Ouderen op de grens van zelfstandig wonen naar verblijf 1

Ouderen op de grens van zelfstandig wonen

naar verblijf

Margo Brands, ANBO

Corine Zijderveld, NPCF

Ouderen op de grens van zelfstandig wonen naar verblijf 2

COLOFON

ANBO

Postbus 2012

3443 DA Woerden

Houttuinlaan 3

3447 GM Woerden

Telefoon: (0348) 46 66 66

Fax: (0348) 46 66 67

Email: info@anbo.nl

Website: www.anbo.nl

Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF)

Postbus 1539

3500 BM Utrecht

Churchilllaan 11

3524 GV Utrecht

Telefoon: (030) 297 03 03

Fax: (030) 297 06 06

Email: npcf@npcf.nl

Website: www.npcf.nl

www.consumentendezorg.nl

De in dit rapport opgenomen informatie mag worden gebruikt met bronvermelding.

Utrecht/ Woerden, december 2012

Ouderen op de grens van zelfstandig wonen naar verblijf 3

Inhoudsopgave

1 Inleiding ................................................................................................................................. 4

2 Werkwijze .............................................................................................................................. 4

3 Resultaten ............................................................................................................................. 5 3.1 Ziekte en beperkingen ...................................................................................................... 5

3.2 Woonsituatie .................................................................................................................... 5 3.3 Zorg en ondersteuning ..................................................................................................... 6

3.4 Omslagpunt ..................................................................................................................... 8

3.5 Alternatieven .................................................................................................................... 9

4 Conclusies en aanbevelingen .............................................................................................. 11 4.1 Conclusies ..................................................................................................................... 11

4.2 Aanbevelingen ............................................................................................................... 12

Ouderen op de grens van zelfstandig wonen naar verblijf 4

1 Inleiding

Veel ouderen willen in hun eigen huis blijven wonen. Toch blijkt dit vaak in praktijk niet te

realiseren. Wat maakt dat mensen, ondanks hun wens om thuis te blijven wonen, toch

intramuraal gaan wonen? Wat hebben kwetsbare ouderen en hun mantelzorgers nodig om thuis

te kunnen blijven wonen? En als dat niet lukt, hoe kan de overgang naar een andere

woonsituatie zo goed mogelijk gerealiseerd worden? Deze vragen waren voor ANBO en NPCF

de aanleiding om het initiatief te nemen voor de verkenning ‘Ouderen op de grens van

zelfstandig wonen naar verblijf’.

2 Werkwijze

Verkenning

De verkenning ‘Ouderen op de grens van zelfstandig wonen naar verblijf’ bevat 3 onderdelen:

1. Op basis van interviews in beeld brengen wat meerwaarde biedt voor kwetsbare ouderen

op de grens van zelfstandig wonen naar verblijf;

2. Een werkmiddag met zorgaanbieders over kwaliteitsverbeteringen op basis van de

interviews;

3. In gesprek met verzekeraars over kwaliteitsverbetering en zorginkoop.

In deze rapportage worden de resultaten beschreven van de eerste twee onderdelen van de

verkenning.

Doel

Doel van de verkenning is er voor te zorgen dat het verbeteren van de kwaliteit van de langdurige zorg voor kwetsbare ouderen op de overgang van zelfstandig wonen naar verblijf

geagendeerd en aangejaagd wordt.

Aanpak

De verkenning is medio juni 2012 gestart met het aanschrijven van zes zorgaanbieders: Activite,

Careyn, Cordaan, Sensire, Vierstroom en Zorgaccent. Alle aangeschreven zorgaanbieders reageerden positief. Door de zorgaanbieders zijn vervolgens ouderen geselecteerd, die zich op

de grens bevonden van zelfstandig wonen en verblijf: zowel ouderen die nog zelfstandig wonen

en voor de keuze staan om intramuraal te wonen als ouderen die de keuze recent gemaakt

hebben en inmiddels intramuraal wonen. In de periode juli tot september zijn in totaal 29 interviews gehouden. Bij vier interviews was ook een mantelzorger aanwezig. Twee interviews

zijn met alleen de mantelzorger gevoerd omdat het interview, als gevolg van psychogeriatrische beperkingen, voor te veel onrust zou zorgen. De interviews zijn gevoerd aan de hand van een

gespreksleidraad (zie bijlage 1).

Ouderen op de grens van zelfstandig wonen naar verblijf 5

3 Resultaten

3.1 Ziekte en beperkingen

Bijna alle geïnterviewde ouderen hebben te maken met beperkingen van de mobiliteit. Voor een

deel van de ouderen zijn de beperkingen van de mobiliteit veroorzaakt door specifiek trauma

zoals een bekkenbreuk. Voor een ander deel zijn de beperkingen het gevolg van chronische

ziekten zoals reuma en diabetes. Bij deze laatste groep zien we een geleidelijke toename van

beperkingen op het gebied van mobiliteit.

Alle ouderen met een beperkte mobiliteit maken gebruik van loophulpmiddelen. Driekwart van

de geïnterviewden redt zich in huis met een rollator, een kleiner deel maakt in huis gebruik van

een trippel- of rolstoel. Ongeveer de helft van de ouderen die zich in huis redt met een rollator,

heeft voor buiten een rolstoel of scootmobiel. In veel gevallen gaat het om een duwrolstoel,

waardoor deze ouderen zonder hulp niet naar buiten kunnen.

3.2 Woonsituatie Er zijn gesprekken gevoerd met ouderen die wonen in grote steden (Amsterdam en Utrecht),

middelgrote gemeenten (Almelo, Alphen aan den Rijn en Woerden ) en kleinere gemeenten (’s

Heerenberg, Hellendoorn en Nijverdal). In totaal zijn 18 interviews gehouden met ouderen die

zelfstandig wonen en 11 interviews met ouderen die sinds kort in een verzorgings- of

verpleeghuis wonen. We zien een grote diversiteit in de woonsituatie van zelfstandig wonende

ouderen.

Ongeveer een derde van de zelfstandig wonende ouderen woont in een gelijkvloerse

(senioren)woning of een woning die aangepast is voor rolstoelgebruik. Tweederde woont in een

eengezinswoning of portiekflat zonder lift. Deze ouderen zijn afhankelijk van een trap om,

respectievelijk op de eerste (slaap)verdieping te komen of buiten. Omdat het plaatsen van een

bed in de woonkamer voor veel ouderen een te grote stap is, blijven zij ondanks een hoog risico

op vallen toch op de eerste verdieping slapen. Hier komt bij dat in veel jaren 50-woningen geen

toilet op de eerste verdieping is waardoor zij ’s nachts vaak meerdere keren de trap af moeten

om naar het toilet te gaan. Voor ouderen die in een portiekflat zonder lift wonen is het veelal

Mevrouw heeft sinds haar 56ste reuma. Het afgelopen jaar is zij 6 keer aan haar knie geopereerd doordat

zij na haar eerste knieoperatie een bacterie in haar knie kreeg. Daarnaast heeft mevrouw 10 weken

geleden bij een val haar been op 2 plaatsen gebroken. “Het gebeurde ’s morgens om 10 over half 6. Ik

moest nodig naar het toilet en de bel ging. Van de week ging de bel ook 3 keer. Dat is angstig hoor.”

Mevrouw heeft vervolgens via haar halsalarm gealarmeerd. “Maar dat duurt even hoor. Dan moeten eerst

de kinderen gewaarschuwd worden en dan in de ambulance.” Na deze operatie heeft mevrouw 7 weken

in een verpleeghuis gerevalideerd. Sinds 3 weken is mevrouw weer thuis en loopt zij in huis met een

rollator. Zij kan nog niet zelfstandig naar buiten omdat zij nog onvoldoende herstelt is. “De

fysiotherapeut zegt daar moet je nog even mee wachten. Buiten liggen al die stenen op straat ook zo

ongelijk.”

“De kracht in mijn benen is van lieverlee afgenomen.”

Ouderen op de grens van zelfstandig wonen naar verblijf 6

moeilijk of onmogelijk om zelfstandig boodschappen te doen en sociale contacten buiten de deur

te onderhouden. We zien dan ook dat ouderen met mobiliteitsbeperkingen in een

eengezinswoning of portiekflat eerder dan ouderen in een gelijkvloerse (senioren)woning

problemen krijgen met het zelfstandig wonen: verhoogd valrisico, gevoelens van onveiligheid en

eenzaamheid.

3.3 Zorg en ondersteuning Mantelzorg Er zijn gesprekken gevoerd met ouderen met een uiteenlopende mate van professionele zorg. Ondanks dat de ouderen in de verkenning via zorgaanbieders geselecteerd zijn maken niet alle ouderen gebruik van professionele zorg. Een klein deel van de ouderen woont zelfstandig met ondersteuning van (particuliere) huishoudelijke hulp en ondersteuning van buren en mantelzorgers.

Hulp van kinderen bestaat veelal uit het doen van boodschappen, de was, begeleiding bij artsbezoek en administratieve hulp. Buren Veel ouderen geven aan dat bij anderen op bezoek gaan steeds moeilijker wordt. Daardoor verwateren vroegere sociale contacten. Vanwege de nabijheid blijven sociale contacten in de buurt veelal het langst behouden. Wanneer vertrouwde buren verhuizen leidt dit voor ouderen dan ook vaak tot (verdere) vereenzaming. Daarbij veranderen sommige de wijken zodanig dat ouderen zich onveilig voelen in hun eigen wijk.

Vaak zijn vertrouwde buren ook zelf op leeftijd waardoor men elkaar niet (langer) kan ondersteunen.

Zorg thuis Een groot deel van de ouderen in de verkenning die zelfstandig wonen ontvangt professionele zorg thuis. Deze zorg loopt qua frequentie uiteen van twee zorgmomenten per week tot vier tot vijf zorgmomenten per dag. Ook de inhoud van de zorg thuis varieert van hulp bij het aantrekken van de steunkousen tot gespecialiseerde wondverzorging.

“De laatste driekwart jaar na het overlijden van mijn moeder heb ik samen met mijn twee broers voor mijn

vader gezorgd. Ik logeerde van zondag tot en met dinsdag bij mijn vader. De andere dagen waren

verdeeld over mijn broers.”

“Je ving elkaar op en we dronken koffie met elkaar. Door het verhuizen van buren word ik eenzamer. Bij

de nieuwe buren vind ik geen aansluiting. Veel nieuwe buren spreken geen Nederlands.”

“Vroeger deed mijn buurvrouw de boodschappen maar die is nu zelf slecht ter been.”

“Ik loop elke dag een rondje rond het vijvertje hier. Dat doet me goed, ben zelfs mijn steunkous kwijt

daardoor.”

Ouderen op de grens van zelfstandig wonen naar verblijf 7

Persoonsalarmering Een groot deel van de ouderen maakt gebruik van persoonsalarmering. De meerderheid van de zelfstandig wonende ouderen in de verkenning heeft een abonnement waarbij buren of familieleden worden gebeld na alarmering. Veel ouderen geven aan dat zij het gebruik van het alarm belastend vinden voor buren en familieleden. Na een val gebruiken veel ouderen daarom het alarm niet en proberen met veel pijn en moeite zelf overeind te komen.

Een klein deel van de ouderen heeft een abonnement waarbij de alarmopvolging via de

zorgaanbieder geregeld is. Nadeel dat ouderen noemen van opvolging door de zorgaanbieder is

de lange tijd dat zij op hulp moeten wachten.

Maaltijdservice

Van de ouderen die zelfstandig thuis wonen maakt een deel gebruik van een maaltijdservice en

eet in het weekend bij de kinderen. Een ander deel maakt naast de maaltijdservice zelf

eenvoudige maaltijden.

“De nachtverpleegster moet uit Gouda komen. Dat duurt een half uur tot drie kwartier. Er zou hier 24-

uursbezetting zijn maar te weinig mensen en daardoor te duur. Vannacht ben ik gevallen en moest drie

kwartier wachten.”

“Drie dagen terug is mevrouw bij het naar bed gaan rond 24.00 uur gevallen. “Nee, ik heb niet gebeld. En

toen lag ik daar. Na een kwartier heb ik mijzelf opgehesen aan een stoel en ben op bed gaan liggen. Eerst

wat onderleggers er ondergelegd want het bloedde natuurlijk. De verpleger zei de andere morgen dat ik

had moeten bellen. Maar dat vind ik een beetje sneu als iemand midden in de nacht zijn bed voor je uit

moet. Als ik het zelf kan, dan doe ik het zelf.”

“Mijn buurvrouw wordt bij alarm het eerst gebeld. Maar omdat de buurvrouw zelf hulpbehoevend is

probeer ik zo min mogelijk gebruik te maken van het alarm. Vorige week ging ik weer. Ik ben toen op mijn

billen naar de slaapkamer geschoven en heb mij aan het bed kunnen optrekken.”

Ouderen op de grens van zelfstandig wonen naar verblijf 8

3.4 Omslagpunt

De meerderheid van de ouderen geeft aan dat er sprake is van een geleidelijke verandering waardoor zelfstandig wonen niet langer mogelijk is. Een minderheid van de ouderen in de

verkenning geeft aan dat door een acute verandering zelfstandig thuis wonen niet langer mogelijk was.

Geleidelijke verandering: afnemende mobiliteit, woonsituatie, onplanbare zorg, onveiligheid en mantelzorg

De meerderheid van de ouderen geeft aan dat er (nog) geen sprake is van een specifiek

omslagpunt. Voor veel ouderen die zelfstandig wonen is de afnemende mobiliteit een belangrijke reden om zich te oriënteren op intramuraal verblijf. Deze ouderen wonen veelal in een

eengezinswoning of portiekflat die niet aangepast is voor ouderen met afnemende mobiliteit. Met

de afnemende mobiliteit neemt het risico op valincidenten en daarmee de vraag naar

onplanbare zorg toe. Ouderen geven aan dat hierbij gevoelens van onveiligheid een rol spelen; angst om te vallen en lang op hulp moeten wachten. Ook geven ouderen (impliciet) aan dat het

gevoel van onveiligheid bij hun kinderen een belangrijke aanjagende rol speelt bij het oriënteren op intramuraal verblijf. In één situatie was de overbelasting van de mantelzorg een reden om

intramuraal te gaan wonen.

Acute verandering: overlijden partner en ongevallen Het overlijden van de partner en ongevallen worden door ouderen in de verkenning genoemd als acute veranderingen waardoor zelfstandig thuis wonen niet langer mogelijk is. Ouderen die het overlijden van de partner als omslagpunt noemen geven aan dat het met de hulp en ondersteuning van de partner nog mogelijk was om zelfstandig te wonen. Na het overlijden van de partner lukt dat niet meer. Vaak omdat de weggevallen partner de verminderde mogelijkheden van regie overnam en zorgde voor het structuren van de dag. Ook leidt het rouwproces zelf tot verminderde regie. Ouderen die een ongeval als omslagpunt noemen geven aan dat na een ongeval en intramuraal revalidatietraject het zelfstandig thuis wonen niet langer mogelijk was vanwege onvoldoende herstel.

“Ik woonde er graag. Laat mij hier maar zitten want ik heb het hier prima naar mijn zin, zei ik tegen mijn

kinderen. Maar het ging op een gegeven moment niet meer. Ik moet ’s nachts 5 tot 6 keer plassen en in

mijn vorige huis was de wc beneden. En de boel raakte een beetje op, vloerbedekking en zo. Ik had het

eerder moeten doen. Toen mijn man nog leefde. Maar ik zag tegen verhuizen op. En alle spullen die je

moet wegdoen.”

“We dachten in ons vorige huis, een gelijkvloerse seniorenwoning, samen oud te worden maar dat is niet

gebeurd. In oktober ben ik gevallen. Ik was toen alleen. Mijn man was net overleden. Ik heb toen 4 uur

op de grond gelegen. Mijn hals alarm had ik niet om. Waarschijnlijk lag het op het nachtkastje want het

was midden in de nacht. Ik heb een klap gemaakt en ben gevonden bij de deur van de badkamer. Na vijf

dagen in het ziekenhuis is vastgesteld dat ik mijn linkerarm nooit meer zou kunnen gebruiken. De

specialist zij: Wij gaan ergens voor u een plaatsje zoeken. Ik dacht, oh god waar zou ik terecht komen.

Eerst kwamen ze met een ander verzorgingshuis maar ik wilde liever naar het verzorgingshuis waar ik nu

woon en dat kon. Eerst was ik hier tijdelijk. Maar sinds april voor goed. Ik kon in dezelfde kamer blijven.

Toen kon ik ook mijn eigen spullen neerzetten. Maar ik moest wel nieuw spullen kopen want de meubels

die ik had waren te groot.”

Ouderen op de grens van zelfstandig wonen naar verblijf 9

3.5 Alternatieven

In de gesprekken is aan ouderen gevraagd of zij alternatieven overwogen hebben om langer

zelfstandig te kunnen blijven wonen.

Traplift

Het plaatsen van een traplift kan een alternatief zijn om langer zelfstandig te kunnen wonen. Niet

altijd is het mogelijk om een traplift te plaatsen. Denk bijvoorbeeld aan een portiekflat. Ook

vereist het gebruik van een traplift bepaalde vaardigheden van de ouderen. Een van de

geïnterviewde ouderen ziet af van de aanvraag omdat vanwege reuma de traplift niet goed

bediend kan worden. Een andere oudere ziet af van het aanvragen van een traplift uit angst voor

het gebruik van deze woningaanpassing. Ook blijkt de aanvraag van een traplift soms te leiden

tot het verkrijgen van urgentieverklaring voor een andere woning.

Persoonsalarmering

Veel ouderen maken gebruik van persoonsalarmering maar noemen dit veelal niet expliciet bij

de vraag naar alternatieven om langer zelfstandig te wonen. Een oudere die alarmering wel

noemt bij de alternatieven geeft aan dat het haar een onvoldoende gevoel van veiligheid geeft.

Het alarm geeft haar niet het vertrouwen dat zij na een val snel hulp krijgt.

Andere woning

Vrijwel alle ouderen in deze verkenning die in een eengezinswoning of portiekflat wonen geven

aan dat zij zich sinds een aantal jaar oriënteren op een andere woning. De reden dat de

oriëntatie meerdere jaren duurt heeft enerzijds te maken met het feit dat het geen acute situatie

betreft maar een proces van geleidelijke achteruitgang. Anderzijds heeft het ook te maken met

de beschikbaarheid van woonvormen die aansluiten bij de wensen en leefsituatie voor ouderen.

Om intramuraal te wonen ontbreekt vaak het benodigde ZZP en het aanbod van

seniorenwoningen is beperkt.

Mantelzorgondersteuning

In situaties waarbij sprake is van overbelasting van de mantelzorg kan mantelzorgondersteuning een belangrijke rol spelen in het langer zelfstandig wonen. In de verkenning heeft geen van de ouderen mantelzorgondersteuning expliciet genoemd als alternatief.

In de vorige woning van mevrouw was de slaap- en badkamer op de eerste verdieping. Omdat het

traplopen steeds moeilijker werd en doordat na het overlijden van haar man zijn ondersteuning weg viel,

heeft mevrouw 1,5 jaar geleden een traplift aangevraagd. Tijdens de aanvraagprocedure is mevrouw

gewezen op de mogelijkheid om een urgentieverklaring te krijgen voor haar huidige seniorenwoning.

Daardoor was het mogelijk om enkele maanden later te verhuizen naar haar huidige seniorenappartement.

“Drie jaar stond ik om de wachtlijst. Ik zat ginder heel best naar mijn zin. Deze kamer was ineens over

doordat degene die hier woonde naar het ziekenhuis was gegaan en niet meer kon terugkomen. Het was

de eerste kamer die ik aangeboden kreeg. Mijn kinderen vinden dit veiliger want als ik val dan druk ik op

het alarm en dan komen ze eerder. Het is voor hen ook rustiger want ik ben al een paar keer gevallen en

dan kan ik niet overeind komen. Dan moeten ze mij oprapen. In mijn vorige huis hadden twee buren en de

kinderen mijn sleutel en die werden dan gealarmeerd. Maar de buren kwamen dan maar die konden mij

niet optillen. Die zijn natuurlijk ook oud.”

Ouderen op de grens van zelfstandig wonen naar verblijf 10

“Ik was er vanuit gegaan dat het 4 tot 6 weken zou duren voordat mijn vrouw zou worden opgenomen. Het

was redelijk heftig dat ik mijn vrouw twee dagen later samen met mijn kinderen kon brengen. Af en toe

speelt emotie mij parten. Maar rationeel gezien waren er geen alternatieven. Ik heb in mijn omgeving gezien

dat er te snel een opname was. Ik denk dat ik tot het uiterste zelf voor mijn vrouw gezorgd heb.”

Ouderen op de grens van zelfstandig wonen naar verblijf 11

4 Conclusies en aanbevelingen

4.1 Conclusies

Ziekte en beperkingen

Bijna alle ouderen in de verkenning hebben te maken met beperkingen van de mobiliteit. Veelal

zijn de beperkingen geleidelijk ontstaan door bijvoorbeeld een progressieve ziekte, soms acuut

na een ongeval.

Woonsituatie

Ongeveer een derde van de zelfstandig wonende ouderen in de verkenning woont in een

gelijkvloerse (senioren)woning of een woning die aangepast is voor rolstoel gebruik. Twee derde

woont in een eengezinswoning of portiekflat zonder lift. Ouderen met mobiliteitsbeperkingen

krijgen in een eengezinswoning of portiekflat sneller dan ouderen in een gelijkvloerse

(senioren)woning problemen met zelfstandig wonen: verhoogd valrisico, gevoelens van

onveiligheid en eenzaamheid.

Zorg en ondersteuning

In de verkenning zien we dat de ondersteuning door kinderen bestaat uit het doen van

boodschappen, de was, begeleiding bij arts bezoek en administratieve hulp. Burenhulp richt zich

meer op sociaal/emotionele ondersteuning. Wanneer vertrouwde buren verhuizen leidt dit voor

ouderen vaak tot (verdere) vereenzaming. Een groot deel van de ouderen in de verkenning die

zelfstandig wonen ontvangt professionele zorg thuis. Deze zorg loopt qua frequentie en inhoud

uiteen. Een groot deel van de ouderen maakt gebruik van persoonsalarmering. Meerderheid van

de zelfstandig wonende ouderen in de verkenning heeft een abonnement waarbij buren of

familieleden worden gebeld na alarmering. Na een val gebruiken veel ouderen het alarm niet

omdat ze het te belastend vinden voor buren en familie. Een klein deel van de zelfstandig

wonende ouderen heeft een abonnement waarbij de alarmopvolging via de zorgaanbieder

geregeld is. Nadeel dat ouderen noemen van opvolging door de zorgaanbieder is de lange tijd

dat zij op hulp moeten wachten.

Omslagpunt

De meerderheid van de ouderen in de verkenning heeft te maken met geleidelijke

veranderingen. Een minderheid van de ouderen in de verkenning geeft aan dat door een acute

verandering zelfstandig wonen niet langer mogelijk was.

Afnemende mobiliteit is een belangrijke reden voor het oriënteren op intramuraal verblijf. Met de

afnemende mobiliteit neemt het risico op valincidenten en daarmee de vraag naar onplanbare

zorg toe. Ouderen geven aan dat hierbij gevoelens van onveiligheid een rol spelen; angst om te

vallen en lang op hulp moeten wachten. Ook geven ouderen (impliciet) aan dat het gevoel van

onveiligheid bij hun kinderen een belangrijke aanjagende rol speelt bij het oriënteren op

intramuraal verblijf.

In de verkenning worden het overlijden van de partner en ongevallen genoemd als acute

veranderingen waardoor zelfstandig thuis wonen niet langer mogelijk is.

Ouderen die het overlijden van de partner als omslagpunt noemen geven aan dat het met de

Ouderen op de grens van zelfstandig wonen naar verblijf 12

hulp en ondersteuning van de partner nog mogelijk was om zelfstandig te wonen. Ouderen die

een ongeval als omslagpunt noemen geven aan dat na een ongeval en intramuraal

revalidatietraject het zelfstandig thuis wonen niet langer mogelijk was vanwege onvoldoende

herstel.

Alternatieven

Vrijwel alle ouderen in de verkenning die in een eengezinswoning of portiekflat wonen geven

aan dat zij zich sinds een aantal jaar oriënteren op een andere woning. De reden dat de

oriëntatie meerdere jaren duurt heeft enerzijds te maken met het feit dat het geen acute situatie

betreft maar een proces van geleidelijke achteruitgang. Anderzijds heeft het ook te maken met

de beschikbaarheid van woonvormen die aansluiten bij de wensen en leefsituatie voor ouderen.

Het aanbod van seniorenwoningen is beperkt en om intramuraal te wonen ontbreekt vaak het

benodigde ZZP. Veel ouderen maken gebruik van persoonsalarmering maar noemen dit niet

expliciet bij de vraag naar alternatieven om langer zelfstandig te wonen. Ook

mantelzorgondersteuning wordt niet expliciet genoemd.

4.2 Aanbevelingen

Op basis van de verkenning onder ouderen op de grens van zelfstandig wonen naar verblijf

concluderen wij dat vernieuwing noodzakelijk is. Langer zelfstandig wonen vereist vernieuwing

op het gebied van beschikbaarheid van:

• passende woningen;

• onplanbare zorg;

• betere informatievoorziening.

Beschikbaarheid van passende woningen

Ouderen met mobiliteitsbeperkingen krijgen in een eengezinswoning of portiekflat sneller dan

ouderen in een gelijkvloerse (senioren)woning problemen met zelfstandig wonen: verhoogd

valrisico, gevoelens van onveiligheid en eenzaamheid. Vernieuwing op het gebied van

beschikbaarheid van passende woningen; gelijkvloerse rollator- of rolstoeltoegankelijke

woningen is dan ook noodzakelijk.

Veel gemeenten lopen achter met de bouw van levensloopbestendige woningen. Onlangs is de

nieuwe monitor over ouderenhuisvesting gepubliceerd1 in opdracht van ANBO en gefinancierd

door het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Hieruit blijkt dat veel gemeenten niet eens weten

wat hun woningvoorraad voor senioren is.

Beschikbaarheid van passende woningen vereist maatwerk en samenwerking op lokaal niveau.

Ouderenorganisaties, zorgaanbieders, gemeenten en woningbouwcorporaties die gezamenlijk

de vereiste vernieuwing oppakken door het opstellen van een gemeentelijk of regionaal plan van

aanpak.

Onplanbare zorg

Huidige alarmering en opvolging biedt ouderen onvoldoende gevoel van veiligheid. Ouderen

hebben niet het vertrouwen dat zij na een val snel hulp krijgen. Dit leidt tot gevoelens van

1 Landelijk onderzoek lokaal beleid ouderenhuisvesting, Ipso Facto, november 2012

Ouderen op de grens van zelfstandig wonen naar verblijf 13

onveiligheid bij zowel ouderen als mantelzorgers. Vernieuwing op het gebied van onplanbare

zorg en het versterken van het gevoel van veiligheid van ouderen en mantelzorgers is vereist.

Ook moeten alle betrokkenen helder zijn in de verwachtingen naar elkaar: wie doet wat en

wanneer? Als er duidelijke verwachtingen zijn uitgesproken, worden afspraken gemaakt over alarmering en opvolging. Door de professional maar ook door ouderen zelf en de mantelzorgers.

Uit de proeftuinen ‘Versterking van verpleging thuis’2 blijkt dat het kunnen terugvallen op de

ondersteuning van de wijkverpleegkundige, zowel bij acute gezondheidsproblemen als

geleidelijke achteruitgang, een belangrijke bijdrage levert aan het gevoel van veiligheid van

kwetsbare ouderen en mantelzorgers. Het geeft ouderen vertrouwen in hun eigen mogelijkheden ondanks de lichamelijke en/of geestelijke beperkingen.

24-uurs beschikbaarheid en continuïteit van zorg zijn belangrijke vereisten voor zorginkoop.

Daar waar nodig kan via zorginkoop samenwerking tussen zorgaanbieders afgedwongen

worden. Daarnaast moeten informele netwerken benut worden om het gevoel van veiligheid te

versterken. Bijvoorbeeld door het opzetten van telefooncirkels of sms-alert in de wijk. De koppeling van professionele zorg en informele netwerken vereist nadere uitwerking in

experimenten. Betere informatievoorziening

Veel ouderen staan lange tijd op een wachtlijst voor een andere woning. Dit brengt veel

onzekerheid met zich mee voor zowel ouderen als mantelzorgers.

Voor zorgaanbieders ligt hier een taak om de informatiebehoefte van ouderen op de wachtlijst te

inventariseren en op te pakken. Ook samenwerking binnen zorgorganisaties tussen

medewerkers die de wachtlijst beheren en de zorg thuis bieden is noodzakelijk.

4.3 Gezamenlijke visie ouderenzorg

In november hebben de NPCF en ANBO samen met Buurtzorg en V&VN, een gezamenlijke

visie3 uitgebracht over de toekomst van de ouderenzorg. Aanleiding hiervoor was het

regeerakkoord van het kabinet Rutte II waarin naar het oordeel van bovenstaande organisaties,

een aantal bezuinigingen doorgevoerd worden die de zelfstandigheid en zelfredzaamheid van

ouderen ernstig doen afnemen.

De voorstellen tot veranderingen in de zorg die in de gezamenlijke visie worden genoemd, zijn

aanvullend op de aanbevelingen die wij in deze verkenning doen.

Voor een breder beeld op de zelfstandigheid en zelfredzaamheid van ouderen verwijzen wij u

derhalve naar de visie ‘Ouderen maken zich zorgen, wij ook!’ .

2 Versterken van verpleging thuis, NPCF en V&VN, december 2011 3 Ouderen maken zich zorgen, wij ook!, NPCF, ANBO, Buurtzorg en V&VN, november 2012

Ouderen op de grens van zelfstandig wonen naar verblijf 14

Bijlage 1 Gespreksleidraad

A. Algemeen

• Wat is uw leeftijd? B. Ziekte en beperkingen

• Welke ziekten en beperkingen heeft u? C. Woonsituatie

• Hoe woont u? D1. Zorg en ondersteuning

• Welke zorg en ondersteuning heeft u? D2. Zorg en ondersteuning

• Welke zorg en ondersteuning had u toen u nog thuis woonde? E1. Omslagpunt (ouderen die extramuraal wonen)

• Waardoor kunt u niet langer thuis wonen? E2. Omslagpunt (ouderen die intramuraal wonen)

• Waardoor kon u niet langer thuis wonen? F. Alternatieven

• Heeft u alternatieven afgewogen om thuis te blijven wonen?

• Zo ja, met wie/ op welk moment/ op initiatief van/ welke alternatieven zijn besproken / wat is het resultaat?

• Zo nee, waarom niet/ op welk moment zou u initiatieven hebben willen bespreken?

• Wat heeft/had u nodig om thuis te kunnen blijven wonen?

Ouderen op de grens van zelfstandig wonen naar verblijf 15

Topiclijst

A Algemeen geslacht

leeftijd

indicatie

B Ziekten en beperkingen lichamelijk

cognitief

eenzaamheid

C Woonsituatie Alleen of met partner

Stad of platteland

Extra- of intramuraal

Eengezinswoning (slapen & douche boven of beneden)

Aanleunwoning

Verzorgingshuis

Verpleeghuis

anders

Afstand woning - intramuraal (zelfde buurt)

D Zorg en ondersteuning mantelzorg

buren

vrijwilligers

welzijnswerk

zorg thuis (verpleging, verzorging en begeleiding <dagverzorging/dagbehandeling>)

Huishoudelijke hulp

anders

E Omslagpunt indien met partner: beide of 1 van beide op omslagpunt

Verandering in planbaarheid van zorgvraag. Onplanbare zorg (zorg bij acute onvoorziene omstandigheden) bijv. vallen of onvoorziene incontinentie

- overdag - ‘ s nachts

24-uurs toezicht (zorg voortdurend in nabijheid)

Verandering in complexiteit van zorgvraag

Uitval van mantelzorg

Eenzaamheid

Onveilig gevoel

Anders

F Alternatieven ICT en techniek (persoonsalarmering/ beeldschermcontact/dwaaldetectie/zorguitluistersysteem)

Casemanagement/continuïteit & coördinatie

Ontlasten van mantelzorg (dag- en logeeropvang)

Woningaanpassing

Dagbesteding (gericht op: participatie/ behandeling/begeleiding)

anders