HV-Midden-Holland

1

Vensters uit de Humanistische Canon

www.humanistischecanon.nl

Bespreking: 3 februari 2015

Inleider: Peter de Wit

Venster Klassieke levenskunst

Tijdsperiode Oudheid

Thema De heropleving van de klassieke zelfzorg Wat houdt het advies ‘draag zorg voor jezelf’ in ?

Belangrijke klassieke denkers over levenskunst Socrates - Plato in dialoog

Aristoteles streef naar het juiste midden

Stoïcijen zorg voor gemoedsrust

HV-Midden-Holland

2

Agenda

1. Het voorafje doel van de Canon

2. Het venster over levenskunst in de oudheid Pierre Hadot filosofie als een manier van leven

3. Bevriend raken met jezelf - Dick Kleinlugtenbelt Socrates ga kritisch ondervragend met het zelf om

Aristoteles vorm je karakter door je emoties in goede banen te leiden

Stoïcijnen ga dagelijks na of je activiteiten overeenkomen met je leefregels

4. De hamvraag Brengt dit thema mijn denken verder ?

HV-Midden-Holland

3

Het voorafje

Het namenrondje

heb ik ook uw emailadres ? o alle deelnemers kunnen de sheets per email krijgen

HV-Midden-Holland

4

Het voorafje

Humanistische Canon

35 Vensters

Doel geschiedenis en actualiteit

o verder lezen

‘Het’ humanisme ligt nergens vast

o is historisch veranderlijk

Wat houdt humanisme dan in ?

Website HV vindt u dit belangrijke waarden ?

o zelfbeschikking gelijkwaardigheid o verantwoordelijkheid verdraagzaamheid o solidariteit redelijkheid

dan bent u humanist !

HV-Midden-Holland

5

Het voorafje

Drie hoofdlijnen in de Canon

1. uitgangspunt: kritisch denken - vanuit menselijke vermogens 2. streven: sociale rechtvaardigheid 3. ideaal: ontplooiing van het individu

Eigentijds Humanisme

Drie pijlers van het HV-humanisme de combinatie van deze drie hoofdlijnen

o zelf denken geen autoriteit of geopenbaarde kennis

o samen leven een politiek-moreel streven

o persoonlijke ontplooiing levenskunst

HV-Midden-Holland

6

Levenskunst

Vraag vooraf

waar denkt u aan bij ‘levenskunst’ ? heeft levenskunst een positieve of negatieve bijklank ?

Levenskunst de menselijke levensvragen

o wat is een goed leven ? o wat vind ik waardevol ? o hoe maak ik mijn keuzes ?

een rijke traditie binnen het humanisme o en ook buiten het humanisme

Maar: wie ‘ben’ je eigenlijk ?

HV-Midden-Holland

7

De actualiteit van levenskunst

Binnen en buiten het humanisme

Maand van de spiritualiteit een zoeken naar een beter evenwicht

o materiële welvaart o geestelijk en lichamelijk welzijn

spiritualiteit en levenskunst o zowel de relatie God-Mens als seculier

De levenskunst beurs voor de echte levensgenieters

o met aandacht, zorg en sfeer o het zwitserlevengevoel

Centra voor levenskunst bewust leven

o Humanistisch - geef vorm aan je eigen leven o Mindfulness - leef met aandacht voor het moment o Yoga - de weg naar heelheid en innerlijke vrede

HV-Midden-Holland

8

De Humanistische Canon

Moderne en klassieke levenskunst

De huidige belangstelling in een tijd van individualisering

o kerk, politiek, traditie: niet meer automatisch leidend

grote nadruk op vrijheid en zelfbeschikking o in liberale opvatting:

negatieve vrijheid - niet inmenging ! o in levenskunst:

positieve vrijheid – wat is voor mij een mooi, authentiek leven?

Klassieke levenskunst – een manier van leven verander jezelf

o oefen je in de manier van leven van jouw keuze

Huidige levenskunst word jezelf

o ontwikkel je tot een authentiek individu

DISCUSSIE –het verschil tussen jezelf veranderen of worden

HV-Midden-Holland

9

Pierre Hadot (+1920-2010)

Filosofie in de oudheid

Vertrekpunt: op een bepaalde manier willen leven filosofie als betoog

o gaat over kennis, logica, natuur

filosofie als levenskeuze o zoeken naar wijsheid - hoe in het leven te staan o gemoedsrust - bij alle zorgen, angsten, menselijke ellende

kwetsbaarheid van het bestaan o de keuze gaat vóóraf aan het betoog

paideia o vorming door oefenen en nog eens oefenen

Klassieke levenskunstscholen = een manier van leven Plato (Academie) - zoekt de dialoog en de verandering die deze teweegbrengt

Aristoteles (Lyceum) - biedt de mogelijkheid naar een voortreffelijk midden te streven

Zeno (Stoa) - schuif waar je geen controle over hebt terzijde

Epicurus (Tuin) - zoek geen valse genietingen, leid een gematigd leven

HV-Midden-Holland

10

Dick Kleinlugtenbelt

Levenskunst bevriend raken met jezelf en de ander (Damon, 2010)

Levenskunst - je innerlijke ruimte ieder mens staat in een verhouding tot

o zichzelf o tot anderen o tot de dingen om je heen

hoe vrij is die innerlijke ruimte ? o hoe sta ik in deze situatie ? o is er positieve vrijheid om te kiezen ?

je kunt reflecteren op hoe je jezelf vorm geeft

Levenskunst alledaagse kwesties

o aan welke voor mij belangrijke leefprincipes blijf ik trouw ?

persoonlijke keuzes o streven naar min of meer bewuste en doordachte keuzes

zonder idealisering van autonome en vrije keuze mogelijkheden

HV-Midden-Holland

11

Dick Kleinlugtenbelt

De klassieken: draag zorg voor jezelf

Hoe ga je met jezelf om ?

Orakel van Delphi: KEN UZELF . (+700-400 v. Chr.)

(1) zie in dat je mens bent - onwetend en kwetsbaar

(2) laat het onnadenkende leven achter je

(1) Thales van Milete: de natuur is kenbaar (+600-550 v. Chr) o wetmatigheid in de natuur o veranderlijke van gewoonten, mensenwerk

het moeilijkste dat er is: inzicht in jezelf

(1) Heraclitus: alles stroomt (+550-500 v.Chr) o alles verandert en is toch hetzelfde o trok zich terug voor overleg met zichzelf o ga bevriend om met de diepe samenhang in jezelf

(2) Socrates: kritisch zelf onderzoek (+450-400 v. Chr.) o wat zijn de onderliggende motieven van je handelen ?

HV-Midden-Holland

12

Dick Kleinlugtenbelt

Waar zorg voor dragen ?

Socrates (Plato) de plek waar inzicht en beheersing aanwezig is

o waar de ziel, de ratio is o beheersing van het lichaam

Aristoteles de mens: een animal rationale

o een redelijk én onredelijk dier o streef naar voortreffelijkheid

De Romeinse Stoa Seneca

o leef in overeenstemming met je eigen leefregels

Epictetus o houd je bezig met wat binnen je bereik ligt

Marcus Aurelius o ieder mens heeft een innerlijk kompas

HV-Midden-Holland

13

Socrates (+470-400 v.Chr)

Twee wegen tot zelfinzicht

Dialoog Menon confronterend

o voor wie er van overtuigd is te weten o leidt tot nieuwsgierigheid naar wat dan wel

prikkelend o voor wie denkt niet te weten o leidt tot verwoorden van eigen inzicht.

beide wegen moeten uitmonden in zelfinzicht o is niet bezig met de vraag ‘waar of niet waar’ o zoekt inzicht in de principes die je leven leiden

Waar is dit zelfonderzoek op gericht ? niet op je persoonlijkheidsstructuur

o wel op de dingen die van je hart zijn o wat is een goede manier van leven ?

morele vragen

HV-Midden-Holland

14

Socrates

De plek waar inzicht en beheersing is

Heb je al goede zorg voor jezelf gedragen? belangrijker dan andere vormen van goede zorg

o voor je lichaam, voor je bezittingen, voor je beroep

het zijn vragen die daar aan vooraf gaan o gedachten die je leven voorzien van jouw toewijding

Wat is het waardevolste deeltje van jezelf ? de plek waar inzicht en beheersing te vinden zijn

o de wijsheid waardoor we kennis en inzicht hebben in het goede o dichter bij je dan je lichaam, je bezittingen, je beroep

iedereen kan deze vraag beantwoorden ! o om welke wijsheid gaat het in jouw leven ? o wat zijn jouw leefprincipes ?

in je verschillende soorten activiteiten het raakt de kern van je levenservaringen

HV 1e pijler: zelf denken

HV-Midden-Holland

15

Aristoteles (+380-320 v.Chr.)

Het mensbeeld

De mens: een animal rationale de mens kan met de rede afstand nemen tot de omgeving

maar blijft ook een onredelijk dier o tegelijk een belofte en een gevaar

kan zowel uitmuntend handelen als de controle over zichzelf verliezen

o niet in staat het op rede gebaseerde leven tot zijn natuur te maken

Hoe gaan we om met emoties een emotie is een natuurlijk vermogen

o de wijze waarop iemand boos of verdrietig is, is gebaseerd op zijn gewoontes je innerlijke houding is het resultaat van een leerproces we moeten leren een goed mens te worden

we kunnen zowel weloverwogen boos of verdrietig zijn als ongepast o bij teveel emotie: laat je jezelf meesleuren o bij te weinig emotie: misken je de emotie o één juist midden: het schot in de roos

HV-Midden-Holland

16

Aristoteles

De mogelijkheid van voortreffelijkheid

Wat is goed handelen ? kritiek op Socrates (Plato) o zoekt algemeen geldende kennis over wat men positief waardeert (deugd) o doet dat in dialoog o pas met kennis van een deugd kun je daar naar handelen

Aristoteles o richt zich op praktische wijsheid, deze specifieke situatie o werkt op basis van observatie

ga niet uit van voorgeschreven normen wat doet een verstandig persoon ?

o oefen daarin

De belangrijkste belemmering om goed te handelen niet onwetendheid

maar een gebrek aan zelfbeheersing o het niet in goede banen leiden van emoties

HV-Midden-Holland

17

Aristoteles

Hoe ga je om met jezelf

Het verwerven van praktische wijsheid wat is in deze situatie vereist ?

o algemene regels en de specifiek situatie

werk vanuit je betrokkenheid bij de situatie

o niet vanuit een technisch kunnen

vermijd een teveel of tekort aan emotie o is geen braafheid of middelmatigheid

weet het meest geschikte moment o als er nog bijgestuurd kan worden

Het juiste midden tussen dapperheid lafheid overmoed

vrijgevigheid gierigheid verspilling

grootmoedigheid verwaandheid nederigheid

zachtmoedigheid opvliegendheid gelatenheid

humor platte boertigheid droogstoppel

HV-Midden-Holland

18

Aristoteles

De zelfzorg

Karakter is een gewoonte – een houding

o niet -zoals bij Socrates- al in je innerlijk aanwezig

is in de loop van het leven ontwikkeld o bepaalde gewoonten en gebruiken zich hebben vastgezet o daardoor is er een neiging tot een bepaald soort handelen o ga na waar je eerste neiging naar uitgaat o je hebt een vrije speelruimte bij opkomende emoties

Twee manieren om te ontwikkelen met de eigen rede

o het juiste midden vinden o praktisch inzicht o veel oefenen

neem een voorbeeld aan verstandige mensen

HV-Midden-Holland

19

De Romeinse Stoa

Inspecterend omgaan met het zelf De oude Stoa: van 300 tot 200 v.Chr. (Zeno)

De midden Stoa: van 150 tot 50 v.Chr.

De Nieuwe of Romeinse Stoa: van 0 tot ongeveer 200

Belangrijke stoïcijnen

Seneca (+ 0-65)

toets jezelf aan je leefregels o levenskunst is op de juiste manier leven en

sterven

Epictetus (+ 50-120) wees alleen bezig met zaken die binnen je bereik liggen

o dan ervaar je gemoedsrust

Marcus Aurelius (+120-180)

bevraag je innerlijk kompas o door verkeerde oordelen raakt deze gemakkelijk in het ongerede

HV-Midden-Holland

20

Seneca (+ 0-65)

Toets jezelf aan je leefregels

De emotie woede kritiek op Aristoteles

een verkeerde emotie is niet in goede banen te leiden o ga de strijd aan met de oorzaak van de boosheid

de gedachte dat je onrecht wordt aangedaan vaak zijn gedachten alleen vermoedens

Iedereen kan het maak elke dag ruimte vrij voor zelfonderzoek

o niet gericht op schuld, maar op herstel 1) zelfobservatie

o neem jezelf en je activiteiten in een innerlijke dialoog waar 2) zelftoetsing

o ga na of je activiteiten overeenkomen met je leefregels 3) zelfbegrip

o begrijp wat het meest eigene van je is o je vindt een juiste verhouding ook tot hinderlijke karaktertrekken

HV-Midden-Holland

21

Epictetus (+ 50-120) Gebruiken we ethische woorden juist ?

Filosofie is een wijze van leven begint met het bewustzijn van de eigen zwakheden

o beperkingen en onbekwaamheden

niet met een wetenschappelijke studie

Wat is goed en slecht ? iedereen heeft een natuurlijk idee over goed en kwaad

o dat passen we achteloos toe o waarom is het ene morele oordeel beter dan het andere?

wantrouw vanzelfsprekende morele oordelen

De inrichting van je eigen leven je hebt noodzakelijk eigen leefregels nodig

o leefregels verschillen van persoon tot persoon o in een leefregel leg je het goede voor jouw leven vast o leefregels zijn passend als je er opgetogen door raakt

HV-Midden-Holland

22

Epictetus

Een evenwichtig leven

Wenken voor een evenwichtig leven maak verschil tussen wat we wel en niet in onze macht hebben

o binnen onze macht onze denkvrijheid onze meningen, streven, wensen en afkeer

o buiten onze macht ons lichaam, bezit, reputatie, ambten we proberen ze te beïnvloeden, maar ze zijn van iets anders afhankelijk

DK: Wat ligt wel en wat niet binnen je bereik ? in onze huidige tijd

o veel nadruk op de planning van ons leven o op het vergroten van de macht over de externe omstandigheden

mensen verlangen alles binnen hun bereik te hebben

pdw: géén aansprekende vorm van het stoïcisme ? staat haaks op de 2e HV-pijler: streven naar meer sociale rechtvaardigheid

HV-Midden-Holland

23

Marcus Aurelius

Het innerlijk kompas

Trek je terug in jezelf wat heb je jezelf voorgenomen en wat heb je gedaan

o richt je op je toekomstig gedrag

een redelijk wezen heeft genoeg aan zijn eigen rechtvaardig handelen o dat geeft gemoedsrust o is van nature aanwezig

Een stoïcijnse oefening wist van anderen wat belangrijk was voor het inrichten van het leven

o goede karaktereigenschappen en leefregels o geeft richting om het eigen handelen in goede banen te leiden

Marcus Aurelius: aan wie heb ik veel te danken o van mijn grootvader Verus

hoffelijkheid en een gelijkmatig humeur o van mijn moeder Domitia

vroomheid, vrijgevigheid en een sobere levenswijze.

HV-Midden-Holland

24

De hamvraag

Brengt dit thema mijn denken verder ?

De klassieke levenskunst o een keuze voor een manier van leven o draag zorg voor jezelf

Socrates: wijs inzicht met kritisch ondervragen inzicht krijgen in je onderliggende principes en tegenstrijdigheden

Aristoteles: praktische wijsheid met het midden houden bij emoties je emoties in goede banen leiden

Stoïcijnen: gemoedsrust met zelf inspectie over mijn feitelijke gedrag de eigen leefregels in jezelf versterken: het innerlijk kompas

een vrijwillige bijdrage stellen we zeer op prijs volgende keer: 3 maart 2015 - Moderne levenskunst

pdw/febr-2015