voor-bereidingen met het WNF in 2011 voor het Climate Savers-programma.

100 miljoen ton Climate Savers zijn bedrijven die samenwerken met het Wereld Natuur Fonds om hun CO2-uitstoot drastisch te beperken. Hun ervaring en kennis hierover verspreiden ze bij sectorgenoten en klanten, zodat ook zij bewust worden van duurzame ontwikke-lingen. Het Climate Savers- programma ging in 1999 wereld-wijd van start. Tussen 1999 en 2011 is er door de deelnemende bedrijven maar liefst 100 miljoen ton minder CO2 uitgestoten. Dat staat gelijk aan twee keer de CO2-uitstoot van Zwitserland op jaarbasis.

24 Panda

1 broedmachineRuim vóór de broedtijd graaft de thermometervogel, een Australische hoenderachtige, een kuil. Hij vult deze met plant-aardig materiaal en dekt het geheel af met aarde. De aanleg en bediening van deze broeihoop en broedmachine – want dat is het – is het werk van het mannetje. Met zijn gevoelige snavel meet hij regelmatig de temperatuur en stelt die zo nodig bij door materiaal weg te krabben of toe te voegen. De taak van het vrouwtje beperkt zich tot het selecteren van de vakman waarbij ze haar ei kwijt wil.

2 warm badMet hun dikke vacht kunnen Japanse makaken vrieskou trotseren, maar als ze de kans krijgen, warmen ze zich op in een warme bron. De apen met een hoge status of met goede connec-ties krijgen de lekkerste plek.

3 warme rillingenDat reptielen altijd dezelfde temperatuur hebben als hun om-geving is een misverstand. Net als bij alle andere dieren komt bij het bewegen van hun spieren warmte vrij. Pythons maken daar tijdens het broeden gebruik van. Ze wikkelen zich rond de eieren en rillen van tijd tot tijd. Zo warmt de moeder haar lichaam en indirect de eieren op. Het nadeel is dat de moeder een paar maanden niet op jacht kan en bovendien flink wat energie verstookt. Na de broedperiode is ze soms de helft slanker.

2 Beeld: Hiroya Minakuchi/Minden Pictures

3

Bee

ld: K

arl S

wit

ak/F

otoN

atur

a

warm warmer warmst

1 Beeld: Dave Watts/Naturepl

om ZichZelf behaaglijK warm te Krijgen of te houden, passen dieren allerlei manieren toe. Van simpel in de Zon liggen tot het afbreKen Van lichaamsstoffen. Tekst: Geert-Jan Roebers

temperatuurDieren hebben verschillende trucjes om hun lichaam op temperatuur te

brengen of te houden.

verWarmen

Panda 25

4 KachelBizons eten plantaardig voedsel dat deels uit cellulose bestaat, zoals gras, jonge takken en boomschors. Deze voor bizons onverteerbare stof wordt door miljarden microben afgebroken in de pens van het rund. Hierbij komt zo veel warmte vrij dat het bizons in de winter geen extra ener-gie kost om hun lichaamstemperatuur op peil te houden. De microben zijn zomer en winter in bedrijf. Om oververhitting in de zomer te voorkomen, krijgen bizons in het voorjaar een dunnere vacht.

5 ZonnebadHet ochtendritueel van een ringstaartmaki bestaat uit een zonnebad. Na een koele nacht warmt deze halfaap zich op aan de eerste zonnestralen. Opmerkelijk is dat hij daarbij de onderkant van zijn polsen naar de zon toekeert. Daar bevinden zich geurklieren en door zonnewarmte worden die geactiveerd. Belangrijk, want geur speelt een grote rol in het sociale leven van de maki’s.

7 KluitjeEen wiskundige wet bepaalt: hoe kleiner een lichaam, hoe groter het relatieve oppervlak (oppervlak gedeeld door inhoud). Een biggetje heeft per kilo meer huid dan een zwijn en verliest daardoor sneller warmte. Wilde biggetjes kruipen daarom als het even kan dicht tegen elkaar aan om hun gezamenlijke oppervlak te verkleinen.

6 steenovenKlipdassen kunnen hun lichaamstemperatuur minder goed op peil houden dan andere zoogdieren. Ze maken daarom dankbaar gebruik van externe warmtebronnen: de zon, soort-genoten of een nog warm rotsblok waar ze hun buik tegenaan drukken.

5 Beeld: Edwin Giesbers/FotoNatura

6 Beeld: Anup Shah/Naturepl

7Beeld: Duncan Usher/FotoNatura

4Beeld: Thomas Mangelsen/FotoNatura

Bekijk filmpjes van enkele van deze dieren via

26 Panda

temperatuurDoor de stijging van de

zeewatertemperatuur wordt het koraal ernstig bedreigd.

te Warm

Zo beScHermt Het Wereld natuur fondS Het Koraal

Het wereldwijd beschermen van koraal-gebieden heeft voor het Wereld Natuur Fonds de hoogste urgentie. We zijn daarbij op diverse fronten actief: • een wereldwijd netwerk van specifieke, kans-

rijke rifgebieden beschermen;• in regio’s met veel koraalriffen de samenle-

ving mobiliseren voor bescherming van koraal;• duurzame visserij stimuleren bij zowel vissers

als consumenten;• aan de frontlinie staan van de wereldwijde

onderhandelingen over klimaatverbetering;• mensen bewust maken van de (verwachte)

effecten van klimaatverandering.

de witte doodwitte

Panda 27

Tropisch koraal is prachtig én kwetsbaar. Een gemiddelde stijging van de zeewatertemperatuur met 2°C is al desastreus. Minder dan de helft van het koraal is nog te redden.

verbleekt koraal

Nergens is de zee zo bomvol leven als in een tropisch rif. Tussen gekleurde koralen wriemelen scholen jonge vissen. Dolfijnen en zeeschildpadden zwemmen langs wuivende zachte koralen. Overal wemelt het van de kreeftachtigen en weekdieren. Koraalriffen dienen als kraamkamers en schuilplaats voor minstens een kwart van alle soorten die in zee leven. Ook miljoenen mensen zijn ervan afhankelijk: voor voedsel, voor inkomsten uit visserij en toerisme en voor grondstoffen voor de farmaceutische industrie. Het koraalrif is een van de kwetsbaarste ecosystemen op aarde. Een kleine stijging van de watertemperatuur – tijdelijk of struc-tureel – veroorzaakt onherstelbare beschadigingen. Dat gebeurde bijvoorbeeld in 1998 en 2002, toen door El Niño de temperatuur van het zeewater gemiddeld 1 tot 2 graden steeg. Alleen al van het Great Barrier Reef voor de kust van Australië verbleekte toen 60 procent.

Schade en herstelTropisch koraal is zo kwetsbaar doordat het afhanke-lijk is van minuscule algen (zoöxanthellen), die zich ophouden in het doorzichtige weefsel van koraal en er kleur aan geven. De koraalpoliepen waaruit het koraal bestaat, leven met deze algen in symbiose. Het koraal voedt zich voor een deel met kleine zeediertjes die ze met hun tentakels vangen. De rest van hun voedingsstoffen halen ze echter uit de algen. Stijgt de temperatuur, dan gaan de algen zo veel produceren dat het koraal het niet meer kan verwerken. De gekleurde algen worden uitgestoten. Wat overblijft is het door-zichtige koraalweefsel waar het witte kalkskelet door-heen schemert. Dit proces wordt ‘verbleking’ genoemd. Als het lang duurt, blijft alleen het witte skelet over en is het koraal dood.

VeerkrachtNiet alle koraalgebieden hebben last van verbleking. Riffen komen niet alleen in warme zeeën voor. Er zijn ook uitgestrekte koudwaterriffen, onder andere voor de kust van Noorwegen. Het zijn vooral de tropische riffen die te lijden hebben van opwarming van het zeewater. De ligging ten opzichte van zeestromingen speelt bij het herstel van het koraal een belangrijke rol. Een benedenstrooms rif dat jonge koraalpoliepen krijgt aangevoerd vanuit een bovenstrooms rif (het ‘zaai-gebied’), heeft betere kansen dan een rif dat op eigen kracht moet herstellen. Ook in de Koraaldriehoek ligt verbleking op de loer. Dit

unieke gebied strekt zich uit van Maleisië tot de Filip-pijnen, Indonesië, Papoea-Nieuw-Guinea, Oost-Timor en de Salomoneilanden. Hier zijn 6 soorten zeeschild-padden te vinden, 22 soorten dolfijnen, meer dan 3.000 soorten vissen en maar liefst 75 procent van alle koraalsoorten. Het is de rijkste onderzeese schatkamer ter wereld.

ToekomstAls we niets zouden doen, ziet de toekomst voor de Koraaldriehoek er somber uit. Nu al schatten onder-zoekers dat 60 procent van al het koraal ter wereld ten dode is opgeschreven. Als de opwarming in dit tempo doorzet, kan in de Koraaldriehoek tegen het jaar 2100 het meeste koraal zijn verdwenen.Wat moet er gebeuren om het tij te keren? Behalve in het terugdringen van de wereldwijde CO

2-uitstoot

investeert het Wereld Natuur Fonds in een ambitieus netwerk van beschermde zeegebieden. Al even belang-rijk is de instelling van no take zones: gebieden waarin niet mag worden gevist, zodat de natuur zich kan her-stellen. In het Cubaanse Jardines de la Reina – waar het Wereld Natuur Fonds ook actief is – zijn hiermee goede ervaringen opgedaan. Na 15 jaar bescherming zijn de riffen daar gezonder en floreert de visstand. Een gezonde visstand bevat vissen die door hun graas-gedrag voorkomen dat algen het rif overwoekeren. Ook het Australische Great Barrier Reef heeft mede dankzij een campagne van het Wereld Natuur Fonds grotere no take zones gekregen. In totaal mag 33 procent van het oppervlak niet meer worden bevist. Het beschadigde rif krijgt zo de kans zich te herstellen.

Tekst: Suzanne Visser Beeld: verbleekt koraal: Nature PL, gezond koraal: Minden Pictures

gezond koraal

Bekijk een documentaire over de Koraaldriehoek via

is uw daK geschiKt?

temperatuurDuurzame energiebronnen zijn

de oplossing om opwarming van de aarde tegen te gaan.

Zonne-energie

Laptop, TV, vaatwasser, was-machine: in huis zijn steeds meer apparaten te vinden die stroom nodig hebben. Ons energieverbruik is hoger dan

ooit. Daarmee neemt ook de noodzaak toe om massaal over te stappen op duurzame energie, zoals zonne-energie. Bij zonne-energie zetten zonnepanelen licht om in stroom. Dit proces heet fotovoltaïsch effect. Op een zonnepaneel zijn zonne-cellen gemonteerd die bestaan uit twee lagen silicium, een grondstof die wordt gewonnen uit zand. Wanneer licht op een zonnecel valt, wordt de ene laag si-licium positief en de andere laag negatief geladen. Hierdoor ontstaat elektriciteit. Zonnepanelen hebben de afgelopen

jaren een enorme ontwikkeling doorge-maakt. De aanschaf ervan is een goede investering. Omdat u uw eigen energie opwekt, verlaagt u uw energierekening direct. Sterker nog: u kunt verdienen aan uw zonne panelen. Dat werkt zo: stroom kost bij uw energieleverancier gemid-deld 21-22 cent/kWh. De stroom die u zelf opwekt, hoeft u niet te kopen. De aanschaf van zonnepanelen hebt u zo na ongeveer 9 jaar terugverdiend. En vanaf dan leveren de panelen maar liefst 20 jaar geld op. Daarnaast profiteert onze planeet van zonne-energie. Hoe meer duurzame energie er wordt opgewekt, hoe minder fossiele brandstoffen er nodig zijn en hoe minder CO

2 er vrijkomt. Duurzame ener-

gie heeft de toekomst!

Zonnig alternatiefDe zon geeft ons al miljoenen jaren warmte en licht. Gratis. Dankzij zonnepanelen kan dit licht worden omgezet in energie. Goed voor het klimaat én uw energierekening.

Hebt u een dak in eigendom?

Uw woning is minder geschikt voor zonnepanelen.

JA JA JA

NEE

NEE

Hebt u een schuin pannendak dat ligt tussen zuidoost en zuidwest?

Hebt u een plat dak?

Is er op het dak een vrij oppervlak zonder schaduw?

Uw dak is in principe geschikt voor

zonnepanelen.

JA

Haal de Zon in HuiS! Overstappen op zonne-energie kunt u op allerlei manieren regelen, bijvoorbeeld via Zon&Zeker van Eneco, de partner waarmee het Wereld Na-tuur Fonds samenwerkt aan de verduurzaming van energie (zie ook pagina 22). Op de website WWW.eNeCo.NL/ZoN vindt u uitgebreide informatie over zonnepanelen. Zo kunt u een daktest doen om te bepalen hoeveel zonne- panelen u kunt plaatsen en krijgt u inzicht in wat Zon&Zeker voor u kan betekenen. Uiteraard is geen dak hetzelfde. Bij interesse komt er daarom ook een adviseur van Eneco bij u langs om uw woonsituatie te beoordelen en een advies op maat te geven. Na akkoord worden de panelen binnen 6-8 weken bij u geïnstalleerd.

28 Panda

NEE

Beeld: Shootmedia

Neem contact op met de eigenaar/verhuurder en bespreek de mogelijkheden.

NEE

Panda 29

Gemiddeld leveren zonnepanelen jaarlijks 120 kWh per m2 op.

Een omvormer wordt aan-gesloten op een stopcontact of een aparte elektragroep en zet de gelijkspanning van de zonnepanelen om in wissel-spanning (normale stroom)

De stroom die u opwekt, wordt direct gebruikt. Stroom die u op dat moment niet zelf verbruikt, gaat meteen het openbare elektrici-teitsnet in. Als u 2.000 kWh per jaar opwekt en u verbruikt in totaal 3.000 kWh, dan wordt 1.000 kWh in rekening gebracht.

Als we in Nederland alle woningen en gebouwen optimaal gebruiken voor zonnepanelen, kan 65 procent van ons stroom-verbruik worden opgewekt door zonne-energie.

Een gemiddeld huishouden kan met 16 zonnepanelen (ca. 25 m2) zijn jaarlijkse stroombehoefte opwekken.

Opgewekte zonne-energie kan direct worden gebruikt.

Zonnepanelen werken op licht en leveren ook energie op als het v olledig bewolkt is.

Hebt u een oude elektriciteits- meter? Dan ziet u deze teruglopen op het moment dat de zonne-panelen meer energie dan u op dat moment verbruikt. Bij een nieuwere meter is het belangrijk om na te gaan of de meter ook teruggeleverde stroom registreert. Anders kunt u dit niet verrekenen met uw energieleverancier.

80.000 In Nederland zijn ongeveer 80.000 daken voorzien van zonnepanelen.

2.700.000Als de opmars van zonne-panelen doorzet, hebben in 2020 zo’n 2,7 miljoen daken zonnepanelen.

65% 16

120Kwh per

m2

30 Panda

temperatuurDoor klimaatverandering kampt Kenia steeds vaker met periodes

van extreme droogte.

meer WoeStijn

Panda 31

Voorheen was het in Kenia gemiddeld eens in de 10 jaar extreem droog. door KlimaatVerandering Volgen droge periodes elKaar steeds sneller op. geVolg: de Vegetatie Verdwijnt, de woestijn ruKt op en dieren moeten Verder treKKen Voor water. Be

eld:

Ste

ve B

loom

Beel

d: cd

: WN

F, do

nate

ursd

ag: E

ftelin

g, E

art H

our:

WN

F-Re

giot

eam

Mid

den-

Brab

ant

De Nationale Postcode Loterij draagt het Wereld Natuur Fonds een warm hart toe. Het natuurbeschermingswerk is volgens de loterij van onschatbare waarde voor het behoud van dier en natuur over de gehele wereld. Wereld Natuur Fonds is sinds 1993 beneficiënt van de Postcode Loterij. Onlangs werd bekend dat de Postcode Loterij de samenwer-king met het Wereld Natuur Fonds met vijf jaar verlengt. Ook in de periode 2013 tot 2017 ontvangt het Wereld Natuur Fonds structureel steun voor natuurbescherming over de hele wereld.

Judith Lingeman, Hoofd van de afdeling Goede Doelen, Nationale Postcode Loterij: ‘Het Wereld Natuur Fonds is Nederlands grootste

natuurorganisatie die zich richt op behoud van de rijkdom aan dier- en plantensoorten. Ondanks de grote uitdagingen waar de wereld voor staat, boekt het Wereld Natuur Fonds bemoedigende resultaten, in onder andere de bescherming van de oceanen. Samen met de 2,5 miljoen deelnemers blijft de Nationale Postcode Loterij het Wereld Natuur Fonds de komende jaren graag steunen.’

Met deze steun kan het WNF zich bijvoorbeeld op verschillende manieren blijven inzetten om beschermde gebieden te creëren en het zeeleven zoals koraal te beschermen. Dit is zeer belangrijk, want wereldwijd zijn miljoenen mensen afhankelijk van de zee voor hun voedsel en hun inkomsten uit visserij en toerisme.

Foto: Jürgen Freund / WW

F-Canon

Samen maken wij het verschil

De Nationale Postcode Loterij is de grootste goede doelen loterij van Nederland. Sinds 1989 werd er ruim 3,5 miljard euro geschonken aan organisaties die zich inzetten voor mens en natuur.

21618 Adv NPL Panda.indd 1 22-01-13 15:15

onZe partners

De Nationale Postcode Loterij is de grootstegoededoelenloterij van Nederland. Sinds1989 werd er ruim 3,5 miljard euro geschonkenaan organisaties die zich inzetten voor mensen natuur.

De Nationale Postcode Loterij draagt het Wereld Natuur Fonds een warm hart toe. Het natuurbeschermingswerk is volgens de loterij van onschatbare waarde voor het behoud van dier en natuur over de gehele wereld. Wereld Natuur Fonds is sinds 1993 beneficiënt van de Postcode Loterij. Onlangs werd bekend dat de Postcode Loterij de samenwer-king met het Wereld Natuur Fonds met vijf jaar verlengt. Ook in de periode 2013 tot 2017 ontvangt het Wereld Natuur Fonds structureel steun voor natuurbescherming over de hele wereld.

Judith Lingeman, Hoofd van de afdeling Goede Doelen, Nationale Postcode Loterij: ‘Het Wereld Natuur Fonds is Nederlands grootste

natuurorganisatie die zich richt op behoud van de rijkdom aan dier- en plantensoorten. Ondanks de grote uitdagingen waar de wereld voor staat, boekt het Wereld Natuur Fonds bemoedigende resultaten, in onder andere de bescherming van de oceanen. Samen met de 2,5 miljoen deelnemers blijft de Nationale Postcode Loterij het Wereld Natuur Fonds de komende jaren graag steunen.’

Met deze steun kan het WNF zich bijvoorbeeld op verschillende manieren blijven inzetten om beschermde gebieden te creëren en het zeeleven zoals koraal te beschermen. Dit is zeer belangrijk, want wereldwijd zijn miljoenen mensen afhankelijk van de zee voor hun voedsel en hun inkomsten uit visserij en toerisme.

Foto: Jürgen Freund / WW

F-Canon

Samen maken wij het verschil

De Nationale Postcode Loterij is de grootste goede doelen loterij van Nederland. Sinds 1989 werd er ruim 3,5 miljard euro geschonken aan organisaties die zich inzetten voor mens en natuur.

21618 Adv NPL Panda.indd 1 22-01-13 15:15

32 Panda

Panda 33

actueel

earth hour in tilburgVrijwilligers van WNF-Regioteam Midden-Brabant organi-seren een bijzonder evenement op het Willemsplein in Tilburg tijdens Earth Hour, op zaterdag 23 maart. Met muziek, dans, een vuur-act en lichtkunst wordt stilgestaan bij de kwetsbaarheid en de schoonheid van de aarde. Het begint om 20.00 uur voor het Paleis-Raadhuis. Om 20.30 uur gaat op en rond het Willemplein het licht een uur uit. Neem een kaars, lampion of knijpkat mee om gezamenlijk het Willemsplein op een duurzame manier te verlich-ten. Om 22.00 uur is het evenement afgelopen. Meedoen? Schrijf u dan in via earthhourtilburg@gmail.com

evenementen van wnf-vrijwilligersVrijwilligers van het Wereld Natuur Fonds organiseren het hele jaar door evenementen. De komende maanden kunt u ze onder meer hier vinden:

9 maart 13:00 – 16:00 uur, Witteveld

rangeractiViteit: bomen ZagenWNF-Regioteam Assen & Emmen

14 april 13.00 – 16.00 uur, locatie nog onbekend

familiedag 2013WNF-Regioteam Noord-Holland

23 maart locatie nog onbekend

earth hourWNF-Regioteam Utrecht

3-5 mei Safaripark Beekse Bergen

animal eVentWNF-Regioteam Midden-Brabant

18 mei 10.00 uur, Lage Vuursche

wnf-walKathon 2013WNF-Regioteam Gooi & Vechtstreek

9 maart 19.15 – 20.45 uur, Duinvermaak, Bergen

uilenroepen o.l.V. arend de jongWNF-Regioteam Noord-Holland

20 april 14.00 – 16.00 uur, De Kroezehof

rangeractiViteit: sloot en plasWNF-Regioteam Assen & Emmen

23 maart Tilburg

earth hourWNF-Regioteam Midden-Brabant

18 mei Schaapskooi Schoonrewoerd

Vogelwacht schoonrewoerdWNF-Regioteam Rivierenland

26 mei: wnf- donateursdagNoteer deze datum alvast in uw agenda! Op deze dag organiseert het Wereld Natuur Fonds speciaal voor zijn donateurs een bijzondere dag onder het thema ‘Energie voor natuur’. Het evenement vindt plaats in de Efteling waarmee het Wereld Natuur Fonds ruim tien jaar geleden

de attractie PandaDroom is gestart. ‘Geef de aarde door’ is een gedachte die we beiden omarmen. We willen de sprookjesachtig mooie natuur graag doorgeven aan toekomstige generaties.

De dag bestaat uit een gratis informatief en inspirerend ochtend-programma (9.00 – 13.00 uur) zonder parkbezoek en geschikt vanaf 16 jaar. Het leuke en leerzame middagprogramma inclusief parkbezoek (13.00 – 18.00 uur), is speciaal bedoeld voor families.alle informatie over deze dag vindt u op WWW.WNF.NL/WNFDAg

Wat kunt u verwachten?• Exclusief WNF-programma voor donateurs.• Lezingen van Johan van de Gronden en André Kuipers.• Unieke “wist je datjes”-familiespeurtocht door de Efteling.• Fototentoonstelling WNF-Photo Challenge.• Film LIFE in het Efteling-theater.• Ontmoeting met WNF-partners en -medewerkers. We hebben voor deze dag een beperkt aantal kaarten beschikbaar, dus wees er op tijd bij! Be

eld:

cd: W

NF,

dona

teur

sdag

: Efte

ling,

Ear

t Hou

r: W

NF-

Regi

otea

m M

idde

n-Br

aban

t

CD Bamboeclub Leuk voor kleuters: de Bamboeclub-cd met liedjes over PipaPanda en haar wilde dierenvriendjes. De liedjes worden gezongen door Ageeth de Haan. De cd kost € 7,95 (inclusief verzendkosten) en is via internet te bestellen.

WWW.BAMBoeCLUB.NL/shoP

Kijk voor meer informatie en andere evenementen op internet.

WWW.WNF.NL/ACtIvIteIteN

Bekijk meer activiteiten van vrijwilligers via

Zo’n 130 jaar geleden begonnen meteorologen met het meten van de temperatuur op aarde. Conclusie van de metingen: de temperatuur op aarde stijgt.

de opwarming

34 Panda

in beeld Beeld: NASA

1900 - 1904

1940 - 1944

1980 - 1984

1910 - 1914

1950 - 1954

1990 - 1994Temperatuurverschil in graden Celsius

0-2 -1 1 2

temperatuurAl sinds 1880 wordt de

temperatuur op aarde in de gaten gehouden. Dat levert het bewijs

dat de opwarming een feit is.

SteedS Warmer

klimaatverandering en opwarming zijn geen fenomenen van de laatste eeuw. Vroeger veranderden het klimaat en de temperatuur ook, alleen gebeurde dat veel geleidelij-ker, omdat ze voortkwamen uit een natuurlijk proces van de aarde. eind 19e eeuw veranderde dat echter. de indu-striële revolutie begon en er werden massaal machines gebruikt om meer te kunnen produceren. de vraag naar energie nam explosief toe, klimaatverandering en opwarming als gevolg van menselijke activiteiten kwa-men op gang. Sinds de industriële revolutie vertoont de opwarming van de aarde pieken. zo werd het in europa

rond 1950 ineens snel warmer. redenen: de wederop-bouw na de tweede Wereldoorlog was in volle gang. metingen laten zien dat het de laatste decennia extreem hard is gegaan met de opwarming. de wereldbevolking groeit enorm en van al die mensen leeft een steeds grotere groep in luxe. Vooral de welvaart in de BriC- landen (Brazilië, rusland, india en China) heeft een vlucht genomen. en hoewel de ecologische voetafdruk van deze landen nog een stuk lager is dan die van westerse landen, stuwt deze welvaartstoename de temperatuur op.

Panda 35

NIET BOVEN DE 2°Chet Wereld Natuur Fonds stelt dat de opwarming van de aarde onder de 20C moet blijven om de schade voor mens en natuur binnen de perken te houden. vermindering van de uitstoot van Co2 is hierbij een van de speerpunten. om dit te bereiken, maakt het WNF wereldwijd afspraken met overheden en bedrijven over het terugdringen van de Co2-uitstoot.

1920 - 1924

1960 - 1964

2000 - 2004

1930 - 1934

1970 - 1974

2007 - 2010

Scan deze twee pagina’s en bekijk een filmpje van de opwarming via

36 Panda

ondiepCactussen wortelen ondiep. Zo kunnen ze na een stortbui snel water opnemen vóór het verdampt of wegzakt. Grondwater zit in de woestijn vaak tientallen meters onder het oppervlak. Een diepte-investering levert voor de cactus te weinig op.

bladgroenMet stekels houdt de cactus planteneters op afstand. De plant is geëvolueerd: de stekels waren oorspronkelijk bladeren. Het nood-zakelijke bladgroen is verhuisd naar de stam en stengels.

VetlaagjeHet oppervlak van de sappige delen is bedekt met een vettig laagje. Dit voorkomt uitdrogen.

100+ literIn de stam en de zijtakken kan de cactus honderden liters water opslaan. De groeven maken dat de plant kan zwellen zonder te bar-sten. Als het een keer regent, kan de cactus zonder problemen veel water opslaan.

woestijnbewoners Zijn goed uitgerust om hitte en droogte te trotseren.

oVerleVen

Carnegiea gigantea

Tekst: Geert-Jan Roebers Beeld: cactus: Tom Vezo/Minden Pictures, dromedaris: Getty Images

temperatuurIn de woestijn kan de temperatuur

oplopen tot boven de 50°C. De bewoners van de woestijn weten

daar wel raad mee.

eXtreme Hitte

Panda 37

smalVan opzij is het opper-vlak van de dromedaris veel groter dan recht van boven. De ideale vorm in de woestijn: het lichaam vangt het min-ste zonlicht als de zon loodrecht aan de hemel staat. De laagstaande ochtendzon warmt het lichaam juist sneller op.

opslagIn de bult van de dromedaris zit vet: compact reserve- voedsel. Bij de verbranding ervan komt een aanzienlijke hoeveelheid water vrij, waarmee de bult indirect ook een vocht-opslag is. Tot slot werkt de vetbult isolerend. Aangezien de zon juist op de rug het hardst staat te branden – de temperatuur kan er oplopen tot 80°C – is een isolerend kussen welkom.

stoffilterDe dromedaris kan zijn neus afsluiten om zand buiten en vocht binnen te houden. Als hij zijn neus-gaten net niet sluit, ademt hij door een smal spleetje met een stof-filter van fijne haartjes.

100 literAls de mens een vijfde van zijn vocht verliest, is dat fataal. Een dromedaris kan tot de helft indrogen zonder blijvende gevolgen. Eenmaal bij een bron kan hij snel bijtanken: zo’n 100 liter water in enkele minuten.

eeltEen dikke eeltlaag onder de voet voorkomt dat de dromedaris zijn zolen brandt.

Camelus dromedarius

Beel

d: b

ruin

vis:

WW

F-C

hina

, Kar

in: R

uurd

Dan

klof

f, lez

erso

nder

zoek

: Lab

el

Het behoudvan de natuur is een zaak van ons allemaal

KLM neemt haar verantwoordelijkheid en werkt samen met partner Wereld Natuur Fonds aan het verduurzamen van de luchtvaart door het verminderen van CO2-uitstoot. Bijvoorbeeld door efficiënter brandstofgebruik en het gezamenlijk ontwikkelen van een markt voor duurzame biobrandstoff en. Daarnaast werken we samen aan het behoud van onze prachtige natuur. Onder andere door de Koraaldriehoek in Azië te helpen beschermen. Lees er meer over op klmtakescare.com

0310.01.310 KLM CSR 205x198 Panda.indd 1 16-01-13 17:21

onZe partners

Klimaatverandering vormt een grote bedreiging voor de natuur. De belangrijkste oorzaak is CO2, die vrijkomt bij de verbranding van fossiele brandstoffen: olie, kolen en gas. Uit het Energie Rapport van het WNF blijkt dat 100 procent duurzame energie in 2050 mogelijk is. Dat is nodig om snelle klimaatverandering tegen te gaan. In dat kader werken KLM en het WNF sinds 2007 samen aan een duurzamere luchtvaart.

38 Panda

het vergroenen van de economie is een noodzakelijke stap om onze kostbare natuur te beschermen. Daarom werkt het Wereld Natuur Fonds samen met bedrijven die door hun marktomvang in staat zijn grondstofmarkten of energie-intensieve sectoren in beweging te brengen. De partners zijn voorloper op het gebied van duurzaamheid of hebben de ambitie dat te worden.

Panda 39

infoPostadres: Postbus 7, 3700 AA Zeist

E-mail: info@wwf.nl

Website: www.wnf.nl

Het Wereld Natuur Fonds voert het

CBF-keurmerk van het Centraal Bureau

Fondsenwerving. Dit houdt in dat het Wereld

Natuur Fonds voldoet aan strenge eisen op

het gebied van financieel beheer, organisatie,

bestuur en fondsenwerving.

Het Wereld Natuur Fonds legt gegevens vast ter uitvoering van het

donateurschap of verwerking van een eenmalige gift. Ook kunnen

we deze gegevens gebruiken om u te infomeren over onze activi-

teiten, projecten en producten. Als u op deze informatie geen prijs

stelt, kunt u dit schriftelijk melden aan het Wereld Natuur Fonds,

Antwoordnummer 7040, 3700 TA Zeist (postzegel niet nodig).

Het Wereld Natuur Fonds is beneficiënt van de Nationale Postcode Loterij

Voor al uw vragen en opmerkingen kunt u onze Servicelijn bereiken via

0800-1962(gratis op werkdagen van 9.00-17.00 uur)

Panda 39

Vind ons ook op:

handige hulpmiddelenWilt u binnenkort uw testament opmaken? Dan zijn de brochure ‘Het WNF in uw testament’ en het werkdocument van het Wereld Natuur Fonds handige hulpmiddelen. In het werk- document kunt u zaken noteren die van belang zijn voor de achter-blijvers, zowel van financiële (welke bankrekeningen hebt u, hoe zit het met uw pensioen) als van praktische aard (wie heeft sleutels van uw huis, van welke organisaties bent u lid). Zo weet u zeker dat uw dierbaren na uw overlijden niet met vragen achterblijven.

U kunt de brochure en het werkdocument aanvragen bij Karin Gerritsen: kgerritsen@wwf.nl of 030-6937309. Karin kan al uw vragen beantwoorden over het opnemen van het WNF in uw testament.

toekomst yangtzebruinvis onzeker Het was een verre van vrolijke balans die WWF-medewerker Wang Din moest opmaken aan het eind van een onder-zoeksexpeditie op de Chinese Yangtze-rivier: als er niks wordt gedaan, is de yangtzebruinvis binnen 15 jaar mogelijk uitgestorven. Tijdens het eind 2012 uitgevoerde onderzoek werden slechts 380 bruinvissen gezien en nog eens 172 exemplaren waargenomen dankzij akoestische apparatuur. Vooral de toename van het aantal vissersboten en vrachtschepen op de Yangtze vormt een bedreiging voor de bruinvissen. De expeditie werd geleid door het Chinese ministerie van Landbouw en is georganiseerd door onder meer WWF-China.

geef de aarde door met uw testament

wat vindt u van panda?Het afgelopen jaar hebben we een aantal veranderingen doorge-voerd in Panda Magazine. We zijn benieuwd wat u van de vernieuwde Panda vindt. We nodigen u graag uit uw opmerkingen met ons te delen. • Welke veranderingen zijn u op positieve of negatieve wijze opgevallen?• Vindt u dat Panda u voldoende informatie geeft over de resultaten die we

bereiken?• Hoe wilt u het liefst op de hoogte worden gehouden: via een tijdschrift, een

digitaal magazine, e-mail of een app?Laat het ons weten! U kunt mailen naar info@wwf.nl of op werkdagen tussen 9.00 en 17.00 uur bellen op 0800-1962.Be

eld:

bru

invi

s: W

WF-

Chi

na, K

arin

: Ruu

rd D

ankl

off, l

ezer

sond

erzo

ek: L

abel

geef uw mening

Doe mee met het lezersonderzoek via

bereikt dankzij ú!

Gaat u verhuizen of zijn uw gegevens onjuist?

U kunt uw gegevens zelf online wijzigen op

www.wnf.nl/gegevenswijzigen. Natuurlijk kunt u

voor het melden van een verhuizing ook gebruik maken van

een PostNL Verhuisbericht. Vermeld dan s.v.p. uw admini-

stratienummer (het nummer boven uw naam en adres).

Bellen kan ook: 0800-1962 (gratis).

Foto: Ruud Dankloff, illustratie: Dick Poelen

“Afgelopen zomer zijn de gevechten tussen rebel-len en het regeringsleger van de Democratische Republiek Congo weer opgelaaid. Daardoor konden rangers het Virunga National Park niet in en de 450 berggorilla’s die er leven niet in de gaten houden. Het toerisme lag ook stil, waardoor er sowieso minder geld was om rangers in te zetten. Het Wereld Natuur Fonds gaf financiële steun, zodat rangers direct weer aan het werk konden toen het in december veilig was. Hun eerste be-zoek aan het park werd bijzonder, want ze troffen vier babyberggorilla’s aan. Dat vond ik geweldig nieuws! Helaas waren er ook slechte berichten: de rangers ontdekten dat stropers massaal strik-ken hadden gezet. In vier dagen verwijderden de parkwachters maar liefst 114 strikken! Volgens de laatste berichten hebben de gevechten en strik-ken waarschijnlijk geen slachtoffers gemaakt onder de gorilla’s. Gelukkig!”

Carolien van echtelt, traffic manager bij het Wereld Natuur Fonds

stroper VeroordeeldRusland neemt de bescherming van de tijger steeds serieuzer. Het Wereld Natuur Fonds is daar blij mee en helpt het land bij het opsporen en berechten van stropers. Zo veroordeelde een Russische rechter een jager tot 14 maanden werkstraf en € 15.000,- boete dankzij het bewijsmateriaal dat WWF-Rusland had verzameld. De jager vertelde dat hij werd aangevallen door de tijger en uit zelfbescherming schoot. Uit bloedsporen en afdrukken in de sneeuw bleek echter dat de tijger van grote afstand was beschoten en met drie kogels in zijn lijf probeerde te vluchten. Uiteindelijk werd hij van dichtbij gedood.

landingsbaan opgeKnaptEen vliegtuigje voor onderzoek en monitoring dat door het Zambia carnivoren-programma wordt gebruikt, kan sinds kort gebruikmaken van een oude airstrip in South-Luangwa Nationaal Park. De landingsbaan werd speciaal voor het carnivorenprogramma opgeknapt. Dankzij de airstrip kan er nu snel worden gereageerd als er bijvoorbeeld een stroper wordt waargenomen, er een geweer-schot wordt gehoord, of wanneer een leeuw uit een strik moet worden bevrijd.

Bekijk deze pagina via