1200 v.chr 750 v.chr De vroege ijzertijd 1100 900 Dark Ages 1000 Ilias 750 725 Odysee Homerische maatschappij 776 750 1e Olympische spelen 500 De archasche periode Tijdperk der Voor-Aziatische wereldrijken Satrapen De vroege romeinse 500 geschiedenis Etrusken Etruskische cultuur stichting Carthago Carthaagse welvaart militair Carthaagse bestuursvorm Stichting Rome Koningstijd Structuur koningstijd Koning patriciers populus of plebs Clientes en patrni Senaat Familia pter familias gntes/ gens cria volksveradering/comitia curiata

800

9e of 8e eeuw

753 753 510/09

600 700 578

Groei Rome Forum 600 7 koningen vermogensklasses en indeling leger quites zwaargewapende infanterie lichtgewapenden proletrirs/bezitlozen tributum comitia centuriata centria Tarquinius Superbus verdreven en stichting republiek opbouw republiek

509

Latijnse recht

consuls quaestoren

senaat

religeus dictator patricirs ontwikkelingen archasche periode alfabet

Griekse literatuur lyriek Griekse bouwkunst Griekse godsdienst orfisme filosofie

pythagoras

politieke veranderingen

800

Tirannie monumentalisering van 700 bebouwing Bevolkingsgroei sterkere profilatie elite Veranderingen argrarische sector Ontstaan polis opbouw polis belangrijke poleis politieke organisatie polis Aristocratische samenleving streven polis ethn/ ethnos oikos spanningen in polis

verarming kleine boeren

800

hoplieten Periode van tweede griekse 600 expansie apoika 550 einde kolonisatie

specialisatie door kolonisatie nouveaux riches Cyrus de grote Cyrus de grote Sparta

550 547

opbouw sparta

Spartiaten perioiken heloten Messeni

maaltijdgemeenschap apella gersia koningschap

eforen

midden 6e eeuw

oprichting peloponnesische bond Athene Atheense bevolkingsgroei aristocratisch bestuur / archonten Arepagus / adelsraad ondergang aristocratie

632 ca. 622

Cylon Drco en optekening gewoonterecht

594

Slon

$

Hervormingen van Slon Pentekosiomedimnoi en hippeis zeugiten theten metoiken raad van 400 / boule volksvergadering

afschaffing schuldslavernij volksrechtbank

geen landverdeling 561 560 eerste tirrannie Pisistratus

546 528 514 510

tweede tirranie onder Pisistratus dood Pisistratus Hipparchus vermoord einde tirannie

508

Clisthenes

Hervormingen Clisthenes

Atheens staatsbestel raad van 500/ boul

ostracisme democratie archonten worden gekozen doormiddel van loting strategen

487

500

afbrokkeling Etruskische macht

500

330 Klassieke periode

499

493 Ionische opstand strafexpeditie onder leiding van Darius I Slag bij Marathon

490

483

Themstocles

480

Xerxes

480

Slag bij Thermpylae

Slamis

479 479 479

Slag bij Platae 460 Isolement Sparta 449 Klein-Azie

461

Oorlog tegen Sparta en 446 bondgenoten

477

404 Delisch- Attische zeebond

Atheense leiders 5e eeuw

460

Pericles Socrates Machtsmiddelen Athene voor DAB

450

Atheens burgerrecht na 450

Klerouchieen

432

liturgien inwoneraantal Athene Sofisten rtor

469

399 Socrates

429

347 Plato plato's ideale staat

384

322 Aristteles

485

425 Herdotus

431 431

404 Peleponnesische oorlog Spartaanse invasie Attica

430

429 Pestepidemie Athene

429 429 421

Dood Pericles 422 Clon Vrede van Nicias

421

2e fase Peleponnesische 413 oorlog gewapende vrede

415

413 Expeditie naar Sicili Alcibiades Sparta bezet Attica Sparta begint met bouwen vloot

411

Oligargische coup-poging

404

blokkade van athene de 30 tirannen

404 404

einde Peleponnesische oorlog 371 Sparta dominante macht Presentiegelden en verscherping burgerrecht 355 2e Attische zeebond Verdeel en heers

399 377

371

361 Verval Sparta

362

Slag bij Mantinea

359

336 Philippus II

338

Slag bij Chaeronea

337

Korintische bond

336 334

Alexander de Grote Alexander steekt over naar Klein azi Orakel van Amon

Alexandri

331

Slag bij Guagamla

324

Persepolis Roxne / bruiloft susa Alexander keert terug naar Babylon

324

323

Alexander overlijd aan korte ziekte Einde Atheense democratie

Diadochen oorlogen

301

Slag bij Ipsus

Ptolemesche rijk

Alexandrie 200 30 verlies Syrie en Palestina verlies zelfstandigheid aan Romeinen

Seleucidische rijk

multicultureel

141 64

Antiochus de Grote Seleucidische rijk verliest Mesopotamie Seleucidische rijk wordt opgeheven Antigonidische rijk

279 277 244

Galaten Antigonus Gontas 241 Agis IV

236

222 Cleomenes III

222

Slag bij Selalasia

Griekse Bondsstaten Romeinse oorlogen tegen Antigoniden Romeinen verklaren Griekse steden vrij en autonoom laatste antigonidische koning Macedoni ingelijfd als Romeinse provincie heel Griekenland ingelijfd in Romeinse rijk

196 168 148

146

Attaliden

Makkabese rijk

168

opstand tegen Seleuciden

152

Judas de Makkabeeer belastingvrijdom en feitelijke onafhankelijkheid Makkabeeen nemen koningstitel aan

142

104

Thora sadduceeen Farizeeen Judea komt onder Syria te vallen

63

Filosofie Stoicijnen met als oprichter Zno

Epicurus

Cynici

periode 1100-900 :De Donkere Eeuwen (weinig contemporaine schriftelijke gegevens) achteruitgang aantal nederzettingen. Versnippering, verdwijnen schrift (lineair B) , terugloop bevolking Griekenland bestaat uit kleine arme ongedifferentieerde geisoleerde gemeenschappen Werk van Homerus over de slag om Troje onder leiding van Koning Agammnon van Mycne Werk van Homerus Terugkeer van Odysseus, koning van het eiland thaca. Ilias en Odysee zijn 1 van weinige bronnen uit vroege ijzertijd koning geen leider in paleiseconomie maar grote herenboer, primus inter pares : eerste onder zijns gelijken, leider van grote argrarische huishoudens Ontstaan uit waardenpatroon van aristocratische elite: edelen werden geacht hun huishoudens te verdedigen en moesten dus laten zien dat ze gezonde sterke mannen waren

Nieuwassyrische, het Niewbabylonische en het Perzische rijk. Valt samen met archasche periode gouveneur die het oppertoezicht over een satraap had ontstaan beschaving die zich kan meten aan oostelijke beschavingen Carthagers in noord-afrika, Etrusken in middenItalie en griekse cultuur in griekse kolonies in Zuid-Italie, Sicili en zuid-gallie de etrusken leefden in stadstaten en hadden een duidelijk stedelijke cultuur. was een mengcultuur met oosterse, italische en Griekse elementen (van de griekse kolonien) in de 9e of 8e eeuw werd Carthago gesticht vanuit de Fenicische stad Tyrus. Carthago was een rijke stad de Carthaagse welvaart was berust op zeehandel, import van goud en een hoog ontwikkelde argrarische productie bestond voornamelijk uit huursoldaten omdat de bevolking niet groot genoeg was. Carthago werd bestuurd door een regentenstand van grootgrondbezitters en rijke kooplieden en generaalsfamilies volgens legende gesticht door Rmulus. Romeinen waren oorspronkelijk van de stam Latijnen

Hoogste bestuurlijk, rechterlijke en militaire macht Aristocratische familiehoofden (patres of patriciers); maakten deel uit van senaat, adviesorgaan van de koning het gewone volk veel boeren waren afhankelijk van aristocratische bescherming. Zij werden clintes genoemd. Hun aristocratische beschermheren patrni een raad van aanzienlijke familiehoofden die een volksvergadering konden bijeenroepen, die een instantie was en het uitvoerende gezag een wettig karakter gaf huishouding bestaande uit het gezin, kleinkinderen, slaven en clintes. In de familia had de pter famlias het absoluut gezag familievader denk aan clan. Familia was hier onderdeel van. groepen families die dezelfde stamvader gemeen hebben en gemeenschappelijke tradities hadden bundeling van gntes. Elke curia had een stem in de volksvergadering, comitia curiata. bestond uit 30 curia die als zodanig stemden Rome groeide na 600 onder invloed van Etruskische en Griekse invloeden snel uit tot 1 van de grootste steden van Italie. Het krijgt een urbaan uiterlijk. Het krijgt een Forum en er worden tempels+ woonhuizen gebouwd het centrum van Rome is het Forum het oude Rome werd geregeerd door 7 koningen, de voorlaatste koning Srvius Tllius deelde de burgerij in bij de veranderde strijdwijze (falanx en ruiters met lichtgewapenden eromheen) rijkste burgers, ruiters. Praktisch alle patriciers en rijke plebejers hoorden bij de ruiterij gezeten boerenstand lagere klassen bleven buiten het leger vermogensbelasting naar indeling van de nieuwe klassen de nieuwe indeling van vermogensklassen was ook de basis voor een nieuwe volksvergadering. Er waren 5 vermogensklasses die waren onderverdeeld centria elke centuria had 1 stem afdeling van 100 man

laatste Etruskische koning

vanaf de vijde eeuw kenden de leden van de bond der Latijnse stadstaten een gemeenschappelijk burgerrecht. Dit recht verschafte alle inwoners van de stadstaen en de bond het recht op onderlinge handel en huwelijk het koningschap werd opgeheven en de regering ging over op twee jaarlijks wisselende magistraten, die na 367 consuls werden genoemd. Ze hadden het imperium van de koning maar konden elkaar veton en na 1 jaar konden ze door ontevreden burgers worden aangeklaagd. schatmeesters die de consuls bijstonden de senaat kreeg meer macht en adviseerde de consuls. Daarnaast had een besluit van de volksvergadering pas kracht van wet als de senaat zijn fiat eraan had gegeven. De senaat bestond uit 300 senatoren geleverd uit de patricers.

de religieuse taken van de koning gingen over op de rex sacrrum en pontifex maximus in een noodsituatie konden de regerende magistraten een dictator aanstellen voor 6 maanden die alle macht in handen kreeg de patriciers beheersten de staat na de val van de koning alle belangrijke functies waren bekleed door patriciers. Ijzer, toenemende contact met oosten (Alfabet, betere gewassen, orintaliserende stijl) Kolonisatie, Hoplietenfalanx, opkomst polis en bevolkingsgroei grieken hebben dit van Fenicirs in 10e of 9e eeuw overgenomen. Werd wel vernieuwd door toevoeging klinkers en andere tekens. denk niet aan leesliteratuur maar luisterliteratuur. Homerus van grote invloed in zijn epen en voorstelling van goden. Grieken zien het als een soort bijbel Hesodus gaf inzicht over lagere klasse van maatschappij. Vanaf zevende eeuw komt de persoonlijkere lyriek op. persoonlijke gedichten en uitingen van dichters over eigen gemoedstoestand. Ook reflecties op maatschapij griekste stijl van bouwen kwam op. Tempels waren woonhuizen van goden en waren ook gebouwd volgens model van woonhuis. polythestisch: meerdere goden. Sinds Homerus antropomorf. Geen dogma. Elke stad zijn eigen beschermgodheid, die zijn plek vaak op de tempel op de akrpolis had. afwijkende griekse stroming. Gaat uit van scheiding tussen lichaam en ziel. Lichaam geld als kerker van de ziel. Die zich na de dood en reincarnatie kan ontworstelen van het lichaam opkomst griekse natuurfilosofie en wetenschap. Ontstond uit denkers die geen genoegen namen met verklaringen uit mythen. Verwierpen goden niet. Bekendste westerse filosoof was Pythgoras. meende dat kosmos logisch was opgebouwd uit 7 lagen volgens getalsverhoudingen. Kosmos en natuur te doorgronden met wiskunde. Ook wou hij orde schepen in grieke steden in zuid-italie. Volgelingen : pythaoreers door afbreuk economische en militaire machtsbasis adel kwam aristocratie in meeste poleis uiteindelijk ten val. Op veel plaatsn werden eisen gesteld:1. optekening recht tegen de adellijke willekeur. 2. toelating tot de ambten (geisd door niet-adelijke rijken die militaire macht hadden als hoplieten). 3. schulddelging, afschaffing schuldknechtsschap en landverdeling val aristocratie bijna altijd gepaard met opkomst tirannie. Oorspronkelijk neutraal woord. Gebruikt voor alleenheerser die absolute macht naar zich toegetrokken had terwijl dat niet gerechtvaardigd was. Duurde meestal maar 2 generaties. Daarna vaak oligargie of democratie hutten worden huizen, tempels van hout > tempels van steen, stadsmuren niet explosief, maar betekend wel meer monden die gevoed moeten worden. Zie argrarische sector voorbeeld grafcultuur ontginning van meer landbouwgrond en het gebruik van verscheidenere gewassen. Vee wordt minder belangrijk polis: een autonome politieke gemeenschap, die gevestigd is op een vaak relatief klein territorium rond een 'stedelijke' kern (bewoningskern). Burgers=politai vaak een centrale burcht (akropolis), tempels en een plaats van samenkomst (agora). Niet pers ommuurd Sparta, Athene, Corinthe, Thebe, Argos magistraten, raad, volksvergadering. Politai hebben alleen inspraak. In opkomende poleis, elite de meeste macht. Bijna overal verdwijnt koningschap (behalve in sparta) meeste poleis aristocratie Landbezit als sociaal en cultureel ideaal, sterke status bewustheid (vb. in paarden), sociaal vermaak, nadruk op genos: afstamming vrijheid en autonomie het ethnos is een samenwerkingsverband van een aantal kleinere gemeenschappen die vooral militair gezamenlijk optraden huishouden opkomst middenklasse van rijkeren, bevolkingsgroei, verandering oorlogsvoering (hoplietenphalanx), competitie tussen aristocraten, verarming kleine boeren de kleine autarkisch strevende boeren kregen het steeds moeilijker door de groeiende bevolking werd hun land kleiner. Ook konden ze niet overgaan op winstgevendere gewassen omdat die eerst geen vrucht dragen. Gevolg: veel boeren in schuldgebondenheid ( lichaam als onderpand van leningen) adelijke elite verliest monopolie op oorlog omdat nieuwe rijken en middelgrote boeren wapenuitrusting kunnen betalen. Hoplieten streden niet man tegen man zoals gewend was maar in een falanx . Falanx vereiste gesloten slagorde wat saamhorigheid en solidariteit noodzakelijk maakte mogelijke oorzaken : bevolkingsroei, handelsmotieven, interne conflicten van elite Griekse 'kolonie': geen winstgewest maar onafhankelijke polis met morele en religeuze banden met moederstad. na 550 steeds minder behoefte aan kolonisatie door verminderde behoefte aan voedsel en sterkere tegenstand van Perzen, Carthagers en Etrusken. uitbreiding landbouwareaal werd gebruikt om andere gewassen te verbouwen, zoals olijven. Olijfolie kon verhandeld worden en dit bevorderde de nijverheid in de steden. Steeds meer mensen vinden werk buiten landbouw. Betekende echter niet, tegenstelling stad-platteland (meeste stadsbewoners nogsteeds boer) door economische en demografische ontwikkeling onstaat nieuwe groep die zich op 1 of andere manier hebben kunnen verrijken Cyrus de grote komt in opstand en wordt heerser van Medici Cyrus de grote verovert Griekse steden die onder Perzische heerschappij komen hoplieten doorbraken aristocratische heerschappij. Geen tirranie maar heeft koningschap bewaard.

Sparta werd gedomineerd door Dorirs die in de donkere eeuwen de autochtone bevolking onderworpen. Bevolking bestond uit Spartiaten, perioiken en heloten. Hadden van de Dorirs volledig burgerrecht. Werkten zelf niet maar trainden hun hele leven hun militaire vaardigheden. Kregen stukken land toegewezen waar Heloten op werkten. Spartanen waren homoioi, gelijken. Hadden gelijke stem in de apella: de spartaanse volksvergadering. inwoners van de steden rond Sparta, hadden geen volledig burgerrecht, maar wel lokale autonomie in hun steden onderworpen autochtone bevoking van het gebied Sparta. Eigendom van de staat. En hun grond werd aan Spartiaten toegewezen, waarop ze moesten werken. Sparta koloniseerde nauwelijks maar veroverde in 2 oorlogen Messeni om zijn landshonger te stillen. De bevolking werden tot heloten gemaakt. elke volwassen Spartaan was lid van een maaltijdgemeenschap die samen aten, oefenden, vochten en sliepen. Rijkere spartanen schroefden contributies later op waardoor armere spartanen tweede rangs burgers werden. Spartaanse volksvergadering waar alleen Spartanen toegang tot hadden, iedereen had gelijke stem. Ontwikkelde zich echter nooit tot een echt democratisch orgaan werkelijke macht berustte hier. Een raad van oudsten die door de apella voor het leven gekozen waren. leden moesten 60 jaar oud zijn. Bestond uit 30 leden waaronder twee koningen. Sparta behield het koningsschap. Kon niet erg machtig worden omdat er twee koningen waren uit verschillende huizen die elkaar in evenwicht hielden. Hadden militair bevel en toezicht over perioiken later werd in sparta de functie van de vijf eforen gecreerd. Zij vormden het dagelijks bestuur. Ephoroi= opzichter. Hierdoor verdween verlangen naar democratie, eforen behartigde de verlangens van de burgers tegenover de koningen. bond van stadstaten op de Peloponnesus, waaronder Corinthe. Argos geen lid. Opgericht omdat Sparta wilde vormgeven aan zijn hegemonie op de Peleponnesus. Koos door betrekkingen aan te knopen met Lydi en Egypte partij tegen de tirannen. Perzie overheerste graag stadsstaten door pro-perzische tirannen aan de macht te helpen. (verdeel en heers) maakte ontwikkeling door die uitmonde in atheense democratie. Had geen last van Dorische invasie en bleef wel bewoond na Myceense periode. Maakte ca. 900 een bloeiperiode door. de bevolkingsgroei bracht Athene niet tot kolonisatie, in tegenstelling tot andere poleis college van eerst 3 later 9 archonten die de koninklijke functies van legeraanvoerder, hogepriester en opperrechter hadden overgenomen na een 1 jarig ambtstermijn als archont kwam een archont in de adelsraad, de Arepagus die veel invloed had ook in Athene werd de aristocratie ondermijnd door eco. Soc. En mil. Veranderingen. Cylon probeerde in 632 voor christus een tirranie te vestigen wat mislukte omdat de aristocratie nog voldoende aanhang had. afbreuk aan adelijke willekeur door codificatie gewoonterecht. Bloedwraak werd afgeschaft. Echter geen verdere hervormingen en er heerste nog altijd ontevredenheid Archont Slon krijgt speciale volmachten om conflicten tussen adel en bevolking op te lossen. Slon kwam uit een niet zo rijke adellijke familie. En had respect opgebouwd door de verovering van het eiland Slamis, hierdoor was hij gezaghebbend bij beide partijen. Slon deelde de atheense bevolking op in 4 vermogensklassen : pentekosiomedimnoi, hippeis, zeugiten, theten); hij schafde de schuldslavernij af en stelde de raad van 400 in, (boule) hierdoor was rijkdom ipv geboorte een rol speelde in politieke invloed en verbood de export van graan bovenste twee vermogensklassen, bestonde uit rijke en minder rijke adel en de nouveaux riches. hadden toegang tot functie van archont derde vermogensklasse : de gewone boerenstand zij die geen of weinig bezit hadden, de vierde vermogensklasse vreemdelingen die soms al generaties in Athene woonden, wel vrij waren maar geen burgerrecht hadden. bovenste drie vermogensklasse hadden toegang tot de raad van 400. democratisch orgaan waar alle 4 de vermogensklassen een stem in hadden. Stemden over benoeming van ambtenaren, oorlog en vrede, rechtsspraak en wetten. Solon proclameerde de afschudding van de laste. Alle schulden werden kwijtgescholden, schuldgebondenen werden vrijgelaten en naar het buitenland verkochte schuldslaven vrijkocht en verbood dat een Atheens burger iets leende met zijn lichaam gekozen door loting, die over conrete zaken gingen 1 eis werd door Solon niet ingewilligd, landverdeling. Hij vond dit te radicaal. Hierdoor bestreed hij alleen de symptomen en niet het probleem. Hierdoor kwamen kleine boeren in problemen omdat ze niet meer konden lenen. Ontevredenheid onder armen groeide gebruikmakend van de ontevredenheid onder de armen greep hij pisistratus in 561 de macht als tiran dit hield echter maar 1 jaar stand doordat Pisstratus de macht had gekregen over goudmijnen en lijfwachten kon huren kon hij permanent de macht grijpen. De macht van de adel werd verder aangetast. Niet-adelijken konden hopliet worden, hij zond eigen rechters uit, waardoor de gewone man niet meer op adellijke heren was aangewezen en liet zien dat de adel niet almachtig was. Pisistratus werd opgevolgd door zijn twee zoons Hipparchus en Hippias, dit is zoals gebruikelijk de tweede en laatste generatie van een tirannengeslacht geen belangrijke gebeurtenis maar zijn moordenaars worden in literatuur en beeldhouwkunst als de tirannendoders vereerd Tirannie valt door toedoen van verenigde aristocratie met hulp van Sparta die anti-tirannen was. Hippias vlucht naar Perzi

was in 508 het succesrijkst doordat hij het volk, de dmos achter zich won. Dit betekende dat hij hun politieke macht moest geven en de macht van de aristocratie moest verkleinen. Dit deed hij. En hiermee werd hij de grondlegger van de Atheense democratie 509 Clisthenes deelde Attica op in 10 fylen: districten. De fylen bestonden uit drie trittys. De kleinste eenheid was de deme: een dorp of stadswijk. (er waren er 139). uit elke fyle werden 50 mannen aangewezen die zitting kregen in de raad van 500 (boul) d.m.v. loting. Dit werd gezien als het meest democratische. De zittingsduur was 1 jaar en men mocht 1malig herkozen worden dit orgaan had het dagelijks bestuur en bereidde de agenda en de besluiten van de volksvergadering (ekklesia) voor. Beslissing van boul was niet bindend, de volksvergadering had het laatste woord. laatste maatregel van Clisthenes: eenmaal perjaar kon worden besloten tot ostracisme 'schervengericht'. Als er behoefte was dan werd de volgende zitting van de volksvergadering de aanwezigen gevraagd een naam van iemand waarvan hij meende dat die gevaarlijk was voor de staat op een scherf te schrijven. degene met de meeste stemmen werd voor 10 jaar verbannen. verscheidene belangrijke personen werden hierdoor getroffen en hun carriere eindigde meestal hierdoor athene was nu dus een democratie, het volk de demos beslisste. Echter had de aristocratie nogwel macht en prestige omdat ze vaak gekozen werden. Vaak werden ze gekozen tot het archontaat. 338

494$

287

494 451

376

hierdoor daalde het prestige van dit ambt en steeg dat van strategen De tien strategen waren gekozen bevelhebbers van leger en vloot met een ambtstermijn van 1 jaar. Ze waren echter onbeperkt herkiesbaar. Hun aanzien steeg nadat archonten gekozen werden door loting

287 287

De Etruskische macht brokkelde na 500 af door concurrente van de Grieken en invallen van de Kelten(galliers)

Grieken in Klein-Azie komen in opstand tegen hun perzisch gezinde tirannen. Ze vragen hulp aan stamgenoten, de "Grieken". Athene stuurt hulp: Verwoesting Sardis. Na neerdrukking opstand verstevigt Darius zijn macht. De Klein aziatische grieken probeerden zich los te maken van hun Perzisch gezinde tirannen en vrij te komen van de perzen (Ionische opstand). Dit mislukte en Darius begon een strafexpeditie tegen Athene die hun geholpen had de perzen kwamen aan land bij Mrathon waar ze werden verslagen door Atheense hoplieten onder aanvoering van Miltades Door zijn voorstel werd in Athene sinds dat jaar een grote vloot gebouwd, in dit jaar werd een grote zilverader ontdekt waarvan de opbrengst niet naar de atheners ging zoals gebruikelijk maar werd gebruikt voor de bouw. Darius opvolger die van mening was om zijn heerschappij in klein-azie veilig te stellen dat het noodzakelijk was ook de grieken op het moederland moest onderwerpen. Hierom vertrok hij met een groot leger en vloot naar Griekenland Hier probeerde Koning Leonidas van Sparta en 300 spartanen de perzen tegen te houden. Ze kwamen om maar niet zonder grote hoeveelheden perzische slachtoffers en de griekse aftocht te dekken De Atheners evacueerden hun mensen en vee naar Slamis tegenover Athene en Xerxes liet het lege Athene verwoesten. Maar zijn vloot werd in de baai van Slamis door Athene en zijn bondgenoten verslagen. Hierdoor was er geen snelle manier meer om griekenland te onderwerpen en het landleger van Xerxes moest verkleind worden Perzisch landleger wordt onder leiding van Pausnias verslagen bij Plateae. Hierna laat Sparta de oorlog tegen Perzi aan Athene over, omdat ze zelf geen vloot van betekenis hebben en bang zijn voor opstanden binnenlands Sparta trekt zich terug op de Peleponnesos het oorlogsterrein verschuift naar de westkust van Klein-Azi waar Athee de Grieks e steden daar bevrijd In 464 braken er in Messenie opstanden uit door een aardbeving en de Spartanen konden die met moeite pas in 460 onderdrukken. In 462/1 vroegen de Spartanen in wanhoop de Atheners om hulp. De strateeg Cmon werd naar huis gestuurd toen hij arriveerde. Dit werd als grove belediging gezien en voerden hierom oorlog in 477 opgericht onder leiding van Athene als strijdbond tegen Perzi. Alleen grote steden leverden soldaten en schepen. De meesten betaalden contributie aan de bondskas op het eiland Dlos. Was eigenlijk instrument van Atheens imperialisme. Ook na vrede met perzen bleef het bestaan. en steden werden gedwongen erin te blijven. 326 290

326

400

338

282

270

275

Athene werd in de 5e eeuw geleid door bekwame staatslieden die goede generaals en vlootvoogden waren. Themstocles, Cmon en Pricles

Belangrijkste Atheense leider na 460. Athene begon in zijn tijd met presentiegelden voor het zitten in de raad van 500. en na 399 werden ook presentiegelden gegeven voor het bijwonen van de volksvergadering. De volksvergadering kwam 40x per jaar bijeen

vergaand ingrijpen in lokale autonomie. Tribuutbetalingen (phoros). 200 triremen. Atheens gezinde bevelhebbers in iedere stad. Athene heeft recht kolonisten te vestigen Na 451/0 ging het Atheense burgerrecht alleen via de moeder 367

Atheense kolonies in het bondsgebied Atheense burgers betaalden geen belasting, maar wel werd van hun verwacht dat ze af en toe een oorlogschip uitrustten een bouwwerk betaalden of een theatoervoorstelling financierden. Dit heette liturgien Totale bevolking: ca. 170.000 aantal burgers: 35.000 Leraren van welsprekenheid ( retorica) dachten ook na over staat en maatschappij en normen voor menselijk gedrag leraar in welsprekendheid die een vaste school had in tegenstelling tot sofisten. Bekendste retor was Iscrates. Socrates was samen met zijn leerling Plato de grootste bestrijders van sofisten. Vond dat de wetten in absolute zedelijke normen waren verankerd en trachtte deze op te sporen door te vragen naar de definitie en inhoud van dingen als wijsheid, dapperheid. werd in 399 veroordeeld tot de gifbeker omdat de Atheners het doorgevraag eng vonden en in hem de ergste sofist zagen leerling van Socrates, trachtte zijn probleem op te lossen. Dacht dat de menselijke ziel voor de geboorte bestond en kennis had van de ideai = grondvormen. En bij de geboorte de meeste kennis verloor. Men moest dit door alle aspecten van werkelijkheid terugherinneren. (wiskunde etc.). Plato's ideale staat was een sobere argrarische polis bestaande uit filosofen/regenten, wachters en werkers. Die zich niet met elkaar bemoeiden Leerling van Plato. Geloofde niet in de wereld der ideai maar dat alles logisch in soorten en categorien was te ordenen door het analyseren van de eigenschappen en kwaliteiten van iets. Vader van de geschiedenis, schreef de historien over de perzische oorlogen. Vertelde geen mythische verhalen zoals Homerus maar trachtte de waarheid te achterhalen door te ondervragen en kritisch af te wegen. Door toenemende spanningen over de groei van Atheense macht en een conflict met Korinthe (bondgenoot van Sparta) breekt in 431 de Peleponnesische oorlog uit tussen Athene en zijn bondgenoten (DAB) en Sparta en zijn bondgenoten (Peleponnesische bond) Atheners trekken zich terug binnen hun muren (van Athene en havenstad Piraeus) met voedselaanvoer via zee 265

133

30

133

123

122

121

25-30% van de bevolking sterft. Inclusief Pericles Na de dood van Pericles geen goede leiders meer die goede generaals, goed met geld konden omgaan en goed de volksvergadering konden bespelen. Hierna was het of/of/of. De meesten waren nog altijd aristocraten maar ook af en toe ondernemers zette de Atheense bevolking door zijn redenaarstalent naar zijn hand. Niet-aristocratische politici zoals Clon werden demagogen genoemd. (volksmenners) Athene sluit op redelijke voorwaarden de vrede, haar vijanden waren niet in geslaagd de Atheense machtspositie te verbreken

129

113 Athene kiest voor expansionistische politiek 157

100 86

Op voorstel van Alcibiades leidt tot Atheense nederlaag Adviseerde de Atheners om expeditie naar Sicili te ondernemen maar liep zelf over naar Sparta en ried de Spartanen aan een vast punt in Attica te bezetten en contact met Perzi te zoeken Slaven in de zilvermijnen van Laurium vluchtten. En de voedseltoevoer komt in gevaar

met geld van perzi

Athene moet capituleren door hongersnood Na capitulatie van Athene vestigt Sparta een Oligargisch regime, die echter na een jaar worden omvergeworpen 91 88

83 presentiegelden voor volksvergaderingen en om kostten te drukken kon men alleen nog maar Atheens burgerrecht krijgen als beide ouders Atheense burgers waren Athene minder overheersend. Maar wanneer athene na 362 harder optreed valt het uiteen. Was gericht tegen Sparta in deze periode doen de Perzen aan een verdeel en heers politiek omdat ze militair achteropraken. Dit hield in dat ze steeds verschillende griekse poleis in hun conflicten hielpen met subsidies Thebe dominante macht na slag bij Leuctra, waar Epamimondas van Thebe de Heloten van Messeni bevreed en de Peleponnesische bond ophief Epaminondas, leider van Thebe sterft in een veldslag tegen Sparta en Athene die bang waren voor het opkomende Thebe. Thebe hing teveel op 1 leider en kon het vacuum overgebleven door het vacuum van Sparta niet opvullen.

88

82

Koninkrijk Macedoni komt op als dominante macht binnen Griekenland.

88

Thebe en Athene worden door Macedonie beslissend verslagen

Korintische bond wordt opgericht o.l.v Macedoni, bestond uit alle stadsstaten behalve Sparta.

Alexander de koning van Macedoni, zoon van Philippus II. Met zijn ervaren macedonische leger en hulptroepen uit de Korintische bond Hier wordt Alexander begroet als een farao, als zoon van Amon. Hierdoor begon hij zich te gedragen als een vorst met goddelijke afkomst

87 86 88 84

Gesticht door Alexander de Grote, werd later hoofdstad van Egypte

83

82

hier versloeg Alxandrie weer de Perzische hoofdmacht en liet zich kronen met een diadeem als Koning van Azi

werd afgebrand door Alexander als wraak op de verwoesting van Athene in 480 Plaatselijke prinses die Alexander huwde

Alexander beschouwde zichzelf als legitieme opvolger van de Perzische koningen en ging zich ook zo gedragen. Hij probeerde het Perzische hofceremonieel (proskynesis) in te voeren (knieval als de koning naderde). Maar dit was voor de grieken en macedonirs niet acceptabel. want Koning was primus interpares burgerrecht was allen nog voorbehouden aan mensen met een bepaald bezit Na Alexander zijn dood waren er geen opvolgers van kaliber behalve een zwakzinnige halfbroer (Philippus arrhidaeus) en zijn zwangere vrouw. De werkelijke macht lag bij zijn Macedonische generaals. De belangrijksten waren Antgonus de Eenogige, Seleucus en Ptolemaeus. Antigonus werd hier verslagen door Seleucus en Ptolemaeus. De diadochen roepen zichzelf uit tot koning en er ontstonden een aantal rijken

79

80

71

73

71

het gebied van Egypte, maar ook Cyrene, Cyprus en Palestina tot 200 gesticht door Ptolemaeus I

70

onder Ptolemaeus I en II maakte het Ptolemeische rijk een grote bloei door, Alexandrie groeide uit tot het centrum van wetenschap en cultuur

67 66 64 64 63

het gebied van Azie, gestischt door Seleucus I

61

het Seleucidische rijk was geen etnische eendheid. Het bevatte tal van volken en alleen in het westen van klein-azie waren de grieken en macedoniers autochtoon. Toch leidde dit niet tot grote problemen dankzij een goed rijksbestuur en sterk leger Leider van 223-187 van het Seleucidische rijk, vergroote het rijk nog 1maal, hij deed de tocht van Alexander nog een keer over. Ging echter te ver toen hij griekenland wilde onderwerpen en werd door de Romeinen verslagen bij Thermopylae. aan opkomend rijk; het Parthische rijk. Romeinen lijven het in en maken de provincie Syria Macedoni dat na 276 door een afstammeling van Antigonus werd beheerst Antigonus Gontas

63

60 59 58 50

Een keltische stam die in 279 dwars door Macedonie heendrong en zich vestigeden in midden-azie slaagde erin een stabiele dynastie te vestigen probeerde samen met Cleomenes het aantal Spartiaten te vergroten door perioiken op te waarderen naar Spartiaten

58

Probeerde samen met Agis IV aantal Spartiaten te vergroten wat leidde door revoluties onder andere grieken

57

52

Cleomenes wordt verslagen door Macedonirs bij Selassia ten noorden van Sparta de Aetolische en Achaeische bonden hadden meer succes om zelfstanding te blijven. Het verschil met bijv. de DAB was dat er geen 1 poleis de leiding had. Ze konden echter niet de grote mogendheden buiten de deur houden en lieten hun zelfs binnen in hun conflicten Rome was door de Griekse stadsstaten verzocht in te grijpen in het Griekse wespennest. In vier oorlogen verminderden ze de Antigonidische macht. En in 196 verklaarden ze de griekse steden vrij en autonoom

49

45

47 44

verslagen door de Romeinen

42

36

36

in Pergamum, ten kostte van Seleuciden

Joods rijk in 168 v.chr brak er een opstand uit in het Seleucidische rijk. Daardoor meende een groep in Jerzualem dat het nu tijd was het Seleucidische juk af te werpen. De opstand werd neergeslagen door Antiochus en legerde een garnizoen, Joodse gebruiken werden verboden en er moesten varkens geofferd worden Na antiochus zijn dood waren de Seleuciden steeds in een troonstrijd verwikkeld en kon de opstand succes hebben. Met Judas de Makkabeeer als leider. De Makkabeeen wisten in 152 het ambt van hogepriester en strateeg te krijgen

33

32

31

30

27

Herbreeuwse bijbel orthodoxe priesters die alleen Thora als ware woord aanvaarden aanvaarden ook de latere boeken en mondelinge traditie

23

23

19 te merken is dat de zelfstandige rol van de polis is uitgestorven, de mens werd gezien als wereldburger. Men was meer een idividu dan polisburger. Hierdoor kwamen nieuwe stromingen voor de stoicijnen gold dat de kosmos geregeerd werd door een redleijke goddelijke macht. Alles was vastgelegd door die god en alles had een doel en plaats. Logos zeer belangrijk.

5

hoogste doel was persoonlijk genot, niet in losbandig feesten maar door zich vrij te maken van hartstochten en angst. Dacht dat alles bestond uit atomen maar die werden niet gestuurd maar beinvloed door het toeval. Er zat dus niets anders op dan individueel geluk na te streven wie alles kan missen, is het gelukkigst. Liepen als bedelaars langs griekse steden en hielden moralistische preken. De meest deugdzame man is de beste koning, daar hoefde je niets voor te leren. Twijvelden ook aan nut van opleiding

NA christus

14

37

6

conflicten

deze periode was een periode van voortdurende strijd tussen Rome, de Latijnen en de bergstammen eromheen de tegenstellingen van de plebejers waren meestal accuut door schuldproblemen van arme plebejers. Als het conflict hoog opliep en ze zich terugtrokken uit staatszaken en het leger deden de patriciers concessies om de rebellie tegen te gaan volkstribunen werden na 494 als officiele belangenbehartigers van de plebejers aangesteld. Ze werden jaarlijks gekozen in het concilium plebis. En waren de tegenpool van de consuls. deze wetten bestonden uit aantal concrete geboden en verboden. Waren grondslag Romeinse recht.

Standenstrijd erkenning volkstribunen wet van twaalf tafelen

Leges Liciniae Sextiae praetor

regelden de toelating van rijke plebejers tot hoogste bestuursambt. Bepaald werd dat 1 consul een plebejer moest zijn. Er kwam een nieuw ambt, dat van praetor. Consuls voerden hierna vooral de legers aan. eerst 1 en later 2 personen. Hielden zich vooral bezig met de leiding en organisatie van de rechtsspraak erkenning van concilium plebis als officiele volksvergadering. De besluiten van de volksvergadering kregen kracht van wet zonder fiat van de senaat. Hiernaast was er ngo een volksvergadering van patriciers en plebejers, comitia tributa.J150 einde standenstrijd de plebejers vormden geen duidelijke maatschappelijke groep. Er waren rijke plebejers, arme plebejers etc. de rijke plebejers waren grootgrondbezitters die pas in Rome gekomen waren toen het patriciaat zich al gesloten had. De middengroep leverde een belangrijk deel in de militaire inspanning en de arme plebejers waren kleine boeren en de arme bevolking van rome de rijke plebejers wilden opgenomen worden in de besturende elite der patriciers. de arme plebejers wilden verzachting van de harde praktijken tegenover schuldenaars. Alle plebejers wilden optekening van de belangrijkste regels van het gewoonterecht. Beknotting van de willekeur van de patriische magistraten en erkenning van de massavergadering der plebejers (concilium plebis) als een officiele volksvergadering naast comitia centuriata

Lex Hortensia

plebejers rijke plebejers

arme plebejers

comitia curiata

na de koningstijd was na de koningstijd een dode letter geworden. tribuni plebis leiders van de plebejers, regeerden 1 jaar en konden tussenbeide komen bij willekeur van patrisische magistraten, door bijvoorbeeld een veto uit te spreken. leiders van de plebejers de plebejers stonden sterk als groep omdat de plebejische middengroep een groot deel van de zware infantrie leverde. Als zij niet meededen kon er amper een leger gevormd worden

volkstribuun aedles / tempelwachters

kracht plebejers

afschaffing schuldgebondenheid

Keltische bendes beginnen in te vallen onderwerping latijnse steden door rome Rome was niet langer lid van de Latijnse bond, maar domineerde de lidstaten ervan. Latijns burgerschap bleef bestaan. Romeins Latijnen die zich blijvend in Rome vestigden en afstand deden van hun eigen stadsstaat konden Romeins burgerrecht burgerrecht verkreigen coalitieoorlogen serie oorlogen waarbij Rome aan het langste eind trok en heerschappij over de griekse laars verkreeg op de griekse steden na

Onderwerping Griekse steden Phyrrus van Epirus wordt definitief verslagen

ondanks de hulp van Phyrrus van Epirus die en serie spectaculaire successen

staatsland

eigendom van de Romeinse staat. Na de oorlogen namen de Romeinen delen van de overwonnen tegenstanders in en werd het Romeins staatsland. Rome vestigde Romeinse en Latijnse boeren met militaire ervaring erop en bezitloze Romeinen deze kolonies werden coloniae Latinae genoemd. dit land kon ook gepacht worden door zowel Latijnse , Romeinse en Italische boeren en grondbezitters

coloniae Romanae coloniae Latinae

Kolonisten

Kolonies gesticht om strategische redenen in het Romeinse gebied. Letterlijk 'Romeinse kolonies' inwoners ervan behielden Romeins burgerrecht bleven bij Rome horen maar hadden wel een plaatselijk bestuur. De kolonisten kregen Latijns burgerrecht. de kolnoisten kregen niet alleen een stuk eigen grond maar konden ook een stuk van het onverdeeld gebleven land pachtten. Dit werdt meestal gezamenlijk in gebruik genomen. Ook staatsland konden ze pachtten. Dit werdt naast het vermogensbelasting een bron van inkomsten voor de schatkist

maximum staatsland vermoed wordt dat sinds 367 al een maximum aantal staatsland per individu was ingesteld netwerk van strategisch gelegen versterkte plaatsen in Itali. Het kon spanningen in Rome en Latium oplossen door arme burgers aan een beter bestaan te helpen. En door de pacht extra inkomsten. Hiernaast was er ook nog een militair voordeel, burgers die voorheen bezitloos waren en dus niet in het leger dienden kwamen nu in de vermogensklasses van soldaten. Romeinse steden buiten rome zelf die niet als kolonie waren opgericht. Burgers ervan hadden Romeins burgerrecht zonder stemrecht. En soms volledig burgerrecht. de aanpassing van de Italische volken bij de organisatie taal en cultuur van de Romeinen

voordelen kolonisatie

Municpia romanisering

Italie 'lappendeken' Itali was in deze tijd een lappendeken van staten en gebieden die verschillende relatie met Rome hadden. voor de Romeinse elite was militaire roem het voornaamste statussymbool, de entree naar een eervolle carriere in de staatsambten Militaire roem

eeuw der Romeinse burgeroorlogen Wilde het tekort aan rekruten opheffen en bezitloze burgers aan een nieuw bestaan helpen. Stelde als volkstribuun een wetsvoorstel voor waarin het maximum aantal staatsland werd gesteld op 125 ha. Het vrijgekomen staatsland zou verdeeld worden onder bezitloze burgers. Tiberius Grachus liet zijn voorstellen tegen de wil van de senaat aannemen in de volksvergadering. En liet een college volkstribuun die veto-recht aansprak, afzetten Hij werd vermoord toen hij zich wlde laten herkiezen als volkstribuun in het openbaar door de sennaat. Na zijn dood werd de uitvoering van zijn landwet ter uitvoering genomen uit vrees voor opstandigheid onder arme burgers Gaius was tweemaal volkstribuun en wilde de herverdeling van Italie voortzetten, de italische kwestie oplossen en het bestaan van het proletariaat verbeteren. En de bezitloze burgers aan een nieuw bestaan helpen door een kolonie te stichten in het voormalige Carthago. Als laatste probeerde hij de macht van de nobiles te breken. Hij probeerde dit te breken door allerlei groepen aan zich te binden. Hijd deed dit door wetsvoorstellen aan te nemen via de volskvergadering. De ridders zouden voortaan juryleden mogen leveren van de afpersingsrechtbank. Het stadsvolk werd verblijd met een vaste lage graanprijs door staatssubsidies. samen met 3000 van zijn medestanders door conservatieve senatoren. Van de kolonie in afrika kwam niiks terrecht maar de rest kwam in stand. De graansubsidies waren hierna een zware last op de staatskas

Tiberius Gracchus

Tiberius' landwet

Gaius Gracchus

Gaius Gracchus wordt vermoord senatoren en equites worden 2 aparte standen

2 stromen senatoren er kwamen 2 tegengestelde politieke richtingen in de senaat. De populares en de optimates de populares waren senatoren die het nut van de hervormingen inzagen en deze desnoods tegen de wil van de populares senaatsminderheid door de volksvergadering wilde laten aanneemn. Afgeleid van populus (volk) optimtes oorlog tegen numidiers en rondzwervende germanen Gaius Marius waren de meerderheid. Wilden alles bij het oude houden, et woord is afgeleid van optimi ( de besten)

nobiles raken in diskrediet door corruptieschandalen in noord-afrika en grote nederlagen tegen germaanse stammen slag bij Arausio was net zo'n grote nederlaag als Cannae was een 'nieuwe man' uit de ridderstand en werd tussen 107-100 zesmaal consul. Hij hervormde het leger en bracht de oorlogen tot een goed einde Marius trainde zijn rekruten op de manier van gladiatoren, bewapende ze beter en voerde een betere vechttactiek in. Romeinse eenheden kregen een stanaarduitrusting. Een legioen telde voortaan 6000 homogeen bewapende mannen. En was ingedeeld in tien cohorten die zelfstandig konden opereren. dit gaf grotere tactische mogelijkheden dan de falanx marius nam vrijwilligers aan uit het proletariaat die op staatskosten werden uitgerust. Dit werd naast de graansubsidies de zwaarste last voor de staatskist. Soldaten waren nu in feite beroepssoldaten door de hoge lasten werd het Romeinse rijk imperialistischer: rome ging op zoek naar nieuwe belastbare gebieden.

hervormingen van marius proletariaat imperialisme

Marius en andere leiders maakten geen goede afspraken over diensttijd en pensioen. Na een oorlog werden soldaten ontslagen. De soldaten zonder bezit werden daardoor een gevaar want ze hadden niks om naar terug te keren. de senaat verzette zich altijd tegen landverdeling onder oud-soldaten uit vrees voor militaire kolonies die als 1 man achter militaire kolonies hun oude generaal stonden. senatoren waren bang voor een machtsverstoring omdat de betreffende generaals altijd medesenatoren waren met grote verstoring aantallen clientes en wijdvertakte relaties. Daarnaast zou dan ook nogg hun militaire achterban in de veteranenkolonies machtsevenwicht komen de italische kwestie was reeds sinds de gracchen een probleem, in 91 grepen ze naar de wapens en stichtten een eigen bondgenotenoorlog federatieve staat. Het was een korte maar hevige oorlog. diensttijd

Romeinse bondgenoten en burgerrecht Groei Romeinse burgerij

Rome wist Italische landstreken die een sterke band met Rome hadden achter zich te winnen door consessies te doen: zij kregen het Romeins burgerrecht. Rome won in militaire zin maar wildde de Italiers niet van zich vervreemden en zij kregen in 88 romeins burgerrecht door de verlening van het romeins burgerrecht steeg de bevolking van 400.000 in 88 naar 1030.000 in 83 v.chr

afschaffing Italische contignenten hierdoor konden Rijke Italiers in de Romeinse ridderstand opgenomen worden. stroomversnelling romanisering door het bovengenoemde kwam de romanisering in een stroomversnelling wat hand in hand ging met urbanisatie. Dit werd een nieuwe 3e stand die bestond uit de Italische notabelen, deze stond in status onder de bovenste twee standen. Decuriones Uit de Italische lokale elites werden af en toe nieuwe ridders gerecruteerd (2e stand) door het onstabiele politieke klimaat kwamen met elkaar twistende belangengroepen zich rond generaals die met elkaar 1e burgeroorlog concurreerden en hun soldaten als wapens gebruikten De eerste burgeroorlog brak uit toen de legers nog in het veld stonden. Marius en Slla die in de oorlogen tegen de mumidiers en de germanen onder Marius had gediend waren kwamen in een belangrijke twist. Zij wouden beiden het commando in een nieuwe buitenlandse oorlog tegen Mithridates, koning van Pontus. Oorzaak Sulla had als consul in 88 het commando van de senaat gekregen in de oorlog tegen Mithridates. Wat normaal was, de senaat had de macht in buitenlandse politiek. Achter hem stonden de optimaten, Sulla's soldaten en de aanhang van de optimaten Maar dit keer liep het anders, een volkstribuun en aanhanger van Marius liet de volksvergadering besluiten het commando aan Marius over te laten. De Populares, publiciani, het merendeel van de Italische elite, marius oud-soldaten en het grootste deel van het proletariaat stond achter Marius

Sulla

Marius

Sulla marcheert de als reactie op zijn commando overdracht aan Marius nam Sulla met zijn leger de stad in. Hij bracht goedgezinde politici aan stad in met zijn leger de macht en vertrok naar het oosten. Marius en aanhang veroveren Rome terug Marius overlijd Sulla wint oorlog tegen Mithridates Sulla overwint de Marianen

Proscriptie Sennaat uitgebreid naar 600 Strafrechtbanken verlies bevoegdheden volkstribuunaat

Die beschikte nu over een groot ervaren en loyaal leger Sulla keerde terug naar Rome en versloeg de Marianen in een bloedige burgeroorlog, in 82 liet hij zich uitroepen tot dictator zonder de duur van 6 maanden. Hij verrijkte zijn soldaten schaamteloos met land van politieke vijanden en van gemeenten die voor Marius hadden gekozen Sulla liquideerde ongeveer 100 senatoren en 1600 ridders en liet hun bezittingen verbeurd verklaren. De namen van deze slachtoffers werden publiekelijk bekend gemaakt. Het geconfisqueerde land verkocht sulla waardoor de grondprijzen sterk daalden. handlangers zoals Marcus Licinius Crassus kochtten veel land op en verkochtten het later weer waardoor Crassus de rijktste senator in rome werd Sulla verwijderde de ridders uit de jury's maar als compensatie nam hij 300 sympathieke ridders in de sennaat op die vervolgens 600 leden telde en zijn homogeniteit voor altijd verloor. Sulla schiep vijf strafrechtbanken onder leiding van praetoren Wie dit ambt beklede mocht hierna niet meer dingen naar een hoger ambt. Ook verloor het de meeste van zijn bevoegdheden. Hiermee hoopte hij het demagogische wapen van de populares stomp te maken.

vrijwillig aftreden Sulla Marcus Licinius Crassus

was de rijkste senator van Rome doordat hij land had gekocht in Sulla's schrikbewind. Werd bekend door de slavenopstand van Spartacus Pompeius herstelde de orde in Noord-Afrike, Sicilie en spanje waar verslagen Marianen heen waren gevlucht. Pompeius bracht het Romeinse deel van het iberisch schiereiland weer tot rust. duizenden salven waren onder leiding van voormalig gladiator Spartacus jarenlang in opstand gekomen, de grootste die het romeinse rijk kende. Zij wilden vrij worden en een goede economische positie. Een ideologisch gefundeerd programma hadden ze niet. In 71 werd het door Crassus' legioenen in bloed gesmoord Ze draaiden Sulla's maatregelen tegen het volkstribunaat terug waar vooral Pompeius van profiteerde. Hij kreeg grote opdrachten van de Volksvergadering met volmachten die boven die van een consul en procunsul gingen. De senaat was hier in meerderheid op tegen.

Gnaeus Pompeius Slavenopstand van Spartacus Pompeius en Crassus worden samen consul Pompeius krijgt zeggenschap over kuststreken in het rijk Mithriades van Pontus verslagen reorganisatie KleinAzie

hij ruimde in drie maanden de zeerovers op die haast een autonome staat waren geworden. Hij misbruikte zijn volmachten om zijn positie te versterken en zijn achterban van soldaten en proteges uit te breiden.

Ceasar

Pompeius reorganiseerde Klein-azie in systeem van provincien en vazalkoninkrijken en lijfde Syrie en Judea in bij het Romeinse Rijk. Hierdoor kwam een einde aan het Makkabeese rijk ( zie Griekse tijdbalk) Was een popularis en zette de lijn van de Gracchen en Marianen voort. Was zeer geliefd bij het volk door zijn vrijgevigheid wat hem in schulden bracht. Maar door de laatste stammen in het noordwesten van noord-spanje te verslaan kreeg hij een ruime krijgsbuit en militaire reputatie

Samenzwering van Catilina

een verarmde patricier die trachtte de ontevredenen in italie te verenigen en contact zocht met een opstandige stam. Werd door Cicero onthuld en rolde deze vervolgens op.

1e driemanschap Ceasar verkozen tot consul Caesar verovert Gallie tot de Rijn Expansie ten doel van Grote mannen

Pompeius Crassus en Caesar maakten een particuliere afspraak dat ze elkaar in de politieke strijd zouden helpen. door hulp van Crassus en Pompeius wist Caesar consul te worden. Caesar bracht met geweld, buiten de senaat om, een landwet voor Pompeius zijn veteranen tot stand en liet zich een groot commando in gallie verlenen. Hierdoor werd hij een van de rijkste mannen in Rome en kreeg een grote achterban. Zijn leger was de best getrainde en stond loyaal achter Caesar De expansie diende nu het voordeel van enkele politieke magnaten ipv het Romeinse rijk Clodius was een nobilis die zich uit het patriciaat liet zetten om via de volksvergadering politiek te bedrijven. Hij kreeg het in 58 gedaan via de volksvergadering de Collegia te erkennen en graansubsidies gratis te maken. Ook werd Cicero verbannen. verenigingen van vakgenoten die meestal in 1 buurt woonden de graansubsidies veranderden in gratis Korenuitdelingen en zorgde ervoor dat Rome volstroomde met verarmde burgers. In 10 jaar waren er al 320.000 korenontvangers. Pompeius kreeg in deze periode volmachten om de straaterreur tegen te gaan en de graantoeveoer te verbeteren. Beide taken voltooide hij. Clodius werd in 52 door aanhangers van Milo vermoord waarna hij werd verbannen. brak uit tussen Pompeius en de optimaten aan de ene kant en Caesar en zijn aanhangers aan de andere kant. Werd gewonnen door Caesor door een seri veldtochten die hem naar alle hoeken van het rijk brachtten. De senaat en Pompeius waren bang geworden voor Caesar door zijn grote successen

Cldius collegia Korenwet Pompeius volmachten

2e burgeroorlog egypte tot rust gebracht door Caesar Caesar bracht Cleopatra aan de macht en herstelde de rust in Egypte waar al jaren een troonstrijd woedde Ceasar dictator voor eigenmachtig benoemde hij magistraten en handlangers en nam die in de senaat op die na zijn dood zelfs 1000 leden kende. het leven Hierna werd hij vermoord door Brutus en Cassius

2e driemanschap

na de dood van caesar nemen aanhangers ghet over en grijpen Marcus Antonius, Marcus Lepidus en Gaius octavius de macht het driemanschap eigende zich dictatoriale volmachten toen en rekenden af met de optimante en pompeius junior. hier verslaat Antonius en octavianus Brutus en Cassius. Hierna bestuurde Lepidus africa, antonius het oostelijke rijkshelft en Octavianus Italie Lepidus wordt op dood spoor gezet door Octavianus en liquideerde hij pompeius zijn zoon. In 41-40 gebeurde ook de grootste landonteigening ooit door 100.000 ouddsoldaten in italie dat hij zonder pardon afnam van tegenstanders van Caesar Antonius was zich na 42 mals een Hellinistische absolute koning gaan gedragen en samen werken met Clopatra. Hij werd afhankelijk van haar en moest haar eisen inwilligen. Zij was de laatste van het Ptolemeese rijk en wou dit in glorie herstellen.

veldslag bij Philippi Lepidus op dood spoor

Antonius

Propagandacampan Octavianus weet de westelijke provincies achter zich te krijgen tegen antonius en cleopatra. En in 32 v christus legden de ge tegen Antonius gemeenten in Italie een eed van trouw aan Octavianus af. Coniuratio italie

zeeslag Actium octavianus enige overgebleven machthebber

Antonius en Cleopatra worden verslagen bij Actium en in 30 v.christus werd egypte veroverd.

machtsbasis

steun van legers, en algemene aanvaarding door alle lagen van maatschappij omdat hij de burgeroorlogen had beeindigd. de Senaat gaf octavianius al zijn bevoegdheden terug nadat hij die in 28 had afgegeven. En gaven hem de titel Augustus en het imperium van proconsul in de provincien waar de meeste troepen lagen: Gallie spanje en Syrie.

Augustus Augustus krijgt bevoegdheden van volkstribuun voor het leven Tribunicia potestas imperium proconsulare Augustus krijgt bevoegdheden van Consul keizer kan kandidaten stellen Keizerlijke edicten

hiernaast kreeg hij het oppergezag over de stadhouders en senaatsprovincies. In keizerlijke provincies had hij dat al. bevoegdheid van volkstribuun gezag van proconsul, werd in 27 verstrekt en in 23 aangevuld. Waren de wettelijke grondslag van keizerlijke macht.

voor alle belangrijke functies de sennaat had alleen nog maar een schijnmacht de koning nam alle besluiten. De volksvergadering verdween nagenoeg helemaal

Tiberius

prefect creatie korps van nachtwakers/brand weerlieden de vigiles cohortes urbanae 4 stadscohorten , een ordedienst van 4000 man.

bracht verkiezingen van magistraten over naar de senaat belangrijke ridders werden bevorderd tot een nieuwe bestuursfunctie prefect. Prefect van 1 van de 2 vloten, prefect van de korenvoorziening en de belangrijkste de prefect van de praetoriaanse garde ( keizerlijke gardetroepen) die in rome gelegerd waren. de gardeprefect was in feite de 2e man in het rijk