Numismatiek van de Oudheid I

Dr. Liesbeth Claes1

Leerstof college

Zelfstudie:

Hoofdstukken 1,2,3,6 uit Howgego, Ancient history from coins (pp 1-48, 56-59, 111-140).

Tentamenstof:

Alles uit college + zelfstudiepakket

2

Overzicht van de colleges

• 1. Geld <-> Munt• 2. De productie van munten• 3. Muntpublicaties en -databanken• 4. Verspreiding muntgebruik in M.Zeegebied

– 1: Lydische rijk– 2: Perzen– 3: Griekse Archaïsche tijd– 4: Carthago– 5: Etrurië– 6: Griekse bonden (3de-2de eeuw vChr.)

• 5. Hellenistische rijken• 6. Romeinse munten

– 1: Republiek– 2: Keizertijd 3

Inleiding

• Geld = munt? en munt = geld?

• Onze munt in 21ste eeuw = Euro

<-> andere betalingsmiddelen?

4

1. Geld -> munt

• Griekenland

• Assyrië & Klein Azië

• Wereld

5

1. Geld -> munt• Wereld

6

Numismatiek

(1) de afbeeldingen de legenden,

(2) de munttechnieken, en de organisatie & werking van muntateliers,

(3) de muntvoeten of muntstandaarden (~ gewicht en metalen),

(4) de samenstelling van de muntmetalen (elektron, zilverdevaluatie, …),

(5) de verspreiding en circulatie van munten,

(6) de geografische spreiding van muntschatten en hun samenstelling

7

Numismatiek als bron(1) de politieke geschiedenis

Domitianus II

(2) de godsdienstgeschiedenis

(3) de kunstgeschiedenis

(4) de onomastiek en de prosopografie

(5) de geschiedenis van de instellingen

(6) de geldgeschiedenis

(7) de handelsgeschiedenis of de geschiedenis van de economie

(8) de archeologische geschiedenis van een plaats

8

1. Ontstaan munten

• Lydië – Ionië

9

1.Ontstaansverklaringen

• Handel

• Overheidsovergaven

• Propaganda

• Cultus

• Fiscaliteit

10

2. De productie van munten

1) Slaan en 2) Gieten

•Muntplaatjes maken

UK

Donaulimes

11

2. De productie van munten

• 1) Slaan

12

2. De productie van munten

• 1) Slaan

13

Munten slaan

Keerzijde stempelSlijt sneller

Hamer

Keerzijde stempel

Voorzijde stempelMuntplaatje

Aambeeld

14

Munten slaan in de Oudheid

Bronzen medaille met muntprocesscene, 4de eeuw

15

Muntslaan in ME en later

Rostock

Balancier, 16de eeuw

16

Munten slaan

• Stempelpositie “die axis in hours”

• Stempel onderzoek adhv voor- en keerzijdes = ‘stempelkoppeling’

– Datering– Atelier

• Stempels ‘altijd’ vernietigd (zelden in opgravingen)

17

misslagen

Julius Caesar Valentinianus I

18

Gieten van munten

Augusta Raurica

Bronzen gietvorm voor de munten van "Wu Zhu"

19

Valsmunterij

• Gegoten en bijgevijld

• Geplatineerd = laagje zilver over koperkern

20

Valsmunterij

• Geblancheerd = zuur vreet koper aan

waardoor ‘zilverachtig’ laagje ontstaat

• Tooling

21

Valsmunterij

“Paduaner”, bv: Giovanni del Cavino (16de eeuw)

Carl Wilhelm Becker, 19de eeuw

22

Metaalanalyses

• 1) Achterhalen van valsmunterij• 2) Bepalen waardeverhouding denominaties• 3) Opsporen devaluatie – revaluatie• 4) Bepalen herkomst metaal• 5) Bepalen authenticiteit munten

Door destructieve

of niet-destructieve methodes

23

Destructieve methodes

• Toetssteen uit lydiet of kiezellei

• Gaatje boren

• Al in de oudheid! – > heiligdom

24

Niet destructieve methodes

• Berekening soortelijk gewicht bij goud en zilver (in cm³)

• Röntgenfluoresecentie (<-> blancheren)

• Protonenactiveringsmethode

• Neutronenactiveringsmethode (radio-actief!)

25

Muntpublicaties zoeken

Leidse bibliotheekcatalogus- Gespecialiseerde boeken en artikelen- Boeken over keizers, steden, ect

Library ‘donum’ American Numismatic Society, NY•http://donum.numismatics.org/

26

• American journal of numismatics (AJN)• Bollettino di numismatica (BNum)• Jahrbuch für Numismatik und Geldgeschichte (JNG)• Numismatica e antichità classiche (NAC)• Numismatic chronicle (NC)• Numismatic circular (NCirc)• Numismatische Zeitschrift (NZ)• Revue belge de numismatique et de sigillographie (RBN)• Rivista italiana di numismatica e scienze affini (RIN)• Revue numismatique (RN) http://

www.persee.fr/web/revues/home/prescript/revue/numi• Schweizerische numismatische Rundschau = Revue suisse de

numismatique (SNR) http://www.numisuisse.ch/1597/77812.html

Numismatische tijdschriften

27

Databanken museumcollecties

Fritzwilliam Museum, University of Cambridgehttp://www.fitzmuseum.cam.ac.uk/opac/search/searchcm.html

British Museum, Londonhttp://www.britishmuseum.org/research/search_the_collection_database.aspx

Münzkabinett, Berlinhttp://www.smb.museum/ikmk/filter_timeline.php?lang=en

American Numismatic Society, New Yorkhttp://www.numismatics.org/Collections/CollectionDatabase

28

Databanken veilinghuizen

• Wildwinds: www.wildwinds.com

• Coin Archives: www.coinarchives.com

• Ancient Coin Search: http://www.acsearch.info

29

4. Muntverspreiding M.Zeegebied

30

A. Lydische rijk

• Aylattes – Croesus

• Kroiseioi stateres– Stater– Hemistater– Trite

31

B. Perzen: Achaemeniden

• Dareiken

• Sikkels

32

B.Perzen (500 v.Chr.)

-> Sardis33

C. Griekse Archaïsche tijd

• Ruime verspreiding (Sparta!)

• Verschillende ateliers (~ poleis)

• Bv. Schat van Asyut (Egypte)

34

Athene

• Wappenmünzen (550-520 v.C.)

35

Athene

36

Athene• Atheense uiltjes ‘glaucophores’ (520/500 v.C.)

• 2de helft 4de eeuw v.C. 1ste helft 4de eeuw v.C.

• 2de helft 3de eeuw v.C. 2de eeuw v.C.

37

Aegina

• 510 v.C.

• 350 v.C.38

Griekse munten

Verschillende standaarden:

•Standaard van Aegina (~ meeste poleis in Peloponnesos, Kreta, Cycladen)

– tetradrachme = 12,42 gram

•Standaard van Attica/Euboae (~ Athene, Sicilië, Euboae, Makedonië, ...)

– tetradrachme = 17,2 gram

39

Muntdenominaties• Talent = 60 mina

• Mina = 100 drachmes

• Dekadrachme = 10 drachmes

• Tetradrachme = 4 drachmes

• Didrachme = 2 drachmes

• Drachme = 6 obolen

• Tetrobool = 4 obolen

• Triobool (hemidrachme) = 3 obolen

• Diobool = 2 obolen

• Obool = 4 tetartemorions

• Tritartemorion = 3 tetartemorions

• Hemiobool = 2 tetartemorions

40

Corinthe

41

Magna Graecia

42

Magna Graecia

43

Zankle/Messina• 1) Dolfijn met sikkelvormige haven

• 2) Samische leeuw

• 3) Leeuw en stier

44

D. Carthaagse rijk

340 – 242 vC

242 – 146 vC

410 vC45

E. Noord-Griekenland• Derrones/Derroni

• Basaltai

• Laiaioi

46

F. Etrurië

|=100, ↑=50, XXX=30, ËXX=25, XX=20,

||X=12½, X=10, Ë=5, Ë or ||=2½, |=1

• Goud & Zilver

• Brons

“FELAODI” (Aes grave uit Velathri)

ΘΕΖΙ (zilveren munt)

47

“Griekse” munten opzoeken

Sylloge nummorum Graecorum [SNG]University Library Study Area: CJ314 .B7 1931

•Per (privé/publieke) collectie gesorteerd•120 volumes!•In volume per regio en dan per ‘stad’

48

Sylloge nummorum GraecorumBritse SNG volumes:

Volume XIII: The Collection of the Society of Antiquaries, Newcastle upon Tyne (2005)Volume XII: The Hunterian Museum, Glasgow: The Greek Imperials, I-II (2004, 2007)Volume XI: The William Stancomb Collection of Black Sea Coins (2000)Volume X: The John Morcom Collection of Western Greek Bronze Coins (1995) Volume IX: The British Museum, I-II (1993, 2002)Volume VIII: The Hart Collection, Blackburn Museum (1989)Volume VII: Manchester University Museum: The Raby and Güterbock Collections (1986)Volume VI: The Lewis Collection in Corpus Christi College, Cambridge, I-II (1972, 1992)Volume V: The Ashmolean Museum, Oxford, I-IV, IX (1951-2007)Volume IV: The Fitzwilliam Museum: Leake and General Collections, I-VIII (1940-71)Volume III: The Lockett Collection, I-V (1938-49)Volume II: The Lloyd Collection I-VIII (1933-7)Volume II The Collection of Capt. E G Spencer-Churchill; The Salting Collection (1931)II The Newnham Davis Coins (1936)

http://www.sylloge-nummorum-graecorum.org/

49

Opdracht

• Per groep verdeeld

• Tegen 24/3

50