Deel 1. Over wereldbeelden

Filosofisch woordenboek

Wereldbeeld geheel van al dan niet geëxpliciteerde overtuigingen eigen aan een bepaalde culturele/historische

constellatie dat als kader fungeert waarbinnen de wereld

verschijnt

Deel 1. Over wereldbeelden

Oudheid Middeleeuwen Moderniteit

±600 0 476 1453 1789

1. De antieke bestaanshorizon

1. De mythe 2. Van mythos naar logos

Natuurfilosofie Thales, Anaximander, ... Parmenides Heraclitus

Ethiek De sofisten Socrates

3. De Griekse systeembouwers (zie later, p. 79-101)

Plato

Aristoteles

4. De latere oudheid

1. De antieke bestaanshorizon

A. Archaïsche

samenleving B. Opkomst van de

polis C. Bloeiperiode van

de polis D. Schaalvergroting

Hellenistische besch. Romeins Rijk

A. De mythe

B. Van mythos naar

logos C. De Griekse

systeembouwers D. De latere oudheid

Filosofisch woordenboek

Mythe (in historische zin) is een verhaal (mythos) dat de wereldordening of wezenlijke kenmerken van

de menselijke conditie verklaart door te vertellen hoe die tot stand zijn gekomen

(genese) als gevolg van bepaalde gebeurtenissen die zich

afspelen in een oertijd

1.1 Van mythos naar logos

'Cultuurschok' van de zesde eeuw contact met vreemde volkeren van oraliteit naar schriftcultuur desacralisering van de werkelijkheid

Dynamiek die zal leiden tot ontstaan filosofie mythe => mytho-logie => logos

theoria: weten omwille van het weten

= Het "Griekse wonder"

Filosofisch woordenboek

Een verklaring van de werkelijkheid heet rationeel, indien ze universeel geldig, objectief inzichtelijk en systematisch geordend is

1.2 De natuurfilosofen

Sluit aan bij verklarende dimensie van mythe Zoekt principes van ordening en verandering in

natuur (kosmos) Parallel tss. logische verklaring en ontologische

ordening Verklaringsprincipes zijn immanent in de natuur Materialistisch verklaringsmodel

1.3 De sofisten

Crisis in traditionele waarden: ethisch vacuum Ethiek gefundeerd op conventie Retoriek: het woord als machtsmiddel Filosofisch relativisme Retoriek = techniek die ten goede of ten kwade

kan worden aangewend

Deel 1. Over wereldbeelden

† Socrates (469-399)

Oudheid Middeleeuwen Moderniteit

±600 0 476 1453 1789

1.4 Socrates (469-399 v. Chr.)

Reactie op sofisten “Deugd is inzicht" Dialoog = middel

waarmee waarheid tot stand komt

Jacques-Louis David, De dood van Socrates (1787)

1.5 De latere oudheid

Periode van schaalvergroting Hellenistische beschaving Romeinse Rijk

Kosmopolitische mentaliteit Individu plooit zich terug op zichzelf Filosofische 'scholen'

Epicurus Stoa 'Synthese' in latere oudheid

2. Het middeleeuwse perspectief

A. Augustinus en de Platoonse traditie B. De herontdekking van Aristoteles

(13e eeuw) C. Synthese: Thomas van Aquino (zie later, p.105-109)

D. Het nominalisme:

Willem van Ockham (zie later, p.110-113)

2. Het middeleeuwse perspectief

Desintegratie van het Romeinse Rijk Leidt tot feodaal systeem Kerk als factor van continuïteit/stabiliteit

Kerkelijke structuren Culturele erfenis

Kerk als dominante factor in het geestesleven

Deel 1. Over wereldbeelden

† Socrates (469-399)

Augustinus (354-430)

Oudheid Middeleeuwen Moderniteit

±600 0 476 1453 1789

2.1 Augustinus (354-430 n.Chr.)

Bisschop van Hippo, Kerkvader

Traditie: Christendom Platonisme

Denken als comple-ment van het geloof

Enorme invloed in middeleeuws denken

2.1 Augustinus (354-430 n.Chr.)

Eeuwige exemplaria in goddelijke geest Schepping = realisatie van die modellen Kennis van modellen door verlichting verstand Wereld opnieuw gesacraliseerd Filosofie = fides quaerens intellectum Philosophia christiana: nieuwe perspectieven

Geschiedenis als lineair proces Unieke waarde van het individu

2.2 Herontdekking van Aristoteles

Vroege middeleeuwen: Platonisme Weinig directe bronnen voor antiek denken 13e eeuw: herontdekking van Aristoteles

Arabische vertalingen Griekse originelen

Intensieve studie van Aristoteles Conflict met christelijke leer?

2.2 De herontdekking van Aristoteles (13e eeuw)

Aristoteles, uit een manuscript van de Historia naturalis, Rome, 1456

(Cod. vindob. phil. gr. 64)

Deel 1. Over wereldbeelden

† Socrates (469-399) veroordeling Aristotelianisme (1277)

† Augustinus (354-430)

Oudheid Middeleeuwen Moderniteit

±600 0 476 1453 1789