ONGEHOORDE SYMFONIE

FILOSOFIE EN MUZIEK VAN DE OUDHEID TOT NU

De bekroning van natuuronderzoek bestaat uit het opbouwen van een mathematisch begrippenstelsel waarin het onderzochte gebied van natuurverschijnselen een geïdealiseerde afbeelding verkrijgt die misschien wel het hoogste inzicht in de natuur vertegenwoordigt dat aan de menselijke geest gegund is.

Eduard Dijksterhuis (1892-1965)

Hurritische hymne (13de-14de eeuw v.Chr.)

Het onvruchtbare zal vruchtbaar worden.Graan zal worden voortgebracht.Zij, de vrouw, zal de vader kinderen baren.Mag zij, die nog geen kinderen heeft, zwanger worden.

Dan, met een greep van zijn rechter, probeerde Odysseus de pees uit,die zingend geluid gaf, zo mooi als de stem van een zwaluw. Hevige schrik overmande de vrijers en aller gezichtentrokken wit weg, want Zeus liet als teken een donderslag klinken.

Homerus, Odyssee (8ste eeuw v.Chr.)

Aeschilos, Sophocles, Euripides (5de-4de eeuw v.Chr.)

Straal zolang je leeftMaak je nergens zorgen over;Het leven duurt maar kortEn de tijd eist zijn tol.

Seikilos, skolion

Pythagoreïsch monochordDe dingen zijn getallen

Rafael, De Academie van Plato

Cicero (106-43 v.Chr.)

Scipio’s droom:

‘Wat is dat verrukkelijke geluid dat mijn oren vult?’

‘Dat is het akkoord van tonen, ongelijke maar niettemin zorgvuldig afgestemde intervallen, veroorzaakt door de snelle beweging van de sferen zelf.’

Geocentrisch wereldbeeld van Ptolemaeus (100-170). Uit: Harmonica

Quadrivium:rekenkunde, meetkunde, astronomie, muziek

Alle dingen tussen hemel en aarde hebben vorm omdat ze volgens getallen geordend zijn. Er is geen menselijke kunstenaar of ambachtsman die niet meet en rekent. Het is dus het getal, dat de hand van de kunstenaar beweegt.

Augustinus (354-430)

Als ik me de tranen voor de geest haal die ik vergoot bij de liederen van Uw kerk, aan het begin van mijn hervonden geloof, en hoe ik zelfs nu word ontroerd niet door het gezang maar door het gezongene, als ze worden gezongen door een heldere en vaardig gemoduleerde stem, dan erken ik het grote nut van dit gebruik. Zo aarzel ik tussen gevaarlijk genot en beproefde deugdzaamheid; omdat ik geneigd ben het gebruik van zang in de kerk eigenlijk goed te keuren, opdat door de verrukkingen van het oor de zwakkere geesten aangemoedigd kunnen worden tot een stichtelijke instelling. Maar als het me overkomt dat ik meer door de zang dan door het gezongene wordt ontroerd beken ik dat ik misdadig heb gezondigd en dan zou ik de zang liever niet gehoord hebben.Augustinus

Anicius Boëthius (480-525)

De institutione musica

Musica mundana, musica humana, musica instrumentalis (musica artificialis, musica naturalis)

De ware musicus is hij die blijk geeft van het vermogen tot het vormen van oordelen op grond van speculaties of redeneringen die van toepassing zijn op muziek met betrekking tot modi en ritmes.

Gregorius I de Grote (ca. 600)

Hildegard von Bingen (1098-1179)

Carlo Gesualdo (1566-1613)

Vandaag de dag heeft men al zijn vlijt en aandacht gestoken in het schrijven van vertolkingen, zodanig dat één stem ‘Sanctus’ zingt, een andere tegelijk ‘Sabaoth’, en weer een andere ‘Gloria tua’, dit alles onder gejammer, geloei en gestamel, zodat ze meer doen denken aan katten in januari dan aan bloemen in mei.Bisschop Bernardo Cirillo (1549)

Palestrina (1525-1594)

Door godsverlangen aangedreven hemelsferenRoteerden op de klanken die alleenUw almacht doet ontstaan en harmoniëren.

‘De eerste kring is die der Serafijnen,’Heeft zij die mijn verwarring zag, verklaard.‘De tweede wordt gevormd door Cherubijnen.’

Dante Alighieri (1265-1321)

En hij toonde hem de Melkweg, en de aarde, zo klein in vergelijking met de immense hemelen; en daarna liet hij hem de negen sferen zien. Toen hoorde hij de melodie die door de negen sferen wordt voortgebracht, en die de oorsprong vormt van alle muziek en melodie op aarde en de oorzaak is van harmonie.

Geoffrey Chaucer (1343-1400)

Johannes Kepler 1571-1630)

De aarde zingt mi-fa-mi, zodat je reeds uit deze syllaben kunt opmaken dat in onze woonplaats ellende en honger (misère-fames-misère) heersen.Johannes Kepler

Derhalve zijn de bewegingen van de hemelen niets anders dan een voortdurende samenklank die zich door dissonante spanningen beweegt. Hierdoor articuleert en onderscheidt zij de onmetelijkheid van de Tijd, zodat het niet meer verwonderlijk is dat de kunst van het meerstemmig zingen, die onbekend was aan de ouden, door de mens ontdekt is. Zo kon de mens namelijk de ononderbrokenheid van de Wereldtijd in een kort deel van een uur spelen, door middel van een kunstvolle symfonie van meerdere stemmen, en tot op zekere hoogte het welgevallen van God de Schepper in diens werken proeven, in het allerzoetste geval van genoegen dat de mens uit deze muziek, de nabootser van God, ontvangt.Johannes Kepler.

History of the Macrocosm

Robert Fludd (1574-1637)

Athanasius Kircher (1602-1680)

Musurgia UniversalisMuziek is niets anders dan van alles de orde te kennen

De zeven banen van de hemellichamen wentelen zich met de zoetste harmonie rond, en door hun omwenteling worden de meest lieflijke samenklanken teweeggebracht. Dit geluid reikt daarom niet tot onze oren, omdat het boven de lucht ontstaat, en de omvang ervan ons beperkte gehoor te boven gaat.

Ruim genomen is de muziek niets anders dan tweedracht in eendracht, of eendracht in tweedracht van verschillende zaken die tot een eenheid gebracht moeten worden. De muziek is of natuurlijk, of kunstmatig. Natuurlijke muziek omvat al het bestaande dat op harmonische wijze geordend is, of wat hetzelfde is, de wereldmuziek. Deze wereldmuziek bevat de harmonie van de hemelen, de elementen, en van de vermengingen; een harmonie die bewonderd moet worden en ook met de menselijke muziek in verband wordt gebracht.Athanasius Kircher

Alle voorstelbare harmonie en muziek, die de vindingrijkheid van het menselijke vernuft ooit heeft kunnen bedenken, alle realiseerbare lieflijkheid en zoetheid van de muziekinstrumenten, alle uitnemendheid en perfectie van de menselijke stemmen, wat is dit, in vergelijking tot die allerhoogste en meest verheven muziek, anders dan het allerdissonantste gekrijs van wilde beesten, het huilen van wolven, het knorren van varkens? Toch is het de taak van de mens zich op het hogere te richten en Hem te loven, het lam Gods, die in zijn eeuwige woonplaats én muzikant, én instrument, én muziek is.Athanasius Kircher

Descartes schreef op verzoek van de Nederlandse natuurkundige Isaac Beeckman een verhandeling over muziek waarbij hij zich geheel beperkte tot de meet- en rekenkundige aspecten van snaarlengten en intervallen.

René Descartes (1596-1650)

De ziel van de wereld die de lichamen in het voor ons zichtbare universum in beweging brengt, moet noodzakelijkerwijs muzikale geluiden voortbrengen, ook al kunnen we die niet horen.

Isaac Newton (1642-1727)

Die deeltjes die van eendere grootte, gestalte en hoeveelheid materie zijn, zullen zich aan elkaar vasthouden of samen dansen, en diegenen die van een andere soort zijn, zullen er tussenuit worden geworpen of geschoven; want deeltjes van dezelfde soort zullen, als even zoveel muzikale snaren van gelijke spanning, samen trillen in een soort harmonie of eenstemmigheid. Robert Hooke (1635-1703)

Ga zitten, Jessica. Zie hoe de hemelbodemis ingelegd met schijfjes fonkelend goud;Het kleinste schijfje dat je kunt ontdekken,zingt in zijn wenteling nog als een engel,een stem in ’t koor der prille cherubijnen.Die harmonie is ook in onze zielen,maar nu dit grauw, vergankelijk omhulselhaar nog gevangen houdt, kun je haar niet horen.

William Shakespeare De koopman van Venetië

Nadat ik elke andere manier van zingen die ik tot nu toe gehoord had opzij had gezet, legde ik mezelf er helemaal op toe om te zoeken naar de vertolking waar deze gedichten recht op hadden. En ik bedacht dat het soort stem dat door de Ouden voor liederen werd bestemd soms gehaast kon zijn en het midden kon houden tussen de langzame, gedragen tempi van de zang en de vloeiende, snelle van de spraak, en dus geschikt was voor mijn doel (net zoals ook de Ouden de stem aanpasten aan het lezen van poëzie en heroïsche verzen), en daarbij die andere stem van conversatie benaderde, die zij continu noemden en die onze modernen (hoewel misschien voor een ander doel) ook in hun muziek gebruiken.

Jacopo Peri(1561-1633)

Henry Purcell(1659-1695)Dido and Aeneas

Bachs muziek toont aan hoezeer muziek de verborgen wiskundige activiteit is van een ziel die zich er niet van bewust is aan het rekenen te zijn.Gottfried Leibniz

Deze grote man zou door hele volken worden bewonderd als hij meer gratie zou hebben, als hij het natuurlijke element in zijn stukken niet zou wegnemen door ze een gezwollen en verwarde stijl te geven, en als hij hun schoonheid niet zou verduisteren door een overdadige gekunsteldheid.Johann Scheibe

J.S. Bach (1685-1750)

Arnold Schönbergs atonale expressionisme of twaalftoonssysteem: elke compositie is gebaseerd op een serie klanken waarvoor alle twaalf halve tonen van het chromatische octaaf in een bepaalde combinatie na elkaar of tegelijkertijd worden gebruikt waarbij alle tonen gelijkwaardig zijn, dat wil zeggen dat geen enkele toon (of toonaard) een voorkeurspositie inneemt.

Kunst behoort tot het onbewuste! Men moet zichzelf uitdrukken! Zichzelf direct uitdrukken! Niet zijn smaak of zijn opvoeding, of zijn intelligentie, kennis of vakmanschap.

Arnold Schönberg

Maurice Ravel: ‘Nee, dat is geen muziek... dat is laboratoriumwerk.’

Richard Strauss: ‘De enige persoon die de arme Schönberg nu nog kan helpen is een psychiater. Ik denk dat hij er het best aan doet sneeuw te gaan ruimen in plaats van op muziekpapier te krabbelen.

Onze starende blik gericht op de oneindige kosmosDie ons omcirkelt met rijke en lieflijke harmonieënBrengt ons ertoe door visie, vuur en getrouwe gebedenOnze onvolmaakte zielen hoger op te tillenDan door logica en geleerdheid.

Uit: Die Harmonie der Weltvan Paul Hindemith (1895-1963)

Karl-Heinz Stockhausen (1928-2007): Licht: Die sieben Tage der Woche

Ik ben een MENS gewordenom mijzelf en GOD de Vaderals een menselijk VISIOEN te zijnom hemelse muziek naar de mensen te brengenen menselijke muziek naar de hemelse wezensZodat de Mens naar God kan luisterenen GOD zijn kinderen kan horen.

Peter-Jan Wagemans (1952-)

Legende. De ontsporing van Meneer Prikkebeen. (2011)

Toen ik begon te studeren in Den Haag had ik het gevoel dat er in de muziek door toedoen van de generatie Stockhausen en Boulez iets verloren was gegaan. Noem het emotionaliteit. Ik ben helemaal geen moderne muziekhater, maar met totaal chromatiek kon ik eigenlijk niet zoveel. Zonder de muziekgeschiedenis te veranderen of te verloochenen, heb ik voor mezelf altijd iets willen maken dat nieuw is, maar dat ook die verloren emotionaliteit teruggeeft zonder regressief te zijn. Ik verzon er ooit een slagzin bij: Ik ken het al, maar ik heb het nog nooit gehoord. En Legende is mijn belangrijkste uitwerking van die gedachte.Peter-Jan Wagemans

Doctor Faustus; Het leven van de Duitse toondichter Adrian Leverkühn, verteld door een vriend.

Hoort het slot maar, hoort het met mij: de ene instrumentgroep na de andere trekt zich naar de achtergrond terug, en wat overblijft, en waarmee het werk verklinkt is de hoge G van een cello, het laatste woord, de laatste wegzwevende klank, langzaam in pianissimo fermate wegebbend. Daarna is er niets meer,- zwijgen en nacht. Maar de natrillende toon die in dat zwijgen hangt, die niet meer is, waar alleen de ziel nog naar luistert en die een afsluiting van de droefheid was, is dat niet meer, verandert van betekenis, staat als een licht in de nacht.Thomas Mann