In mei 1952 vertrok de 19-jarige Minne Bonnema naar Canada. Na 2,5 jaar kwam hij terug in Europa, hij ging van boord in de Franse havenstad Le Havre. In maart 2011 ging ik naar Le Havre, de plaats waar mijn opa de keuze maakte om naar huis te gaan.

Ik zag in Utrecht

een meisje uit Polen

zij ging naar Nancy

vanaf Anvers

Bruxelles Gare du Nord

is mijn reis omgekeerd

De Boot

Alles lijkt ver weg te liggen De grens is het water Op de rand van de wereld verplaatsen de mensen zich Langs de grenzen die zijn gebouwd

In 10 dagen begreep ik ongeveer de stad ongeveer Le Havre bestaat sinds 1517

Ik besluit dat ik de zee, de droom noem, omdat veel mensen vanaf de havenstad vertrokken en wilden vertrekken naar overzeese steden en landen.

Op het plein bij de vulkaan staat een draaimolen. Als je per ongeluk op het verkeerde stoeltje gaat zitten, niet op een dier, draai je alleen een rondje en ga je niet extra op en neer. Maar op een paard, kalf of leeuw wel. In de luchtballon kun je jezelf in extra rondjes draaien.

Le HavreStapels die op kleinere stapels worden gelegd.

De hemel ligt op het randje van het strand. Mensen had-den een droom en kwamen erheen maar konden niet ver-der. Is dit het inelkaar vallen van de droom of een nieuwe droom herstellen?Als je naar je droom gaat, begin je onderaan in je nieuwe wereld, alles gebeurt voor degene die volgen en die vol-gen op elke plaats. Dan is het volgende vergeten. Vergeten van de droom of de dromen van vergeten. De wereld blijft immers overal om je heen, zelfs op de grens van vergeten, de wereld is er een wereld.Toch vreemd dat deze haven voor niemand de droom is.

Sebba vertelt mij dat Le Havre niet de haven betekent. Het betekent de Oase.Hij vertelt dat hij naar de Oase kwam omdat hij in Noord-Afrika dood zou worden gemaakt en zijn liefde was een Française uit Le Havre. Zo kwam hij hier. En hij is nog steeds bij zijn liefde uit de Oase.

Later ontmoet ik op een bankje Hervé. Hij kan morse, hij piept zijn naam.Hij piept ook mijn naam.Hij doet al 18 jaar morse en woont 25 kilometer onder Le Havre.

In het midden van de week, loop ik van het midden van de stad naar de rand in een rechte lijn.Onderweg zie ik alle mensen voorbij komen, tot ik bij het strand niet verder kan. Hier eindigt en begint de wereld.

DROOM

WERELD

De Plage

Bij het strand zijn paden gelegd en er zijn vierkanten met zand en een soort gravel op in te liggen of te spelen. De paadjes lopen tot halverwege of bijna tot de zee. Als je op het pad loopt, kun je goed om je heenkijken, goed bete-kent eigenlijk zonder dat je naar beneden kijkt. Als het pad ophoudt of als je niet op het pad gaat lopen, moet je naar be-neden kijken, want de plage ligt vol met grote witte, grijze, blauwe en oranjeachtige stenen. Die worden door een trek-ker met een kar vol stenen op een bult op het strand gekiept, een shovel verdeelt de stenen met zijn bak over een strook en rolt ze vervolgens uit met de bak plat over de grond, zo-dat het een plat strand met stenen wordt.Doordat de bak van de shovel leeg is en over de stenen glijdt, maakt dit een heel hard geluid; van stenen en een groot oppervlak van dik metaal. Het geluid van de schep-kraan die de stenen van een grote bult op het strand in de kar van de trekker schept is ook hard, maar omdat de hande-lingen los van elkaar zijn, schep voor schep, is het niet een heel hard geluid heel lang zoals dat van de shovel en de ste-nen. Het is mij niet bekend hoe de grote bult stenen op het strand is gekomen, misschien wel met grote vrachtwagens of een boot, maar dat laatste lijkt me niet logisch want een schip zou misschien vastlopen op de bodem want het water van de zee is natuurlijk niet heel diep vlakbij het strand. Als je op het strand loopt moet je goed kijken waar je loopt, want de stenen zijn van verschillende formaten, er zijn kleine stenen, normale stenen en grote stenen. De shovel kan de stenen niet helemaal plat krijgen want de wielen van de machine maakt diepere banen in het strand. De shovel rijdt achteruit van het land naar de zee en kan niet helemaal tot in de zee rijden met zijn bak die de stenen plat maakt. Hierdoor verschilt de hoogte soms wel twintig centimeter, de grootste steen die ik zag is ongeveer vijftien centimeter. Als een grote steen naast de baan van de band van de shovel ligt, kan het hoogteverschil op het plattestenenstrand onge-veer vijfendertig centimeter zijn, dat is hoger dan de gemid-delde hoogte van trees van een trap. Als je over het strand loopt en niet op een pad, moet je je benen hoog optillen of naar beneden kijken zodat je je voet ergens anders kunt neerzetten als je een grote steen of een pad van de shovel op het strand tegenkomt. De stenen zijn dus niet helemaal plat en ze liggen los, hier loop je wat wie-belig met je ogen op het strand gericht. De losse stenen maken geluid als je over het strand loopt, ze verschuiven en bosten tegen elkaar. Het maakt verschillend geluid als je over kleine stenen loopt of normale stenen, het geluid is respectievelijk hoger en lager of dieper. Lopen over de rand van de baan van de shovel maakt een ander geluid en het geluid als je naar beneden naar de zee loopt is een ander geluid dat van de zee naar het strand. Doordat de plage hard is, zitten veel mensen of liggen ze op hun rug, op die manier komt het gezicht niet dichtbij de stenen. Iedereen draagt schoenen op het strand. Met de stenen wordt ook gebouwd en gespeeld. Sommige mensen maken er een bult van, maar niet zo hoog als de bult van de trekker of de kraan.Misschien nemen sommige mensen stenen die ze mooi of vreemd vinden mee, of stenen waar een herinnering aan zit, bijvoorbeeld omdat die naast hun l toen er iets gedenkenis-waardig gebeurde op het strand. Een steen kan per ongeluk in een tas komen en het is toeval dat de steen meegenomen wordt. Ik denk dat het verboden is om heel veel stenen in één keer van het strand mee te nemen.

Op de bergen in de mooie huizen wonen de rijke mensen. Er is bij een huis een garage vol telefoons, waar twee vrien-den oude telefoons verzamelen en repareren. Omdat de éne vriend vroeger bij De Centrale werkte, kwam hij in huizen om oude telefoons te vervangen voor nieuwe. Oude kamers in oude huizen waarschijnlijk, van oude men-sen met oude telefoons. Hij vond het zonde om ze weg te gooien, dus er is nu een telefoon-museum in de rijke-mensen bergen, waar de vrienden al dertig jaar telefoons verzamelen en ze inelkaar schroeven.

Er komen mensen naar de Oase om weg te gaan en mensen die blijven. Sommige mensen blijven voor altijd op de zee.

In deze stad wordt het niet gewoon donker.Het wordt niet donker, maar licht/grijs/oranje.Dat begint bij de bergen rechts en stroomt naar het achterland en naar de linkerbergen. Ondertussen stroomt de grijzigheid door de straten in de grenzen, want de grijzigheid kent alleen de kleurgrens. Uiteindelijk wordt de plaats zo grijs als de stenen en gaat hij weg en wordt oranje, misschien wel uit de vulkaan, die tenslotte land maakt.

Het wordt steeds rechter. Er is nog geen midden dan mij en de grens

Minne Bonnema schrok in december 1954 van de grote hoeveelheid taxi’s in Parijs. Toen hij over de Aflsuitdijk kwam, voelde hij zich weer thuis. Hij trouwde in oktober 1955 met Marie.

Door zijn twijfel en keus ging ik naar Le Havre en kwam erachter dat ik redelijk goed Frans versta, lees en spreek. 2011 Femke Bakker

ATLASvan de GRENSfemke bakker 2011